Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
વ્હાર્પીત્ અહીં ૢ ધાતુને આ સૂત્રથી અદ્યતનીનો વિ પ્રત્યય (જુઓ સૂ. નં. ૪-૪-૨૧) વગેરે કાર્ય. થાય છે. અર્થ - કર્યું નહિ; કરતો નથી અથવા કરશે નહિ. રૂ||
सस्मे ह्यस्तनी च ५ | ४|४०||
સ્મ સહિત માક્ (મા) ઉપપદ હોય તો ધાતુને સ્તન↑ નો અને અઘતની નો પ્રત્યય થાય છે. મા સ્મ તુ; મા મ ાધૃત્ અહીં ધાતુને આ સૂત્રથી અનુક્રમે હ્યસ્તનીનો વિવુ પ્રત્યય અને અદ્યતનીનો વિ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થાય છે. અર્થ - કર્યું નહિ, કરતો નથી અથવા કરશે નહિ. ||૪૦||
धातोः सम्बन्धे प्रत्ययाः ५|४ |४१ ॥
ધાત્વર્થ - ક્રિયાઓનો વિશેષણ - વિશેષ્યભાવ સ્વરૂપ સમ્બન્ધ હોય તો ધાતુને જે કાળમાં પ્રત્યયો વિહિત નથી, તે કાળમાં પણ તે પ્રત્યયો સાધુ (શુદ્ધ) મનાય છે. વિશ્વવૃા અન્ય પુત્રો મવિતા’ અહીં ‘દૃશઃ૦ -૧-૧૬૬' થી વિહિત ભૂતાર્થક નિર્ પ્રત્યય અને ‘બનઘતને૦ -રૂ、' થી મૂ ધાતુને વિહિત વૃક્તની નો તા પ્રત્યય આ સૂત્રથી સાધુ મનાય છે. અર્થ - આનો પુત્ર વિશ્વને જોએલો થશે. ‘ભાવિ નૃત્યમાતીત્’ અહીં ભૂ ધાતુને ‘વર્ત્યતિ -રૂ-9' થી વિહિત ભવિષ્યદર્થક નૢિ પ્રત્યય અને ગર્ ધાતુને ‘બનઘ૦ ૬-૨-૭' થી વિહિત ભૂતાર્થક ઠ્યસ્તનીનો વિવ્ પ્રત્યય આ સૂત્રથી સાધુ મનાય છે. અર્થ - આ કાર્ય થવાનું હતું. આ સૂત્રમાં પ્રવર્તતા બહુલાધિકારના કારણે; ધાત્વધિકારમાં અવિહિત તદ્ધિત પ્રત્યયો પણ ઉપર જણાવ્યા મુજબ કૃત્પ્રત્યયોની જેમ સાધુ મનાય છે. તેથી શોમાન્ બાસીદ્... ઈત્યાદિ સ્થળે, “તવસ્યા૦ ૭-૨-૧' થી વિહિત અસ્ત્યર્થક (વમાનાર્થક) મતુ પ્રત્યય અને ભૂતાર્થક વિક્ પ્રત્યય આ
-
૨૪૯
