________________
શ્રીમદ રાજચંદ્ર વસ્તુતઃ વૃત્તિને જય અને આત્માની વિશાળતા એ એક જ સ્થિતિનાં બે નામ છે. આવી રીતે આપણે પ્રત્યેક ઐતિહાસિક સત્ય ઓળખવું જોઈએ. અને તે માટે પ્રાચીન ગ્રંથો જેવા એ જ મારી સલાડ છે.
મહાવીર સ્વામી ઈ. સ. પૂર્વે ૬૨માં થયા. કૃષ્ણ તેમની પહેલાં થયાં કે પછી, એ પ્રશ્નને આપણે જવા દઈશું. પણ ગીતા તો મહાવીરના સમયમાં કિયા ગૌતમબુદ્ધના સમયમાં લખાયેલી છે. ગીતા પ્રત્યે હિંદુમાત્રને જે શ્રદ્ધા છે. તેનું કારણ એ જ છે કે તેમાં એક મહાન પ્રશ્નનું બહુ સુંદર રીતે નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. ગીતાને મહાન પ્રશ્ન આ છે: “જ્ઞાન, કર્મ અને ભક્તિને સમન્વય કેમ કરો ?” આ પ્રશ્નના સ્વરૂપ ઉપરથી જ એટલું તે ખુલ્લું જણાઈ આવે છે કે ગીતાના સમય પહેલાં અનેક મતમતાંતરો ઉત્પન્ન થયા હતા. જ્ઞાન, કર્મ અને ભક્તિ એ ત્રણ ભાવનાએ એક જ આત્માની છે. આત્મા એ કેવળ લાગણીરૂપ નથી. તેમ જ ઈચ્છારૂપ કે પ્રયત્નરૂપ પણ નથી. એ ત્રણેની સમગ્રતા એ જ આત્મા. એટલા માટે આત્માનો ઉદ્ધાર સમગ્ર આત્માથી જ થવો જોઈએ.
ગૌતમબુદ્ધને મહાન પ્રશ્ન એ લાગે કે સ્વાર્થવૃત્તિને લીધે ધર્મમાં જ દૂષણ આવે છે, એ દૂષણ દૂર કેમ કરવું ? તેમને વિચાર કરતાં જણાયું કે આત્મવાદ એ જ સર્વ દુરાચારનું મૂળ છે. વસ્તુતઃ ગૌતમે આત્માનું ખંડન કર્યું નથી, પણ આત્મવાદનું ખંડન કર્યું છે. એટલે અહંવાદ ઉપર જ તેમને આક્ષેપ હતા. ગૌતમને એમ જ લાગેલું કે સ્વર્ગ અને દેવલોકની પ્રાપ્તિને અર્થે લોકો અનેક પ્રકારની હિંસા અને અયોગ્ય પ્રવૃત્તિઓ આદરે છે. પણ જે તેના મૂળરૂપ આત્મા જ લઈ લેવામાં આવે તો એ હિંસા અને દુરાચાર પિતાની મેળે જ દૂર થઈ જાય. એટલા જ માટે તેમને ક્ષણિકવાદી કહેવામાં આવે છે. વળી બૌદ્ધોને માધ્યમિક પણ કહેવામાં આવે છે.
૧૩૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
