Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
इ-कि- श्वूि स्वरूपार्थे ५|३|१३८॥
ધાતુના સ્વરૂપ અને ધાતુના અર્થમાં ધાતુને રૂ વિત્ર અને શ્તિવુ (તિ) પ્રત્યય થાય છે. ધાતુના સ્વરૂપમાં આ સૂત્રથી મળ્ ધાતુને ; પ્ ધાતુને હ્રિ (ૐ) અને વિવું ધાતુને શ્તિવ પ્રત્યય. ‘વોહપા૦ ૪-૩-૪' થી વિદ્ ધાતુના રૂ ને ગુણ ૬ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી મગ્નિ:; ઋષિઃ અને વૃત્તિ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- મન્ ધાતુ. ધ્ ધાતુ. વિદ્ ધાતુ. આવી જ રીતે ધાતુના અર્થમાં યત્ ધાતુને રૂ, મણ્ ધાતુને જિ (ૐ) અને પર્વે ધાતુને શ્તિવુ (તિ) પ્રત્યય. ત્તિવ્ ની પૂર્વે પધ્ ધાતુને ‘વર્ત{૦ રૂ-૪-૭9′ થી શવ્ (બ) વિકરણ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી વર્નાનિ, મુનિઃ યિતે અને પવૃતિઃ પરિવર્તિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- યજ્ઞના અંગ. ભોજન કરાય છે. રાંધવાનું થાય છે.૧૩૮॥
दुः-स्वीषतः कृच्छ्राऽकृच्छ्रार्थात् खल् ५।३।१३९॥
કૃાર્થક (દુઃખાર્થક) વુડ્ અને અફ઼ાર્થક (સુખાર્થક) સુ અને પર્ નામથી પરમાં રહેલા ધાતુને; (સૂત્ર નં. રૂ-રૂ-૨૧ માં જણાવ્યા મુજબ) ભાવમાં અને કર્મમાં હજ્ (ગ) પ્રત્યય થાય છે. વુ+શી ધાતુને ભાવમાં અને તુTM ધાતુને કર્મમાં આ સૂત્રથી હજ્ (અ) પ્રત્યય. ‘નામિનો॰ ૪રૂ-9' થી ધાતુના અન્ય ને ગુણ ! અને ઋને ગુણ સ્રર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી દુ:શવમ્ અને તુ: આવો પ્રયોગ થાય છે. આવીજ રીતે સુ+શી અને Íષત્+શી ધાતુને આ સૂત્રથી ભાવમાં તથા સુ+ અને કૃષ્ણ ધાતુને આ સૂત્રથી કર્મમાં હજ્ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી અનુક્રમે સુશવમ્ અને પચ્છવમું તથા સુર: અને પરઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- દુઃખે સૂવું. દુઃખે કરી કરવા યોગ્ય. સુખે સૂવુ. સુખથી કરવા યોગ્ય. સુખે સૂવું. સુખથી કરવા યોગ્ય. હ્રાર્થ (ાડચ્છાવિ) કૃતિ વ્હિમ્?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ કૃષ્કૃચ્છ્વાર્થક જ પુર્
૨૨૦
