Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
અનુક્રમે નર્યાતિને રિઃ અને નર્ચપ્રીત્યા નિરિ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - નદીની પરમાં પર્વત છે. નદીની પૂર્વે પર્વત છે. ||૪||
निमील्यादि - मेङस्तुल्यकर्तृक ५।४।४६॥
- ધાત્વથન્તિરની સાથે સમાન છે કાંઈ જેનો (અર્થાત્ ધાત્વન્તરનો કર્તા છે ક7 જેનો) એવા ધાતુને તુર્રિક ધાતુ કહેવાય છે. તુલ્યકર્તક નિમીત્યાદિ ગણપાઠમાંના ધાતુને તેમ જ મે (૬૦૩) ધાતુને ધાતુના સંબંધમાં વિકલ્પથી વક્વા પ્રત્યય થાય છે. અહીં સંબન્ધ તરીકે, ધાત્વથીક્રિયાનો પૂર્વાપરીભાવ વિવક્ષિત છે. અર્થાત્ તાદૃશ પૂર્વાપરીભાવાત્મક સંબન્ધમાં આ સૂત્રથી જ્યાં પ્રત્યય થાય છે. આવી જ રીતે ઉત્તરસૂત્રોમાં પણ તાદૃશ સમ્બન્ધ વિવક્ષિત છે. ફળ નિમીત્ય હૃતિ અને પુર્વ વ્યારા પતિ અહીં તુલ્યકર્તક નિ + મીનું ધાતુને અને વિ + મા + ૩ ધાતુને આ સૂત્રથી વસ્ત્ર પ્રત્યય. વા ને ‘મનગઃ૦ રૂ-ર-૦૧૪ થી યપૂ આદેશ વગેરે કાર્ય થાય છે. અહીં નયનમીલન અને હસવાનો તેમ જ મુખવ્યાદાને અને શયનનો એક જ કાળ છે. વી પ્રત્યય પૂર્વપિરીભાવાપન્ન ક્રિયાસ્થળે અથર્ ભિન્નકાલવૃત્તિ ક્રિયાસ્થળે વિહિત છે. તેથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સમાન - એક કાળમાં ત્યાં પ્રત્યાયના વિધાન માટે આ સૂત્ર છે - એ સમજી શકાય છે. અર્થક્રમશઃ- આંખ મીંચીને હસે છે. મુખ પહોળું કરીને સૂવે છે. સમય યા તે અહીં પણ + ધાતુને આ સૂત્રથી વવા પ્રત્યય. ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ્વા ને ય આદેશ. “ડો. ૪-૩-૮૮' થી મે ધાતુને મિતુ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી અપનિત્ય આવો પ્રયોગ થયો છે. અર્થ - અપમાનિત થવાને ઈચ્છે છે. વિકલ્પપક્ષમાં ૩પ + ધાતુને આ સૂત્રથી વત્વ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે ક્રિયાયાં. રૂ-૧૩ થી તુમ પ્રત્યય. “લાતુ સચ્ચ૦ ૪-૨-૧ થી
ધાતુના 9 ને ના આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ગમતું વાવેતે આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં પરકાલમાં વત્ત્વા પ્રત્યય વિહિત છે. સામાન્યથી
૨૫૬
