Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
અને ઉપાન્ય ૩ ને ગુણ ગૌ આદેશ. નમિનો ૪-રૂ-૧' થી ધાતુના અન્ય ૩ અને ને મુળ ો અને ગર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ક્રમશઃ भूषणः क्रोधनः कोपनः जवनः सरणः गर्द्धनः ज्वलनः शोचनः अभिलषणः પતનઃ અને `બર્થય પવનઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - ભૂષણ. ક્રોધી. ક્રોધી. વેગવાન્. ગતિશીલ. લાલચુ. અગ્નિ. શોક કરવાના સ્વભાવવાલો. અભિલાષી. પતનશીલ. અથજ્ઞાનના સ્વભાવવાલો.
અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે - પણ્ ધાતુ વિત્ હોવાથી (જુઓ ધાતુ પાઠ નં. ૧૨૫૭) ‘કિતો ૬-૨-૪૪' થી તેને અન પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ હતી. પરંતુ ‘રુષ-પતપવઃ ૬-૨-૪૬' થી વિહિત ગુણ્ પ્રત્યયથી તેનો બાધ થવાથી આ સૂત્રથી પર્ ધાતુને બન પ્રત્યયનું પુનર્વધાન કર્યું છે. યદ્યપિ ‘અક્ષરૂપ૦ ૬-૧-૧૬' થી અસરૂપ ઔત્સર્ગિક પ્રત્યય વિકલ્પથી વિહિત હોવાથી પ ્ ધાતુને પણ્ પ્રત્યય બાદ પણ વિકલ્પપક્ષમાં ઔત્સર્ગિક અન પ્રત્યય લૂ. નં. ૨-૪૪ થી થઈ શકે છે; પરંતુ “શીવિત્રત્યયેવુ નામ પોતńવિધિઃ” અર્થાત્ “શીષ્ઠ ધર્મ અને સાધુ અર્થમાં વિહિત પ્રત્યયના વિષયમાં ઔત્સર્ગિક પ્રત્યય વિકલ્પપક્ષમાં થતો નથી.” - આ ન્યાય હોવાથી તેના સામર્થ્ય પધ્ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઞના પ્રત્યય ‘-૨-૪૪' થી થાત 'હિ. તેથી તાદૃશ ન્યાયને સૂચવવા આ સૂત્રમાં પ ્ ધાતુનું ગ્રહણ કર્યું છે. જેથી સૂ. નં. ૫-૨-૨૮ અને ૫-૨-૩૩ ના ઉદાહરણ બળુિ: અને વિછીજું: આ સ્થળે સૂ. નં. ૫-૨-૨૭ થી વિહિત ઔત્સર્ગિક તૃ′′ પ્રત્યય ન થવાથી શીલાર્થમાં સહર્તા અને વિર્ધિતા આવો પ્રયોગ થતો નથી. ‘શીવિ વિધિઃ' આ ન્યાય અનિત્ય હોવાથી વર્ધનઃ વધળુઃ... ઈત્યાદિ સ્થળે શીલાદિ પ્રત્યયના વિષયમાં સૂ. નં. ‘૫-૧-૧૬’ ની સહાયથી ઔત્સર્ગિક પ્રત્યય પણ થાય છે... ઈત્યાદિ અન્યત્ર અનુસન્ધેય છે. I૪૨
૧૨૦
