Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gaekwad's oriental Series No. XI UDAYASUNDARI KATHA CENTRAL LIBRARY, BARODA.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Edited under the supervision of the Curator of State Libraries, Baroda. CARENADE ORIENTAL SERIES No. XI.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA udayasundarI kathA UDAYASUNDARIKATHA OF SODDHALA WITH INTRODUCTION ETC. UNDERTAKEN AND PARTLY EDITED BY C. D. DALAL, M.A., AND CONTINUED AND FINISHED BY EMBAR KRISHNAMACHARYA, Adhyaksha, Sanskrt Pathasaia, VADTAL. PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE GOVERNMENT OF HIS HIGHNESS THE MAHARAJA GAEKWAD OF BARODA. CENTRAL LIBRARY BARODA. 1920.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Published by Janardan Sakharam Kudalkar, M. A., LL. B., Curator of State Libraries, Baroda, for the Baroda Government, and Printed by Manilal Itcharam Desai, at The Gujarati Printing Press, No. 8, Sassoon Buildings, Circle, Fort, Bombay. Price Rs. 2-4-0
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA asya gadyapadyabhUyiSThasya campUprabandhasya praNetA kavissoDalo nAmnA / janma cAsya kAyasthavaMze / kAyasthavaMzazcAdhunA'pyanekadhA tatra tatra prarUDhaH pravartate / kavirayamAtmano'nvayasya mUlapuruSaM, bhrAtaraM zilAdityasya, nAmnA kalAdityaM, zrIkaNThapArzvaparicarasya kAyasthasaMjJasya gaNavizeSasyAvatAraM nirUpayanArambhe stauti / vizeSayati ca nijavaMzaM "vAlabho nAma kAyasthavaMza (pR.11,pa.28)" iti / yasmAt valabhInagaryAmAsIdasya vaMzasya kUTasthaH kalAdityastasmAdvAlabha iti vizeSaH / nibandhAramme vaMzamAtmanaH prapaJcayaMstathA zilAdityakalAdityayossaMvAde "deva kSatriyAdutpanna (pR.6,pa.12)" ityAdi kalAdityavacanamanuvadana vyanaktyAtmanassaMbhUtiM kSatriyAnvavAye / ayaM ca kavinodAhRtassvAnvayakramaH / kUThasthaH kalAdityaH / tasyAnvaye samudabhUt caNDapatiH (1)tasya sUnuH sollapeyaH (2) tasya sUnussUraH (3) tasya sUnuH kavirasau soDalaH (4) / ___ janmAsya kavegurjarasya dakSiNavibhAge lATadeze / yadayaM kavirArambha evamAha, " tasminnazeSabhuvanavikhyAtanAmani mahAvaMze dalitakalikalaGkasaMhatiramRtamayAkArakamanIyo narmadApravAha iva bhUtilokamadhiSThito lATadezamAsIdumezavaMzAvatIrNasya mahAtmanazcaNDapateraGgajanmA sollapeyo nAme"(pR. 12. pa. 6) ti / tatraivAnupadamidamapyAha "prathamataH putreSu pampAvatIsUnussoDalo nAma, sa khalu svarlokazobhAviluNThinaM lATadezamadhyAsita" (pR. 12. pa. 11) iti| atha lATadeze kasminnagare grAme vAsya janma ? idaM tu na nizcetuM zakyate / paraM janmadeza evAsya nAvAso'bhUt / apagate kaumAre parisamApte ca vidyAbhyAse kenApi kAlayogenAyaM koGkaNadeze sthAnakaM nAma nagaramupagamyAvasthita iti vijJAyate / idaM ca kavireva "kAlaparivartitAvasthitikrameNa ca mRgamadapatrabhaGgimayaM koGkaNabhuvo maNDanamivodyAnavanavilInaparisaraM sthAnaka nAma rAjadhAnInagaramAgatyAvasthita (pR. 12. pa. 14)" iti varNayati / idaM ca sthAnakamadhunA ThANeti khyAyate / kavirayamAtmano vRttaM varNayan koGkaNadezAdhipatezchittarAjasya nAgArjunasya mummaNirAjasya tathA lATadezAdhipatervatsarAjasya ca samakAlikatAmAtmano jJApayati / tathA cAsya vacanam-"saMvargitazchittarAjena saMbhUSito nAgArjunena saMmAnito mummaNinarezvareNeti sodareNa kramopabhuktarAjyasaMpadA rAjatrayeNa pratipAdyamAnaH kavIndrasadasi pratiSThAmAsasAda" (pR. 12.pa. 17) " alaGkAramANikyaM caulukyavaMzasya kavIzamIzvaraM lATadezazriyaH, koGkaNendrasuhRdamurvIpatiM vatsarAjamanupraNayapariNatAnantasaGgatisukhopabhogArthamAhUya nIto jagAme (pR.12.pa.26)" tic| tatraite chittarAjanAgArjunamummaNinarezvarAtrayassodarAH kramAdavarajAH krameNa koGkaNadezAdhipatyamanvabhUvan / eteSu sarvato jyAyAMzchittarAjaH, aSTacatvAriMzaduttaranavazatatame (948) zakAbde (1026 A. D.) noura (nora) grAme bhUdAnamekaM vidhAya dAnazAsanaM tAmrapatre vyalekhayat / ayaM ca lekhaH INDiyan eNTIkverI ityasmin (Indian Antiquary, Vol. 5, Page 277) prakAzitaH / yazcAsyAvarajazvaramo mummaNimahArAjaH, byazItyuttaranavazatatame zakAbde (982 1060 A. D.) ambanAtha (mambaranAtha) mandiraM pratiSThApya zilAyAM vyalekhayat / ayaM ca lekhaH jarnala boph bAmbe prAca, royal
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ eziyATika sosAITI ityatra (Journal of Bombay Branch, Royal Asiatic Society. Vol. XII, Page 329 ) prakAzitaH / evamanayossamayanizcayenAsya kavessamayazza. kasya dazamazatake, ekAdaze kraistazatake (11th Century ) chittarAjamummaNirAjayossamayamabhisaM. badhya bhavatIti nishciiyte| prabandhasyAsya praNayanasamayastu zakasya dvisaptatyuttaranavazatatamAbdAt (972, 1050 A. D.) prAyaH prAgeveti saMbhAvyate yadayaM kaviH " zUrpArakAt samAgatena" (pR. 156. pa. 2) ityAdinA vacanasandarbheNa jIvatyeva vatsarAje nibandhasyAsya samAptiM jJApayati / tena ca vatsarAjena dvisaptatyuttaranavazatatame (972) kIrtizeSeNaiva bhAvyamityasti saMbhAvanAspadam , yadasya caulukyakulodbhavasya lATadezAdhIzvarasya vatsarAjasya sUnutrilocanapAlaH prAptarAjyabhAro vidhAya vArdhake grAmadAnaM dvisaptatyuttaranavazatatame zakAbde (972, 1050 A. D.) dAnazAsanaM vyalekhayat / ayaJca lekhaH INDiyan eNTikverI ityatra ( Indian Antiquary, Vol. XII, Page 196) prakAzitaH, tadasmin dAnalekhasamaye pitrA hi vatsarAjena nAmazeSeNaiva bhAvyam / evaM zakasyASTacatvAriMzaduttaranavazatatamAbdAt (948, 1026 A. D.) anantarameva ca prabandhasyAsya samayena bhAvyam, yadayaM kaviretatprabandhanirmANasamanantaraM katipayairevAhomirAhUya sammAnitassabhAyAM mummaNimahArAjena rAjyazriyamubahateti vijJAyate nibandhAnte, tathAhyAha " mitrairdhImadbhirAptaizca bandhubhizcAnavaratamApRcchayamAnavRttAnto vilokyamAnaprabandhaH prazasyamAnaguNazca vizrAmyan kiyantyeva yAvadAste dinAni, tAvadekahelayaiva x x x x x mummaNimahArAjasyAntikAdAjagAma " (pR. 155. pa. 18) ityAdi / aSTacatvAriMzaduttaranavazatatamAbde tu (948, 1026 A. D.) chittarAjo rAjyazriyamavahat, tataH parameva nAgArjunastatastumummaNimahArAjaH, Ahaca kavirayamAdau " sodareNakramopabhuktarAjyasaMpadA rAjatrayeNa pratipadyamAnaH (pR. 12-pa. 18) iti, tasmAt yadyayaM prabandhaH aSTacatvAriMzaduttaranavazatatamAbde tataH pUrva vA viracitassyAt mummaNimahArAjaviracitaM prabandhAnuzravaNaM pAritoSikavitaraNaM ca kathaM ghaTeta, tathAsati tadidaM prabandhAnuzravaNaM pAritoSikavitaraNaM sarva chittarAje saMbhAvyeta / / yatpunazzrImatA cimanalAl dalAl mahAzayena kAvyamImAMsAyAM prastutam, udayasundarIkathAnibandhasya samayaH prAyaH saMvat 1030 iti tattu na no hRdayapadamadhirohati / __ yadapi lAibrerI mesaleni (Library Misscellany) ityatra "anantapAlasya saM0 (1016) tAmrapatre nAgArjunamummaNirAjayo motkIrtanena kavessamayo vikramasyaikAdazazatakasya pUrvArdha iti vinizcIyate " iti tenaiva mahAzayenoktaM tadapi zaGkAspadamiva, anantapAlo hyayaM nAgArjunasya sunuH, tasminneva tAmralekhe " zrIchittarAjo nRpatirbabhUva....... tato'nujassamabhavannAgArjunaH mApatiH ... 'tadanu tadanujanmA mummaNikSoNipAlaH / tasmin nRpe kIrtizarIrabhAji nAgArjunasya tanayo ....... 'solAragautranRparatnamanantapAlaH" iti hyAviSkRtam, zakanRpakAlAtItasaMvatsaradazazateSu SoDazAdhikeSviti ca (za. 1016) vatsaragaNanA'pi prakAzitA, ayaM ca tAmralekha INDiyan eNTikkeri ( Indian Antiquary, Vol. 9, Page 33) ityatra prakAzitaH / tat kaveH kAvyasya vA nAyaM samayaH /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ se cAyaM soDUlo bAlabhAva eva, preyuSi pitari paralokaM parirakSito mAtulena gaGgAdhareNa ca. ndranAmro gurovidyAmadhigatya vidyAbhyAsasamakAlameva samunmiSitayA kavitAzaktyA'nvahamedhamAnaH kavIndrasadasi pratiSThAmAsasAda / abhUcca sanmAnapAtraM silaharavaMzasamudbhavAnAM koGkaNanarendrANAM chittarAjapramRtInAM sodarANAm , atha kadAcidAhUto lATadezAdhIzvaraM caulukyakulAbharaNaM vatsarAjamupajagmau / tatra praNayapariNatAnantasaGgatisukhamanvabhUt / tasya ca sabhAyAM kAvyagoSThISu vilAsamAtmanaH kavitAyAH prakAzayannAsIt / atha kadAcit prasaGgAt vaNikputropadezApadezenAtmAnamupalakSIkRtya vatsarAjena paThitAm," ekaikazaH prakIrNaiH...................................'ko'pi pribhogH|" (pR. 13. pa. 4) itImAmAryAmupazrutya vatsarAjasyAzayamAlakSya prAvartata kartuM kAvyanibandhamekam / katipayarevAhobhirakhilasahRdayahRdayAhlAdakaM kavikulAvataMsopalAlanIyamAkalitApUrvakathAsandarbha caMpUprabandhamimaM vyaracayat / atha yAnyAsannAtmano mitrANi, candanAcAryazzvetAmbarassUriH, zvetAmbarasUriraparazca vijayasiMhAcAryaH, digambarAcAryo mahAkItiH, indranAmA cAparaH, tairetaiH vilokyamAnaprabandhaH prazasyamAnaguNazca vizrAmyan kiyantyeva dinAni yAvadAste tAvadantarAla evAhUto mummaNimahArAjena kokaNAdhIzvareNa zrAvitanijaprabandhastena sanmAnitaH parAM nirvRttimavApa / __manye kavIndro'yaM zobhate gajendra iva madadhArayA / yadayaM kavirAtmano vibhUtiM janmato dhanato vidyAtazca varNayan svakulakUTasthaM saurASTradezAdhIzvarasya zilAdityasya bhrAtaraM kalAdityaM aSTamUrteH kAyAnugatasya kAyasthanAmno'nucaragaNasyAvatAraM varNayan pUjyapadamadhiropayati kAyasthavaMzam / vizeSataH zlAghate ca kulapuruSAn / prakAzayati cAnanyasAmAnyAM dhanasaMpattimAtmanaH " vibhRtyA ca lATade. zAntaHpAtiviSayANA (pR. pa. 152)" mityAdinA / kalpayati caitatprabandhazravaNato bANasyApi zApanivattima. bANakRtamabhinandanaM c| atha cAnte vAlmIkiprabhAtakAvaratnahAra prathaya te vAlmIkiprabhRtikaviratnahAre grathayati cAsmAnamatimanohareNa vANIguNena / kavirayaM bANamanusarati cchAyayA / zabdamAdhuryamarthamAdhuryamapyasya sarvato garIyaH / anyavAsyoprekSaNazailI / nUnamasya kavervAci madhu kSarati kiJcana / atrodAhiyante katicana padyAni nidarzanatayA / " ambhaHkaNAsrazatacarcitapatrahastasaMsaktapaGkajamukhI kumudotsaveSu / mudrAvaruddhamadhupadhvanitairivArkazokAturA sarasi nIrajinI virauti // " " kamalinI bhuvanAntarite ravau vyapagatAlikalApaziroruhA / paridadhe vidhaveva sudhAkaradyutivitAnamiSeNa sitAMzukam // " andhatvamAhitaM manye tamasA dIpakeSvapi / ato hastadhRtAH strIbhiH saJcAryante gRheSvamI // cAndra maho maNDalabhAjanasthaM dugdhaM yathA yAmavatImahiSyAH / viyoginAM dRgdahanopratApai rullAsitaM vyomatale luloTha // kathAyAsAzistu-AsIt pratiSThAnanagare rAjA malayavAhanaH / tena nAgalokAdhipateH
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikhaNDatilakasya tanayA kanyAratnamudayasundarI viSNuneva ratnAkaraduhitA lakSmIrupalabdheti / saMbhAvyate katheyamudayasundaryAH kavinA samavalokya svamatidarpaNe sahIteti / prayuGkte cAyaM kaviviralaprayogAni padAni kacitkacit , yathA "bhAnumateva padmaH" (pR. 154) iti pulliGgapadmazabdam / saundaryArthe laDahazabdaM ca " laDahalATIkaTAkSaH" (pR. 85) iti / ayaM ca laTabhazabdasya vikRtaM rUpaM dezIyamiti kecit, pare tu saMskRta eva gaNayanti / tathA chaTakazabdaM ca vinuSi, asya zabdasyAsminnarthe prayogastu na dRSTapUrvo'smAbhiH, deze tu tatra tatra vyavahRtipade chATa, chANTa, ityasti prayogaH / prAyazchaTAzabdasya vikRtenAnena bhAvyam, zobhate nAma kavInAmetat / niraGkuzA hi kvyH| ayaM ca campUprabandhaH parizIlyamAnaH purA'yaM gUrjaradezo madhumayaphaNitInAM vazyavacasA bANabhAsAdibhissamarekhAmanuvizatAM mahAkavInAmAspadamabhUdityavagamayati / kIrtizeSeNa zrImatA cimanalAladalAla ( Late Mr. C. D. Dalal, M. A. Librarian, Central Library, Baroda.) mahAzayena pustakamekamevAsya zeThavADIlAla hIrAcandadvAreNa pATaNanagarasthapArzvanAthapustakAlayataH (loan) pratyarpaNaM pratizratya saMpAditam / mahatA'pi prayatnena pustakAntaraM nAlabhyata / ekameva pustakamidamAdarzatayA'balambya tenaiva mahAzayena catvAriMzatpatraparimito nibandhasyaikAMzo mudraNapadaM prApitaH / etasminnantara eva vidhivipariNAmena kAlasya vazamApadyata / anena ca paNDitaprakANDena kAvyamImAMsAprabhRtayo bahavo nibandhAssamyak parizodhya prakAzitAH / asya cAlsIyasyeva vayasi samutpannaM nidhanaM vizeSato vaTapattanarAjakIyapustakAlayasya gairvANAMze hAnaye, atha kAle prabhavati kimanuzokena / atha tatrAdhikRtairavazeSaparizodhane'nuyuktena mayA yathAmati parizodhito'yaM nibandhaH / paramekameva pustakam, prAyassaMvalitamazuddhana, matizca nassAvadhiH, syAnAma skhAlityam, kSantumarhanti paNDitAH / atha cAdarzapustake kacitkacitpadAni vAkyAni ca bhUyo vigalitAni / seSAM cAnatikaThine'pi pade svamatitaH pUraNaM mahAkavergabhIrahRdayasyAsya vAdhuniSyande dUSaNamApAdayediti tatra yatno vizeSato na vyavadhAyi / yadi syAdguNalezo'tra tuSyantyeva tu paNDitAH / tuSyAmyahaM tu doSeNa jJApiteneha bodhitaH / / eM. kRSNamAcArya. . pradhAnAdhyApaka, saMskRta pAThazAlA vRttAlaya (vaDatAla)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 3089-0-0 hora Author's Ancestry-Soddhala, the author of this composition which is called "Champoo" in Sanskrit, was, as can be seen from the evidence furnished by himself in his autobiographical statements, born in the country called Lata, the southern part of Gujarat, described by him as the land watered by the river Narmada. He belonged to the Kayastha caste. He traces his descent from Siladitya's brother Kaladitya, whom he praises as an incarnation of the Gana, called Kayastha, a follower of God Siva. By describing Kaladitya as being born in the Kshatriya caste he takes pride in his own descent as a Kshatriya. Thus his lineage in brief is this:-In the Valabha branch of the Kayastha caste, of which Kaladitya was the founder, he was born of Soora, who was the son of Sollapeya, who again was the son of Chandrapati. Author's Life and Time-The internal evidence does not enable us to ascertain the exact place of his birth; still this much is pretty certain that he did not flourish in the place where he was born. He lost his father when he was a mere boy and was brought up by his maternal uncle Gangadhara. He got his education from a teacher by name Chandra and after finishing his studies, through some coincidence of circumstances, he went to Sthanaka (modern Thana), then the capital-city of the kingdom of Konkana. There he flourished at the court of the three royal brothers, Cchittaraja, Nagarjuna and Mummuniraja, who succeeded one another as kings of Konkana. He describes himself as a contemporary of these three kings, as also of Vatsaraja, the Chalukya King of Lata, who also honoured him by inviting him at his court, cehittaraja, the eldest brother, who came to the throne of Konkana first, engraved a metal plate inscription dated 1026 A. D. (Vide Indian Antiquary, Part V. page 277). Mummuniraja, the youngest brother, who came to the throne last, also engraved a stone-tablet in 1060 A. D. (Vide Journal of the Bombay Branch, Royal Asiatic Society, Part XII page 329). As our author was a contemporary both of chittaraja and Mummuniraja, we can infer with certainty that he must have flourished in the eleventh century of the Christian era. Date of Composition-The present work seems very likely to have been composed between 1026 A. D. and 1050 A. D. The author by his words fata Farra' (p. 156. 1. 2)-suggests that the work was finished while Vatsaraja, the King of Lata country, was alive. This Vatsaraja was very probably dead before 1050 A. D., because his son Trilochanapala made a giftdeed in 1050 A. D. in which he (Trilochanapala) designates himself as the king, which he can do only if Vatsaraja was dead. On the other hand it appears that the work was written after 1026 A. D., for he writes that within
