________________
પાલવશના સમકાલીન મગધેશ્વરા કેાણિક (અજાતશત્રુ) અને ઉદાયી.
પાલકાના ૬૦ વર્ષના સમય દરમિયાન અસ્તિત્ત્વ ધરાવતાં રાજ્યામાં મગધનું સામ્રાજ્ય ઇતિહાસમાં અતિપ્રસિદ્ધ છે. એ સમયમાં ત્યાં રાજકતાં કાણિક (અજાતશત્રુ) અને ઉદાયી હતા. કેલ્શિકનું શય કયારે શરૂ થયું અને તેના અંત કયારે થયા તથા એ રાજાના રાજત્વકાલ કેટલેા હતા, એ વિષેના સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ જૈનસાહિત્યમાંથી મેળવવા અતિ મુશ્કેલ છે, પણ હિમવંત થેરાવલી એવી સ્પષ્ટ માહિતી આપે છે કેઃ— મહાવીર નિર્વાણુથી ૩૧ આદિ વર્ષો વીતતાં કાણિક પુત્ર ઉદાયી રાજાએ પાટલીપુત્ર સ્થાપી ત્યાં રહી મગધનું આષિપત્ય ભાગવ્યુ”૨૪ આને અથ એ થાય છે કે, મ, નિ. ૩૧ વષૅ કાણુ ક્રના રાજ્યના અંત આવ્યે અને ઉદાયીને પિતાના અવસાનથી ચંપામાં અતિ ઉપજતાં પાટલીપુત્ર વસાવવાનું કામ તેણે આર ંભ્યુ., પેાતાની દેખરેખ નીચે એ કાચ, પુરાણા કહે છે ૨૫ તેમ, ૪ વર્ષે પુરૂ થતાં ત્યાં રહી તેણે મગધસામ્રાજ્યનું શાસન કર્યુ. આમ ઘેરાવલીએ કાણિકના રાજ્યના અંત પ્રકારાન્તરે જણાવ્યેા, પણ તેના રાજ્યની શરૂઆત ક્યારે થઈ એ હકીકત તા તે પણ જણાવતી નથી. એટલે તેના રાજત્વકાલ નક્કી કરવામાં તે આપણને કાંઈ પણ મદદ કરતી નથી. પરંતુ ખૌદ્ધગથામાં અજાતશત્રુ (કેાણિક)ના રાજવકાલ ૩૨ વ જણાયે છે; એ હિસાબે મ. નિ. થી એક વર્ષ પહેલાં એ શા મગધના સિંહાસને આવ્યા હતા એમ સિદ્ધ થાય છે. ખીજી તરફ પુરાણામાં કાઈ આ રાજાના રાજત્વકાલ ૨૭ વર્ષે ૨૬ તા કાઈ ૨૫૨૭ તે વળી કાઇ ૩૫ વર્ષ૨૮ ૫ણ ને ધે છે. શેરવલી પ્રમાણે મ. નિ. ૩૧
(२४) 'सेणियणिवपुत्तो अजायसत्तु कोणियावरणामधिजो णियपिउस्स णं सत्तुभूओ વિક વનમિ વિણત્તા ચેવેળા ધન્નરે કાવત્તા તત્ત્વ ર્ડો બર્ | ” થેરાવેલી કાણિક વિષે આવા ઉલ્લેખ કરી ત્યાર બાદ રત્નપ્રભસૂરિનું કાય' ઉલ્લેખી ઉદાયી વિષે લખે છે કેઃ— "वीराओ णं इगती साइवासेसु विइकंतेसु कोणिय पुत्तो उदारणियो पाडलिपुत्तं जयरं સત્તા(ત્તા) તથ ળ મનાાિં પાલેમાળે ચિઠ્ઠ૬ " । હિમવંત થેરાવલી મુદ્રિત પૃ. ૩
(२५) स वै पुरवरं राजा, पृथिव्यां कुसुमाह्वयम् । गंगाया दक्षिणे कूले, चतुर्थेऽन्दे સ્થિતિ " ॥
66
સહૈ પુત્ત્તાં રમ્ય ' (પાટાન્તરમ્) (વાયુપુરાણુ. ઉ, ખ, અ, ૩૭ ૫. ૧૭૫ ૧૭૮) (૨૬) ‘ અજ્ઞાતરાનુર્મવિતા, સપ્તવિરાત સમા ગુજઃ ‘સપ્તત્રિરાટ્ સમાં સુવ
।
..
મત્સ્યપુરાણ. અધ્યાય ૨૭૨) (મત્સ્યપુડાળમાં જાડાસરમ્)
(૨૭) “ અજ્ઞાતાણુમંવિતા, પંચવિચત્તમાં સુર” ( વાયુપુરાણુ॰ ) (૨૮) “ અન્નતિશકુમથિતા, પક્રિયામાં રજ ( બ્રાં પુરાણ )
4.
"3.
