________________
નન્દવંશ ૯૫ વર્ષ, મ. નિ. ૬૦–૧૫૫
. (વિ. સં૫. ૩૫૧૫૫. ઈ.સ.૫, ૪૦૭–૩૧૨) નકાલગણનાની બીજી ગાથાના પ્રથમ ચરણમાં પાલકના-પાલકવંશના રાજત્વાલ કહ્યા મા વખા () નાથહો વંવા એ દ્વિતીય ચરણથી નોને રાજવાહ કહ્યો છે. પાલકે અવનિમાં રહી રાજ્ય કરતા હતા, અને એ પાટલીપુત્રમાં રહી રાજ્ય કર્યું છે. એ ઈતિહાસ પ્રસિદ્ધ હકીકત છે. આમ પાટનગરની અપેક્ષાએ પાલક અને નન્દો લિન્ન ભિન્ન સ્થળના છે, પણ આધિપત્યની અપેક્ષાએ તેઓ એકજ સ્થળનાઅવતિના છે, અને તેથી પાલકવંશ પછી નાના વંશનું અવતરણ કાલગણનાની ગાથામાં કરાયું છે કે કોઈ સ્વછંદી અનુસંધાન માત્ર નથી. “સમુદ્રપયાના રાજાઓની લક્ષ્મી પ્રથમનનાને આધીને કરવામાં આવી હતી.” એમ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજી લખે છે એ પરથી પ્રથમ નન્દનું આધિપત્ય બંગાલ ઉપસાગર અને અરબી સમુદ્રપd વિસ્તર્યું હતું એ અભિપ્રાય નીકળે છે. પુરાણે પણ કહે છે કે, મગધના જ નનિવધને પાલકનું રાજ્ય ખાલસા કર્યું હતું અને તેને મગધ સામ્રાજ્યમાં જોડી દીધું હતું. નન્દસામ્રાજ્યને બળજબરીથી કબજેમેળવનાર મૌર્યચંદ્રગુપ્ત પિતાના પશ્ચિમ પ્રાંતના સુબા પુષ્યગુપ્ત મારફતે સૌરાષ્ટ્રમાં ગિરનાર ની તળેટી આગળ અશોકના શિલાલેખ અને જર્મની વચ્ચે સુદર્શન નામનું તળાવ ૨મ્યું હતું, કે જેને ઇલેખ, અશેરની લેખશિલા ઉપ૨ કેતરાયેલા રૂદ્રદામનના લેખમાં કરવામાં આવ્યું છે. આથી સાબીત થાય છે કે, મનરાજાઓ અને તેમની પછીના મોર્ય રાજાઓ ભારતના પશ્ચિમ પ્રાંતમાં કે બાબી સમુદ્ર સુધી આધિપત્ય ભોગવતા હતા. પાલકનું ભવન્તિ સામ્રાજય એ પશ્ચિમમાંતેને જ મોટે ભાગ હતું તેમના અનુગામી, મ. ગષના નનવંશી ને મૌર્યવંશી સમ્રાટોનું ત્યાં આધિપત્ય હોય જ. રૂદ્રદામનના લેખથી તથા ઉપર ટકેલા અન્ય ઉલેખોથી સમર્થન થાય છે કે, એ પશ્ચિમીય પ્રાંતમાં સૌરાષ્ટાદિને વધારો કરવામાં આવ્યું હતું. આ કાર્ય પ્રથમનને જ કર્યું હતું. - આમ અવન્તિ૫૨નોનું આધિપત્ય સાબીત થતાં, કાલગણના નાના રાજત્વકાલની જે નોંધ લે છે તે, તેની આખી ધના લક્ષ્ય મુજબ અવન્તિના અધિપતિઓ તરીકેની જ છે, એ પણ સાબીત થાય છે. હિમવંત શૂરાવલી આદિ પ્રમાણે માનિ ૬૦ વર્ષ પાટલીપત્રમાં ઉદાયી પછી નન્દપહેલાના રાજયની શરૂઆત અને કાલગણના પ્રમાણે એ જ વર્ષે અવનિમાં પાલકશ પછી નવવંશનું–નન્દપહેલાનું આધિપત્ય, આ બને હકીકતે આપ ને જણાવે છે કે, નાનાપહેલાએ ગાદી પર આવ્યા પછી થોડા મહિનાઓમાં જ અવનિને જીતી લીધેલ હોવું જોઇએ, કે એ છતમાં આગળ પડતો ભાગ સામ્રાજયના માંડલિક અને સેનાની નનિવારને લીધે હશે.
પ્રધાને ગોઠવેલી પંથ દિવ્ય પદ્ધતિથી અyવ-ઉધયીના પાટલીપુત્રના સિંહાસને ન પટેલે આજે ત્યારે શરૂઆતમાં કોઈ વિરોધ થયું હતું, પણ એ વિરે તેના