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ii a few days after the work was completed, it was read before Mummuniraja, who, in appreciation thereof, rewarded him handsomely. This fact, therefore, of the work being read before Mummuniraja and of its being appreciated by him enables us to infer that Mummuniraja must have been on the throne then and the reward was given by him, not as a brother of the king but as the actual ruler which he became after 1026 A. D. Incidents in Author's Life-Even as a student our author made his genius recognised by other poets. It appears that, while residing in great honour at the court of the kings of Konkana, he was, on one occasion, invited at his court by Vatsaraja, king of Lata. Our author was fortunate enough to win the admiration as well as the royal patronage of Vatsaraja. This Vatsaraja, once by way of a taunt to the poet, recited a verse professing apparently to give admonition to a merchant in the words 'ekaikazaH prakIrNai:......ko'pi paribhoga: (p. 13. 1. 4). Hearing this and fully grasping the intention of the king, the author at once set about to compose a work and within a few days brought out this charming and unique poetic production. Author's Special Merits-The glowing terms in which he describes his position and powers, his great anxiety to trace his descent from an exalted ancestor of the Kshatriya race born of an immediate follower of God Siva, the language in which he praises his forefathers, his reference to his own self as an equal to Bana and Valmiki-all go to prove that the author is sublimely proud of his merits. And yet his pride is not unbecoming. He is indeed a charming writer and a worthy follower of Bana. In sweetness and and melody of language and beauty of ideas, he is uniquely happy and his creative fancy is peculiarly his own. In him Gujarat can well take the pride of having produced a literary gem of the standard of Bana. Ms.-Materials-The solitary manuscript on which the present edition of this work is based was secured by the late lamented Mr. Chimanlal D. Dalal, M. A., of the Baroda Central Library, through Sheth Vadilal Hirachand, from the Library of the Parsvanatha Bhandar of Patan in the Baroda State. He tried his best to secure more manuscripts of the work, but could not succeed. At last he based his text on this only available Manuscript and while he was seeing through the press a part of this work, the cruel hand of death snatched him away prematurely. The rest of the task was consequently entrusted to me by the Curator of State Libraries, Baroda, under whose supervision the "Gaekwad's Oriental Series" is edited. I leave it therefore to appreciative readers to judge how far I have been successful in my task, requesting them at the same time to consider that the Manuscript of the text was only one and full of mistakes and several omissions, and that these latter have now been corrected by me from mere conjectures of my mind which is indeed far inferior to that of our great author.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM soDUlaviracitA udayasundarI kathA | vizvAbhidhe mahati dhAmani mUlahetuH stambhastribhUmisubhage jayati trinetraH / devI girIndraduhitA ghaTitA yadaGga bhAge vayasi virAjati zAlabhaJjI // devasya paGkajabhuvo vadanAtprasUtA vAcAmpatirbhagavatI jagatIM punAtu / yA vAGmayaM sapadi vizvamudIkSayantI tAreva tiSThati manonayane kavInAm // dIpaiH kimalparucibhiH zazinA jaDena kiM kiM ca tena raviNA'pi dinoditena / yatraiSa sUktakaradarzitavizvasRSTi rAste navaH kaviriti pravaNo maNIndraH // arthairasAramaparisphuTavarNajAtaM 1 udayasu * .... vipazJcayanti / ye zabdamAtra svenAmunaiva jagati prathitA guNena satyaM nisargataralAH kavayo vayaste // te yAnti hanta kavayaH ....raparaM dvirasanairanirastadarpAH / nIrandhrasaMdhighaTitaira calairvacobhi rye vistRtaM viracayanti rasaprabandham // rAjJAM sabhAsu pariSa" .. "NAM goSThISu vAkhilasubhASitabhAvakAnAm /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ solaviracitA sarvAdhipatyaviSayI sa khalu prabandhaH syAdyasya sAdhujanacetasi paTTabandhaH // daive "dehavatAmazeSaiH sapiNDya puNyaparamANubhireSa sRSTaH / tenAsya nUnamanizaM sakalo'pi kAla steSAM hitAni paricintayataH prayAti // yadyapyasau vizati durjanatanturanta sUtraM sutIkSNavadano'tidRDhastathApi / zuddhAdalabdhavivaro vinivartya vaktra mutprerito'pyapasariSyati kAvyaratnAt // lakSmIbhujo bhuvi sabhApatayaH kka nAma santIha samprati guNeSvanurAgavantaH / ye hi pralInakhalarolabharAH sukhena zRNvanti saMsadi kavIndrasubhASitAni || zrIvikramo nRpatiratra patiH sabhAnA mAsItsa ko'pyasadRzaH kavimitranAmA | yo vArthamAtramuditaH kRtinAM gRheSu datvA cakAra karaTIndughaTAndhakAram // hAle gate guNini zokabharAdvabhUvu rucchannavAGmayajaDAH kRtinastathA'mI / yattasya nAma nRpateranizaM smaranto hetyakSaraM prathamameva paraM vidanti // zrIharSa ityavanivartiSu pArthiveSu nAmnaiva kevalamajAyata vastutastu / gIrharSa eSa nijasaMsadi yena rAjJA sampUjitaH kanakakoTizatena bANaH // sRSTaM tatra yuvarAja narezvareNa yahuSkaraM kimapi yena giraH zriyazca / pratyAyanaM sphuTamakAri nije kavIndra *
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tu udayasundarI kathA / mekAsane samupavezayatAbhinandam // devyA"valadhAmani haMsapRSThe lIlAyitaM caraNayotiyena ysyaaH| sA kiM ramAmiSaniSaNNavilocaneSu cillAvipeSu .... 'daM karoti // yo'pyasti lokatilakaH kSitipeSu kazci dekaH kRtI svayamasAvanupAsito'pi / nirmathya patrarathanAtha iva dvijihvAn kSiptvAmRtaM nabhasi neSyati kAvyakumbham // ye nAma kecidamunA kavitArasena vyAsAdayaH kRtadhiyo bhuvaneSu siddhAH / teSAmupAsitapadAH kavayaH kimanya___ dAsAdayanti paramatra suvarNasiddhim // bANasya harSacarite nizitAmudIkSya zaktiM na ke'tra kavitAstramadaM tyajanti / mAndyaM na kasya ca kaveriha kAlidAsa vAcAM rasena rasitasya bhavatyadhRSyam // mUDhena pazyata mayA nu yazaHkRte'dya kSodeSvanIzvaramaho sRjatA prabandham / ratnaM nikAmadRDharohaNazailamagna muddhameSa sa mRNAlanalo gRhItaH // tadimamatAdRgguNamapi yaH kila bhuvanaikabandhuramalAtmA / sukRtI sa khalu kavistaM saMgRhyatayA sAdhurAdattAm // sA jayati bhaNitiraho rasavakrA kuzcikeva yA sarvam / udghATayati kavInAM rasanAsArasvataM kozam // pUrvamiha martyaloke sakalabhUvalayabhUSaNIbhUtabhavanamaNikiraNakuNDalAyAM valabhItiprasiddhanAmaramyAyAmasImaguNabhAji rAjadhAnyAmanantanamitasAmantamastakAbharaNamaNihaMsakopasevyamAnacaraNazatapatraH prathitapRthukIrtikallolinIkalApavalayopagUDhasaptArNavo mAnavinayanazapharasampAtamInadhvajastejaso rAzirAsIdavanIzvaraH zilAdityo nAma /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA yasyodyaddIpravajrAnalasaralazikhAbhogabhAsi pratApe __ sphUrjatyucaina keSAM jhagiti vigalito bhUbhRtAM stabdhabhAvaH / sA nu vyaktaiva tasminnasamaguNavatI kApi divyauSadhInAM zaktiryanno vilInastuhinadalamayo'pyeSa manye himAdriH / / tasya ca sadaivAGgalagnaH puraHsaraH kAryeSu, parimala iva pArijAtasya, taragAbhoga iva sAgarasya, kiraNakalApa iva divasarAjasya, zikhAbhara iva kRzA. noreka evAnujanmA tIvrataravAridhArAjalamArjitArinAmAkSarazreNiH, AsamudramedinIkelidurlalitavikramo, nidhAnamazeSaviSayavartino jJAnasya, sarasvatIbhavanaM, nAmnA kalAditya iti puruSabhUSaNaM babhUva / yaH samantAdupAntanihitanUtanendranIlamaNimayUkhavalayamAlAbhiralaghulohazRGkhalAbhirivopasajjitaM nijAgrajarAjyasiMhAsanamanArataM haThAdAkRSyamANanarendrasampadA bandizAlIcakAra / sa hi mahIbhRtAmuttamastenAnujanmanA saha samastamanizaM saMsArasukhamakhaNDitavilAsamAsevamAnaH kadAcidasahamAno'nyatejasviSu prathamamasamasaMraMbhasaJcaradapAraharikarivarUthinIrajobhirAkramya divasarAjasya maNDalamuccacAla dizo vazIkartum / yasminnuccalite vijetumabhito dikcakramuccakrama krAmatkuJjaradaNDacaNDacaraNanyAsainamantyA bhuvaH / manye nirbharapAtamuddharamahAbhAreNa bhagnastadA tenaivaM calati prakAmakuTilIbhUto bhujaGgAdhipaH // atha tasya sudUramArUDhimatA vikramaguNena vipakSavaMzamavanamya kodaNDavatkarapraNayinaM kurvataH krameNa kramatalAnItanikhilanarapAlacakrasya kathaJcana balIyasA saptAGgasamagreNottarApathasvAminA mAndhAtRvaMzaprabhaveNa bhUbhRtA dharmapAlena saha vigraho diirghtaamvaap|taaN tathA vilokya vigrahasyAyatimekasminnahani nanu kathamasAdhyo'yamarAtirasmaddalAnAmiti krodhataralitena cetasA samaropakaraNasajjitamAruhya kuJjarapravaramurvIzvaraH svayaM gatvA durgarodhayuDAntike babhUva / tatra ca pracurayantropalAgnitailaraNamaNDapAdyupakaraNadAruNe prasaramAgacchati mahAraNe, raNarasAviSTasubhaTasaGghahitAsiraNitavAditreSu pravarttamAneSu kavandhatANDaveSu, tarakarikaraGkanaukAsu prasarantISu zoNitanadISu , dIpyamAnajigISunarapAlakopAnaleSu vijRmbhamANeSu ca bhramadgadhrapakSaprabhaJjaneSu, sahasaiva durgAdAgatya sindhuragatasya rAjJazcaraNayoragre papAta parameko vividhavarNaramaNIyakAyaH sAyakaH / dRSTvA ca nikaTamadhirUDho bhrAtA kalAdityaH svAminnAzcaryamakSarazreNIsanAtha:
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA | kimapyasau zara iti gRhItvA rAjJo'numatyA manasi tAnyakSarANi sphuTIkRtya nanvAryAyugalametaditi prakAzaM vAcayAmAsa / karNe nivezitapadaH prahito vidveSiNaH pravizyA / ko'pi patatripravaraH kAryaM vidadhAti vijigISoH // * api ca / pUrvAparayoH zuddhiM vimucya kuTilakrameNa vicarantaH / jayamicchanti niyuktAH sarve vizikhA riporeva // rAjA tvIdRzamidamAryAyugalamAkarNya manasyeva bhAvitArtho jhagityAkRSya durgamUlAilAni saMvRtAkhilasamIkasaMrambho nivartya nijasenAnivAsamAjagAma / tasminnucitakrameNa karaNIyamaho nivartya rajanyAmAhUya rahasyakAlamuktasamarasambhArodbhUyamAnAmitavitarkaM bhrAtaramuvAca / nanu vatsena zarasthamAyAtamavadhAritamidamAryayoryugalam / atra hi zarapraNutinindAcchalacchanno nUnamanyo'yamarthAtmA / tathA ca jAnAti vatso yatkila mamA'sti dhanvinAmagraNIragrajanmA guNA ityAptaH sevakaH / sa khalu mayAtra dviSadantike pUrvameva praNidhirUpeNa nirUpito vartate / tenAdya zleSokticatureNaitadAryayA prathamayA karNe nivezitapadaH patatripravara iti padadvayena karNe saMsiddhaprahitiH praNidhiH patatribhiH pravaro dhanvI kilA'hamiti pratyabhijJApya paripandhino'Gge pravizya kAryakAritvamAtmano jJApitam / dvitIyayA ca nivedya prahitaM yatkhalu ye hi karmasu niyuktAH vizikhA iti vigatazikhAH mUDhajAtayaste sarve'pyujjhitapUrvAparakramA vakrabhAveNa vicarantaH zatrumeva jayantamicchantIti vAcyArthe nizcitamanena nItinipuNena ripuNA kathaJcana prabheditAH sarve'pyasmAkamamI karituragakozAdiSvadhikAriNaH / evaM ca yadyathaiva kimapyupakramyate tat tathaiva tairevamakarmabhirAkhyAyamAnamabhitaH pratisamAdhatte sAvadhAno ripuH / itthamasAvAyAti vigraho vRddhiM, tadadya rAtrAveva pratigRhaM saJcAritacaratvena jAnIhi kinnAma satyametadityamandamAdiSTena tena yathAnirUpitamazeSatazcakre / prAtarAgatya ca deva ! yathA guNAhvenAsskhyAtaM vyAkhyAtaM ca devena tathaiva tatsarvamityukte nikAmakupito nRpendraH sapadi saJcaratkopalakSmIpadakSepalagnena yAvakaraseneva lAJchitAM lohitAM dRzamAdadhAnaH krodhinyAM dRzi sthitena ca kRtAntena valitodazcitAmasamazmazrudaMSTrikAmiva bhrukuTimAbhogabhISaNAM ghaTayannudbhaTena pathA vaktumArebhe / bhavatu vatsa !
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDaviracitA kimebhirahitaprabhedavighaTitairasAdhubhiH sahAyaireSa cejjalairabhedito'sti madIyo bAhuravazyaM mandaramahIdhra iva lakSmIM payodhimadhyamagnAmapyuddhariSyati / tathAhi 6 zrIH svayaM cApaTaGkArasvanavyAhAradhAvitA / senevAgatya dhIrANAM dordaNDamadhirohati // api ca lakSmIpArAvatyA vasatikRte pANipaJjarapravaraH / vihitaH sa eva vidhinA subhaTAnAmiha bhujastambhaH // tadeSa cirAdbhavatu me saMprati kRpANapraNayI pANirityasidaNDamAdAtukAmaM rAjAnamAlokya kalAdityaH sAdaramavAdIt / nanu jagatrayAkramaNakarmaThoruvikramaH kimityevametAvatyaNIyasi ripAvAryaH svayamenaM kRpANamAdatte / kiM nAma vismRtaH svAmI ? | deva ! kSatriyAdutpannaH snehenopalAlitaH pAlitazca kozena madhyagato muSTeraniSTanaranigrahopakaraNamahaM te maNDalAgraH / tadAdiza kSaNAdavazyamadyaiva tvadIyena tejasA dalitadarpAndhatamasaM dharmapAlamavanau vinatilulitakAyaM tvaccaraNatalavartino lakSmarekhAmayasya cakrasyAkSadaNDaM karomIti sAnubandhamabhidhAya balAdanicchato'pyagrajasya gRhItabhaNDanArambhaparikaraH svIkRtya sakalamalikuTumbaDambaritagaNDaphalakamuDDAmaraM mattakArivarUthinIvRndamudagravegaM svIyaM sainyamanindyaM ca sAmantacakramekahelayeva vizvamAsphAlitAjitUryanirdhonirbharaM kurvan praNamyAgrajaM nirjagAma / jhagiti cAgre svayamavaSTabhya subhaTasandohadurgamaM durgamakarodanantanaraharikarIndrasaMhAradAruNaM mahAraNam / tathAhi -- nirlUnaM subhaTasya kaGkaNamaNizreNIzikhADambaro-- praprAntamudasya dasyupatagatrAsena gRdhro bhujam / yasminnastamupAgatairnRpatibhistatkAlamUrdhva jaga 1 gacchadbhiH saha dIpavarttaka iva vyomAndhakAre yayau // kiM bahunA / tAmAsAdya sudUramastra patanaprakSuNNavIratruTa tUryadvArakapAlajaGgala cayacchannAmanIkakSitim / jAtaM gRdhragaNojjhitaM drumakulaM bhallUkazUnyaM vanaM niSkApAlika mambikAgRhamapapretaM ca laGkApuram //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / tathAvidhe ca vyatikare tattAdRzamacintyamapratividheyamapUrvamiva durgagrahopakramasvarUpamupalabhya balavatA vigRhItasya tadanupravezakAritvamapi nItau nirNItamastIti nayavicakSaNaH kSaNenaiva sarvArpaNapuraHsarodharmapAlaH pratipadya sevAmupanato babhUva / kalAdityastu taM samarpitopacArasarvasvamekAgramagre vidhAya durdharAsipatravyApAraNaparizramArNasA militaiH samarapAMsubhiH kardamilena vapuSA pAtAlapaGkAdutthito mahAvarAha iva samuddhRtya medinImAgato dvAra eva bhUpRSThasaGghaTitakirITakoTinA mastakena kRtapraNAmaH sarabhasamAhUya samAliGgito'grajena savinayamupAvizat / dharmapAlo'pi deva ! sa eSa dharmapAlaH praNamatIti vijJApyamAnaH pratIhAreNa caraNayoH papAta / praNAmavinate ca tasminnupakaNThavartI sulalito nAma pradhAno bandinAmucitamavasare papATha / deva! tvatpadapIThamecakamaNizyAmAMzumAlAmayaM __ ye sannAhamalayalohaghaTitaM gRhNanti natvA nraaH| teSAmatra khalu kSitIndratilaka! trailokyacUDAmaNe! svAminna prabhavatyasau vijayinI kAlasya daNDAhatiH // atha pArthivapravarastena tasya stutipadAviSkRtakRpArthanAvAkyena sudUramArdIkRtasvAntaH sapadi sandarzitAnalpaprasAdamutkhAtapratiropaNena punastaM tatraiva svarAjye nivezya prasAdhitAzeSadikcakravAlopArjitAM jayazriyamAdAya nijAmAjagAma rAjadhAnIm / Agatazca tatra krameNa nivarttitAsu sarvataH sarvadigvijayasiddhisaMvardhitADambaravatISu mahotsavaprakriyAsu, prakAmazuklaiH palitairiva yazobhiH zobhitayA'tivRddhayA rAjyazriyA'dhiSThite pratiSThite sAmrAjyazAlini siMhAsane, samantAducchannacchatratayA prakaTIbhavantamekasvAmini jagati dyumaNDalasvAminaM tirodhAtumiva prasArite sakalabhuvanAvaraNavistAravatyekAtapatre, pratidivasamulluNTitAritaruNInetranirmuktairaJjanamalImasairazrubhirliptaM kSAlayitumivAtmAnamambhodhimanuprApte pratApe, vilasati kakSIkRtAzeSabhUvalayabhArAdiva rAjacakreNa zirodhiruhyamAnavazAsane, niyUMDhatIvravIravrataH kadAcivasare nizAyAH zayanasadmanyasamakomalatalpamadhyAsito duradhigamyamagretanaM kRtyajAtamAsUtrayannirAkulayituM cittamadattAvakAzaH preyasIpravezasyApyekAkI sambhrameNa cintyitumaarebhe| nanvidamanena caturambhodhirodhovaruDavizvambharAbhogena prabhUtapathAgatena sampadAM vRndena dvArapraviSTena ca bhUpAlamaNDalIparigraheNa paramaM vistAra
