________________
* અનધિકારી કામ કરે તો જેમ આજ્ઞાભંગાદિ દોષ લાગે તેમ અધિકારી માણસ કામ ન કરે તો તેને વીર્યાન્તરાય બંધાયા વગર ન રહે. આજે મંદિરઉપાશ્રયનિર્માણનાં કાર્યો ગૃહસ્થોએ કરવાનાં હતાં તે સાધુભગવન્તો કરવા માંડ્યાં છે - તે તદ્દન અનુચિત છે.
* ઉદારતા પ્રગટ થાય અને તુચ્છ વૃત્તિ ન હોય તો આ રીતનાં અનુષ્ઠાનો શાસનપ્રભાવનાનું કારણ બન્યા વિના ન રહે. ઉદારતા જેની પાસે હોય તે બીજાનું વાપરવા રાજી ન હોય. પોતાની પાસે હોય ત્યાં સુધી બીજાની વસ્તુ સામે નજર પણ ન માંડે તેનું નામ ઉદાર. કૃપણ માણસ પોતાનું સાચવી રાખીને બીજાની વસ્તુ વાપરવાની વૃત્તિવાળા હોય છે. પોતાની પાસે પૈસા હોય તો તેનાથી જ કામ કરી લેવું છે. પૈસા ન હોય તો કામ કરવું જ નથી. કરવું હોય તો ઉદારતાપૂર્વક કરવું છે. પોતાની શક્તિ બધી જ વાપરવી, ગોપવવી નહિ તે ઉદારતા. આ રીતે ઉદારતા કેળવ્યા પછી પણ તુચ્છ વૃત્તિ આવી ન જાય તેની કાળજી રાખવી. હું કામ કરું છું પણ બીજા કામ કરતા નથી : આવી બુદ્ધિ તુચ્છવૃત્તિને સૂચવે છે. પોતે ઉદારતા દાખવે પણ સાથે બીજાની કૃપણતાને આગળ કર્યા કરે તે બધા તુચ્છવૃત્તિવાળા છે. કોઈ કામ કરતું નથી આ અધ્યવસાય તુચ્છ વૃત્તિને જણાવનારો છે. આપણે કામ શરૂ કરતી વખતે આપણી શક્તિ જોઈને કરવું છે, બીજાની અપેક્ષા ન રાખવી. આપણું શરીર ઘસાય છે : આવો અધ્યવસાય ન જોઈએ. આપણું બચાવવાની વૃત્તિ તે કૃપણતા છે અને આપણું વાપર્યા પછી પણ
બીજા પોતાનું બચાવી રાખે છે, પોતાની શક્તિ ગોપવે છે એની ચિંતા કરવી તેનું નામ તુચ્છતા – શુદ્ધતા. આવી ક્ષુદ્રતાવાળા કોઈ પણ ધર્માનુષ્ઠાન કરી ન શકે - આને કેટલેક ઠેકાણે ક્રિયાનું અજીર્ણ કહ્યું છે, કેટલેક ઠેકાણે પ્રણિધાનનો અભાવ કહ્યો છે. બીજાનું જે થવું હોય તે થાય માત્ર આપણું શરીર ન ઘસાવું જોઈએ- આ કૃપણતા છે અને બીજા કામ ન કરે ત્યારે તેના પ્રત્યે કરુણા દાખવવાને બદલે તેની પ્રત્યે દ્વેષ ધારણ કરવો તે ક્ષદ્ધતા છે. કોઈ કામ કરે કે ન કરે આપણે કામ કર્યા વગર નથી રહેવું. આપણે બેઠા હોઈએ ને બીજા કામ કરે એમાં આપણી શોભા કે આપણે કામ કરીએ એમાં આપણી શોભા? બીજા કરતા નથી – આ અધ્યવસાય સંક્લેશને જન્માવે છે. ધર્મસ્થાનમાં આવો સંક્લેશ નભે? સંકલેશ ટાળવા માટે જ ધર્મ કરવાનો હતો તેના બદલે ધર્મ કરવાથી સંક્લેશ થાય તો માનવું પડે ને કે પાણીમાંથી અગ્નિ પ્રગટ્યો !
* સારણાદિ કરવાની, પણ તે યોગ્યની કરવાની અને યોગ્ય બનીને કરવાની. આપણું કહ્યું ન માને તેવાને કહેવાની જરૂર નથી, ફરજપૂરતું બે-ચાર વાર કહી છૂટા થઈ જવું, તથા તેની પ્રત્યે દ્વેષભાવ પણ નથી રાખવો. પોતાના નિશ્રાવર્તી પોતાનું ન
શ્રી દર્શનશુદ્ધિ પ્રકરણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
