Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
तत्र क्वसु - कानौ तद्वत् ५।२।२॥
પરીક્ષામાત્રના વિષયમાં (ભૂતસામાન્યમાં નહિ) ધાતુની પરમાં હું અને વાન પ્રત્યય થાય છે. અને તે બંને પ્રત્યયો પરોક્ષા- વિભૂતિ જેવા મનાય છે. અર્થાત્ પરીક્ષામાં જે રીતે ધાતુને દ્વિત્યાદિ થાય છે તેમ વસુ અને શાન પ્રત્યયની પૂર્વે રહેલા ધાતુને પણ તે રીતે દ્વિવાદિ કાર્ય થાય છે. શ્ર ધાતુને આ સૂત્રથી વસુ (વ) પ્રત્યય. “દિર્ધાતુ.૦ ૪-૭-' થી શ્રુ ને દ્વિત્વ. વ્યગ્નના૦ ૪--૪૪ થી અભ્યાસમાં અનાદિ વ્યસ્જનનો લોપ... વગેરે કાર્ય થવાથી શુશ્રવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. સદ્ ધાતુને આ સૂત્રથી વસુ પ્રત્યય. “સેવ૦ ૪-૪-૮૨' થી વહું ની પૂર્વે ૬. “મનાવે. ૪--૨૪' થી સન્ ધાતુના ૩ ને 9 આદેશ; અને સત્ ને પ્રાપ્ત દ્વિત્વનો નિષેધ વગેરે કાર્ય થવાથી વિવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. વસ્ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ આ સૂત્રથી વવતુ પ્રત્યય. વહું ધાતુની પરમાં રૂ, વસુ ને દ્વિત. અભ્યાસમાં અનાદિવ્યસ્જનનો લોપ. વવÍÇવત્ આ અવસ્થામાં અભ્યાસમાં વ ને “નાદિ. ૪-૭-૭ર થી ૩ આદેશ. “યુગાદ્રિ૪-૭-૭” થી વસુ ના વ ને ૩ આદેશ. “–વસ: ર-રૂ-૨૬ થી વત્ ના ને ૬ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી કષિવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. પર્ ધાતુને આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ વનું પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી “દ્ધિવાન્ ની જેમ વિવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. ઉપર જણાવ્યા મુજબ પદ્ ધાતુને વાન પ્રત્યય (માન પ્રત્યય). ઉપર જણાવ્યા મુજબ પદ્ ધાતુના 8 ને ઇ આદેશ અને ધાતુને દ્વિત્વનો નિષેધ.. વગેરે કાર્ય થવાથી રેવાન: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ -સાંભળ્યું. દુઃખી થયો. રડ્યો. રાંધ્યું. રાંધ્યું. સૂ. નં. ૯-૧-૭૧૮ થી ભૂતાથિિધકાર વર્તમાન હોવા છતાં પરોક્ષામાત્રના જ ગ્રહણ માટે આ સૂત્રમાં તત્ર પદનું ઉપાદાન છે. શુકુન્ આ અવસ્થામાં વ ની પૂર્વે “ ઘ૦ ૪-૪-૮ર’ થી પ્રાપ્ત રૂદ્ નો “ઝવ. ૪-૪-૧૭” થી નિષેધ થયો છે. વેસુ પ્રત્યય પરસ્મપદમાં જ થતો હોવાથી તે પ્રત્યય કત્તમાં