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA mAyayau rAjyam / rAjyaM hi na nAma niramAtyamasUtradhAraM nATakamiva pAryate pravartayituM yasmAdamAtyamukhyaH sakalo'pi kalApaH kAryANAm / sa cAsmAkamamAtyaH kanakAyano nAma nikAmamIzvaro mAnito'pi kathaJcana sArddhamadhikAranirUpitaiH svajAtibhiravasare vyabhicAramupadarzayAmAsa / tadiha saMprati kaH kila varNacatuSTayAdvizuddhazcatasRbhirupadhAbhirucito'dhikAreSu / dvijanmAno hi brahmatejaso vandanIyAH pUjyA eva mantripurohitapade sthApayitumucitA bhavanti, nArthacintAdhikAreNAtmanaH prahIyante / taijasI vRttimapahAya pAzupAlyakRSivANijyopajIvinAM ca vizAM hInatayA hRdayavRtterihAvakAzo'pi na zreyAn / zUdrAstu samayadarzitenAmunA vyabhicAreNa ca niveditA na tAvahanti / ataH ko nUnamavekSaNIyaguNakSetraM kSatriyAdaparaH samprApyate / sa tu svadharmAdhInapuruSavrataH sahajasya tejasaH pAtraM, na khalu manuSyajanmanA mAdRzenAnyatra karmaNi pAryate pravarttayitum / ko nAma bhagavantamambaratalAvagAminaM marIcimAlinamavanipathena pracArayitumalaM, kasyAsti zaktirU mullAsinamanalazikhAkalApamadhomukhaM pravarttayituM, kena ca zakyate taDiddaNDasya visphuraNalAghavaM mandatAM netum / athAsti zrUyate ca kSatriyANAM pravRttiradhikAreSu / yadA hi pitRvadhAmarSaroSito bhArgavaH samagrameva rAjanyakamakuNThatarasAradhAropadarzitAnalasamucchaladvisphuliGgadalabhAsureNa parazunA sarvatastruTitakaNThapIThIkamArabdhavAn kattuM tadA tena kiyatA'pi kSatriyajanena kiyatkAlamAtmano rakSArtha kSAtramapahAya panthAnaM vRttiriyamAdRtA niyogasya / yadyapyevaM tathA'pi cAnyapArthivakulaputrako na kacitkazcidAtmanaH zriyamadhipravezayituM vizrambhaviSayIkRto bhiityaa| tathA ca dinendurAdityasya dhAmanyantaranupraviSTo jhaTityavasaramavApya militayA rajanisAmagryA tamapi pratApavantaminaM samucchedya svayamazeSaM bhuvanamAkrAntavAn / asmatkule tu na kazcittathAvidho buddhimAnasti yaH kila saMvargayannazeSataH svAmino bandhUn gotrabhido mantriNaM dhiSaNamapi durbuddhiM manyate, nandayannanekazaH kovidakulAni vibudhavidviSAmanugataM zukramapi mUrkha gaNayati, milatkoTizorathavarUthinIdazarathameva svAminaM kurvANaM vasiSThamapyalpa. dhiyaM kalpayati, jagato'pi bandhutayA vyavaharan vizvAmitraM rAmasyApyamAtyamasatpakSe kalayati, yena tasminnasamalakSmIvikAsavisphuritakIrtibale rAjyabhAramAropya nirAkulo vilAsadarzitAni mukhAnyanuzIlayAmyevaM ca kimiha saMpra
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / tyucitAnuSThAnamUDho'hamAcarAmi / kalAdityo'pi nijabuddhInAmasAdhye kAryavastuni kimeva kila mantrayiSyati / yata:upAyasyollekhaM kamapi na yadA pazyati nara stadAnIM kinnAma sphurati matipuLe'pi kurute| sahasraM pAdAnAmapi rathamanAlambapathagaM vinA vyomanyakaizcalatu yadi zaknoti calitum // athavA kimanena prayojanavinizcayAkSameNa mudhaivamAlocavistareNa klezayAmyAtmAnam / yena devatAvizeSeNa mamaitadrAjyamAgatametAvatI vRddhiM pAlako'pi tasya tenaiva kazcana vidhinirmito vyaktimavazyameSyatIti manasA saMpradhArayanneva nidrAM jagAma / atha tathA nidropabhogasukhamanubhavataH kSitIndrasya parigalati yAmatraye rajanyAstasya zayanagRhasyAntarekahelayaiva jhagiti maNinUpuraprastutaH sundaro dhvanirudabhUt / tena ca dhvaninA jhaTityasAvuDDInanidro vimudrayati cakSuSI yAvat tAvadane jhagityamRtAnuhAriNA darzanenA''pyAyitavilocanAM kAntibahalairavayavairekabhUtAtmakazivatejomayaM gAtramudrahantI nirmalasya lAvaNyavAriNastaratA taraGgavalayeneva svacchAMzukena janitamatimanoharaM nepathyamAdadhAnAmaviralakuralopazobhinA bhAlena timiramUloditena khaNDendunA bhAsamAnAmadhidevatAmiva nizAyAH karNayobhUSaNamayena vilAsatAmarasakarNikAdvayena sevyamAnAM sagotrAmiva pAthasAM sAmyena muktAbharaNasya dAyAdAmudadhivelAyAH sAdRzyena vadanasya sodarAmindorAspadatayA kAnteH sajAti ratnajAtasya kanakanUpurayugAddhaH prasarpatA yutibhareNa piJjaritacaraNAM kapizakicalkapAMsulena sarojavanAvanevAgatAM gauratareNAGgalAvaNyena candrikAbhUtidhavale candramasIva sudhAsamutthitAM madhurayA mUrtyA dugdhasindhAviva niSpannAmasAmAnyadarzanAmacintyarUpavatI yoSitaM dadarza / savismayAtirekamAlokya ca tAmapi yenA'hamuDuDaH sa nUnamasyAzcaraNasaJcArajanmA nRpuradhvaniH / bhavatu pRcchAmi kA punrsau| na tAvadahamanena prasaratA nirantarametadaGgasya tejasA nirasyamAnadRSTiH spRSTabhUtaleyamaspRSTabhUtalA veti nirNetuM pArayAmi / yadi vA dvArapAlAGgayAmikairajJApitAnAmanudghATitakavATasaMpuTe zayanasadmani pravezo'tra manujasImantinInAM, na cAmatyajanocitenAmunA kAntikalApena mAnuSIyamavazyaM divyaiva kAcit / divyajano hi sAmAnyo'pi mAnyo manuSyANAM kiM punaravikAravatA dRzorvibhramejApanItacApalaM mahanIyamiva dadhAnA svarUpamasAvIhazIti nizcitya cetasi 2 udaya
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDUlaviracitA sasaMbhramaM cotthAya talpatalAt samayasamucitopajanitena prazrayeNa darzitAdarastAmavAdIt / kathaya puNyadarzane ! kA nAma bhavatI, kutaH, kimarthamajJAtastrIjanaviruddha mekapuruSAdhyAsitametadAgatA'si rahaHsthAnamiti proktA nRpeNa sA pratoSazAlinA smitena sudhAzItalena cakSuSA cAlhAdayantI pratyuvAca / bhoH zrImatAmIza ! jAnAsi yAmiha vazIkartumamI samantAdrAjAnaH prasaradsamAzupATitAnalpanarakarituraGgamAzca kuGkamavipazcitaM vidyAcakramiva samaramAsUtrayanti, yasya kRte brahmANDavivarasaJcArI vIralokaH kalpamiva darzitaphalaM kRpANamAvahati, yA khalu nikAmavatsalatayA pazujAtyApi kAmadhenvA stanAntarnivezya paripAlitA, vicetanenApi kalpadrumeNa skandhamadhiropya saMvAhitA, dRSadApi cintAmaNinA hRdaye vinyasya dhRtA, kiM bahunA, yayA virahiteyamitthaM prasaramAgatApi trilokIlatA muhUtrttenaiva zokamAyAti, sA'haM salilasodarA mahodadherAtmajA lakSmIH prasAdhitAzeSadiGmukhasya vazIbhUtA tavaiva maNDalAgre vasAmi / tvayA ca rAjyacintakamapazyatA niveziteNa devatAsu cintAbhareNAdya sUcitA vibhAvayantIva prayojanamAtmano'pi sapadi pratyakSIbhUya prastutopadezadAnArthamAgatA / tadetaducyase bhUpAlatilaka ! matpAlanAya kimityanyamanyatra puruSapuGgavaM gaveSayasi / zrUyatAm / yadA kila sakalo'pi sazeSamandaropakaraNaH svargaukasAM janaH sindhunAthamathanavyApAramArabhata tadA'haM zazadharasurabhikaustubhAdivastUnmeSakrameNa nirgatya jhagiti dRGmArgamAgatA'pi kathaJcinmandaparibhramodbhUtadustarAvartasannivezena punaratigabhIre payasi pAthonidheramajjam / vighaTitAdhyavasAyavidhureNa ca viSaNNena sarvato'pi zatamakhapramukheNa vibudhavargeNa madarthamavilambasahamupAyamApRSTo bRhaspatiruvAca / niyatameko'sti zrUyatAmupAyaH / prAyazo vidita eva bhavatAmatiprasiddhaH kAyastho nAma gaNaH zrIkaNThasannidhAvAste / sa cASTamUbhagavato jalamayIM mUrtimadhiSThitasyAsannasahacaratvena kAye sthitatvAtkAyastha iti jalairanAhatazakteH praNayAspadamambudherAsIt / evaM ca tena kRtvA nikAmaviSamArNavodarakuTIra koNaM gatA'pyasau haThAdAnIyata ityamaramantriNA prokte tvaritamAhUya pravartitaH so'tyarthamarthanayA surasamUhasya jhaTiti tatrAntardattajhampo mAM mandaraparikSobhitaiH payobhiritastato'ntarbhrAmyamANAmAdAya nirjagAma samarpayAmAsa ca divaukasAm / idAnIM tu tridazalokoparuDasya bhagavato bhavasyAdezAdurvI patirAjyavarttinIM mAmanupAlayitumavatIrNo martyalokaM, sthAsyati ca vaMzAvatAraM yAvadatraiva 1 sa khalveSa tasyAvatArastAvako bhrAtA kalAdityastadaGga ! 10
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA | 11 madIyamidaM vacaH pramANIkRtya samarpaya sarvAdhikArasvAminIM prAtaramAtyamudrAme - tasya, yenAhamanena paripAlitA nirapAyamApyAyanasukhAnyanubhavAmItyabhidhAya dhRtvA karapallavena sA caiSA madaGgarakSAkRte muraripuprahitA svayamuparikeNa garuDenAdhiSThitA suvRttazAlinI suvarNasaMbhUtirmahattarA mudrA, grahISyati ca bhavAnubhAvAdapagatAnyabhAvApagrahaH kalAditya iti rAjJaH kare mudrAM samarpya jhagityeva zayyAsannavarttini kRpANe tadeva nijaM martyajanavilocanAgocaraM svarUpamAdhAya vizazrAma | rAjA tu mudrAlAbhasubhagena tena vyatikareNa sarabhasamullasitamAnasastamalpazeSamapi kalpapramANaM manyamAno'JcalaM rAtreH kathaM kathamapi jAgradeva bandinAM varNAvalIvacobhirAkhyAyamAnamAsAdya prabhAtamutthito nirvartya nikhilamavasarocitaM kriyAkalApamArAtrikAdimaGgalopacArazAlini vizAlamaNivedikAcatuSke viracitAsthAnamupaviSTaH / puro niviSTeSu praNayilokeSu kuvalayadalAyatena cakSuSA saMbhAvya sannihitamAsInaM puNDarIkanAmAnamasAmAnyagauravaM purodhasamazeSato'pi taM zarvarIvRttAntaM karNa eva nibhRtamAvedayAJcakre, darzayAmAsa ca tAM kalyANamayIM mudrAm / atha pratuSTena purodhasA zravaNAdeva mahArAja ! niyatamavitathAnyeva devatAvacAMsi / pazya zubhasUcakamidameva maGgalavatAM karmaNAmupasthitaM muhUrttam / atra hi kamalayA pradatto vinA vilambamAdezaH kriyata iti prokte rAjA tvaritamAhUya bahumatena premopacArabandhunA vaconirbandhena prabodhya sajIkRtamanalpasamucitena prakriyAkrameNa mudrAmarpayitvA taM niSkaNTakIbhUtasakalabhUvalayanirAkulatayA viratavikramavyApAramAtmano bhrAtaraM kalAditya mamAtyapade nirUpayAmAsa / anantaramasau kAyasthanAmno mahezvaragaNasyAvatAraH kSatriyavibhUSaNaM kalAdityastena bhavasya bhagavato'nubhAvena tAmeva nijAgrajarAjyalakSmIpAlanaparAmadhikArapadvImAdRtya vyApAritasvAntaH santatyA prasaramAsasAda / pUritAvadhizca tamAtmano gaNamayaM svarUpamAsAdya svAmino harasya caraNAntikamagacchat / tasmAtkAlaparivRttiparamparotpadyamAnAnantapuruSaparipATikrameNa prakAmatuGgaH zAkhAbhirvistRto varjitacchAyaH kSmAbhRtAM kaTakeSu svAGgabhuvA dharmeNa vijayahetuH kSatriyANAM, vRddhyarthamAlambanaM rAjalakSmIlatAyAH, bhramataH samantAdAdhAradaNDo vRddhasya yazasaH, kAzyapIsImantabhUSaNamabhUddalabhIvinirgata iti vAlabho nAma kAyasthAnAM vaMzaH // vaMzasya saccaritasAravataH kimaGga ! saGgIyate sulalitAkudilasya tasya /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA yenAntarAdhRtabhareNa dharAdhipatye rAjJAM jayatyahatavistaramAtapatram // kiM bhunaa| tRtIyamakRtonmeSaM kAyastha iti locanam / rAjavargo vahanneSa bhavedatra mahezvaraH // tasminnazeSabhuvanavikhyAtanAmani mahAvaMze dalitakalikalaGkasaMhatiramRtamayAkArakamanIyo narmadApravAha iva bhUtilakamadhiSThito lATadezamAsIdumezavaMzAvatIrNasya mahAtmanazcaNDapateraGgajanmA sollapeyo nAma / tasya ca bahUnAmanyatamaH sutAnAmIzvaravibhUSaNaM zazIva grahANAmanantamukhodazcitapraghoSaH pAJcajanya iva zaGkhAnAM sumanasAmabhISTaH pArijAta iva tarUNAmasImavatA guNagrAmeNa niruddhanikhilamedinIvibhAgaH suvRttatayA tilako gotrasya sugRhItanAmA sUra iti sUnurbabhUva / tasmAdamalamuktAvadAtakItaH puruSapuGgavAdajAyata prathamaH putreSu pampAvatIsUnuH soDalo nAma / sa khalu svarlokazobhAviluNTinaM lATadezamadhyAsito vidyAbhyAsasamakAlamunmeSamAgate kavipathopadarzini sArasvate jyotiSi nisargasusthitastenaiva kavitArasena mAnasamanuzIlayAmAsa / kAlaparivarttitAvasthitikrameNa ca mRgamadapatrabhaGgimayaM koGkaNabhuvo maNDanamivodyAnavanavinIlaparisaraM sthAnakaM nAma rAjadhAnInagaramAgatyAvasthitaH koGkaNamahIbhujo jAhnavIyamunayoriva sarasvatIzriyorveNIsaGgamena saMvargitaH chittarAjena saMbhUSito nAgArjunena saMmAnito mummuNinarezvareNeti sodareNa kramopabhuktarAjyasaMpadA rAjatrayeNa pratipadyamAnaH kavIndrasadasi pratiSThAmAsasAda / atha kadAcidasAvudayagirizikharayantrollAlitavimukte timirakarighaTAghAtini gaNDopalagola ivAmbaramanusarati bhagavatastIvratviSo maNDale caNDakarakiraNakuJcikoddhATyamAneSviva vighaTitadalakavATasampuTaSu byaktIbhavatsu tAmarasakozeSu divasaluNTAkolluNTitazriyaH kuvalayavanAdAkrandamukharAsu prabhAsviva samIpamambujagrAmamanupradhAvatISu guJjatAmindindirANAM zreNiSu pradoSapavanapaTapallavApamAya'mANeSviva nirmalIbhUteSu kakubhAM mukheSu vAsaravidheyakarmaNi kramazaH pravRtteSu janapadeSu jAte ca locanAvakAzadAyini prabhAtasamaye sabhAmadhiSThitaM kIrticandrikAvistArasitapakSamanAkRSTacApakandarpamalaGkAramANikyaM caulukyavaMzasya kavIzamIzvaraM lATadezazriyaH koGkaNendrasuhRdamurvI patiM vatsarAjamanu praNayapariNatAnantasaGgatisukhopabhogArthamAhUya nIto jgaam| tatra ca pravarttamAnAsu caturakavikadambakodazyamAnAnekarasavipaJcanapaTIyasISu
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| svairagoSThIvibhUtiSvantara eva ratnavikrayavatA vaNikaputreNA''nIya darzitaM muktAphalaprakaramAlokya sahasaiva maNitatvavidAM narendraH prastutArthadalazAlinImAryA ppaatth| ekaikazaH prakIrNairmuktAmaNibhiH kimebhirebhistu / yaM sRjasi hanta hAraM tasyAnyaH ko'pi paribhogaH // zrutvA ca tayA''ryayA jhagityevAsau vAsitAtmA kavizcintayAmAsa maunamavatiSThamAno muhUrtamucitakrameNa ca visarjito bhUbhujA mandiramAjagAma vikalpayAmAsa ca / nanu vividhavaidagdhyavatA pArthivenetthamanayA svAbhiprAyakalpitayAryayA kevalAni viphalAni muktAphalAnIti taireva sUtritAbhogavato hArasya gauravamAropayantyA vaNikputropadezavyAjena samyagupadiSTamiha mamaiva jAne / yataH muktakavRttaiH kavitA kaiva kilA'sau vinA prabandhena / tArAbhine virAjati zUnyA candreNa ggnshriiH|| tatsAdhu saMvRttamanena vatsarAjapaThitAryAvadhAraNena me yogAJjaneneva mohatimirAvRteyamudghATitA mAnasI dRSTiH zabdeneva nidrAntaH prabodhitA buddhirudakapAteneva mUrcchitazcetanA lambhito vivekazca / tatazca kimahamitthamanenanaikaprakIrNavRttakavitAmAtrakeNa kRtArthaH pramAdI tiSThAmi / karomisvazaktivistaraparIkSaNaM vinA kutUhalena bhUriNA ca kIrterabhilASeNa sAdbhutApUrvasaMvidhAnakamanekarasAnubandhaparaM prbndhm| prakrame tu ramaNIyaM na nAma kevalaM gadyaM nApi kevalaM padyamubhayAnubandhinI campUreva zreyasI, yasmAdanyaiva ratnairvipazcitasya zobhA kanakabhUSaNasya, anyadeva pATalAmizritasya saurabhaM vicakilaguluJchasya, anya eva vaMzadhvanigarbhitasya manohArimA gItasya, anyadeva kapUramilitasya zaityaM malayajadravasya, anyaiva ca hRdyatA padyAnuSaGgiNo gadyasyeti cetasi vicintya campUmeva kathAM kartumupajanitanizcayastaddinamativAyAJcakre / dvitIye'hanyutthAya kRtAgrahamavyayamanasaH kavayaH kSamante kAvyakalpanAsvityucitamekAntavasaterahetuM vyAsaGgAnAM nimittamAtmanaH prasatterabAdhakaM mano'vadhAnasya nijaM karmAntArAmaparikarAspadaM grAmamayAsIt / tatra sthitvA niratizayamanavadyena cetasA vizrutodAttanAyakavatI kathAM kartumArebhe nirmANayAmAsa ca katipayairahobhiH anantaramanyasminnahani nirvartitavidheyaHprAtareva taM prabandhapustakamAdAya nirgatastato grAmAt pratoSasatvaramudazcitakrameNa samAgacchannekatra giriparisarAraNyadustaroddeze dakSiNena mArgAccAndramasaM jyotsnApu
