________________
અવતિનું આધિપત્ય તેના પિતાનું નામ મજિત કે ત્રીજા જણાવી તેનું પિતાનું નામ વિશ્વસેન વિગેરે વિગેરે લખતાં તેને શિશુનાગવંશી તરીકે ઓળખાવે છે.
પુરાણે શ્રેણિકના વંશને શિશુનાગના નામથી જ આગળ ધરે છે તેથી અનુમાન થાય છે કે, વાહીકવંશને એ શિશુનાગરાજા પરાક્રમી અને લડાયક વૃત્તિને હાઈ તેણે પ્રથમ કાશી-વારાણસીનું રાજય જીતી લીધું હતું અને ત્યાંને રાજ બની બેઠે હતે. પરંતુ પછીથી જ્યારે તેને મગધના ગિરિત્ર જે જવાનું થયું ત્યારે તેણે કાશીની ગાદી પર પિતાના પુત્રને સ્થાપે હતે. કહે છે કે, મગધનું શાસન કરવા માટે તેને નિમંત્રણ મળ્યું હતું, અને ગિરિત્રજ ગયા પછી તે મગધને શાસક બન્યું હતું. જૈન સાહિત્યથી જાણવા મળે છે કે, મહાવીરનિર્વાણ પૂર્વે ૩૫૦ વર્ષ (વિ. સં. પૂ. ૭૬૦ ઈ. સ. પૂ. ૮૧૭) શ્રી પાશ્વનાથનો જન્મ થયેલ હતું. એમના પિતા અશ્વસેન ઈફવાકુવંશના હતા અને એમનું રાજય કાશીદેશની વારાણસીમાં હતું. ઇફવાકુઓનું એ રાજ્ય શિશુનાગના હાથમાં ગયું હતું એ અર્થ પુરાણે પરથી નીકળે છે.
શિશુનામને સમય સમજવા માટે પુરાણેએ નેધેલી રાજવકાળવાળી તેની વંશા વલી કામ લાગે ખરી, પણ અનેક અસ્પષ્ટ કારણેથી જન્મેલી અવ્યવસ્થાને લઈ એ વંશાવલી તેના સમયને નિર્ણય કરવાને બદલે કેવળ ગોટાળે જ ઉભો કરે છે. જૈનસાહિત્ય
અને બૌદ્ધસાહિત્યના આધારે એ ગોટાળાને બનતી રીતે દૂર કરી મત્સ્યપુરાણુમાં આપેલી શિશુનાગની વંશાવલીને શુદ્ધ કરતાં, આ લેખમાં સ્વીકૃત કાલગણના પ્રમાણે શિશુનાગને રાજયારંભ મ. નિ. પૂ. ર૦૫ વર્ષ (વિ. સં. પૂ. ૬૧૫, ઈ. સ. પૂ. ૬૭૨) આવે છે.
(૩૧) દવા તેષાં ચાર શતર, ાિગુત્તા મળતા વાણાં પુરં સ્થાથ, અજિयति गिरिव्रजम् । शिशुनाकश्च वर्षाणि, चत्वारिंशद्भविष्यति ॥ काकवर्णः सुतस्तस्य, षड्विंशत्प्राप्स्यते महीम् । षड्विंशञ्चैव वर्षाणि, क्षेमधर्मा भविष्यति ॥ चतुर्विशत्समाः सोपि क्षेमजित् प्राप्स्यते महीम् । अष्टाविंशति वर्षाणि विन्ध्यसेनो भविष्यति ॥ भविष्यति समा જાલા, I મમમિત્ર યુતત્તરય, ઘતુરંશ અવિષ્યતિ | અજ્ઞાતામविता, सप्तविंशत् समा नृपः। चतुर्विंशत् समा राजा, वंशकस्तु भविष्यति ॥ उदासी મવિતા તાત જરાત સમા ગુજ સ્વાશિત રમr મા, રજ્ઞા પૈ નીવર્ધનઃ છે चत्वारिंशत् त्रयश्चेव, महानन्दी भविष्यति । इत्येते भवितारो वै, दश द्वौ शिशुनाकजाः ।*
शतानि त्रीणि पूर्णानि, षष्टिवर्षाधिकानि तु शिशुनाका भविष्यन्ति, राजानः क्षत्र ઉતા (મસ્યપુરાણ-અધ્યાય, ર૭૨) તે મારા સંશોધન મુજબ ક્ષેમજિત અને ક્ષત્રીજા (પ્રસેનજિત) એમ ૨૪ અને ૪૦ વર્ષના - રાજત્વાકાલવાળા બે રાજાઓ માનતાં ૧૨ ના બદલે ૧૦ ની સંખ્યા થાય છે, પણ ૨૪ વર્ષના રાજ
ત્રાલવાળે વંશક આ મુખ્ય વંશાવલીમાં ન હોવાથી તેને બાદ કરતાં ૧૨ ની જ સંખ્યા રહે છે. મસ્યના પાઠાન્તરમાં જે ૧૦ ને સંખ્યા લખી છે તે તે કરવાચન અને ભૂમિમિત્રને આ મુખ્ય શાખામાં ન માનવાથી મળી રહે છે. આગળ પર સ્પષ્ટ કરવામાં આવશે કે, કાયન, ભૂમિમિત્ર, વશ વિગેરે રાજાઓ મગધની મુખ્ય શાખાના નહિ પણ પા શાખાની છે, કેમ કે -
