Agam 14 Upang 03 Jivabhigam Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 560

प्रमेयद्योतिका टीका प्रति० २
नपुंसकानां स्थितिनिरूपणम् ५४७ नेणं एकं समयं जघन्येनैकं समयम् तत्रैक समयता उपशमश्रेणी समाप्तौ सत्यामवेदकत्वे सति उपशम श्रेणीतः प्रतिपततो नपुंसक वेदोदयसमयानन्तरं कस्य चिन्मरणात् तथा मृतस्यावश्यं देवोत्पादे पुंवेदोदय सद्भावात् इति । उक्कोसेणं तरुकालो तरकालो वनस्पतिकालः, तत्र वनस्पति कालः, आवलिकाऽसंख्येय भागगतसमयराशिप्रमाणासंख्येय पुद्गल परावर्त प्रमाणः । सामान्यतो नैरयिकनपुंसकस्य कायस्थितिं दर्शयितुमाह--- णेरइय० इत्यादि, रइय पुंसएणं भंते नैरयिकनपुंसक इति कालतः कियच्चिरं भवतीति प्रश्नः, भगवानाह गोयमा इत्यादि, गोयमा हे गौतम ! जहन्नेणं दस वाससहस्साइं जघन्येन दशवर्ष सहस्त्राणि नैरयिकनपुसको नैरयिकनपुसकरूपेण भवतीति । उक्कोसेणं तेत्तीस सागरो वमाई उत्कर्षेण त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमाणि । एवं पुढवीए ठिई भाणियव्वा एवं पृथिव्याः स्थितिर्भणितव्या.
1
प्रमाण अनन्त काल की है। तात्पर्य यह है कि कोई जीव उपशम श्रेणीपर आरूढ़ हुआवहां उसने नपुंसक वेद का उपशम कर दिया और फिर वह वहां से पतित हुआ तब उसको नपुंसक वेद का उदय हो गया और यह उदय उसका कम से कम एक समय तक रहा - बाद में इसका मरण हो गया तो वह इस स्थिति में मर कर देव गति में देव रूप से उत्पन्न हो गया - वह उत्पन्न होने पर इसके पुरुष वेद का उदय हो गया। यहां जो उत्कृष्ट से वनस्पति काल प्रमाण इसका काल कहा गया है वह आवलिका के असंख्यातवें भाग में जितनी समयों की राशि होती है तत्प्रमाण असंख्यात पुद्गल परावर्त रूप है । इसमें अनन्त उत्सर्पिणी अनंतअवसर्पिणियां समाप्त हो जाती है । अब सूत्रकार सामान्य से नैरयिक नपुंसक की कायस्थिति का कथन करते हैं—इसमें गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है 'रईय पुंसएणं भंते !' हे भदन्त ! नैरयिक नपुंसक की कायस्थिति कितने काल की है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं - गोयमा ? जहन्नेणं दसवास सहरसाईं उक्कोसेणं तेत्तीस सागरोवमाइ " हे गौतम ! नैरयिक नपुंसक की ત્યારે તેને નપુ ંસકવેદના ઉદય થઈ ગયા અને તે ઉદય તેને ઓછામાં ઓછે. એક સમયસુધી રહે અને પછી તેનું મરણુ થઈ જાય તે તે આ સ્થિતિમાં મરીને દેવગતિમાં દેવ પણાથી ઉત્પન્ન થઈ જાય તે ત્યાં ઉત્પન્નથયા પછી તેને પુરૂષ વેદના ઉદય થઈ જાય, અહિયાં જે ઉત્કૃષ્ટપણાથી વનસ્પતિકાળ પ્રમાણ તેના કાળ કહ્યો છે, તે આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં સમયની જેટલી રાશી હાય એટલા પ્રમાણ અસખ્યાત પુદ્ગલ પરાવતા રૂપ છે. તેમાં અનંતઉત્સર્પિણી અને અનંતઅવસર્પિણીયા સમાપ્ત થઈ જાય છે.
હવે સૂત્રકાર સામાન્યપણાથી નૈરયિક નપુ ંસકાની કાયસ્થિતિનું થન કરે છે. - આમાં गौतमस्वामी प्रभुने येवु पूछयु छे ! - "णेरइय नपुंसरणं भंते !” हे भगवन् ! नैरयि નપુ ંસકાની કાય સ્થિતિ કેટલાકાળની છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ ગૌતમ સ્વામીને કહે छे-" गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्साइं उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाई” हे गौतम! નૈરિયક નપુંસકેાની કાયસ્થિતિ જઘન્યથી તે દસ હજાર વર્ષોંની છે, અને ઉત્કૃષ્ટથી તેત્રીસ
જીવાભિગમસૂત્ર