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA amiva prabalAndhakArapeTikayA bandigRhItaM rohaNaikagotra zazikAntazilAkUTamivendranIlasaMhatyA dAyAdyavigraheNArabdhaM zucIbhUya sthitaM dugdhArNavormistambamiva vADavadhUmazreNyA'labhyAyavidhRtaM sphaTikasubhagaM kailAsamivAcanamahIdhramekhalayA gADhAliGgitaM mathyamAnAdhiphenapANDuritaM mandaramiva murAribhujagAveSTitaM piNDitAkArapariNataM harAhAsarAzimiva dakSiNamukhatviSA maNDalitamativizadasudhApiNDapANDuramaviralavinIlavanarAjimAlayA valayitopAntaM prAsAdamadrAkSIt / tadRSTvA ca sAnusmaraNamaye ! so'yamaraNyavartI bhagavato bhArgavasya sArasvataH prAsAdaH / tadidAnI kathamapazyannapUjayanneva ca devIM vrajAmi / kintvayamabhyavahArakaraNAdatacchaGkIbhUya gato vAsaraH praharamAtrAvaziSTazca vartate, sannihitapazcimadiksaGgamAzayeva devasyApi kharAMzoruttIrNavAnuttApastAvadato'dyatanamenaM vAsaramihaiva gamayAmi / prAtaruSasyeva nirjharajalAmalalapanapUrvamapUrvAraNyatarulatAkusumairabhyarcya bhAratI yAsyAmIti saMpradhArya jhaTityeva calitastasyAbhimukhamutkSiptagatikramo dezAntaM tAvantamalpAntarAlasugama panthAnamatikramya jhagiti prAptavAn / athAgre tadaGgaNakavarttinyAmatibahalabakulakaDolatilakatAlItamAlavalayAlaGkaraNabhAji puSkariNyAM dhautacaraNo nirmalena payasA prakSAlya satatasaJcArazramodabindubhiH kaluSitakapolabhAlasthalaM vaktramAcAntazucijalapavitraH pravizya tasminnasamazilAkarmanirmitAbhogazobhini prazAntAbhyantaramanohare nirjanatayA ca rahaH zrIsadasi prAsAde pratiSThitAM caturmukhavadanacatuHzAlAdhivAsaparamezvarImaMzudharacaitanyaratnottejanakuruvindazaktiM kavijanarasanAvimAnagAminImakhilavAGmayasvAminI sarasvatImapazyat / Alokya ca devIM jhagiti spRSTa iva paGkajaprakarairAzliSTa iva candrikayA sikta iva candanacchaTAbhiH lapita ivAmRtarasena satatamadhikAdhikodbhUtanivRtirAnanditena manasA nanu saMprati sarvakAlIno vAkyakusumopahAraH zreyAniti kRtazraddhAnubandhamAbaddhakarakamalasaMpuTamanuSTubhA zlokayugalena stutimkrot| vAgIzvari ! jayantyetAstava dhyAnAmRtormayaH / yajanmA mAnasakSetre bodhbiijaakrodyH|| jayanti tava bhAsinyo bhArati ! jyotiSazchaTAH / sphuranti yatra tatraiva jJAnaratnamayo nidhiH // iti kRtastutiH kSititalamilitAlakena zirasA praNamyotthAya ca salIlamupavanavibhUtidarzanakutUhalAditastato gateSu sahacAriSvekAkI vizramitu
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / 15 mutkIrNalikhitalepitAnalparUpakopazobhAvatyantamaNDapa eva masRNazilAphalakanirmANazucini mattavAraNake samupAvizat / sukhakRte ca vAmAGgena tasthau / kautukena ca nirUpitAkSipatraH samantAdvipazcitAnekasvarUpANi rUpakANi pazyannapazyadubhayato dvArazAkhAvalagnaM rUpAnyatvamiva himAdrikailAsayoH pUrvasvarUpamiva pAJcajanyazazinoH pariNatisAphalyamiva pASANajAterAdhAragauravamiva dhavalavarNasya DiNDIradevatAjAtakamiva candralokapuruSadRSTAntamiva zvetadvIpajanavarNikopadarzanamiva zazikAntasRSTaM nisargadhavalamupalaputrakayordvandvam / taddarzanotpannavismayazca cintitavAn / nanvetadIdRzamapUrvAkArakamanIyaM dRSatputrakatiyamatra kuto niSpannaM, kena sukRtasaMsargazAlinA janena kAritaM kena vA'nanyasAmAnyakauzalena zilpinA vinirmitaM, kiM dvArapAlAvimAvAhosviddevatAvizeSaH kazcit, uta dvArazAkhopazo bhArUpakamAtramevedamiti vimarzapuraHsaramadbhutamaNiputrakAlokana kutUhalena vyAsajitAtmanastasya bhagavAnuSNarocirastaM jagAma / astamite ca deve mayUkhamAlini pativilayazokAtkAntayeva pUrvayA dizA sudUramAsphAlya bhagnAJjanakUpikocchalitA kajjalarajorAjirivodyamahIdharAdullalAsa garIyasI chaTA timirasya / pazcimayA tu jhaTityunmathya bhAjanamapAstasya prasAdhanAlaktakarasasya viluThitaH pravAha ivAstagirizRGgasadmanyAvirAsa sandhyAnubandhI subandhuro rAgaH / sahasA nabhaH zriyApyAcchoTya kaNThato nirastAni truTitavarahAradaNDAdvigalitAni muktAphalAnIva praviralasannivezamadRzyanta nakSatrANi / atha yathAgatamAgatya militeSu sahacAriSvasAvutthAya gatvA ca puSkariNyAmavazyakaraNIyaM karma sAyantanamakArSIt / Ayatane ca sandhyApradIpadAnAya nirjanAyAmaraNyabhUmau kutazciddAvamayamanyaM vA vahnimanviSya samAnetumanucarAn preSitavAn / svayaM punaH pravizya ghanatimiradurAlokaM tadeva paTatalpAcchAditamuparivinyasta pustakaM mattavAraNakamadhyAsitaH pradIpacintayA tasthau / atrAntare ca jhagityeva tayordvaSatputrayorantarAle garuDamaNizalAkeva timirasarpamutsArayantI suvRttasaralAkRtiratailavarttiparikarA nirAzrayavatI jvalantI zikheva paramullalAsa dIpasya / tadIyapRthuprabhAsaMparkasamakAlameva ca dvAvapi tau tAM tathA zilAmayIM mUrttimapahAya divyazarIravantAvacintyena tejasA prajjvalantau vahantau ca yajJopavItamatiprasannaramyAkRtI dvijanmAnau bhUtvA devIM praNematuzcakraturastokayA ca bhaktyA mahAkavipraNItena pariNatArthazAlinA vAcAM gumphena sulalitaM stotram | 1
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 soDalaviracitA devi brAhmi ! jayatyeSa mantroSmA saMbhRtastava / yadazena kavIndrANAM vAci pAkaH pravartate // jayanti tvatkarAmbhoje makarandakaNazriyaH / jAtAH zravyagiro vANi ! ytsevaabhirivaalyH|| stutvA ca punaHpunarbhAlaphalakAhatamahItalaM praNamya nirAkulIbhUtAvAgatya dvitIyaM mattavAraNakamadhyAsyopaviSTau / athA'sau tattathA tAdRzamadRSTapUrva kutU. halAtizayamAlokya yAvattadabhimukhamasaGkhyavismayAkSiptalocano vIkSate tAvadekastayoH sAdhujanA''varjanocitena vacasA taM kavimAlApayAJcakre papraccha ca / sakhe!ka eSa talpopariSTAtpustakaH ? / kimiti baddha evA''ste ? / kiM kila nonmucya vAcyate ? / kathyatAm / kimiha prmaannshaastropaanggprkaarH?| kimuta sAhityabhAgaH? / kimAgamavizeSaH? / kiM paurANiko bhedaH ? / kimaGga! dhanurvedavaidyakAdividyAvibhUtiyogeSu grantheSvanyatamaH ko'pi? / kiM vA kaverAdhunikasya kasyApi kAvyakathAnATakAdikavitAprapaJcaH kazcit ? ityAdi bahudhA nibandhasambandhino vAGmayasyAntaH kimetadAsta iti pragalbhayA girA tenokte kaviraho! Azcarya kathamasAvanayoH zilArUpayormanuSyabhAvaH kathaM cAtra dRSadbhAvapUrvikAyAmavasthAyAmIhazIyamasaMbhAvyaviSayA viziSTaivAkSarakathAvikAsinI prauDhistakimatrocitam ! / athavA, bhavatu pRcchAmi tAvaditi vicintya bho dvijakulAbharaNa ! niyatamAvedyate yuSmAbhirApRSTam / kintvantarAla eva stokamucyase / mama hi mahatA vismayena taralitasya sakhe! pUraya kutUhalam / kathaya kAvativirUDhamativizeSitAlApazAlinau yuvAM, prakRtizca nAma mukhyatayA bhavatoriyaM mAnavI kimAdyA dRSapiNI, kimabhidhAnaM yuvayoH, kathaM cAyamevaM granthanAmagrahAnumAnasaMsUcitaHprabodho vAGmayasyeti sAdaraM pratyavocat / tenApi saprazrayamaho yathA dRSTau tathA bhUtAveva bhrAtarAvAvAmIdRzyeva sRssttiraavyoH| asya hi mahAtmanaH tilaka iti nAma / tAlakanAmA cAham / yatpunarasAvakSarakathopakramaH tatra kiM na jAnAsi ye hi sudUravartino'pi manasaiva devI sarasvatI smaranti teSAmazeSazAstrAvabodhanirmalaM jJAnaM kavitvaM ca sNpdyte| sadaivAsannasevakayoH punarAvayorastu tAvadanyadetAvanmAke'pi sandehaH, tadAstAM kimanena mudhA praznaparizrameNa / yaduktastadeva jJApaya kautukAdityabhihitastAlakena sa khalu paribhAvya cetasi kimAzcaryaM yathaitadbhaNitamanena itarathaiva kiM na saMbhAvyate, yasmAdvividhakarmapariNAmA hi saMsAre'sminamI zarIriNastadetena pRSTaM kathayAmi, kA nAma vastukSatiriti vinizcitya zRNu
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / matimatAmagragaNya !madIya evaiSa kavitAparizramo, mayA hi mahatA manaHsaMrambheNa sRSTaH prabandho'yamidAnI ka nu kila zrAvayAmi, kasyAgre svIyamabhyasyamAnamimaM guNollekhaM pratipAdayAmi, ko nAma samAkarNya yathArthavAditayA saujanyaM nATayiSyati, yasmAtsakalaguNavicAracarcAvipazcitAM dhurandharo dharendrabhUSAmaNiH vatsarAjanAmA narezvaraH paramaM mitramiti me pakSIkRto lokaiH, kSitibhRtazcAnye sarve'pyekaikena kaTuravotphullagalanAlinAbudhavyAgheNAghAtasannidhayaH sudUramujjhitA gojAtibhiHguNino'pi svaguNAbhimAnamahAbharagrastAnocchrasitumapi pArayanti, lokazca paraguNonnatimasahamAno nIcatAM prapannA, nIcAzca nisargadveSiNaH pareSu / tathAhi nIcajAtirbhavatyeva loksthitivirodhinii| azivA'pi satI yeyaM jvAlAstuNDena muJcati // kiJca sUnAgRhaghaTasyeva pizunasya kujanmanaH / AsphAlitamukhasyApi bhAGkAraH kena vAryate // ye hi vyAsAdimahAkavInAmapi prabandheSvapavadanti te kiM na mAdRzAmapavadiSyanti / sAdhavo hi kalikAlatamaHpaTalapihite'smin jagati ka nAma dRzyante, tenAyamaho na kevalamidAnImeva yAvatkamapi suhRjanaM satkavimarthinaM ca zrotAramAsAdayAmi tAvadevamasau baddha evasthAsyatItyAdi svAntaHparipiNDitamazeSamAvedayAzcake / so'tha dvijanmA tAlakaH sasaMbhramamAH kavipravara ! tvamevamasajjanAt trAsavidhuro viSIdasi, mA viSIda / no jIvikeyamidamanyaguNApahArakarma prakAmasukhadaM vyasanaM khalasya / AkhoHsuvarNamapahRtya kRtaM nivAsarandhra karoti kila kAmiha dehvRttim|| tathApi kurvataH kavitAmbhodhau prabandhena vijRmbhaNam / kaveH prauDhasya kasyAsti jalamAnuSato bhayam // sAdhustu yadevamabhilaSito draSTuM tadapyucitameva stutaH / tApamutsArayannUnamAtapatrasya sprbhH| tenaiSa dhriyate lokairmastakopari sjnH|| tadatraivaM so'pi karmaNA sukRtena tavAnItaH samAgataH sAdhurataH kimadyApyucitazrotRjanAnastitvanirviNNaH khedamAvahasi ? / zrAvaya prakAzaya 3 udaya mu0
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 vicA 3 kavi pradIpaprabandhametasya sahajasajjanasya sukaveH sUktAmRtarasArthinaH paraguNapramodino nikhilavAGmayavidaH kovidacUDAmaNe stilakanAmno madIyamitrasya, mama ca kiJcijjJasya, saphalaya kavitAgataM klezamAtmanaH kuru kRtArthamAvayoH zrutIndriyam / pazyAmaH kIdRgupakramaH kathAyAH, kIdRzAH saMbandhasandhayaH saMvidhAnakasya, kIdRzo rasaH prastutopakrAntasya vastunaH kIdRzI racanA padanyAsasya, kIdRzaH svaguNo bhaNitibhaGgInAm / anyacca / varNAnAmavisaMSThulanyAso masRNatA paripuSTirmAMsalatA kAThinyaviparyayaH komalatA snigdhabhAvo lAlityamiti masRNatA mAMsalatA komalatA lAlityaM ceti vANIguNaizcaturbhiranuSaGgavatyaH saprANaghanaprANAlpaprANaistribhirbhedairvibhinnAH krameNa kaukilI mAyUrI mArAlI ceti tisra eva kila jAtayaH satkavInAm / tathA caitAMzcaturo'pi guNAnAvarjayantaH kavayaH kecana sasauSThavairakSaraiH saprANAM vAcamullAsayantaH kokilamanukurvanti / kecidanalpasauSThavavatA ghanaprANena varNagumphena zabdamArAdhayanto mayUratAmAzrayanti / kecicca mitasauSThavaM bandhamAzrityAlpaprANena vacasA marAlatAmanuharanti / apare punaramISAM caturNAM guNAnAmekatra samavAyazUnyena mahAprANena niSprANena vA padanyAsena janayanto vAcametatpathottIrNA bhinnajAtayaH kavayastadevaM vicitrakrameNa samudazcitabhAratIkeSu katamajAtirasmi kavIndreSvetyetadapyavagataM bhavedityAdi sapremadarzitAdaramudIrya tUSNImabhUt / athAsau savizeSavismayaM kaviraho vijJatA janavyavahAravartmani, aho prauDhirAlApakalpanAsu, aho vyutpattikauzalaM kavitAguNeSvanayoryathA ceyamIdRzI prabandhavilokane dRSTiryathedamIdRzamananyasAdhAraNaM ca sAdhutvaM tathA niyataM parizramaH saphalatAmeSyati madIyastatkimiti nAhamupadarzayAmIti saJcintya sutuSTena cetasA jagAda / hanta ! dvijanmaikapuGgava ! kutUhalena saMbhUtagarbhAyAM suguNadaridrAyAM mahAci jAteyamAtmajA campUstarhIyamapuSTA sarvato'pyaGgeSu durvarNA ca saMvRttA na nAma yathAvaddarzino janasya darzayituM pArayatyevamapyarthitA ceddarzayAmi, sA punaramuSyAM bhadraM kimapi vidhinA likhitaM bhavettadiyamAdRtA yuSmAbhirabhinandanIyAM dazAmAsAdyati / kintu na nAma yadi prastutarasarabhasavicchedIti khedasya heturbhavAmi / tadimaM dIpakodyotanakRte vahnimAnetuM mayA preSitamAyAntamanucAriNaM lokamaGgaNAdeva nivArayAmi parataH kSetrapAladevakulikAyAM pravezya ca zayanAya nirUpayAmi / evaM kRte rahasi nizcintena cetasA niravadyamArabhyate katheyamiti tAvadAzayo me paratastu bhavadicchA pramANamityabhidhAya bhavatvevamiti tilakAnumoditena tena dvijanmanA tAlakena sapra
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / 19 zrayamanujJAtaH samutthAya tasmAddevIbhavanAntarmaNDapAdaGgaNe babhUva / sthitvA tatra yathA yatsamucitamAlocasUtritaM kRtyaM tvaritaM tathaiva tadakhilamaviralarabhasAzcitazcakre / sa kaviratha yathAvatsUtritaikAntaramye sadasi vacanadevyAzcetasA susthitena / avizadasamasUktyA sevituM tau dvijAtI nivasati hi samagrA yatra sArasvatazrIH // iti kAyastha visoDUlavinirmitAyAmudayasundarIkathAyAM kavivaMzanivedano nAma sArasvatazrIpadAhnaH prathama ucchrAsakaH /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitiiyocchaaskH| tatazcAsau tadeva mattavAraNakamanusRtyopaviSTaH sarabhasamaho yadA''locitaM kRtaM kiM nAma tattathA sarvamabhUca te nirAkulaM hRdayaM ?, evaM cettvaritamArabhyatAM katheyametadAkarNanarasotsukIbhUtamanaso hi vayaM pratipAlayanto bhavantameva hi tiSThAma iti paricayAnurodhasnigdhayA dRzA'bhinanya bhaNitaH subhASitarasArthinA tAlakena sollAsamevaM kriyata ityabhidhAya bandhAdunmucya pustakamucitakrameNa zrAvitAbhISTadevatopazlokanAdikavIzvaraprakriyaH kthaamaarebhe| zrUyatAM prasiddhamiha payodhivalayavaprAyAmavanyAM kanakamiva dhAtuSu, mANikyamiva ratneSu, tilakavartanamiva maNDaneSu, mukhamivAGgAvayaveSu, tridivamiva bhuvaneSu, nandanamivodyAnavipineSu, prakRSTaM pattaneSu, sarvAGgasAdRzyena sodaraM purandarapurasya, uparinivAsena talavartinaH phaNipatinivAsanagarasya zirasi ca datvA padamiva tiSThamAnaM, sudUramaJjanacchAyaM, gaganamanuprAptaistatkAntisaGkameNeva zyAmalitairamalamarakatopalaphalakasaGghaTasRSTairahAlakairalaGkatena sitamaNinirmANavatA prAkAracakreNa kuNDalitam, uttuGgadurgAhAlakaparipATibhittibhiH skhalitA bhrataTinIpravAhAddhApatitairiva nirjitArNavabharaNavistarairvAribhirApUrNagarbhayA parikhayA prapazcitopAntaramaNIyaM, parikhAtaTISvanilasannivezavalayitena yajJAnaladhUmasamudayena samantAdasitakANDapaTeneva vinivAritapravezaM kalikAladRSTeH, zazikarAnuSaGganiSyandinAmindukAntadlaviracitacchAdakAnAM nimnAdhvayAyinA raseneva nirmalatamenAmbhasA pUritagarbhagambhIrairaGgaNakavApIvizeSairbhUSitAbhiramaramandirazreNibhirabhirAmacatvaroddezam , uparitiryakpatitapRthutarakiraNacchaTAgrakaitavAdAtapatrANAya zirasi dattenottarIyavasanAJcalena satatamarthijanAgamanaM pratipAlayantIbhiriva bahiHsthitAbhiH satrazAlAmaNimaNDapazrIbhirudbhAsamAnaM, maNibhittisaGkAntAbhiH prasArakaniviSTAnAM tundilazarIriNAM vaNijAM pratimUtibhirantardRzyamAnavizrAntadhanadairiva nirantaramApaNaiH sArIkRtakoDaM, kRtakanakaprasArakaiH sauvarNikairapArvataM rUpamiva sumeroH, patimukhavilokanAnimeSaramyAbhiH kulapurandhribhiranUrdhvagataM khaNDamiva svargasya, gRhItasitaratnAdarzamaNDalAbhiH paNyaramaNIbhiH svargasaGgataM saMsthAnamiva candralokasya, sakalazAstrAnukUlavANinA nivAsijanena sAkSAt sthAnamiva sarasvatyAH, sunepathyabhUSaNavatA prakRtivargeNa
