Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
અહીં એ યાદ રાખવું જોઈએ કે - યદ્યપિ ફુ. નં. -૨-૪૬ થી ન પ્રત્યયનું વિધાન નિરર્થક છે. કારણ કે હું પ્રત્યયાન્ત દ્રય અને ખ્ય ધાતુના અન્ય મ નો “લત: ૪-રૂ-૮૨' થી લોપ થયા બાદ વન પ્રત્યય કરવાની પૂર્વે હિન્દુ અને વ્યસ્જનાદ્યન્ત ટ્રમ્ અને ન્યૂ ધાતુને જૂનં. - ૨-૪૪ થી મન પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ છે જ. પરન્તુ સૂ. નં. -ર-૪૫ થી યાત્ત ધાતુને મન પ્રત્યયનો નિષેધ હોવાથી તાદૃશ કર્યું અને ન્યૂ ધાતુને ખૂ. નં. -૨-૪૬ થી મન પ્રત્યયનું વિધાન કર્યું છે. તેમજ સૂ. નં. -ર-૪૪ થી તો અકર્મક અવસ્થામાં જ મન પ્રત્યય વિહિત છે. તેથી સકર્મક અવસ્થામાં પણ સન પ્રત્યયના વિધાન માટે ખૂ. નં. -૨-૪૬ નું પ્રણયન છે. એ સૂત્રની બૃહદ્રવૃત્તિના આશયથી સ્પષ્ટ છે, કે - ટૂં. નં. - ૨-૪૩ થી ચાલતી “અકર્મક' ની અનુવૃત્તિ ખૂ. નં. -ર-૪૬ માં નથી. તેથી સૂ. નં. -ર-૪૨ અને 40 માં પણ યદ્યપિ એ અનુવૃત્તિ નથી. પરન્તુ વિન[ પ્રત્યય સ્વાભાવિક જ અકર્મક ધાતુથી (શમાટે - યુગાદ્રિ ધાતુથી) થતો હોવાથી વ્યવહિત પણ “અકર્મક' ની અનુવૃત્તિ પૂ. નં. -ર-૪૧ અને ૧૦ માં છે જ- એ સમજી લેવું. અથવા સૂ. . -ર-૪૬ ની બૃહદ્રવૃત્તિમાં “નર્માર્થ વનમ્' આ પ્રમાણે કહીને સકર્મકાવસ્થાનું ઉદાહરણ આપ્યું ન હોવાથી “ તિ પ્રતિપૈનિવૃત્ત્વર્થ ૨ વનમ્” આ પ્રમાણેના ઉત્તર સમાધાનમાં જ દૃઢતા રાખીએ તો સૂ. નં. -૨-૪૩ થી ચાલતી “અકર્મકાની અનુવૃત્તિ અવ્યવધાનથી છે- એમ માનવામાં પણ દોષ નથી. આ વાત સૂ.નં. ૫-૨-૪૬ માં જણાવેલી છે. પો.
-
ગાકર કીડ-મુક પારાવા.
શત થર્મ અને સાધુ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો, વર્તમાનાર્થક મા ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલા શ્રી અને મુકધાતુને વિનમ્ (રૂન) પ્રત્યય થાય છે. સામંત્રી ૩+મુન્ ધાતુને આ સૂત્રથી વિન[ પ્રત્યય. “થોર૦ ૪રૂ-૪ થી મુક્ ધાતુના ૩ ને ગુણ નો આદેશ... વગેરે કાર્ય થવાથી
૧૨૭
