________________
/૧/////////
૨૪૪
અવંતિનું આધિપત્ય અન્ય દર્શને કરતાં સવિશેષ જૈનદર્શનના વાતાવરણ નીચે હતો તેથી વિક્રમચરિત્ર એક જૈન રાજા તરીકે ધાર્મિક કાર્યોમાં નિષ્કિય તો નહિ જ રહ્યો હોય. પ્રતિષ્ઠાનના શાલિવાહન અને વિદિશાના શુદ્રકની જેમ તે પણ જૈનધર્મની પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેતો જ હશે, પરંતુ આપણે તે વિષે ઝાઝું જાણતા ન હોવાથી કાંઈ પણ કહી શકતા નથી.
વિક્રમાદિત્યના રાજત્વકાલનાં છેલ્લાં વર્ષોમાં અને વિક્રમચરિત્રના રાજત્વકાલનાં પ્રથમનાં વર્ષોમાં ક્રમશઃ આર્યમંગુ અને આર્યધર્મ એ બે યુગપ્રધાને વિદ્યમાન હતા. ૧૭૭
(૨૭૭) માથુર વાચન પ્રમાણે આર્ય સાંડિય પછી ૧૫ મા યુગપ્રધાને આર્યસમુદ્ર ગણાયા છે, જ્યારે વાલીવાચનાનુસારે ૧૩ મા મંદિલ પછી ૧૪ મા યુગપ્રધાન આયરેવતિમિત્ર ગણાયા છે. એમને યુગપ્રધાનત્વકાલ મ. નિ. ૪૧૪ થી ૪૫૦ સુધી હતો. આ પછી બન્ને વાચનાઓમાં આર્યમંગુ, આર્યધર્મ અને ભદ્રગુપ્ત એ યુગપ્રધાને અનુક્રમે થયેલા માનવામાં આવે છે. આર્યમંગુ અને આર્ય ધર્મને એક માનનારો પણ મતાન્તર હોઈ તેમનું આયુષ્ય ૧૦૨ વર્ષનું નેધવામાં આવે છે. યુગપ્રધાન પટ્ટાવલીમાં આયરેવતિ અને આર્યમંગુ (આર્યધર્મ)ને ગાર્ડાદિપર્યાય આવી રીતે સેંધાયો છે. વા. યુગપ્રધ્યાન ગાઈશ્યપર્યાય શ્રમણ્યપર્યાય યુગપ્રધાનત્વપર્યાય સર્જાયુ
પટ્ટાવલી વર્ષ મ. નિ. વર્ષ મ. નિ. વી મ. નિ. વર્ષ મ. નિ. ૧૪ ફેવતિમિત્ર ૧૪ (૩૫ર-૩૬ ૬) ૪૮ (૩-૪૪) ૩૬ (૪૧૪–૪પ૦) ૯૮ (૩૫-૪૨૦) ૧૫ આર્યમંગુ ૧૪ (૩૯૨-૪૦ ૧) ૪૪ (૪૦૬-૪૨૦) ૪૪ (૪૫૦-૪૯૪) ૧૦૨ (૯૯૨-૯૪) ૧૬ આર્યધમ"
આ પછી બને વાચનાઓમાં શ્રી ભદ્રગુપ્તને યુગપ્રધાન ગણ્યા છે, પણ માથુરી વાચના તેમને યુગપ્રધાનત્વકાલ ૪ વર્ષ ગણે છે, જ્યારે વાલભી વાચના ૩૯ વર્ષ ગણે છે. ભદ્રગુપ્ત પછી માથરીવાચના શ્રી વજીને લાવે છે. ત્યારે વાલબીવાચના ૧૫ વર્ષના યુગપ્રધાનત્વકાલવાળા શ્રીગુપતને જણાવી પછી શ્રીવને નાધે છે. બન્ને વચનાઓની ગણતરીમાં અહિં ૧૩ વર્ષનું અંતર પડી જાય છે. કેમકે, માધુરી વાચનાએ ભદ્રગુપ્તનાં ૪૧ વર્ષ માન્યાં, જ્યારે વલભી વાચનાએ ભદ્રગુપ્તના સ્થાને ભદ્રગુપ્ત અને શ્રીયુત એમ બે યુગપ્રધાનોને ૩+=૫૪ વર્ષ યુગપ્રધાનત્વકાલવાળા માનતાં તેમની ગણતરીમાં ૫-૪૬=૩ વર્ષ વધારે હતાં એટલે સાલવારી નોંધવામાં ફેર પડે અને તે પછીની ગણતરીમાં એ તકાવત ચાલુ જ રહ્યો. યુગપ્રધાન પટ્ટાવલીમાં ભદ્રગુપ્તાદિને ગાઉંસ્થાદિપર્યાય નીચે પ્રમાણે જણાવવામાં આવે છે. વા. યુગપ્રધાન ગાઈધ્યપર્યાય શ્રામર ૫ર્યાય યુગપ્રધાનત્વપર્યાય સર્વોય માથરીવા પ્રમાણે
પદાવલી મા. વર્ષ મ. નિ. વર્ષ મ. નિ. વર્ષ મ. નિ. વર્ષ મ. નિ. ૧૬ ભાદ્રગુપ્ત (૧૮) ૧ (૪૨૮-૪૪૯) ૪૫ (૪૪૯-૪૯૪) ૩૯ (૪૯૪૫૩૩) ૧૦૫ (૪૨૮-૫૩૩) (૪૩૦-૫૩૫) ૧૮ શ્રીગુપ્ત (x) ૩૫ (૪૪૮-૪૮૩) ૫૦ (૪૮૩-૫૩૩) ૧૫ (૫૩૩-૫૪૮) ૧૦૦ (૪૪૮ ૫૪૮)(x ૪) ૧૯ આર્યવા ૮ (૪૯૬-૧૯૪) ૮૪ (૫૦૪-૫૪૮) ૩૬ (૫૪૮૫૮૪) ૮૮ (૪૯૬ ૫૮૪) (૫૮૩-૫૭૧) ૨૦ આરક્ષિત ૨૨ (૫૨૨-૫૪૪, ૪૦ (૫૪૪-૫૮૪) ૩ (૫૮૪૫૯૭) ૭૫ (૫૨૨૫૯૭) (૫ ૯-૫૮૪) ૨૧ પુષ્યમિત્ર ૧૭ (૫૫૦-૫૬૭) – (૫૬૭-૫૯૭) ૨૦ (૫૯૭-૬૧૭) ૬૭ (૫૫૦-૬૧૭) (૫૩૭-૬ ૦૪)
૨૦ મા યુગપ્રધાન આયંરક્ષિતના યુગપ્રધાનવને અંત વલભી વાચના પ્રમાણે ૫૭ અને માથુ. રીવાચના પ્રમાણે ૫૮૪ આવે છે. બન્ને વાચનાઓના અનુસાર આ પછીના યુગપ્રધાને અને તેમને ગયુપ્રધાનત્વાકાલ આ પ્રમાણે છે :