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| 21 varayAtrADambaramiva kuberasya, sphuratkiraNAlokazAlinA prAsAdapuSpakabhareNa kaTakamiva divasarAjasya, prAkAravalayavartulaM mukhamiva jambUdvIpasya, lasadgo- . purapatAkAMzuka nepathyamiva bhAratavarSasya, pIvarAyatakalazastanaM yauvanamiva vasundharAyAH, maNibhavanabhAnUjvalaM lAvaNyamiva bhuvanazriyo, martyalokanaTena nijAnanaprotaM pratimukhamivAkhaNDalapurasya, dakSiNApathena liGginA parigRhItaM vrataveSacihamiva vidyAdharalokasya, talabhUmikuTimamiva tridivaharmyasya, mukuTamaNDalamiva phaNibhuvanabhUpAlasya, jagatrayAbhogabhUSaNaM nikAmaramaNIyamasti malayamadritAyAM dizi kuntaleSu taTe godAvarItimahAsaritaH pratiSThAnaM nAma nagaram / lIlAmaNDaparatnabhittiSu sitasvacchAsu bhUrikrama saGkAntAkhilasazcaratparijanapratyAkRtInAM chalAt / yasminnIzvaramandireSu paritaH sandarzayantI sadA / cchAyAkhelanakaM na kasya harate saundaryalakSmIrmanaH // api ca vilasadamalamuktAstambalagnendranIla ___ dyutidalasarikAlIkava'raiH kuntalInAm / - saralatarakaTAkSaH zvetakRSNaikakartA prabhurasamazaro'bhUdyatra yUnAM janeSu // yatra ca kavATavartinA vilasadamalamANikyamaNimarIcipaTalena satatamantaHprasUtalakSmInimittamAhitena kausumbheneva vAsasA cihnitaM dvAramAdhAnairanavaratamupasthitAtithipadaprakSAlanajalaplaveneva candropalakasopAnakayutibhareNa plAvitAGgaNakavasubhiH suvarNabhavanairAbharaNapadakabandhairiva niviSTanAyakairalaGkatA zobhate samantAdAbhogalakSmIH / yatra ca suvarNaikasRSTinA dhAtuvyavahAreNa kathIbhUto vAtigendravidyAgamaH, sAntanidhAnakoTibhirbhavanaiH pralInaH khanyavAdaH, prabhUtabhavyagaNikAGganopabhogalIlAbhiH vyazIryanta vivarapravezavArtAH, mandiradalIkRtAzeSaviSaharopalazilAprabhAveNa bhagnAhirUpapracAratayA samucchanno gaaruddvytikrH| yatra ca pratipathamatiprAMzuharamandirazikharazUlAgrapATitAnnizAsu nabhastalacAriNazcandramaso maNDalAdgalitairanalpasaMpAtibhiramRtarasairiva susvAduzItalavinirmalaiH payobhirbharitagartAH kamalakuvalayAmodasaGgino hRdayamAnandayanti koTizo jlaashyvishessaaH| yatraca pratiharmyazikharamakhilagaralApahAramaNizikhAsaGgamasamAkulairavanahanaphaNibhirunmuktavAjividhuraM pravarttayati sArathau
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA rathaM kathamapyantarikSamabhi sarojinIbandhurinduzca nirantaramuttuGgataravihArazRGgArgalAskhalitavA gaganapathena gantumakSama iva maNimayavimalabhUtalasaGkAntayA pratimUrtyA talagataM panthAnamanusRtya sadaiva taM tAvantaM pradezamullayati / yasmiMzca dRzyamAnabahupadArtharamaNIyAH sakarNakAH skandhazAkhAzarIraniHsAribhiH prarohairIkArAntAH sulalitAbhiragholalantIbhirmaJjarIbhiH pradattamAtrAstiryagvisAriNIbhiH zikharazAkhAbhirvisargAnusvAravatyaH suvRttazAlibhiH phalairadhirUDharephAH zirogatavihaGgamodazcitAbhizcaJcubhirviracitavAdyaparisamAptiphullikAzvAntarAntarAgataiH puSpaguccharucitaracanAsannivezapezalAH kusumacApaprazasterakSarANAM pataya iva svAntahAriNyo vibhAnti parisareSu sadbhahapradhAnA vanarAjayaH / yatra ca susvAmiparipAlite sudRzayA vibhUtivibhramAbhogasArayA zri. yA sarvo'pi nRpAyate puruSavargaH, sarvo'pyavarodhavanitAyate strIjanaH, sarvo'pi rAjabhavanAyate gRhAbandhaH, sarvo'pi rAjyAyate pratibhavanamAcAraprapaJcaH, kevalamazeSato'pi sausthityAdanArtitayA lokasya babhUva tadantavAsinInAM devatAnAM dausthyamupayAcitaprApteH / kiM bhunaa|| yatrA''yAnti vibhUtimindranagaranyakkAramAtanvatIM draSTuM merugireH sthalAtsumanaso nityaM tathA hyambare / dRzyante surasadmahemakalazatviTikAnAM miSAt teSAM kAJcanadhUlipAMsulapadairApiJjarA viithyH|| tasminnasamazobhAvibhUtimati zrIbhAji nagare nRgasagarabhagIrathAdibhUpAlakulakIrtivittApaharaNarAjopadhirApayodhipulinasaGkAntavikramaH, kramAgatAM zrAntAmiva kRpANapatrAropaNena saMvAhya rAjyazriyamAdadAno gRhItArAtimUrdha. bhirgulikAbhiH siddha iva vidyAdharo raNeSu, tAruNyabharataraGgitAnAmanaGgavidhuritAGganAGgadInAmAzrayapayorAziH, asidaNDasaGghaTitArivaMzanikaSaNollAsitapratApasaptArciH, saptArciriva tejasAmadhIzazcaNDarociriva cUDAmaNiH bhUbhRtAmaniSTanarakaNThakhaNDanakhaDatkAranibiDAravasUcyamAnalagnakSaNaH, pariNetA jayazriyaH, sahacArisubhaTabhujabhISaNakRpANakiraNAndhakArakaraH, taskaro vipakSabhUpAlasampadAM, calitAsipatralocano yauvanArambha iva vIralakSmyAH , samukSitAjivijayAravo devatAdeza iva pratApasAdhakasya, siddho brahmANDavivarasya, kRSIvalo bhAratakSetrasya, satatamavanativilolanarapAlamukuTamaNidIpakaprakarairavatAryamANArAtrakA samagrANAmagraNIH zrImatAM babhUva bhUmaNDalAbharaNaM rAjA malayavAhano nAma /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / digyAtrApasthitAsu pratipathamabhito yasya senAsu manye no rAjJAmeva lakSmIjhaTiti vighaTitA vakSasaH zAhiNo'pi / kAmatkumbhIndracakrakramanamitamahIgoladolAyitAbdhi kSubdhormistomaphAlaprasaravazaviparyastazayyoragasya // api ca / zyAmA samIkabhuvi yasya suvRttamuSTi mUlenduratnaphalakopari khaGgayaSTiH / dRSTA paraiH pralayazaGkibhirullasantI __zItAMzubimbavilayAdiva dhUmavartiH // yasya ca nijAvasaravarttinaM nIrAjanopahAramAtanvatastatkAlamilitasakalabalabharanamitamedinIpIThapRSThasya kamaThapatervalgadaviralavilolavAjivinyastakhuraniSThurakhaTatkAranibiDAravacchalena bhajyamAnapRthukaTAhakarparadhvanirabhUtapUrvo bhAratasamarasaGghadde'pi visaGkaTAbhogamullalAsa / yasya ca samarasaMhRtArAtikulakuTumbinIbhyaH kuGkamAlepamAdAya zaktimAn pAdalepasiddha iva manuSyajanAgocareSu saJcacAra paritaH pradezeSu prtaapH| yasya ca nikAmavRddhA vRddhocitaM caritamAdRtya tripathagAminyA gIrvANasaritaH srotasAM traye'pi snAtumabhilaSantIva babhrAma bhuvanatrayaM kIrtiH / yasya ca mahApaGkamagnA''dikUrmapRSThAvasthAnalagnamambhasA dhArAgatena kSAlayitumivAtmanaH paGkamAvAsitA kRpANe kAzyapI / yasya ca svarbhAnubhayasthAnaM candramaso maNDalamapahAya tadanukArahAriNi hAraprabhAvalayamaNDalite vakSasi babhUva susthitA lkssmiiH| kiJca vakSasi nivezya lakSmImupari ca kavijIvitena mukhkmle| vinyasyAsanamucitaM gauravitA bhAratI yena // ___ yaH khalu nikhilanarapAlacUDAmaNizcApalaparityAganizcayArthamiva kRtako. zayA prasAdito lakSmyA, nijocitAcaraNavyabhicAranirAsArthamivotkSiptaphalayA pratyAyitaH kIA, trinayanavinAzitAnaGgasaGgamanivRttyarthamiva kRtazarIrasparzI rUpeNa, jalAdhipatyaparipAlanArthamiva gRhIto vAtsalyena, samaraviSayAdhikArasthirIkArArthamiva janitadakSiNakaragraho vijayena, nisargAnamanadurnayApanuttipratItyarthamiva spRSTacaraNaH praNatAripArthivaziraHzriyA / yo hi tejasAmAzrayo na sUra iva sahasrazaH karairmaNDalamuttApayAmAsa, na zItAMzurivAparodaye vakratA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 soDala viracitA madhatta, na saptArciriva dAhakRtA vyApAreNa bhUtimutpAdayAJcakre, na pradIpa iva pAtropari jvalitavAn , na mANikyamaNiriva suvarNabandheSu nAyakatvamAlambate sma / kiM bhunaa| grISmastIvratamaiH pratApavihRtairvarSA ripustrIdRzA____mAsAraiH zizirazca saandrtuhincchaayairyshoraashibhiH| ityevaM vihitakrameNa bharite kAlaistribhirbhArate varSe yo vyasRjatkRpANamavaneH svAmI bhujA mecakam // sa rAjA zizureva sukRtasenAsamagre vizeSajigISayeva gate lokAntaraM pitari svayaM bhujabalenA''dRtya digvijayaM, vijayanizitenAsinA vilUya mUlataHzAtravaM vaMzam ,AjJayA pravezya dvAreNa rAjanyakaM, pratApenAkramya samastAnyAzAmukhAni,yazobhirAvRtya trINyapi bhuvanAni, dharmeNa nirasya prabalaM kalikAlaM, guNairanurajya sakalaM sAdhulokaM, vinayena sanmAnya gurujanaM, satkAreNa saMvarya bandhujAtaM, hRdayenAvayaM paritaHpraNayivarga, prasAdenA'bhinandya kramAgatamanujIvisAmantaca. kram ,anuraktaprakRtikamanIyAmanekazaH prajAvatIM kakupkarikumbhasindUrabharitasImantarekhopazobhitAmavaidhavyacihamivacaturambhodhivalayAlaGkAramAdadhAnAM vaMzapatnImivAnanyabhogyAM vidhAya vasumatImekAtapatrazekharaM sAmrAjyasiMhAsanaM bheje / bhuvaH sambandheSu ca svAmikRtyeSu caritArthatayA susthitAntaHkaraNavRttiranubhavitumazeSANi saMsArasukhAni, kartuyauvanocitAnvilAsAn , vidhAtumabhimatAbhilASaparipUrtibhiH kRtArthajanma,samagragRhaparigrahAdicintAparaM rAjyamabhito'pi dhImatAM dhurandhare mantriNi samastamAropayAmAsa / mantrI ca tasya kaTakAzrayo dakSiNa iva bhujastambhaH, svamatisaMhRtArAtiramaNIzRGgArarasaprazoSako mUrta iva pratApaH, parigato mantravikramAbhyAmakhilavidyAvatArapAtraM, khanyavAdI vairivaMzamUlasya, vazIkaraNakovido lakSmyAH , kRtajalastambho vyavahAreSu, darzitAgnistambhaH prajopatApeSu, satatamavanatAnekarAjakalalATatilakapaGkalepAdiva bhartRbhikSAgatArikulakuTumbinIbASpajaladhArAdhautacaraNaH, zaraNamAsaptasAgarAyA bhuvo, bhUSaNaM dvijAtivaMzasya, puGgavaH puMsAM vibhUtivarddhano nAma / yo nUnamanimathitasamudramanirastasattvamapIDitabhogIzvaramakSapitavibudhalokamamandarAgaprapaJcamekenaiva prajJAguNenAkRSya lakSmI nijasvAminaH satatamuraHsthalanivAsamusthitAmakarot / yazca mahIbhRtAmAJjaneya ivonmUlane, nala iva pratiSThApane, payodhirivAGgIkaraNe, rAma ivopayogavidhAne prabhurabhUt / kiM bahunA / .
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / yaH zItalairmRdutaraizca karaiH prajAnAM lokaM nizAkaramaNipratimAbhamacchaiH / prAptakramaM tuhinarocirivAnipIDya niSyandayanna vanitApaharo babhUva // api c| ___ sa eva mantriNAmAdyo yasya mantrabalAttadA / ___ nanartta jalatA bhartuzcalitaM tu padaM dviSAm // sa tena mantriNA parigRhItasakalarAjyacintAbharo nirAkulaH kadAcidAsthAnamaNDapagataH praNAmadolAyitAnekanarapAlamukuTamuktAphalakiraNanikurumbaizvAmarairiva vIjyamAnaH zriyA, kadAcitkavisabhAmadhiSThito vicArayankAvyajAtamullasantIbhiramaladazanAMzurAjibhirutsavAdiva dIyamAnaragAvalIbhirAbhUSyamANavadanAGgaNaH sarasvatyA, kadAcit turagavAhanavilAsamanusaran vAhyamAnavividhaharikhurakhaTatkArakaitavena kaTitivarNanAkSaraiH pade pade prazasyamAnaH pRthivyA, kadAcinmRgayAmupeto mRgavadhAkRtacakitena rajanimAsAdya taM hariNamAtmano mitramurasi dhRtvA divi palAyamAnena parArpaNenAtmIyarakSaNamitIva daya'mAnasUkarazcandreNa, kadAcidibhramodyAnavartI surabhimukhazvAsadarzanAya bandhupremAgateneva zizireNAnugamyamAnaH samIraNena, kadAcijalakrIDAmAcarannubhayapArthAgatena caturasImantinIkalitakanakazRGgakozojjhitasyAmbhasazchaTAyugena sarabhasamabhyAgatAbhISTavatsalatayA prasAriteneva bhujalatAddhayena parirabhyamANo varuNena, kadAcit zRGgArasarasA goSThImanutiSThan samantAtpatadbhiramalagaGgAmbudhavalairvilAsinIkaTAkSa rUpeNa sagotra iti svarAjya ivAbhiSicyamAno manobhavena, kadAcidacintyapathaM prekSaNakamAlokayannuparimaNDapatulAphalakasaGkAntayA pratimUrtyA tridivanagarAgateneva dRzyamAnavilAsotsavaH purandareNetyAdi, sadaiva devairanukUlyamAnAbhikamanIyakeliH kaalmtivaahyaanycke| ____evamasya bahuzo vipaJcyamAnairdhanakasvAminA kubereNAprArthitaiH zriyo nAthena viSNunApyadRSTaistribhuvanAdhipatyaparamezvareNa maghavatA'pyananubhUtairabhinavodbhUtaprabhUtabhaGgibhirvilAsaiH sArIkRtya sakalaM saMsArasukhacakravAlamanubhavataH kadAcitkrameNa kAlaparipATerudayapakSaH proSitavadhUvadanacandrasya, bandhayogaH pAmarIsammadarasasya, kavAToddhATaH pathikanirgamasya, paJjarakabhaGgazcaNDabhAnupaJcAnanasya, kusumitasaptacchadoruparimalena madAgama iva navattuMvAraNasya, vibuddhabandhUkavanAlohitadyutibhiH sindUramudrAviSkAra iva puSpeSurAjasya, prasAryamANajigISubhUpAtapatraiH kusumakAla iva narendracaryANAm ,uttejyamAnavividhAyudhAlokairdivasa iva 4 udayasu0
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 soDalaviracitA vIracakravanghaTanAyAH, sphuTitanIlotpalaprabhAndhakArito'pi prasanno dimukhaiH, daladaravindoDDIyamAnakicalkadhUlibhiH pAMsulo'pi nirmalo nabhastalena, madakalamarAlamaNDalIbhirvAcAlo'pi maunavAk kekibhirdigjayodyatAvanIndracApavApinirmuktahetirindrAyudhena grISmAnubhAvapAvakenottApya varSAmbhasA pAyitajalairivAtiparuSairaMzunArAcaistIveNa bhAnunA durdinaikabhUmigRhAdullasatkAnti divyaM vapuravApya nirgatena rasAyanasiDeneva khecarIbhUtena candramasA nirmalaM gaganamAdadhAnaH prabalajaladdhArAzaranipAtavraNitAM pAlizriyamivAnveSTumAgataiH kUjitakRtocitAlApairmarAlapatribhiH zobhitasarovaraH pAkapiGgatApasAritayA kalamakaNizAnAmAdinIlatayeva taTasthayA saMcarattaruNazukakulaprabhayA maNDalitakedAraH kedArodaravisarpiNIbhistuSapuTAbahirnirgatAbhirniSpattipariNatakaNizataNDulaprabhAbhiriva kalamapAlikojvalavilocanAJcaladIdhitibhirdhavalitadharAtalaH samantAdunmiSitakAzacchaTAkaTAkSayaSTibhirAlokyamAna iva saritpulinalakSmIbhirullasadvahalakalAraparimalavilAsinA samIreNa parivRtaH pavitrazca prabodhena viSNorAjagAma jagatAmApyAyanavizAradaH zAradaH kAlaH / ___ yasya ca haThapraviSTasya balIyaso navarturAjasya parigraheNa sapadi praNazyato varSartusAmantAdulluNTya samantAdiva gRhIto vibhUtiparikaraH / tathAhi / sarvato vinidrakuvalayavargRhItamasitaprabhArUpeNa meghAtmajaM timiramatibhareNa visphuTitazephAlikAkusumaiH svIkRtAsravanmadhurasAkAreNa satatavRSTirutsAhAjigISubhUpAlaiH kare kRtaM digjayayAtrAmu parigrahavazena jhaTityeva jiSNucApaM vigrahArambhAya sanjitaiH karibhirAvRtA karNazaGkhAbharaNabhAvena dhavalakAntibalAkAbhiH zrImatA ca balirAjamahotsavena vidhRtamuddIpradIpakazikhAvalIvyAjena vaidyutaM tejH| kizca / yatra saMlInAstimitaM cakorataruNInetrAntazoNazriSu vyAsottAnitabandhujIvakusumeSvindindirANAM striyH| pAnthaprANakathAkSarAvaliparicchedapradattA iva bhrAjante nvdhaaturaagtilkessvntrmssiiphullikaaH|| api ca / ativartitabahuvarNairvRddhairiva dhavalabhAvapalitAyaiH / kRtvA viSNupadAzrayamambudharaiH sthIyate yatra // atha sa tasminnevaMvidhAbhogazobhini zaratsamaye savilAso'yameka
