Agam 14 Upang 03 Jivabhigam Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 489

४७६
जीवाभिगमसूत्रे अयं भावः—तिर्यगयानिकपुरुषाणामवस्थानं यथा तिर्यग्योनिकस्त्रीणां कथितं तथैव ज्ञातव्यम् तथाहि-तिर्यग्योनिक पुरुषस्तिर्यगपुरुषत्वमपरित्यजन् जघन्यतोऽन्तर्मुहर्तमात्रम् तदनन्तरं मृत्वा गत्यतिरे वेदान्तरे वा संक्रमात् । उत्कर्षतस्त्रीणि पल्योपमानि-पूर्वकोटिपृथक्त्वाभ्यधिकानि, तत्र पूर्वकोटिपृथक्त्वं सप्तभवाः पूर्वकोटयायुषः पूर्वविदेहादौ, त्रीणि पल्योपमानि अष्टमे भवे देवकुरूतरकुरुषु । विशेषचिन्तायां तु जलचरपुरषो जधन्येनान्तर्मुहूर्तम् तदनन्तरम् तिर्यग्योन्यन्तरेगत्यन्तरे वेदान्तरे वा संक्रमात् उत्कर्षतः पूर्वकोटिपृथक्त्वं पूर्वकोट्यायुः समन्वितस्य भूयो भूयमें जैसी संस्थिति कही गई है वैसी संस्थिति यहां पर भी कह लेनी चाहिये, और यह संस्थिति प्रकरण जलचर स्थलचर खेचर तिर्यग्योनिक पुरुष के संस्थिति प्रकरणतक यहां कहना चाहिये, इसका स्पष्टीकरण इस प्रकार से है--तिर्यग्योनिक पुरुष यदि अपने तिर्यग्योनिक पुरुषत्व का परित्याग नहीं करता है तो कम से कम वह एक अन्तर्मुहूर्त्तकालतक नहीं करता है, इसके बाद वह मरकर दूसरी गति में दूसरे किसी वेद में चला जाता है, इस सम्बन्ध में जो उत्कृष्ट अवस्थान काल पूर्वकोटिपृथक्त्व अधिक तीन पल्योपम का कहा गया है.सो जब यह मरकर पूर्वकोटि की आयु को लेकर पूर्वविदेह आदि में उत्पन्न हो जाता है तो इस प्रकार से लगातार इसके सात भव वहां धारणकर समाप्त हो जाते हैं-आठवें भव में यह देवकुरु या उत्तर कुरु में तिर्यग्योनिक पुरुष की पर्याय से उत्पन्न हो जाता है वहां उत्कृष्ट स्थिति तीन पल्योपम की होती हैं, इस प्रकार तिर्यक् पुरुष की कायस्थिति का काल जो कहा गया है वह निष्पन्न हो जाता है विशेष की चिन्ता में जलचर पुरुष की कायस्थिति का काल जघन्य से एक अन्तर्मुहूत्त का है और उत्कृष्ट से पूर्वकोटिपृथक्त्व है, जघन्य अवस्थान काल की समाप्ति के अनन्तर मरकर यह जीव तिर्यग्योन्यन्तर में वेदाસ્થિતિ કહેલ છે. એવી જ સ્થિતિ આ પ્રકરણમાં પણ ખેચરતિયફ પુરૂષોના સંબંધમાં પણ સમજી લેવી. અને આ સ્થિતિ પ્રકરણ જલચર, સ્થલચર, ખેચર તિયનિક પુરૂષ ના સંસ્થિતિ પ્રકરણ સુધી અહી સમજવી. તેને સ્પષ્ટાર્થ આ પ્રમાણે છે.તિયનિક પુરૂષ જે પિતાના તિર્યંચેનિક પુરૂષપણાને ત્યાગ કરતા નથી, તે ઓછામાં ઓછા તે એક અ તમે હતું કાળ સુધી ત્યાગ કરતા નથી. તે પછી તે મરીને બીજીગતિમાં બીજા કઈવેદમાં ચાલ્યા જાય છે. આ સંબંધમાં જે ઉત્કૃષ્ટ અવસ્થાન કાળ પૂર્વકાટિ પૃથ7 અધિક ત્રણ પલ્યોપમને કહેલ છે, તે જ્યારે તે મરીને પૂર્વકેટિના આયુષ્યને લઈને પૂર્વ વિદેહ વિગેરેમાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, તે એ રીતે લાગઠ તેના સાતભવ ત્યાં ધારણ કરીને પછી સમાપ્ત થઈ જાય છે. અને આઠમાં ભવમાં તે દેવકુરૂ અથવા ઉત્તરકુરૂમાં તિર્યંચેનિક પુરૂષના પર્યાયથી ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. ત્યાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ત્રણ પલ્યોપમની હોય છે. આ રીતે તિય પુરૂષની કાયસ્થિતિને કાળ જે કહેવામાં આવેલ છે, તે મળી રહે છે. વિશેષની ચિંતામાં જલચર પુરૂષની કાયસ્થિતિને કાળ જઘન્યથી એક અંતર્મુહૂર્તને છે. અને ઉત્કૃષ્ટથી પૂર્વ કોટિ પૃથકૃત્વ કહેલ છે. જઘન્ય અવસ્થાન કાળની સમાપ્તિ પછી મારીને આ જીવ તિર્યનિ શિવાયની યોનિ
જીવાભિગમસૂત્ર