Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 172

મૂળીની કિંમત. માન કૃતિ વ્હિમ્?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ માનાર્થક જ પણ્ ધાતુને ભાવમાં અને કર્તૃભિન્નકારકમાં સર્ પ્રત્યય થાય છે. તેથી માનાર્થક પણ્ ધાતુ ન હોય ત્યારે માનભિન્નાર્થક પબ્ ધાતુને આ સૂત્રથી ગર્ પ્રત્યય ન થવાથી ‘માવા૦ ૬-૩-૧૮’ થી ઘગ્ પ્રત્યય. ‘િિત ૪-રૂ-૧૦' થી પણ્ ના TM ને વૃદ્ધિ બા આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી વાળ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- વ્યવહાર અથવા 2gla.113311
संमद - प्रमदी हर्षे ५।३।३३ ॥
સમૂ અને વ્ર ઉપસર્ગથી ૫૨માં ૨હેલા મ ્ ધાતુને ભાવ અને કતૃભિન્નકારકમાં ગર્ પ્રત્યય કરીને હર્ષ અર્થમાં સંમદ્દ અને પ્રમદ્દ નામનું નિપાતન કરાય છે. સંમતઃ પ્રમવઃ સ્ત્રીણામ્ અહીં સન્+મવું અને પ્ર+મવું ધાતુને આ સૂત્રથી જ્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થયું છે. અર્થ (બંન્નેનો) - સ્ત્રીઓનો હર્ષ. હર્ષ કૃતિ વિમ્?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ સન્ અને X ઉપસર્ગથી ૫રમાં રહેલા મ ્ ધાતુને ગર્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય કરીને હર્ષ અર્થમાં જ સંમદ્દ અને પ્રમદ્દ નામનું નિાતંન કરાય છે. તેથી હર્ષ અર્થ ન હોય ત્યારે સમ્+મવું અને પ્ર+મવું ધાતુને આ સૂત્રથી ગર્ પ્રત્યય ન થવાથી ‘ભાવા૦ ૬-૩-૧૮' થી થ[ પ્રત્યય. મ ્ ધાતુના અને ‘øિતિ ૪-૩-૬૦′ થી વૃદ્ધિ બા આદેશાદિ કાર્ય થવાથી સંમાર્ઃ અને પ્રભાવ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- ગાંડપણ. આળસ. અહીં સંપ્રાન્સવ:- આ પ્રમાણે ન કહેતા નિપાતન કરવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સમ્ અને પ્ર ઉપસર્ગની સાથે અધિક ઉપસર્ગના યોગમાં અજ્ પ્રત્યય ન થાય. તેથી સશ્રમવ: અને પ્રસમ્ભવ: વગેરે પ્રયોગો સાચા મનાતા નથી. ।।૩૩।।
૧૬૭