Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
अथ प्रारभ्यते पञ्चमे 5 ध्याये चतुर्थः पादः।
સામીએ સવ૬ વા પાછા
અહીં સૂત્રમાં સમીપાર્થક સાથે નામનો પ્રયોગ છે. વર્તમાનકાલની સમીપત્તિ - ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાલના વાચક ધાતુને વિકલ્પથી વર્તમાનકાલ જેવા પ્રત્યય થાય છે. ‘તિ -ર-92'... વગેરે સૂત્રોથી જે રીતે વર્તમાનાના પ્રત્યય તે તે ધાતુથી વિહિત છે, તે રીતે વર્તમાનાના તે તે પ્રત્યયો તે તે ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિકલ્પ થાય છે. વ ચૈત્ર! ગીતોગ?િ આ પ્રશ્નના ઉત્તરવાકયમાં ભૂતકાલાર્થક આ + ધાતુને આ સૂત્રથી વર્તમાના' નો નિવું (મિ) અને શતૃ (4) પ્રત્યય થાય છે. જેથી માછનિ અને કાછિન્તવ. માં વિધિ આવો પ્રયોગ ઉત્તરવામાં થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી વર્તમાના જેવો પ્રત્યય ન થાય ત્યારે અઘતની ૨-૪' થી કા + ધાતુને અદ્યતનીનો લમ્ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી યમન્ આવો પ્રયોગ થાય છે. તેમ જ તાદૃશ + ધાતુને “-tવત્ ૧-૧-૧૭૪ થી
પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી ઇપોડવાત: આવો પ્રયોગ થાય છે. આવી જ રીતે ા ચૈત્ર! મધ્યસિ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરવાકયમાં ભવિષ્યકાલાર્થક ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ વર્તમાનાનો વુિં અને શતૃ પ્રત્યય આ સૂત્રથી થવાથી અનુક્રમે છામિ અને છિન્તવ માં વિથ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં ભવિષ્યદર્થક ધાતુને આ સૂત્રથી વર્તમાનાનો ઉપર જણાવ્યા મુજબ વુિં કે શતૃ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે તાદૃશ અમ્ ધાતુને “વિષ્યન્તી રૂ-૪' થી યામિ પ્રત્યય અને “મનઘતને જરૂર થી શ્વસ્વનીનો તા પ્રત્યય તથા “શત્રીનશાળ --૨૦” થી ચતૃ (ા પૂર્વક શતૃ (ત) પ્રત્યય) પ્રત્યય થવાથી અનુક્રમે | મધ્યામિ, રન્તા કભિ અને મધ્યન્તવ વિધિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ - ચૈત્ર! તું કયારે આવ્યો? આ હું આવું છું.
૨૨૪