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| sminnahani prAtareva praNayapariNatAnekapuruSaprapaJcitAvasthAnamAsthAnamaNDapamupetyopaviSTaH saha mantribhiH kimapi pRthubharatabhagIrathAdipUrvabhUpAlacaritAnAM vicAreNa saha sAmantaiH kimapi nigRhItadurdamArAtivArtAbhiH, saha subhaTaiH kimapi viSamasamAroparacanAkhyAnakarasena, saha kavibhiH kimapi bANabhaTTAbhinandaprabhRtikavicakrakavitAvariSThagoSThIbhiH, saha tArkikaiH kimapi pramANazAstropanyAsavibhrameNa, saha vilAsinIbhiH kimapi zRGgArarasAnuvarttanena, saha narmasahacaraiH kimapi parihAsamizritAlApakauzalenetyAdinAnArasopakramakrameNa hRdyamanukUlayan prastutarasAkSepanirbharamavatiSThamAnaH vasantazIlanAmA devasya praNayapAtramudyAnapAlo darzanArthI dvAri vartata iti nivedite tena rAjA nanu svAdhikAravidheyatayA mayA'nujJAto nandAvaTanAmanyAbhIraviSayavartini pure nibhAla. yitumudyAnamito gatazcirAdAgato'yamAyAtu pravezaya tvritmityaadidesh| ___ athAsau pratIhAravyAhRto vasantazIlaH pravizya yathAvaducitapraNAmapUrvamapitopaDhaukanaphalo hanta ! samAgato bhavAniti saMbhASitaH prabhuNA deva ! samAgato'smi kintu kautukamalaukikaM kizcidityadbhutarasAvezataralito bruvANa eva nAtidUramagre niSasAda / kimAzcaryamiti ca rasAntarataraGgitena bhUbhRtA pRSTaH sasaMrambhamAbabhASe / deva ! sAmpratamanena darzitAzena zaratsamayanAmnA navaturAjena sarvataH prasattimAnIte jagati tadA'hamanujJayA devasya navodyAnakAryeNa gato nandAvaTa nagaram / anantaramanyasminnahani tatra satvaramutthAya prAtareva dhanAgamakRtaM vizavaratvamutsArayantyA zAradadyA zriyA sajjIkriyamANamudIkSitumudyAnakAnanamagaccham / tatra ca pallavakanAmnA karmakRtAM vareNa samantAdeva yojitAni ghanasalilasampAtasekAvadhIritavyApAreNAraghayantreSu ghaTImAlAmaNDalAni viracitAnyativRSTivighaTitAni kulyAsu taTAni baddhAni payaHpUrApanItapAlIni viTaparAjiSvAlavAlavalayAni salIlamunnamitAni nijanijabharanipAtanamitAni maNDapalatAvaneSu zikharANi sambhAvitAni kaThoradhArAgrapATitAni kadalikhaNDeSu dalAni vighaTitAni jhaMjhAnilavilagnAni vanaspatiSu kaNTakitavallijAlAnItyAdi sAdaramitastataH pratilatAmaNDapaM pratipAdapaM prativiTapaM ca mUlato nirUpya parikaritapAliSu jalAzayeSu cakSurakSipam / ttkimucyte!| nirmalAmbusaMbandhinI manoharaiva vibhUtistatra jalaruhAm / tathAhi / mUle'lpapramitizlathaistribhiratha dvitraiH pRthuzyAmalairagre zubhradhanaiH krameNa laghubhirvizliSTavatkaMdalaiH /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA antaHzvetazikhAkaNAGkitasaTai rApANDubhiH kesarai rAkIrNonnatakarNikaM vikasati krIDAtaDAge'mbujam // api ca / vApISu sphuTitAravindavivarakroDe kaDArAkRtiH kozaH kesarazRGgazubhrakaNikAcakreNa paryazcitaH / lakSmyAH karNavibhUSaNasya paritaH prAnteSu muktAmaNi zreNisvIkRtahemapatravalayasyAlaGkatervibhramam // evamanyato'pi nibhAlitAnekanUtanonmiSitamukurakusumAmudyaccakSuSo nipayitrImudyAnasaMpadamuzcitaprItiH kRtakRtya ivAnyatra pariziSTe karmaNi niyojya taM karmakarAgraNyamAnanditena cetasA tato nirgatya samAgantumArabdhavAnasmi / atha tathA'hamekAkI nizcintatayA samantharamAgacchannekatra puraparisaropAntapradeze paruSapUSAtapakadarthitacchAyArthI saugatamavApya hRdyamAyatanaM tasminbahireva dvAramattavAraNake samupAvizam / upavizya svasthatAmupetazca kizcitsalIlamitastataH svatantrAlokamakrameNa deva! yAvadane vilokayAmi tAvajjhagityaGgaNakavartI yaH prAtarudyAnaM gacchatA mayA sphaTikasRSTiparipANDuro dRSTastaM tasminnavasare caityamindranIlazilAnirmitamivAtiharitavarNamadrAkSam / dRSTvA ca savismayamaho ! kimetadadbhutavijRmbhitamidAnImeva mayA sphaTikazuklo'yamAgacchatA dRSTaH kathamiyataiva kSaNe haritamaNinirmANanIlatAM prapannaH / kimetasyaiSa samayavazAdanekavarNadharaH ko'pi maNidalavizeSaH, kimanyo'yaM devatAnubhAvasiddho muhUrtamAtreNApasArya zazikAntamayIM sRSTimindranIlena ghaTitaH, kimevaMrUpa eva svayaMbhUtvena samucchedya taM purAtanaM caityamutthito rasAtalAt / kimetaDaritavanarAjinIlimAnuvAsitA nIlameva sakalamAlokate madIyA dRSTiH, kiM sa pradezo'pi nAyaM yastena sphaTikavalena zobhitazcaityena, kimekayApyatha devatayA prasarpataH skhalitamAsAdya parAvartite cakSuSItyAdi vikalpayatyeva mayyakasmAttasminnanuSTubhAM zlokamAzritA sarasvatI samuttasthau / aho vaicitryametasya saMsArasya kimucyate / guNo'pi klezahetuH syAdvizrAntaH kApi dehini // zrutvA ca tAmahamatyadratAvezabahalito nanu kimidamacintyamAzcaryamiti yAvatkila' vibhAvayitumArabhe tAvadbhAratIvirAmAnupadameva tasya caityaya garbhAjjhagiti vitarkAvakAzamapanayannamAnanigamanamArgastAM nijAmeva
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA | 29 I zazikAntadhavalAmAkRtiM caityamAnayannatiharitayA dehatviSA sikta iva nIlIrasena churita iva dalitendranIla dhUlibhizcchAdita ivAravindinIdalairnIlapakSapaTAvaguNThitaH saGketavAniva zaralakSmImabhito haritAMzukAvaraNo nIlapaTa iva mukhyaM rAgamAvahan zaradAgamakRtaH karasaMpuTa iva bhuvanazriyo nIlamaNivinirmitaH zuktipuTa iva raterhaso vinodayitumAgataH kRtApUrvarUpo veSakAra iva zirasi visphurantyA vibhUSitaH zikhayA zakuntarAjasya vajreNa viracitA caJcUriti saGgharSeNa padmarAgamaNisRSTayeva pATalayA caJcvA virAjamAno vijitya "jaladAgamAdgRhItaM zaratkAlena pradattamAtmIyaM vijayaveSamAkhaNDalaM dhanurivAnekavarNadharaM kaNDena rekhAvalayamAdadhAno gaganAdhvagamanasaGghAtavAnitIva ravirathaturaGgakAntibhiH kRtapakSaparigrahaH parito'pi masRNaghanapiccha saJcitAkRtirabhirAmadarzanaH zuko nirjagAma / nirgatya ca tasyaiva zikharamAruroha / taM tathA vilokya sapallavita kautukamaho ka eSa zukaH, katamajAtirasau, ko'yamadbhutarasAnubandhI vilakSaNo'sya mUrDanyudgamaH zikhAyAH, kathamekakhaNDendukAnta zilAnirmANatayA nIrandhrasandhigarbhe'la caitye pravezanirgamAvasya / sA ceyamAsIdantarniviSTasyAsya prabhAnubhAvAnnIlatA caitye / svahRdi bhAvitena ca pragalbhayA girA gambhIrasubhagamantaHkaraNa eva nisRSTArtha paThitamapi nUnamanenaiva / yathA caiSa tiryagjAtAvapyevamanutrAsasusthitaH pataGgatvepyalolalocanaH paThati ca prAgalabhyavAneva zikhA ceyamAzcaryakAriNI zirasi tathA niyatamamunA kenA'pi vastubhUtena bhAvyam / bhaviSyati ca mahato bhUmirAzcaryasya / tadasau vidhRtya pArzvIkRtaH paramavinodArthamupakaraNaM bhavitumarhatyeva niSkaNTakIkRtAzebabhUvalayanirAkulasya rAjJaH / kintu kathaM me karagocarIbhaviSyati yena tribhuvane'pyadRSTamazrutaM ca kautukara saikapAtramamuM samarpya prasAdayAmi svAminamiti madIyacintAnantaramevA'sau tataH zikharAdadho nirIkSya jhaTiti dattajhampastacaiva mUlamaNipITha kuTTime samaM dharimavibhramaM bhramitumArebhe / tathA paryaTannasau sarabhasamudbhUtAzena grahAya mayA tasya dRzoraviSayaM pradezamAzritya nibhRtamavanamitagAtramalekSita padadmacAraM ca gatvA jhagityevopari tvaritapAtitena pANinA priyamANo jhaTityuDDInavAnuDDIya ca purastAtkrozamAtreNa mArga evopaviSTo visaMkaTasya vaTazAkhinaH zirasi / athA'hamuDDIne tasminnuDDInacitta ivAkulo nitAntamAH ! kathamidaM pakSiratnamAsAdayiSyAmi / karagrahamAgato'pi pazyata evameva purastAdgataH zakunto'yamidAnIM kinnAma svAmino nivedayAmi kiM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDDalaviracitA dhRto'pyuDDIya gatavAniti hA ghine pApasya puruSavratamavazyametasya pRSThAnulagnastatra yAmi yatrAsau vrajati / yadi tAvadihaiva vaTazAkhinyAsthito dhRtastadA dhRta eva na cedito'pyutpatya yAsyati tato nAma nirAlambane vyomani vahaneva vAsaramazeSaM neSyati / tathA'pi svapratibhAsAtsaGgatirasAcAralobhAtparizramAdA kacivasthAsyati / taditthamaviSaNNena manasA kRtAnubandhe grahISyAmi nizcitamamuM vihaGgasAramityavadhArya dhAvitastaM prati pAdapaM nyagrodham / na ca yAvadekasya padasyAntareNa taM tarutilakamAsAdayAmi tAvattato jhaginyasAvuDDIya nabhasi voDhumArabdhavAn / ahamapi vastulobhAllavittavivekastasminnevAdhAya dRSTimAviSTena cetasA mArgAmArgamagaNayansavegamatropavizatyatropavizatItyAzayA pradhAvitumurvIpathena lagnaH / so'pi tathA vrajan kacidupavizatyeva na kacit caraNasparzamAtramupavizati kacidupaviSTamAtra evotpatati, kacinme nikaTIbhUtasya saJcalanamAkalayya cakitaH palAyate, kacitkarasaGgahaM yAvadAgato'pi vicyavata ityevamamunA krameNa tena pakSiNA karthyamAnasya pradhAvato me jhagityekatra durantAraNye gahane ghanataruzikharazAkhAntarazatairantaryamANaH sa khalu dRSTeragocaro babhUva / athA'haM tathApyAzayA viDambitaH sarvato vilokayannagrato dRSTAmaruNakusumakalikAmapi taccaJcuriti sarabhasamanusarAmi, haritaphalagulikAmAlokya tanmaulidhiyA dhRtiM badhnAmi, pracalati vinIlatarudalepi tatpakSatipratItimAcarAmi, vikaTArkaphalakozadarzanAttadaGgametaditi vikalpayAmi, jhaTityuDDInAnyazakunipakSapuTaphaTakAreNa tasyotpatanamAzaGkaya cAtmAnamanekazo naTayAmItyevamadRzyamAne'pi tasmin sadRkSadarzanotabhrameNa dhAvana bhUyasI bhuumimtikraantvaan|anntrmnte ca vipinasya prakAzamAgateSu kakubhAM mukheSu khaNDitAzo gataH sa tAvatpatrI, tadito valAmi punaragrato vA yAmi, kimanyamanveSaNo. pAyamAsUtrayAmIti samucitAnuSThAnamUDho manAyazcitena cetasA samatsaramitastataH salavalannekahelayaiva purastAnnAtidUramaviralatarusaralaveNikAntaritamanekArAvabahalaM vihaGgakolAhalamazRNavam / tadAkarNya punarunmIlitAzo nanvimAmetAvatI bhUmimatizramArto'pi vrajAmi / mA punariha vihaGgasaGgatirasAdavasthito'sau bhaviSyatIti sazcintya satvarazcalito yAvattAM taruzreNimAsAdayAmi tAvane tenaiva pulinatalamilitasakalajalazakuntakelikUjitaraveNa nive. dyamAnAM garimagaNanopasthitasya prathamarekhAmiva pazcimasamudrasya, samudramathanotthi. tasya nissArasaraNimivAmRtarasasya, salilasaJcArasAraNImiva bhAratakSetrasya,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 udayasundarI kthaa| vilAsapaTTikAmiva dakSiNadizo'zcalasya, lAvaNyapaddhatimiva dharAyAH, tIracarasamIraNAraNitasaNabIjakozikAcakravAlavAcAlapAlibhiH kSetrairubhayatoramyAmasamazaranivAsanirbharAviralatarunikuJjarAjibhirabhirAmarodhasamasImaprasarAM bhagavatastigmatviSo duhitaraM tAmatiprasiddhanAmavatI tApItimahAsaritamadrAkSam / devI bhAnumataH suteyamanayA muktAmaNisvacchayA kRtvA taM pratibodhya caNDamahasaM kurmaH svarakSAmiti / dhvAntairyA pulinoparUDhaviTapAnamrapravAlasphuTa ___ tpuSpAmodamadhuvratAkRtidharaiH tRptA samAsevyate // api ca / yA mahAsindhuruSNAMzuprasUtApyetadadbhutam / sadRzI hanta zItAMzoH zaityena payasAmabhUt // dRSTvA ca tAM savismayaM AH! sudUramAgato'smi nandAvaTapurAdiyaM bhagavatI dazabhiryojanairAkhyAyate sindhuraho me pravRttirAgrahasya bhavatu kimanena prastutaM tameva gaveSayAmi tAvadityubhayatIravartiSu tatra ghanapatriNAM peTakeSu nipuNaM nikSipya cakSurAlokyamAno'pi samantAnnasankApi dRSTaH zakuniritazca bhagavAnbhuvanaikacakSurAdityaH saMvRtya divasavistAramaparasyAM dizi prayAtavAn / atha tathA vRthAgate kleze'hamunmucya saralaM viSAdasUtkAramantaHkaraNa evaM bhAvitavAn / hA ! kaSTamavimRSTena pathA'dya mayA klezito'yamAtmA / yadvA sAdhyamasAdhyaM ca viSayamanAlocya vicaratAM viphalIbhavatyeva puMsAM prayAsastadetadatimahIyaso mohasya vilasitaM yasmAdevamutpadyate vivekinAmapyekahelayaiva paribhraMzo mteH| ____ anyathA kimayamIdRzI na me saMvittiyatkilAsau pakSI, pakSiNastu khecarIbhavanti, khecarA hi na kutazcidupAyAdRte kSiticarANAmagocarA eva , tAvatsandigdhasiddhiH prathamameva pAzakAdisadupAyaH parihRtaH / punazcaityAntikAduDDIya nirgate tasmin kimiti me pRSThalagnasyAmunA saMrambheNa kutazciniSphalatayA lokeSu kathyamAno'pyasau brIDAkaro vyatikaraH / kimanyadAtmano'pi lajito'smi / tadastu yavRttaM vRttameva / tataH saMpratyaparamAlocyate yanna tAvadiha manye grAmaTikA nedIyasI kAcintimazcAyamaJcalo dinasya / nishaapyndhkaarvtii| bADhamavi. ditazcaiva vibhAgo maargsy| nissakhazcAham / avelA ca pAnthajanopalabdhestadanaiva kutrApi savAsarazeSAmimAM nizAmativAhayAmIti nizcitya sarvato bhAlayansa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDDalaviracitA mantharapracAramucalitastasyaiva rodhasaH zirasi pravRttaM panthAnamanusRtya vAmato nAtidaravartinyekatra navadalavinIlayavanakapaTTikAvalayamaNDalite vilya puJjitavrIhiNi kSetrakhalake jhaTiti dRSTamutkRSTaM kuTIramapatvareNa cetasA saharSamAzrito'smi / taccAntaramAnuSamekatra kRtapalAlasaMstAramanyatra vivRtakAliGgapuJjamaparatra ca khaNDabhANDakodbhAsitaiH cullakamAlokya nanvevamiha saMvRttizcevazyamAste kazcidataH sa yAvadAyAti tAvadvahireva tiSThAmIti cintAsamasamayamAjagAma paramekato mAnuSAkRtiH zvApadapazurazRGgApuccho'naDAna divasadRzyo bhUtavizeSazcaitanyavAnupalaputrakaH paruSahalamukhavipATitayA pRthivyA pradattazApa iva sphuTitAgracaraNastRNakulAni gorUpakaizcArayatyaviratamagnAviti krodhAnmArutavilagnaH zAlimalanocchalitapalAladalazakalakairgRhIta iva kUrcakezeSu haridrAphalASThIlagulikAbhiriva lAgalakuzakuThArIkalanakiNagranthibhiH sthapuTitakaThorakaratalo mastakAhitacAribhArakaH sthUlayA ca durbhavalitayA rajvA vanaDaparidhAnaH skandhIkRtajaratkambalIkhaNDo daNDapANiH paamrH| pazyAmi ca tadantike vAmakaragRhItamavipulapalAzataruvalkacIrikayAvanaddhacaraNaM tameva paramuttamaM patatriNAM kIram / Alokite ca tasmin mRtojjIvita ivAhamAnandena vikasitavilocano vizAlayA pulakasampadA parItamUrtiranya eva saMbhUtavAn / athAsau pAmaraH prAGgaNaka evottArya pravezya cAntazcAribhArakaM tatraiva bandhanarajjuvalaye tamapyAbadhya vihaGgapuGgavamAgatya mamAMtike skandhAdAkRSya kambalimupAvizat / lagnazca sadantaniSkarSa dvAbhyAmapi karAbhyAM ziraH kaNDUyituM tathA bhrAtaH ! kuto grAmAdAgato'sIti mAM pRcchatyantarA ziraHkaNDUyanasukhAsikAsItkAramunmucatyantarA kSetre vizaMti gorUpakANi hakkayatyantarA punaragre gRhItamuktena vacasA tameva praznAlApaM nirvAhayatItyevamajJatayA grAmeyakasvabhAvatayA vA manmanaH karthitavAn / ahamapyaho seyamadhunA pAmarAvadhIrikA nAma bhavatu / vyarthapariNAmayA kimasya vA svarUpacintayA, tAvadbhAvayAmi svakIyaM kAryamupazlokanaikagamyA grAmyajAtiriti vyApArAkAravarNanApUrvamanukUlAbhiruktibhiramuM prasAdya sukhasamAplAvitAmatra vasatiM karomi, tathAvasthitazca pazcAdasminpatatriNi kimayamAcaratIti pazyAmi, pRcchAmi ca zukasya lAbhAnvayamasya ca pravRtti, gRhNAmi cainametasmAdupAyairdaivatoddhRtameva labdhaM zukarAjamiti vinizcitya tathAhRdayasUtritadhikkArayuktairAvarjanavacobhiravasthAnadAnAya taM pravartitavAnasmi / so'pi me prasannamanovRttiravasthitiM datvA saMvRttAyAM rAsabhAzrayocitamaucityaci.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA | tyamupadarzayannupa koNa vartinIM prastarapalAlapiNDitAmAkRSya ca sthAlImAgrahAdvAsitAnnikayA karambitena yavanalakamahodanena tatsamayena bhRSTena coSNena kAliGgazakalikAzAkena kRtagauravamAtithyamakarot / dinabubhukSitazcAhaM taDi gopAlahAlikIyaM bhojyamamRtamayAhAranirviziSTamivopabhujya mRDuni navakalamapalAlatalpe tenoktaH sthitimakArSam / pAmaro'pi tathaiva svayamupabhujya madAsannaviracitAnyasaMstare salIlamupaviSTaH zukakRte kartuM paJjarakamArebhe / mayA hi labdhAvasareNa sAnubandhamasAvabhidhAtumArabdho yathA / bhoH ! cAturSurika ! kamabhinivasasi grAmam ?, kimabhidhAno'si ?, kA'sau kathaM ca bhavatA zuko dhRtaH saGgRhItaca kimarthaM ?, kizca zrImatAmupakaraNenAmunA kiM kariSyati bhavAn ? | yadi na kupyasi kulapradhAna ! tato bhaNAmyupakAreNa mahatA prayaccha me zukamimaM rAjJo darzayAmi / tena ca kRtvA tavAvazyamanalpaM dApayAmi prasAdaM kArayAmi ca bhavantamakhilasyApi mAnyamiti madraco nizamya paJjarakasRSTau niviSTadRSTirapazyanneva mAM pAmaraH pratyuvAca / 33 zrUyatAmihAsti parato dhAnyasAranAmA grAmaH / tasminnadhivasati gopatirnAma kuTumbikastasyAhamAtmaja iva saMvarako nAma hAlikaH kalamazAlimalanAya janitamahAkhalo'tra kSetre vasAmi / cArigrahaNAya cAdya nAtidUramito'IvilUna zAlimataH kedArasya tIraM gatena mayA zAlikaNizasyopari niviSTo dRSTaH zuko'yamAlokya ca saharSamaho sAdhu cirAdRSTo'yamiti yaSTikAgrayoginyAyAsikayA paruSatuSapuTakoDAttaNDulavikarSaNAsaktiparatantro jhaTityasau saMvRtya svIkRtaH / na cAtra tvayA'nubandho vidheyaH / mama hi prANAdhikA'sti kulazIlasaurUpyavatI kAntA / sA ca saMpratyamitopayAcitazataiH prathamagarbheNAntarvatnI jAtA / gatA cAtmanaH kulagRhe prasavitumaparaM mekhalikAnAmagrAmam / tasyAH zukAmiSotpannadohadAyAH kRte saGgRhItaH zuko'yam / ato me preyasA kalaleNaiva vibhUtimataH kimanena trailokyarAjyamapi tRNakalpamevaitattadalamanuprArthanayetyabhidhAya niSpAdya ca taM tRNalatAmayaM paJjarakaM vidhAya ca tadantaHpravezena susthitaM kIramutpannatoSaH kRtakRtya iva zayanasannivezena sthitavAn / tathA sthite ca tasminnudbhUtabhUricinto'hamAH ! kamupAyamidAnImAsUtrayAmi kimanyamarthanoparodhavizeSamupadarzayAmi, kimito haThAdullaDDanya ca gRhNAmi AhosvidakathayannevAsya sutasyApahRtya yAmItyAdi nitAntamuttAmyatA cittena cintayan 5 udayasu0
