Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
વૃત્તિ ધાતુને આ સૂત્રથી ાનું પ્રત્યય. કર્યુń૦ ૩-૧-૪૧' થી તત્પુરુષ સમાસ. ‘ખેનિટિ ૪-૩-૮રૂ' થી રિ ના રૂ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી ચર્મપૂરમાÒ અને વરપૂર શેતે આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- ચામડું પૂરાવીને બેસે છે. પેટ પૂરાવીને ઉંઘે છે. ।।૬।।
...
वृष्टिमान ऊलुक् चास्य वा ५|४|५७ ॥
સમુદાય સમાસથી વૃષ્ટિ - વરસાદનું પ્રમાણ જણાતું હોય તો વ્યાપ્યવાચક નામથી પરમાં રહેલા; તુલ્યકર્તૃક (પરકાલીન ક્રિયાર્થક ધાત્વર્થના સમાનકર્તૃક) વ્રૂત્તિ ધાતુને ધાતુના સમ્બન્ધમાં વિકલ્પથી ળમ્ પ્રત્યય થાય છે અને ત્યારે વૃત્તિ ધાતુના ” નો વિકલ્પથી લોપ થાય છે. જોબવપ્રમુ જોબવપૂર્ં વૃષ્ટો મેયઃ અહીં ગોબવ + ર્િ ધાતુને આ સૂત્રથી ગમ્ પ્રત્યય. ‘બેનિટિ ૪-૩-૮રૂ' થી ર્િ ધાતુના રૂ નો લોપ. ‘કહ્યુń૦ રૂ૬-૪૬' થી તત્પુરુષસમાસ. આ સૂત્રથી વૃત્તિ ધાતુના ” નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી ગોળવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી ૐ નો લોપ ન થાય ત્યારે શોધ્ધવપૂરનું આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ગાયની ખુરાથી કરાયેલા પગલા પૂરાય એટલો વરસાદ વરસ્યો. IIII
चेलार्थात् क्नोपेः ५|४|५८॥
સમાસથી વૃષ્ટિનું પ્રમાણ જણાતું હોય તો ચેલાર્થક (વસ્ત્રાર્થક) કર્મવાચક નામથી પરમાં રહેલા - પરકાલીન ક્રિયાર્થક ધાત્વર્થના તુલ્યકર્તૃક નોવિ ધાતુને ધાતુના સંબન્ધમાં વિકલ્પથી મ્ પ્રત્યય થાય છે. ચેતવનોવં વૃષ્ટો મેષઃ અહીં વેત + જ્ઞોવિ ધાતુને આ સૂત્રથી ગમ્ પ્રત્યય. ‘ખેનિટિ ૪-૩-૮રૂ' થી “ોપિ' ધાતુના રૂ નો લોપ... વગેરે કાર્ય થવાથી વૈતવનોપમ્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - કપડા ભીના થાય એટલો વરસાદ થયો. ॥૮॥
૨૬૪
