Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
વાચક ભવિષ્યદર્થક સામ્ ધાતુને આ સૂત્રથી વર્તમાના નો તિવું પ્રત્યય. તિવું પ્રત્યયની પૂર્વે “ર્ત રૂ-૪-૭9’ થી શ4 વિકરણ પ્રત્યય.
મ્ ધાતુના મુ ને- “નિષ૦ ૪-ર-૧૦૬’ થી $ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી કાછતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી “વર્તમાના' નો તિવુ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે “ભવિષ્યન્તી રૂ-૪ થી ભવિષ્યન્તીનો સ્થતિ પ્રત્યય. તેની પૂર્વે “મોગના ૪-૪-થી વગેરે કાર્ય થવાથી વારિષ્યતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. તેમજ અનદ્યતનભવિષ્યમાં ‘પદ્યતને -રૂ-૨' થી શ્વસ્વનીનો તા પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી સાન્તા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ઉપાધ્યાય આવશે તો તું સૂત્ર ભણજે. ૧૧
सप्तमी चोर्ध्वमौहूर्तिक ५।३।१२॥
મુહૂર્ત પછી થનાર ઊર્ધ્વમૌદૂર્તિક કહેવાય છે. ઊર્ધ્વમૌર્તિક - પશ્ચમ્યર્થ (વૈષાદિ) હેતુવાચક ભવિષ્યદર્થક ધાતુને સતી અને વર્તમાન નો પ્રત્યય વિકલ્પથી થાય છે. અર્ધ્વ મુહૂર્તાલુપાધ્યાયશ્કેવાતું; પીચ્છતિ; ગામિષ્યતિ; ૩ત્તા વા, થ વં તમથીષ્ય:- અહીં ઊર્ધ્વમૌક્તિક પશ્ચમ્યર્થ હતુંવાચક +É ધાતુને આ સૂત્રથી સતી નો યાતુ પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ‘ રૂ-૪-૭9” થી શત્ વિકરણ પ્રત્યય. “મિષ૦ ૪-૨૧૦૬’ થી મુ ધાતુના મુ ને $ આદેશ. “વઃ સતયા: ૪-૨-૨૨' થી યાત ના યા ને ૬ આદેશ.. વગેરે કાર્ય થવાથી છેતુ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી સતી નો પ્રત્યય ન થાય ત્યારે વર્તમાના નો સિવું પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી કાછતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં તિવુ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે “ભવિષ્યન્તી ધ-રૂ-૪ થી ભવિષ્યન્તીનો અતિ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી કામિષ્યતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અને મન તને. -રૂ-૨ થી શ્વસ્વનીનો તા પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી જ્ઞાતી આવો પ્રયોગ થાય છે. (જાઓ સૂ. નં. -રૂ-99) અર્થ- મુહૂર્ત પછી ઉપાધ્યાય આવશે તો તું તર્ક ભણજે.19
૧૫૫
