Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 250

ચટઈ બનાવવાની આપને આજ્ઞા અપાઈ છે. અવસર- મુહૂર્તબાદ ચટઇ બનાવવાનો આપનો અવસર છે. ૩૦
स्मे पञ्चमी ५।४॥३१॥
મ શબ્દ ઉપપદ હોય તો, ઐષ અનુજ્ઞા અને અવસર અર્થ ગમ્યમાન : હોય ત્યારે મુહૂર્ત પછી થનારી ક્રિયાના વાચક ધાતુને પશ્ચમીનો પ્રત્યય થાય છે. આ સૂત્ર પૂર્વસૂત્રનું અપવાદભૂત છે. “á મુહૂર્તા રમવાનું कटं करोतु स्म, भवान् हि प्रेषितो ऽ नुज्ञातो भवतोऽवसरः कटकरणे" અહીં આ સૂત્રથી 5 ધાતુને પશ્ચમીનો તેવું પ્રત્યય થયો છે. અર્થ માટે જાઓ સૂ.નં. પ-૪-૩૦. ૩૧
अधीष्टौ ५।४।३२॥
આ શબ્દ ઉપપદ હોય તો સીરિ (અધ્યેષણા- સીપ્ટ) અર્થ અર્થાત્ સત્કારપૂર્વકની પ્રેરણા સ્વરૂપ અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે ધાતુને પચ્ચમીનો પ્રત્યય થાય છે. મા! વિન! જુવ્રત િરક્ષા અહીં રક્ષ ધાતુને પચ્ચમીનો દિ પ્રત્યય થાય છે. અર્થ – હે સુંદર! વિદ્વાનું ! અણુવ્રતોની રક્ષા કર. ૩૨
काल-वेला-समये तुम्बाऽवसरे ५।४॥३३॥
વાત, વેત્તા અને સમજે ઉપપદ હોય તો અવસર અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે ધાતુને તુમ્ પ્રત્યય વિકલ્પથી થાય છે. શા મોજી'; વેત્તા મોgનું અને સમયો મોજી” અહીં પુનું ધાતુને આ સૂત્રથી તુમ્ પ્રત્યય થયો છે. અર્થ (બધાનો)- ખાવાનો અવસર છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી મુન ધાતુને તુમ્ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે “વૈષાનુo -૪-૨૬' ની સહાયથી
૨૪૫