Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
હેતુ તત્વમાવવાનું અને બનુ કત્તત્તિમાં હેતુ-તીō૦ ૧-૧-૧૦રૂ' થી વિહિત ટ પ્રત્યયનો બાંધ કરવા માટે; આ સૂત્રમાં ગણ્ નું ઉપાદાન છે. જેથી આ સૂત્રના વિષયમાં હેત્વાદિ કત્તમિાં ટ પ્રત્યય વિકલ્પપક્ષમાં નહિ થાય. ‘યોગક્ષેમારી હોસ્ય' અહીં યોગક્ષેમ + ; ધાતુને આ સૂત્રથી વ અથવા ઝળૂ પ્રત્યય થતો નથી. કારણ કે ‘“પપવિધિપુ ન તવત્તવિધિઃ”.. અર્થ ્ કોઈ પણ પૂર્વપદથી પરમાં રહેલા તે તે ધાતુને જે પ્રત્યયનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે, તે પ્રત્યય તે ધાતુને તે પૂર્વપદથી જ પરમાં હોય ત્યારે થાય છે. પરન્તુ તે પૂર્વપદ જેના અન્તમાં હોય (અથવા આદિમાં હોય) એવા પદથી પરમાં રહેલા તે ધાતુને તે પ્રત્યય થતો નથી. - આ અર્થને જણાવનારા ન્યાયના સામર્થ્યથી યોગક્ષેમ આ સૂત્રથી રૂ અથવા ગળ્ પ્રત્યય થતો નથી; તેથી ‘હેતુતી ૬-૧૧૦રૂ' થી ૮ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી યો ક્ષેમરી આવો પ્રયોગ થાય છે. ઈત્યાદિ અધ્યાપક પાસેથી બરાબર સમજી લેવું.... I૧૦૫॥
ધાતુને
-
मेघर्त्ति - भवाऽभयात् खः ५|१|१०६ ॥
કર્મવાચક મેઘ ઋતિ મય અને મય નામથી પરમાં રહેલા હ્ર ધાતુને સ્વ પ્રત્યય થાય છે. મેઘ શ્રુતિ + વૃ ભયò અને સમય ધાતુને આ સૂત્રથી સ્વ પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી (જાઓ તૂ. નં. ૬-૬૧૦) અનુક્રમે મેયર:, ઋતિ; મયર અને સમય: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- મેઘને ઉત્પન્ન કરનાર. મેળવનાર. ભય કરનાર, અભય કરનાર. ૬૦૬॥
પ્રિય - વૈશાલૢ વઃ ||૧૦૭ની
કર્મવાક પ્રિય અને વજ્ઞ નામથી પરમાં રહેલા વવું ધાતુને (કત્તમાં) દ્વ પ્રત્યય થાય છે. પ્રિય+વવું ધાતુને અને વશ+વર્ ધાતુને આ સૂત્રથી
૫૭
