Book Title: Agam 14 Upang 03 Jivabhigam Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयद्योतिका टीका
प्र. १ संसारसमापन्नकजीवाभिगमनिरूपणम् ४७ कथिता इति, 'एगे एवमाहंसु पंचविहासंसारसमावन्नगा जीवा पन्नत्ता' एके आचार्याः एव माख्यातवन्तो यत् पञ्चविधाः संसारसमापन्नका जीवाः प्रज्ञप्ताः-कथिता इति, 'एएणं अभिलावेणं जाव दसविहा संसारसमावन्नगा जीवा पन्नत्ता' एतेन अभिलापेन प्रकारेण यावद् दशविधाःदशप्रकारकाः संसारसमापन्नका जीवाः प्रज्ञप्ता:-काथताः, अत्र यावत्पदेन षड्विधाः प्रज्ञप्ताः, सप्तविधाः प्रज्ञप्ताः, अष्टविधाः प्रज्ञप्ताः, नवविधाः प्रज्ञप्ताः, एतेषामभिलापानां सङ्ग्रहो भवतीति । अत्र एके आचार्या इति न दर्शनान्तरीयाः पृथगमतावलम्बिन इव केचिदन्ये आचार्याः किन्तु ये एव पूर्व द्विप्रत्यवतारविवक्षायां वर्तमाना एवमुक्तवन्तो यथा द्विविधाः संसारसमापन्नका इति ते एव त्रिप्रत्यवतारविवक्षायामपि वर्तमाना नान्ये द्विप्रत्यवतारविवक्षापेक्षया त्रिप्रत्यवतारविवक्षायाः भिन्नत्वात् विविक्षावतां तु कथञ्चि दादन्यत्वं ज्ञातव्यम् । अतः प्रतिपत्तय इति परमार्थतोऽनुयोगद्वाराणि इति कहते हैं कि संसारसमापन्नक जीव पांच प्रकारके होते हैं । “एएणं अभिलावेणं जाव दसविहा संसारसमावन्नगाजीवा पन्नत्ता' इस अभिलापसे इस प्रकारसे दस प्रकार तक संसारसमापन्नक जीव कहे गये हैं। यहां यावत् शब्द से 'पइविधाः प्रज्ञप्ताः सप्तविधाः प्रज्ञप्ता अष्टविधाः प्रज्ञप्ताः, नवविधाः प्रज्ञप्ताः' इन प्रकारों का संग्रह हुआ है। यहां 'एगे' जो ऐसा कहा है सो उससे भिन्न मतावलम्बी आचार्यों का ग्रहण नहीं हुआ हैं किन्तु जैनमताबलम्बी ही आचार्यों का ग्रहण हुआ है । किन्तु इनकी मान्यताएँ पृथग् २ हैं इसलिये इन्हें पृथग् मतावलम्बी जैसा कहा गया जानना चाहिये । अतएव जो आचार्य-द्विप्रत्यवतार की विवक्षा में वर्तमान हैं और ऐसा कहते हैं कि संसारसमापन्नकजीव दो प्रकार के हैं उनसे भिन्न वे आचार्य हैं, जो संसारसमापन्नक जीव तीन प्रकार के हैं ऐसा कहते हैं । विवक्षा की भिन्नता से-द्विप्रत्यवतारविवक्षा की भिन्नता से त्रिप्रत्यवतारविवक्षा में भिन्नता आजाती हैं। इसलिये विवक्षावालों में भी कथंचित् भिन्नता आ जातो है 'प्रतिपत्ति यह परमार्थ से अनुयोगद्वार रूप ना हाय छे. “एएणं अभिलावणं जाव दसविहा संसारसमावन्नगा जीवा पन्नत्ता' मा अरे संसार सभापन्न पोना इस पय-तना प्रारी सम सेवा. मी 'जाव'-५यत ५४५ "षविधाः, प्रज्ञप्ताः, सप्तविधाः, प्रज्ञप्ताः, अष्टबिधाः प्रज्ञप्ताः, नवविधाः प्रज्ञप्ताः" આ સુત્રપાઠ ગ્રહણ થયો છે. એટલે કે કઈ કઈ આચાર્ય સંસાર સમાપનક જીવના છે પ્રકાર કહ્યા છે, કોઈ એ સાત કેઈએ આઠ, કોઈ એ નવ અને કેઈએ દસ પ્રકાર કહ્યા છે. અહીં જે આ પદ દ્વારા જૈનમતને માનનારા આચાર્ચને મત જ પ્રકટ થયા છે, અન્ય મતવાદી આચાચેની આ માન્યતા નથી, એમ સમજવું. પરતુ જનમતાવલંબી આચાયેની માન્યતાઓ પણ જુદી જુદી છે, તેથી તેમને અહીં જુદા જુદા મતાવલંબી જેવાં કહ્યા છે. તેથી જે આચાર્યો દ્વિપ્રત્યવતારમાં તેજીના બે પ્રકારોમાં માને છે તેઓ એવું કહે છે કે સંસારસમાપનક જ બે પ્રકારના છે. બીજા કેઈ કેઈ આચાર્યો એવી ભિન્ન માન્યતા ધરાવે છે કે સંસારમાપન્નક જ ત્રણ પ્રકારના છે. વિવક્ષાની ભિન્નતાને લીધે માન્યતામાં ભેદ હોવાને કારણે)–દ્ધિપ્રત્યવતાર (દ્વિવિધતા)ની વિવિક્ષા કરતાં ત્રિપ્રત્યવતારમાં ભિન્નતા હેવાને લીધે વિવિક્ષાવાળાઓમાં (આ પ્રકારની માન્યતા ધરાવનારાઓમાં) પણ શેડી ભિન્નતા
જીવાભિગમસૂત્ર
