Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
ક્રિયાથથાનિતિ ક્િ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ કાર્યભૂત ક્રિયાના કારણભૂત જ ક્રિયાવાચક (માત્ર ક્રિયાવાચક નહિ) ધાતુ ઉપપદ હોય તો કાર્યભૂત ક્રિયાવાચક ભવિષ્યદર્થક ધાતુને તુમ્ દ્િ અને ભવિષ્યન્તીનો પ્રત્યય થાય છે. તેથી વિતસ્તે તિષ્યતિ વાસ: અહીં ક્રિયાવાચક વાવનું પદ ઉપપદ હોવા છતાં તે કારણભૂત ક્રિયાવાચક નહિ હોવાથી આ સૂત્રથી પતુ ધાતુને તુમ્ વગેરે પ્રત્યય થતો નથી. જેથી વિષ્યન્તી -રૂ-૪' થી પત્ ધાતુને તિ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય ઉપર જણાવ્યા મુજબ થવાથી તિષ્યતિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- દોડતા એવાં તારું વસ્ત્ર પડશે. અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે – “વ-નૃવ - 9-૪૮' આ સૂત્રથી સામાન્યપણે વિહિત વિદ પ્રત્યય આ સૂત્રથી વિહિત ‘ભવિષ્યન્તી' ના પ્રત્યયથી બાધિત ન બને, એ માટે જ પ્રત્યયનું આ સૂત્રથી પુનર્વિધાન છે. “Hસરૂપો -૧-૧૬ ની સહાયથી યદ્યપિ ‘ભવિષ્યન્તી' ના પ્રત્યયના વિષયમાં જ પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ છે. પરન્તુ એવા સ્થાને વિઝ ની જેમ નૃવું વગેરે પ્રત્યય ન થાય - એ માટે ફરીથી અહીં છત્ નું વિધાન છે. ઈત્યાદિ અધ્યાપક પાસેથી બરાબર સમજી લેવું. I૧૩
कर्मणोऽण् ५।३।१४॥
કારણભૂત ક્રિયાવાચક ધાતુ ઉપપદ હોય તો કર્મવાચક નામથી પરમાં રહેલા કાર્યભૂતક્રિયાવાચક ભવિષ્યદર્થક ધાતુને પ્રત્યય થાય છે. કુમારો પતિ અહીં કુમ નામથી પરમાં રહેલા તાદૃશ ભવિષ્યદર્થક 5 ધાતુને આ સૂત્રથી [ (1) પ્રત્યય. નામનો૦ ૪-૩-૧' થી 8 ધાતુના ને વૃદ્ધિ મામ્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ન્માર: (‘ફયુર્જ રૂ-૧-૪' થી સમાસ) આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- કુંભ કરવા માટે જાય છે. અહીં તૂ. નં. ૯-૧-૭ર થી સામાન્યતઃ વિહિત ૩[ પ્રત્યયનો પૂર્વસૂત્ર (૫-૨-૧૩) થી વિહિત વુિં પ્રત્યયથી બાધ થતો હોવાથી
૧પ૭