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA yAvanmuhUrta tiSThAmi tAvajjhagityevA'sau zukaH sAhAsaM vihasya prastutenArthena yugalamAryAyAH papATha ekena dhriyamANaH palAyito'nyasya gocare ptitH| gato'nyasya mukhe kila yadahamaho balavatI niyatiH // athavA jIvitaviSayAnmRtyu mRtyumukhAjIvitaM ca niyamena / janamAnayati nayatyapi viramati na kApyasau niyatiH // athA'sau nizamya paramekahelayaiva tayoddharSitaromA pAmaro vimucya mahatImArATimutthAya palAyitumArabdhaH / mA bhairmA bhairityudbhUtahAsena ca mayA dhriyamANaH sAkulamaho vimuzca vimuzca mAM tvamapi satvaramito bhrAtarapasarpa khAdyase na yAvadetena patriNA yato na mayA kacidiyantaM kAlamete hasanto vadantazca zakunayo dRssttaaH| tadeSa yAsyAmi / cArabhaTastu tiSThatu bhavAniti bhayAtividhureNacetasA pralapannunmocya madantikAdAtmAnaM palAyya gtvaan| ahamapyanukUlavarttino vidheranubhAvAtphalitaprayojano nanu siddhamabhimataM sAdhyamidAnI pratyUSa evotthAya zukasanAtho vrajAmi mandiramiti mahatA praharSeNa tathA bhAvitatatvasya patriNo vismayena tena ca tasya hAsyarasena hAlikasya vinodyamAnahRdayo nidrAmalabhamAnazca kila tatkAlameva jalpayiSyAmi taM zukaM tAvattenaiva sAnurodhamAbhASito'smi bho mahAtman ! avadhAnamabhyarthyase, bravImi kizcittAvaditaH pAmaramahAgrahAdvicyuto'hamidAnIM pRcchAmi bhavato'pi kIdRzI pravRttiH / tvaM hi mahAtmasvarUpaH, mahAtmA hi procyamAnaH zRNoti ? uparudhyamAnaH pravartate, tathA'rthyamAnodadAti ca / tadetaducyase bhrAtaH ! amuSyAsAraparikarasya saMsArasya sAro dharma eva / dharmasya ca sArabhUtA prANiSu dayA / dayAdAnasya ca sAramArtaparitrANaM nAma / tacca sajjaneSu sahajameva vishraantmaaste| tadeSa prArthyase kvacidapyastu tAvadvandigraha eva / garIyasI pIDAmA punaH kasyApi nRpaterapeyiSyasi / tena ca hRdi pratiphalitarAjasevApariklezabhIrutayA nitAntamArto'smi / ytH| krUrAmAtyadRgarciSAnalamukhI dvAHsthAgrahakkAsvanai rutphetkAravatI niyogirasanottIvrasphuratkartikA / bibhrANA ca vizuSkasevakalasatkaGkAlamaurvIpati meSA rAkSasaputrikeva kamaho jIvantamunmuJcati //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 udayasundarI kathA / tatkhalu vimuzca mAM dhImannava mAM vAcA ca zuddho'si cenmA vighaTaya vihaGgamakuTumbAt / mA dUrIkuru nikuJjatarukoTarakuTIravAsAt / mA viyojaya yadRcchArAmaphalarasopabhogAt / mA vizleSaya vividhavanasaraNisaJcArasaukhyAt / mA samutsAraya nabhastalotpatanavilAsavibhavAdanAthamAta patatrimAtramityuparodhabandhuramabhidhAya vyaraMsIt / anantaramutpannavikalpo'haM . aho ! ko'pyasAvitthaM pragalbhaH zukavizeSa iti na jAne / kintu yathA'hamamunA svArthamanusandhAnena saprabodhasaMrambhamabhihitastathA'hamapi karomi yadi hRdayaM dayArdra manasA ca pravRttipraznagarbheNa girAM vistareNottaraM kalpayAmi / tato'yamuktiprakAracaturastathA kathaJcidAlApacarcA vipaJcayiSyati yena me jhagiti bhaviSyatyeva moktavyastadastu svAminaH samarpaNIyo'yamityAdAveva sUtritaM prayojanamanAzayena yatkizciduktvA gRhItvA ca yAmyenamanvayAdisvarUpametasya svAminaiva pRcchyamAnamavagamiSyAmIti saMpradhArya tathA pratyuttarAbhAsamAtrakeNa tamanuva] tUSNImatiSTham / atha tathaiva me jAgrata eva zukavaco'vatrAsaskhalitAcchalayituM hAlikAnupRSThalagnA prakIrNatimirakezA pizAcIva gatA sA nAma yAminI / praviSTazca karNayornizopAntamuktasya caritumAyAtavato dvipIkadambakasya kaNThAvalambito nAma navagrahIbhUtaH zuko'yamAdAya gamyatAmityadRSTopadeza iva kaNatkASThaghaNTAvalInAnAravaH / tamAkarNya nanvasAveva samayaH prayAtumiti pratoSasatvaramutthAya gRhItvA ca taM zukaM nirgato'smi tasmAdAgatazca sakalenAhA tadeva nagaram / nagarapraveze ca madanveSaNavimUDhasya jhaTityutadarzanapraharSeNAgatya militasya parijanasya haste samarpya paJjarakamAkhyAta. vRttAntaH sadmani prAvizam / tatra ca svAmino darzayitumAzcaryakaraM zakuntamutsuko'hamanyasminmaNiphalakapaJjare kRtvA tamativAhya tAM nizAmAyAtavAn / avApto'smi cAdya na khalvidamIdRzaM vihaGgaratnamavanimaNDalAbharaNasya rAjJo nidhAnIkRtaM zobhate iti bhavanamagacchannevAtra tamAdAya samAgatastadeSa bahirAnIto dArakasya kare tiSThatIti vijJapte devasya manaH pramANamityuktvA vyaramat / rAjA ca savismayotsekamutsukena manasA nanu tvaritamAnIyatAM, dRzyatAmasau zakunta ityuktavAn / ukte ca bhUbhRtA kautukataraGgitaM manaH prabhorAkalayya vasantazIlaH svayamutthAya javAdAnItamagrato ratnapaJjaramadhiSThitaM zukamamuJcat / athA'sau sarabhasamunnamitakandharaH prasannayA dRzA nirUpya
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 soDalaviracitA deva ! haranayanahutAzanazikhAbhirAghAtena kusumadhanvanA samujjhitaM rUpamA halyAbhizaraNavAcyatAviSaNNena zatamanyunA zithilitaM vilAsamuragatalpAdhAravAriNi payonidhau zayanasukhavyasanalaDDitena ca murAriNA nirastaM vyApAramapauruSayA gatyA gRhItamivAdhiSThitasya te kimaGga ! kila staumi / tadbhavatu / kimanopazlokanaklezena / kintu kimapyucyase na cetkupyasIti bhUmIndramavAdIt / vRttiH saMprati kArpaNI ca kimapi tyAgapravIre dRDhaM vizrAntA tvayi nAtha yena bhavatA brahmANDanAmA ghttH| sadyaH sadgaNaratnarAzibhirasau bhRtvA nidhAnIkRtaH __kA'nyatropari visphuratyanibhRtaM jyotiHpratApastava // rAjA tu savismayasmeramAropya samIpavatAmAnaneSu nalinadalavizAlA dRzaM aho ! pazyata varNanArthaMkagarbhi bhaNitibhaGgivaidagdhyaprAgalbhyamasyeti nibhRtamabhidhAya taM zukaM zakuntapuGgavamavocat / haho ! vihaGgamapravara ! prathaya kaH kila bhavAn , katamajAtirasi ? / kathaM ca vastuvivecanAvacchinne cetasi varNa. zUnyAvispaSTazabdamAtroccArakAriNyasminvihaGgamatve tavA'yamIdRgvidho'vagamaH samagrasya bhAratIparisyandasya tAvanna ca svajAtilakSaNAM zikhAmAvahataH svarUpamevAzcaryakAri, punariyamaparA ca prastutopazlokanAlApavaidagdhI / kathaM nu tava tAhazi nissandhirandhrodare pravezo nirgamazca caitye kimarthamadhiviSTo'si / tadgatena ca bhavatA kimityetadApaThitam ? / kathaM ca palAyito vasantazIlAdazakyabandhanazchalitohAlikenetyAdi pRSTo narezvareNa so'brviit| deva! kila yena cetasA devaH pRcchati na sa kazcittaveha mahAhidurgamAyAM sahyagiritaTAntarvartinyAmajanapracAradAruNAyAmaraNyabhuvi purANasya nyagrodhaviTapinaH koTare vasantyAmudbhUtaprabhUtApannasaMpattayA (sattvayA?) prasavanirviNNAyAM zukapatatriNyAM pazcime vayasi saMbhUtavAn / picchodbhedakAle ca zukAnvayavirodhinI na jAne kuto'pi heto_giti paramudgatA zikheyam / imAmudIkSya zirasyudbhidyamAnAM vilakSaNatayA svarUpasya parihRto'hamambayA'pi zakuntakuTumbena ca purAkRtaiH karmabhiranubhAvitazca bhUyAMsaM klezamiti tatraiva vipine vasantI svIcakAra kRpAvazena mAM zAradI nAma vanadevatA / tayA ca pratidinamanupAlyamAno'hamudbhUtapakSatayA samarthIbhUtazcalitum / iyaM ca zikhA divasairyathA samucchrayamApadyate tathA krameNa tAdRkcaitanyamunmIlitaM yena svayamAvirbhUtaprabodhaH samastavastutatvopanirNayeSu sarveSu zAstreSu
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / vividhAzukAvyaprakalpanAsu purANakathotkIrtanAdiSu vaidagdhyamadhurAsu ca vibhramAlApagoSThISu manuSyazemuSyaGkatayA paramaM prAgalbhyamAsAditavAnasmi / prAptapramANaM ca mAM zAradI vatsa vihara svecchayA madvacaHprabhAvAdagamyeSu viSayeSu pracArasAmarthya marandhrasandhiSu sthAneSu ca pravezazaktirakhaNDitA bhavato bhaviSyatIti varaM datvA kRtvA ca citrazikha iti sulalitaM nAma svatantracAreNa vimucya nivRttA babhUva / atha tataHprabhRtyanayA vilakSaNayA mUrtyA dveSIva dRSTamAtro'pi prahArAspadIbhUtaH zukAnAmalabdhasvajAtisaGgatirekAkI sarvato vanAntareSu vRkSAntareSu koTarAntareSu ca vicaranniyantaM kAlamatiSTham / satyapyevametAvati sakalatatvanirNayonmeSazAlini viveke na khalu kSaNamapi sajAtitvAdujjhituM pArayAmi zukAnAM saGgamaM darzanamAspadaM ceti prAtarevAdya pratyagrazaratsamayasammadollasitacetasAM kApi gagane gantumArabdhavatAM zukavihaGgamAnAM pRSThalagnastAM tAvatI bhUmimAyAtavAnasmi / tatra ca kathaJcana munnivezena pazcAdvalitanetratayA jhaTiti dRSTo'haM tairatighanayA krudhA pradhAvitairuccaNDacaJcupuTakoTipAtamAhanyamAnastrAsena sahasA palAyya tasmin sandhirandhrodare'pi caityapravezataralitastena zAradIvacaHprabhAveNa saGkAntavAnasmi / tathA samupasthitApaddhazAdutpannamanovyatha: vibhAvayannAtmanyamuM samagraguNAvirbhAvajanakaM zikhonmeSamimaM zlokamapaTham / gateSu ca tadantaH praveSTumazakteSu yathAgataM teSu yathA'hamutrAsito'pi taddarzanaviyogajaM duHkhamasahamAno nanu kiyahUre te kila vartanta iti vilokanAya nirgatya tasyaiva zikharamArUDho'smi / adRSTazukAvalizca hA ka punastAM svajAtimAlokayiSyAmItyanayA tiraskRtavivekazcintayA mUle vimalamaNipIThakuTimatalaikasaGkAntamAlokya nijaM pratibimbamaye majAtiraparaH ko'pyasAvatra zuka iti bhrAntyA jhagiti kRtajhampamavatIrya tadanugAmI bhramannamunA dhriyamANaH palAyitavAn / anupRSThalagnena ca khedyamAnoditabubhukSitaH kSetraM zAleyamAsAdya kSudhAnvitena cakSuSA cetasA ca vidhurIbhUtazcarannadhiprApto mahatIM pAmarakaragrahApadaM, pravezitazcAtra vA bhireva zrUyamANasya madhye paJjarakasya, devena pAmarAkRteH kRtAntadUtAdAkRSya tvatsamIpamAnItaH / idAnImudIkSya dUrAdananyatulyA. kRtiM bhavantamaye sa eSa mAnavaH svAmI yaH kila saurAjyaraJjitena zAradIpramukheNa vanadevatAjanena pratidivasamAzIrvAdyamAno mayA zruta iti pramodarasamizritaM bhavaddarzanAmRtamavApya svasthateyamevaM zarIrakasya / tanme svAminnasamaklezapari.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA pATighaTanApaTIyAneSa pariNAmaH karmaNAM, yataH sudUramambarapathapracAriNaH pavanataralitanijAGgapicchazikhare'pi visphurati / bADhamavizrambhazIlAH pakSiNaH kathamupagacchanti gocaraM bhUdharakaragrahANAm / tadaGga ! karmasvAminAdhyAsite 'smin saMsAranagare niyatamAtmAnameva praskhalitasya manaso'nuzAsakamapahAya na khalu ko'pi kenApi badhyate / tathA hi AtmA zubhAzubhamayaM dhanameSa hRtvA __ yonyantareSvapi nivizya tirodadhAtu / anviSya nUnamacirAdanumArgalagnai rAbadhyate'tra sukhaduHkhazataistathA'pi // kinvetadeva me kimapyAvirbabhUva zubhakRtaM karma yena svAminnazeSanaralokatilako vivekinAmagraNIrAlokito bhavAniti pragalbhabhaNitibhaGgImanuttarAmabhidhAya tUSNImabhUt / rAjApyaho! sAdhu sAdhvadbhutaM pakSiratnamAsAditamityatyantameva prahRSya bhoH patatriNAM puGgava ! kasya manasyevaM na saMvasati yatkila zakuntajanma nAma sAvamAnasaGgamo viprayogaH svajAtericchAsaMcaraNaratihareyamavasthitiH paJjarasya, svabhilASapravartanocchedakaM cedamaparaiH pradAnamAhArAdeH prakAmaM klezayatyeva cetasi, kintu nAparapatatritulyastAdRzo bhavAn / bhavato hi duSkRtena karmaNA janmaiva kevalamiha vihaGgajAtAvabhUt / anena punaH sakalasaMskAravatA caitanyena kimucyate manuSyANAM marutAmapi zemuSImatikAmasi / tatkimevaM dhImannuttAmyasi / mA viSIda, pUrayiSyAmi yathA'vasaramavazyaM bhavato vAJchitaM sukham / asAvapi biDAlAdivyapAyaparihArArthamitthamevA'stu nivAsaH / paJjarake vasatazca tavA'tra kAlena bhaviSyatyasmadIyA'pi saMgatirityAdibhiranekadhA prabodhya taM citrazikhaM tatraiva susthitasvAntamakarot / samarpayAmAsa ca vasantazIlasya / bho vanapAlapuGgava! tvayaiva pratidinamudyAnamaNimaNDapastho yathocitAhArapAnAdibhirasau pAlanIyaH / sarasagoSThIprasaGgeSu cA'smAkamanujjhitAsannavRttizcitrazikho vidheya iti yAvad vasantazIlamAdizannAste tAvajjhagityudayAstabhUbhRtorantarAlabhUmerAghATakalpanAcihnamiva ravibimbamambarasya madhye samyagbhUtamiti pratItihuGkAramiva muzcannucitena dhvaninA nanAda madhyAhnasamayazaMsI zaGkhaH / tamAkaye yathopasthitaM pAlayitumavasaramucitavedI paramapAritoSika
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 udayasundarI kathA / pradAnena sanmAnya vasantazIlaM tena ca hastIkRtaratnapaJjarakaM citrazikhaM visRjya visarjitAzeSanarapAlalokaH snAnAdikarma paurvAhnikaM kartumudasthAdA naavptiH| sthaansiNhaasnaanRptiH| ____ athotthite tasminnavanIzvare yugapadahaMprathamikAkSepeNa praNamya nirgacchato narendrasandohasya mahIyasA gAtrasaGghanTena haThAdanyonyamilitamukuTamakarItaTocchalitairanekazo maNibhiH saratnodgAro velAprasara iva sAgarasya, visrastazekharoDDIyamAnamadhukarasastaiH zyAmalo haladharAkRSyamANaH pravAha iva yamunAjalasya, truTitahAradaNDAyapAtibhirmuktAphalairunmuktajalabinduziraHpracAra iva svAtyambhodapaTalasya, prasarpato vilAsinIkadambakasya kaNatkiGkiNIcakravAlakalakalairutthitajanAravaH purakSobha ivAnaGganagarasya, pradhAvato nirantaramAsanadAnAdhikAriNo vargasya vipulabhujalatotkSiptavRttavetrAsanairudastazailaH saMrambha iva setubandhasya, bahuzo maNistambheSu sammavazAdAsphAlatA vilAsinIjanena pratibimbabhAvAdanUtthitAyA maNDapazriyo dIyamAnasamAliGganavizeSa iva, samantAdantarapasapetAM sevakAnAmuparitale ca maNipaTTasaMcAribhiH pratibimbairjagatrayamapi sevApratiSThamivAcakSANaH, kSaratA bhrazyadavataMsamaJjarIrajaHpUreNa pAMsulIkriyamANamaNibhUmirullasitA prevadakhilanepathyapaTapallavasamIraNena samutthApyamAnArAnakavatI ziraHsindUrapAMsuddhUlatA mantricolAcalasamAjena bhajyamAnaragAvaliH, vilasatA skhaladvAranArIkaracamaradaNDapAtena vighavyamAnasphaTikavedikopakoNamANikyabhaGgiH, sabhAmaNDapAtinikurumbatareNa nissaratsu lokeSu brahmANDapuTapidhAnamiva vighaTitaM, pAtAlamukhamiva mukulIbhUtaM, sRSTizAlAdvAramivodghATitaM, tribhuvanodaramiva sphuTitaM, digbhittiphalakamivApanItamiti bahistiSThatA janena pade pade sandihyamAno gRhyamANaH svayaM kurvatA cittena prekSakANAM pratIhArarakSAstabakitena ca banditenodIryamANajayajayAlApakolAhalakalApena saMbhRto babhUva bhUyasA vistareNa mahAnAsthAnasaMkSobhaH / nirgatya ca narapatirAsthAnamaNDapAdakhaNDitAvasaravRttiranutsukena manasA kramazaH snAnAdisamastamucitoparUDhaprakriyAvibhUtibhirabhyavaharaNamaryAdamavazyakaraNIyaM vyApAramakArSIt / tatazca nirvAkhilamaskhalatparikaraM tatkarma paurvAhnikaM lIlAtalpatale sthitaH prigtogosstthiisuhRdbhirjnaiH| .
