Book Title: Agam 14 Upang 03 Jivabhigam Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्रति० १
पञ्चेन्द्रियजीवनिरूपणम् २०७ चतुःप्रकारकाः प्रज्ञप्ताः-कथिताः, पञ्च-स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रात्मकानि परिपूर्णानि इन्द्रियाणि येषां ते पञ्चेन्द्रियजीवाः कथ्यन्ते । तेषां चतुर्विधत्वमेव दर्शयति-तं जहा' इत्यादि 'तं जहा' तद्यथा-'णेरड्या नैरयिकाः, तत्र अयति-प्राप्नोति इष्टफलं कर्म तत् निर्गतं येभ्यस्ते निरयाः-नरकावासाः तेषु नरकावासेषु भवा इति नैरयिकाः सर्वतः कष्टफलभोक्तारः । 'तिरिक्खजोणिया' तिर्यग्योनिकाः-तिर्यग् योनिसमुद्भवाः 'मणुस्सा' मनुष्याः 'देवा' देवाः दीव्यन्ति इति देवाः । तेषु नैरयिकान् प्रतिपादयितुं प्रश्न यन्नाह-से किं तं' इत्यादि 'से कि तं नेरइया, अथ के ते नैरयिका इति प्रश्नः, उत्तरयति-'नेरइया सत्तविहा पन्नत्ता' नैरयिकाः सप्तविधाः सप्तप्रकारकाः प्रज्ञप्ताः। तं जहा तद्यथा-'रयणप्पभा पुढवी नेरइया जाव अहेसत्तमइनके कितने भेद हैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं- हे गौतम ! ' पंचिंदिया चउब्विहा पन्नत्ता" पञ्चेन्द्रियजीवों के स्पर्शन, रसना, ध्राण, चक्षु और कर्ण ये पांच इन्द्रियां होती हैं। इसी कारण ये पञ्चेन्द्रिय कहलाते हैं । इसके चार प्रकार ऐसे हैं-"णेरइया" नैरयिकजीव, "तिरिक्खजोणिया" तिर्यग्योनिक जीव, “मणुस्सा" मनुष्य जीव और "देवा" देव इनमें जो नरकावासों में रहते हैं वे नैरयिक है । जहां से इष्टफल संपादक कर्म निर्गत हो गया होता है अर्थात् सुखका लेश भी जहां होता नही हैं ऐसे स्थानका नाम निरयहै । इन नरकावास रूप निरयों में जो होते हैं-रहते हैं-वे नैरयिक जीव हैं। ये नैरयिक सब प्रकार से कष्टप्रद फलों के ही भोक्ता होते हैं । जो जीव तिर्यञ्चगति में जन्म धारण करते हैं वे तियायोनिक जीव हैं । मनुष्य और देव प्रसिद्ध है।
इन में प्रथम नैरयिकों का निरूपण करते हैं-“से कि तं नेरइया" इत्यादि“से किं तं नेरइया" हे भदन्त । नैयिक जीव कितने प्रकार के है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-हे गौतम ! "नेरइया सत्तविहा पन्नत्ता" नैरयिक सात प्रकार के हैं "तं जहा" जैसेઅને તેના કેટલા ભેદો છે? આ પ્રમાણેના ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ કહે છે 2-3 गौतम! “पंचिंदिया चउविहा पण्णत्ता" पयन्द्रियाने २५शन. २सना, प्राण ચક્ષુ અને કાન આ પ્રમાણેની પાંચ ઈદ્રિ હોય છે, તેથી જ તેઓ પંચેન્દ્રિય કહેવાય છે. तेना यार पारे। मा प्रमाणे छ.-"णेरइया" नै२यि: । “तिरिक्खजोणिया" तिय. योनि:००१, “मणुस्सा'' मनुष्य ७१ मने 'देवा" ३१ तेभा । न२४पासोमा २ छे, તે નૈરયિક કહેવાય છે. જ્યાંથી ઈષ્ટફલ સંપાદક કર્મ નિગત થઈ ગયું હોય છે. તેનું નામ નિરય છે, આ નરકાવાસ રૂપ નિરમાં જે હોય છે. અર્થાત્ રહે છે, તે નરયિક જીવે છે. આ નૈરયિકે બધી રીતે કષ્ટપ્રદ ફલેનેજભેગવનારા હોય છે. જે તિર્યંચ ગતિમાં જન્મ ધારણ કરે છે, તેઓ તિય ચ ચનિવાળા જીવે છે. મનુષ્ય અને દેવ પ્રસિદ્ધ જ છે.
मामा पहेला नरयितु नि३५९४ ४२वामां आवे छ -“से किं तं नेरइया" त्यात गौतभस्वामी प्रभुन पूछे छ । भगवान् “से किं तं नेरइया" नयि वाटा પ્રકારના છે ? અને તેના શું ભેદે છે ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ ગૌતમસ્વામીને કહે છે 2- गौतम ! "नेरइया सत्तविहा पण्णत्ता” नै२यि । सातारना डेता छ.
જીવાભિગમસૂત્ર