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 vicA prastAvopanataM zukAnvayamaNi taM zAstrajaiH zIlayan 'sUktazcitrazikhaM sukhena gamayAJcakre kRtI vAsaram // manujapatirathaivaM susthitasvAntavRtti vividhasukhasamAjaM sevamAno dinAni / nayati kRtavinodaH patriNA tena zazvajjayati vacasi vazyA yasya sArasvatazrIH // iti kAyastha visovinirmitAyA mudayasundarI kathAyAM zukralAbho nAma sArasvatapadAho . dvitIyocchrAsakaH / tRtIyocchrAsaH / evaM ca yathAsamayamanubhUyamAnavividhavibhramopabhogAdisukha sammadakrameNa kAlamativAhayannekadA vilAsamaNibhavanavAtAyanasthaH parigataH samantAdaravindakarNikAkoza iva kesaraiH, AbharaNanAyaka iva paryantaratnaiH, induriva tArakairavanipAlaputraiH kavibhiH prasAdacintakajanaizca lIlayAvatiSThamAnaH puraH paJjarodarasarikAsanopaviSTamAspadaM praNayasya vividharasa mahiSThagoSThIvinoda sahacaraM sambhAvya taralitAravindasodarayA dRzA taM zakuntakulabhUSaNendranIlaM citrazikhamuvAca / sakhe ! svamatiguNagarimaprAgbhAranamitabRhaspatiprajJena niyatamevA''ryeNa mantriNA vibhUtivarddhanena matikareNukavalitAGkuro nirutthAnIbhUtaH paripanthinAM vaMzaH, prabhUtaguNasUtritamicchayA vartate bhUpAlavRndaM, nayanapathapravartitamavisaMSThulaM vahati vasumatIcakraM, upakrAntamantrAvakRSTA vazIbhUtA lakSmIH, rAjadharmaparipAlitayA tathA nirAkulIbhUtaM ca me rAjyam / evaM ca nirvRttAkhilavidheyArthasusthatayA kozAntaH pravizya tiSThati kRpANe raNakeliduH sthite vAsminbhujadaNDe kathaya kamaGga ! kila vyApAramupazIlayAmi, kairvA vinodavibhramairativAhayAmi divasAn, katamaM ca vyAsaGgamanugamya hRdayamanukUlayAmIti pRSTo nRpeNa citrazikhaH svAmino'nuvartayannAzayaM jagAd / deva ! atra manuSyajanmani kalyANavatAmakhilasukhopabhoga eva paryavasAyo vyApAraH, tadAspadaM ca ghaTayantI hRdayavAJchitamasau rAjyalakSmIrmUlamasyAzca saptArNavataraGgamAlA bharaNeyamurvI /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| heturapyamuSyAH sphuritanizitAsikaNizanirmitanararuNDatANDavoDAmarasamIkacchedaH praveSivaMzasya / tadetatkiM na kRtaM devena / bhUvalayamadhupaTale rAjyasukharasAya kRta evAyamucchedaH kSudrANAm, apanItA hi vilasadasidaNDadalitavIrakavacakAlAyasollasitavipulavisphuliGgazikhisvedena bhujayorudbhaTAH kadanakelikaNDUtayaH, kSurapramukhavikhaNDitebhadantamusalairunmUlitavirodhivaMzAGkarairiva chAditAH saGgAmabhUmayaH, nizitanistriMzadhArottAritAriziraHzaGkhavalayaiH prasAditA vIralakSmIH, asidaNDapIDitairahitakulairudvAsitA vasumatI, vaidhavyavidhuritArisImantinInetrasaliladhArAbhiH khelito madhUtsavaH, vipATitavipakSavaMzAdAkRSya yazomuktAphalamAbharaNIkRtaM tribhuvanazriyaH / tatkila kimbrocyte| kurvannudgatamekadaiva taraNistomaM pratApakramaiH zatrustrInayanAzrubhirviracayansaptArNavaikAplavam / nRtyatyeSa ghanAraveNa yazasA muktAhAsaH sami saMhAreSu tavAsiratra nRziraHsragbhUSaNo bhairavaH // api ca deva kSatriyapuGgava ! praharataH saGkhyeSvasaGkhyaM mad. prasyandaprasarAndhasindhuraziraHskandhaM kRpANasya te / dhArAsaGgatamauktikadyutiparIveSacchalAdantike dattaH kANDapaTo jhaTityabhimRtArAtizriyaH saGgame // tvadabhibhayapalAyanAdaraNyeSu zRNu zrImatAmIza ! zAtravImavasthAm tathAhi / varSAsvadya kuTIkRte'yamucite devi ! pradeze mayA nAsminneti vanApagAbhara iti brUte tavAriH priyAm / yAvattAvadaraNyavAsaviSayAvasthograduHkhaspRzaH sA tasyAH sravadIkSaNAzrupayasAmunmathya niitaa''plvaiH|| kiMbahunA svAminnavekSya nikhilapratipakSabhUbhR- dunmUlanakaviSamAnalamudyataM tvAm / vaMzo nataH sapadi sarvanarezvarANAM / tenAGgasandhiSu na sa kacanApi bhgnH|| 6 udayaTa0
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ soca tadevaM nirvairivaMzIkRte'smin bhUvalaye vRtto'yamAyodhanavinodAnAM vyApAraH / sarvataH punareSa haracaraNasarojapUjAprapaJcaneSu niSpadyamAnAnekasurasadanasatraprapArAmasaraH kUpavApikAdipratiSThAdhvajalagneSu anavaratamahAyajJeSU (jJayU ? ) potambhaneSu vipraparigRhyamANabhUmidAnodakagraheSu sukavikAvyArtha bhAvanApratoSa pUjAsu zaraNasamAgatAbhayapradAnakaraNeSu praNayapariNaDabandhuvargAliGganeSu turagakaribAhana - vilAsakalitakuzalatopalAlaneSu sakalArthikRtArthIkaraNakarmasu ca vyApriyamANaH satataM vinodayanneva hRdayamAste bhujastambho devasya / kintvekamasti / 42 nirvairiNi kSititale raNaduH sthitAnAmurvIbhujAM bhujavinodamahotsavAya / syAdeSa roSavaliteSu varAhakeSu kodaNDakelisubhago mRgayAprasaGgaH // atrAntare ca ko'pi mRgayAkauleyakakuTIravarttI pApakiyuvA saha kenApi kimapi jalpannimaM zlokamapaThat / kumbhairucatarastanI karaTinAM netrairmRgINAM lasa hRkpAtA ghanakuntalapraNayinI barhacchadaiH kekinAm / daMSTrAkAntikadambakairapi kRtakI (bI) DAzri (smi ) tA potriNAM nAdhanyairanusevyate mRgavanazrIratha rUpoDurA // rAjA'pyetannizamya rabhasenAdhirUDhaH sAdhu bhozcitrazikha ! sAdhu smRtaM samarthitaM caitadamunA zlokArthena pravarttitazcAhamasminneva samaye pAparddhikasya zlokapAThedhiyaM pravarttayantIbhirmRgayAdhidevatAbhistaddyaiva kriyate mRgavanagamanAya sAmagrIti pratIhAramukhena praguNIkartumucitapAzavAgurAsArameyAdyupakaraNAni mRgayAparivAramAdideza / svayaM tu yathAkramopasevyamAnaprastutavidheyalIlAdibhistAmeva savAsarazeSAmativAhya rajanImutthAya prAtarabhyarthya nikhilanityopahAraparikaropacAraprapaJcairbhagavantamindumaulimucitaM ca veSamAdAya paryANanihitanavamaNimarIcimaNDalAlokasametaM turaGgamAkhaNDala iva kulizakiraNacakrasaGkrAntidIpramucaiHzravasamadhirUDhaH pArzvatazcaTulakhurapuTavipATitavidha (?) ttaTeSu vAjiSu samArUDhairupagataH samaralIlAdivyApArasahacareNa mantrisUnunA vijayavarddhanenAdhiSThitaiH praNayibhiravanIzvarakumAraiH puraH prasarpadAkheTakhelakapadAtiparivAro mRgayAvanapAladarzitenAdhvanA tadabhimukhamudacalat / kSaNAcca pravarttitaturagavegaH sasaMtIna (?) rasitairanekazakunikulakUjitairavi
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / ralanaganistaM(?)rapravAhajhAtkArairanilacArocara(tkIca?)karavairApUrNagI kusumamadhumadAraNitaSaTcaraNacakrajhaGkArairunmIlitaghanakAkamaNDalIkolAhalAmaGgalamiva koleSujJApayantI, saJcaratpataGganakhavikIrNakusumakiJjalkapUrairanalparajovRSTibhI SaNamiva citrakeSu sUcayantI, vahadgirinirjharataraGgatADitazilAtaTocchalitajalabindusandohairakAlakarakopalAsAraduritamiva sairabheSu sUtrayantI, anilataralitalatAvanaprasUnapatanainakSatrapAtAriSTamiva mRgeSu darzayantI, taruzikharazAkhAntaroDDIyamAnavAnarabharatruTitanAgacampakakusumaparibhraMzairagutolkAnipAtavyApadamiva zArdUlazazakasaMvarAdisakalasattveSu saMvedayantI, anekatarulatAkuravirAjitAM mRgyaattviimvaap| ___ avApya ca tadutsaGga eva tvaritamavirataM ca pAparDikairAvedyamAnakaraNIyaH samucitArambhAya tatrocitAnAdideza / kSaNAca taiH paritaH prasAritodagravAgurAvalayamantarAntaranivezitAzvavAramavahitadhanurDarAvaruddhamArga praguNitasArameyaM yathAsthAnamupasthApitamahokSaM nikSiptadIpamRgakadambakaM kAnanamAvRtya, rUpAviSkaraNakRte sarabhasamullAsitaH, zvApadavilokanArthamiva praviSTaH kandaradarISu, bhrAnto gahareSu, pradhAvitaH palvalataTeSu, gato nijharataraGgiNISu, samantAduDDInajIvami (vairi?)va sahanivAsabhUruhairujjhyamAnapAzvAvihaGgamaiH,jhagiti palAyya ghanatRNastambhAntaranilInaiH karNapuTAvaraNavivaravinyastavIkSaNaM zazakaiH, tatsamayagRhItamutArddhalalatkavaladabhairabhito vikIryamANataralalocanaM kuraGgaiH, sadyonirdalitavalmIkamRtpiNDapihitaviSANakoTibhistiryagvalitakandharaM sairabhaiH, sapadi sakaserubhUtalAkarSitavalitavadanAgravisphuratpotrapratrairmuhurukSuSTaghurutkAramRduravaM varAhaiH, mukhArddhanihitasallakIpravAlavalayitakarairaMsadezapAtitakarNatAlairapAGgamilitanetratArakamibhAnAM yUthapatibhiH, sudUramuccalitapucchacchaTAsphATitamahItaTairvighaTamAnamukkapuTaprakaTitorudazanaM zArdUlaiH, sasaMbhramaM vibhAvyamAno mRgayAkolAhalaH sahasaiva samujjhitazizUni vighaTitayUthabandhavidhurANi zvApadakulAnyAkulayAJcakAra / vAmaM kumbhataTe'grapAdamaparaM saGkocayitvAcataM zUnyAdhAramurastaTImapi tirazcInAM dadhAno hriH| sAvajJaM ca mi(vali?)to mukhena vilihan sAskaNesakkaNInirmuktebhavidAraNo mRgavanavyAkUtamAlokate //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 soDalaviracitA ____ tatazca lubdhakArabdhamadhuragItarasAhiyamANahariNaH puraHpradarzitokSanizvAsAnIyamAnazambaro dIpahariNIvilocanAkRSyamANakRSNasAraH samucchritarUpadrzanonmucyamAnasArameyasaMhatirantaHpratiSThazazakavIccha(kSa?)kajanAveSTyamAnakaNThI(ravaH)ta(ra)lasurasanAkarAlakauleyakArabhyamANapotriyUthapaH prasarazvavAramaNDalIpiNDyamAnazvApadagaNaH praguNitazarapAtaghAvitadhanurdharanirudhyamAnanizvasanmahiSayUthaH sarvathA'pyazrutapUrvovanadevatAbhiradRSTapUrvaHzvApadadainanubhUtapUrvovanena babhUva mahAnadbhutasamArambho mRgayAsaMrambhaH / atrAntarecApenivezitazaraM purato nRpendramAlokya sRkkavivareSu varAhakAnAm / daMSTrAmiSeNa dRDhapAta(patri?)nipAtabhItAnyasthIni nisskrmitumaakulmaarbhnt|| api ca zazakasya kSaNaM mUrTi lagnaM kANDamazobhata / tatkAlariSTasaMbhUtaM viSANamiva mRtyave // anyacca uDDIyamAnaH sahasaiva dUrAtrikoTitIvraNa zilImukhena / viddho'ntarAlapraNayI mayUro muhUrtamandhAsuratAM prapede // aparaM ca / zAkhAmRgeNa capalaprakRtiprasiddhamante'pi tatsahajamAvirakAri zIlam / yaH kIlito'pi vizikhena jhagityagacchadurvIruhA vamathAsya guhAM yamasya // kizvavimucya nAdaM niziteSuviddho rAjA mRgANAM patitastathA vA(thaiva?) / dikSu pratidhvAnamiSAdbhavannakAlagarjADamarAgutAni // sarvatazca mahiSAH kAnanasyAdhidevyA iva niveditaaH| petuH kSatAsradhArUtha(rota?) rktpusspaavmaalitaaH|| athaivamanubadhnatA pAparddhivistareNa prathamaravapalAyitaiH kaizciddigantamAzritaiAghAtaghoSonmiSitakarNaiH kaizciinAntaramupagatairuDIyamAnaghanaSANavIkSaNazatiH kaizcidviriguhAgarbhamabhilInaiderazarazithilaghAtasaMveditaiH kaizcana gaharAntastirobhUtairanyaizca bahuvidhamahArApahRtajIvitaiH patitamRgasambaravarAhAdi. rUpaiH kaizcitsArameyakulairAlupyamAnaiH pAparddhikairutkSiptamANaiH prasAdena dIyamAnai
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / 45 raucityena ca prasthApyamAnaiH zvApadagaNairviralatAM gate mRgavane gaganaziro'ghirUDhamAlokya caNDarociSamucitamavasare vijayavardhanaH savinayamuvAca-"deva ! kRtamatikutUhalena vRtto'yamavasaraH pAparddhaH yadete samucchinnasakalasatvaM kAnanamavetya vAmakarakalitalambamAnabANAsanA nivartante dhanurdharA, balAdrayaniyantraNastimitavaravAjino milantyanyo'nyamazvavArAH, helAnivezitadRSTayaH zUnyamavalokayanti digvIkSajanAH, ahamahamikayA sazvasanena taralitalaladalaghujihvalatA nirutsAhasaumyamAkAraM vahanti ca zvAnaH, kiJca tejasA sadharmA devasya bhagavAnuSNakiraNo'pi gaganagarbhamAgatya tIvrazarazikharakhaNDitamRgAmiSasya pAkArthamagnimiva praguNayannudagradAhamAtapaM cakAra / tathAhipUtkAreNa taraGgitaM padatalairudgartamutpreritaM jaDorukramaNairdibhAgitamurobhityA ca vAri kramAt / ghartiH parizIlayannadhivizatyeSa sravantI hRdaM bhRGgaistaptamadAhatairavidhurairunmuktagaNDo dvipaH // itazcayadIzuklAntaH sphuradaraNapuSpodaradhiyA praviSTo nAmAtaH (sAntaH?)kaNitamaliDimbhaH prakurute / kapiH sthitvA sthitvA tadidamanuzRNvanvicakito dhunotyAsyaM rauti pracalati calatyullalati ca // kizcasvedAmbhazcachuritaM kapolaphalakaM netre manAmIlite vaidhuryAlasanissahaM vapurapacchAyaM ca vakrAmbujam / sadyaH sammilitojjhadIdhitikarasparzAdasau bibhratI __ bhAveneva manobhavasya zabarI saMvargitA lajjate // api ca sarvato vijRmbhamANenAmunA madhyAhnataraNerAtapena zizirapatrapaTalAntaranivizamAnazakunicaraNacUrNitAviralakisalayarasena plAvitAH prasvinnA iva drumAH, madhyAhnapavanadolitAnAmaticalA prakAmataptorvItalagatA vellatIva zAkhinAM chAyA, karikulavigAhanoDDInaSaTpadapaTalenoparivRttena nIlAtapatreNeva taruNoSNakarthitA nirvApyate kamalakAnanazrIH, uttaptapulindamajanonmiSitagurutaraGga
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA taralAni kvathantIva nirjharajalAni, dharmAMzukarazoSitarasazlathIbhUtavRntavigalitairAlohitalatAprasUnamukulairutpannAsphoTakeva dRzyate kSitiH, kandaradarIpravezadhAvitAnAmaraNyacarANAM paruSakhurazikharalikhitagiritaTocchaladanacchagairikArajaHpUrapATalAH sphuTamivAtAmrIbhUtA dizaH, hRdAntaH krIDatA yUthapena lIlAkSiptakaradaNDapuSkaravikIrNAbhirambhacchaTAbhirAtapavimUrcchitamivAbhiSicyate / nabhaH / taddeva niyatamito hRdayamapavArya gamyata iti samucitamudIritaM vijayavarddhanena vacanamabhyupagamya rAjA tvaritameva saMvRtAkheTakarasaprasaGgo nirjagAma tato mRgavanAt / nirgatya gacchankiyantamadhvAnamuDuramahAtapottApavidhuritaparivAraH kutrApi ravikarApravezaparizItale pradeze duHsahamadhyAhamativAhayitumutpannamAnasaH purastAnAtidUre haritamaNimarIcimecakAbhogaM digvijayayAtrAprasthAnamiva jaladharANAmadhaH, chAyADambaramiva nandanArAmasya, zmazrUsthAnamiva jambUdvIpasya, kurumbanikurumbamiva vasundharAyAH, ya(ga?)manikAmUrchAnamiva dizAM, indranIlamayamAbharaNamiva brahmANDanidhAnakalazasya, haritAmvaramayaM nepathyamiva naralokanIlapaTasya,zAdalAbhogamayaM sasyanirmANamiva bhAratakSetrasya, sarvato'pi prakAmaghanatayA nikhilataruvallipallavAJcalalagnena zoNimnA bAlAtapeneva ravipravezArthamuparudhyamAnam , utpannazItalAspadatayA kvacinnIlavipulakadalIpalAzaiH prabalataDittApasaMpIDitairiva prathamapAthodharairadhizritaM, kvacinnirantarollasitavizadakusumatviSAM stabakaistIvratApakadarthitairiva zAradAbhrakhaNDairupasevyamAnaM, kvacidanalpaphalapAkapiJjaraprabhayA zikhikSepadAhottaptayeva himazriyA svIkRtAvasthAnaM, galanmadhujalAsAraslApitairiva madhuvrataiH pravizyamAnakusumakuTIrakoTaraM, pAkabharanipAtasphuTitaphalodaradraveNa kardamitamedinIpracArabhagnairiva patribhiradhiruhyamANabhUruhaM, dinakarakarApravezasusthAlayeSu tamAlapaNDeSu pravizya timirarUpeNa rajanyA'tivAhyamAnavAsaraM, sazIkaraNa makaraketukuJjarasya pUtkAreNeva bahulajalatuSAravAhinA vilAsasarasIsamIraNena ziziritAbhyantaraM, prasaraDheloragalatAdivallIvalayamAlitAbhiranalpamaNDapazreNIbhirAspadamabhraMzobhAyAH, surabhisuradArucandanaghanasArasaralakailAlavaGgaprAyaiH pracurapunnAgapATalInIpacampakamucukundakesarAzokamukhyairapamitapanasAmrajambujambIrakakramukanAlikerakhajUrikAGkolasArairaGga(ti ? )sugandhibhirunmiSitakusumaramyairatirasaphalopakAribhirmacaritamaricavallarIbhirAliGgitaprakANDairanyonyamilitavisphArazikharaiH zAkhibhiranta
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / 47 rAntarAharitapRthupalAzamAMsalaizca kadalIkha(kA?)NDairakhaNDitAbhogazobhaM, vividhaphalapAkavizeSAsvAdamuditadvijakRtakolAhalopalakSyamANamadhyaM satramiva vaidezikAnAM, anaGgajanakena saurabheNAdhyAsitaM zvazurakulamiva rateH, prathitapatrarathasanAthaM rAjabhavanamiva rAmaNIyakasya, bahirnivezitasnuhibadaranirguNDIjhATakRtarakSaM prasavAspadamiva vanazriyaH, samupaviSTAnekajaratkIraparigatamantaHpurAdhiSThAnamiva manmathasya, krIDAnikuJjamiva zRMgAramRgendrasya, durgamiva sarvartukirAtAnAM, aizvaryamiva vasantasya, calitamiva malayAnilasya, nikAmaramaNIyaM sthAnamindriyANAM kusumasundaraM nAma vilAsodyAnaM dadarza / taca sakalasamayasamIhitAnAmAspadamudIkSya samantAdpanetumAtapaklAntimavekSituM ca kautukarasena vanazriyaH zobhAmazizriyat / atha tatra vizrAmarasotsukIbhUtahRdayeSu tvaritamuttIrya keSucidutparyANayatsu, keSucitpAMsulAyAM bhuvi loThayatsu, keSucitsaGkalayya dUrvAsthale vimuzcatsu, keSucidgaNDazailanirjhare lApayatsu, keSucitpayaH pAyayatsu, keSucicchAyAsu cAlayatsu turaGgamAnazvavAreSu, pattiSu ca keSuciduttArya kUrpAsakAnpavanamAdAneSu, keSucidunmocya bandhanaM kezAn vikiratsu, keSucidAstRtyottarIyaM latAmaNDapamadhizayAneSu, keSucicchAyAsUpavizyAtmAnamupavIjayatsu, keSucitpravizya dIrghikAsvaGgAnikSAlayatsu, keSucivekSya ramyatAmitastato bhramatsu, keSucinipatitAni bhuvi khA. datsu phalAni, gRhRtsukusumAnIta(reSu,?)yathAyathaM niSIdati parijane, tvaritameva sammukhamupAgataM dazanakSatairanalpaparipATaladyutibhiH phalairApUrNagarbhapAtramudrahatA dArakeNAnugamyamAnaM kRtapraNAmamatiprasAdasnigdhayA dRzA girA sanmAnya vanapAlaM vasantazIlamavanIzvaraH sarabhasamabhIkSitAbhyantaramanojJatAkRSTamAnasaHpraveza evAvatIrya turaGgapRSThAdadhiSThitaH katibhiravasarocitaiH sakhibhirantaHpravizya vijayavarddhanaskandhavinyastapANiH samantharakramamanupradhAvatA vasantazIlena nivedyamAneSu vividhataruvallivIrudhAM valayeSu visaradamRtAmbusAraNImiva dhavalAyatAM nivezayan dRSTimastokatoSaH stokAntaramagacchat / acchinnakautukazca tathA gacchanpAdaya(?)dekAbhirullasadazokatarutADanotpAtacaraNAraNitamaNinUpurAbhiH,(kAbhizcit) kesaropacAramadirAgaNDUSasaurabhAkRSTaSaTcaraNajhaGkAriNIbhiH, kAbhizca kuravakAliGganavilolabhujalatocchalabalayakalaravAbhirAvaya'mAnapAdRSTipAtaH samadasImantinIbhiH, salIlamazeSataH pazyan purastAtkArAgRhamazeSaratnAnAM, yajJAvAsakamasamasAyakarasasya, rAmaNIyakalobhasthitairmadhusamayakhelanocchalitajalabindu
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 soDDalaviracitA bhiriva muktAphalairalatAbhogaM, svargAbhirAmatAM draSTumAgatairlagnacirakAlakupitendrazApazilIkRtairiva maNimayairmAlAvidyAdharairupetaM, proSitamadhUtsavavirahaviracitaveNilatayeva grIvAbharaNabandhanagranthimaNimecakAMzucchaTayA pariratha(gata?) pRSThAbhiradhiSThitaM ratnaputrikAbhiH, amalamaNizilAphalakanirmitamavApa maNDapaM vasantamahotsavAsthAnasya / tatra ca sthitvA yathAkriyamadhikAribhirAdAveva praguNitaM nirvartya nikhilameva mAdhyAhnikaM karma samutthAya tasyaiva cAGgaNotsaGgabhuvi sarojavanasundare(ra?)vilAsasarasi tadA'ntarva(sItaTopAntava?)rtinaH prasaradurupatrapallavoparUDhavistarasya sahakArazAkhinazchAyAyAM shishirjlsmiirsnggmsukhaanubhogmbhilssnnupaavisht|| tatrApi samupaviSTazca punaravizrAntodyAnalakSmIsamIkSaNarasaprasaktiritastato yathA'bhikamanIyoddezamupasarpayannavasukhopazAlitAM dRzamavasarajJena bhartRcittAnukUlanakalAvatA vijayavarddhanena " deva ! praNayakupitayA ratyA caraNatalena tADitoraHsthalasya kusumapatriNastruTitahAracchaTAvikIrNairalaktakAraktamauktikairiva paruSazukamukhazikharajarjaritapariNataphalanipatadAtAmradADimIbIjairabhito danturitasundaramavadhAryatAmetadetasya talaM tarUNAM SaNDasya, itazca pAkabharabhidyamAnamedurAlambiphalavigaladaviralarasastabakapAtAdAkathaM(kaMpi?)zikharaiH sasvAdUpalambhamAdhUtamUrddhabhirivAvaya'mAno mUlaviTapairAhAdayati hRdayameSa maNDapo drAkSAlatAyAH, parito'pyupari tarulatAkusumasaMkSaradapAramadhurasabhareNAIkRtatalA tIrthajalamaGgalAplavanena plAvitA madanarAjyAbhiSekavedikeva dRzyatAmiyaM mAlinI, zilAmaNDazailataTe candrakAntasya lasacandrakAntacitritakalApaiH kekibhiH sopAnakaizca kimapi zobhate'tra maNimaNDapAGgaNatale vApI, purastAdAbaddhapUgaiH kramukatarubhiH krIDAkuraGgaizca locanayoH prItimutpAdayatyeSA sthalI vilAsabhUdharasya, visAritamAlena jalayantreNa tarUNAM valayena ca sevyo'yamiha vAmato bAlamAtuliGgIvanaprAnte kUpaH, prollasatkalaravormiramaNIyayA jalAzritayA marAlamaNDalikayA ca nirvApikeyamantaHkaraNasya dakSiNA kuravakanikurumbagarbhe dIrghikA" ityAdi sAGgulInirdezamupadaya'mAnamAlokamAnaH sahasaiva kutazcidekamanadhigatotthAnasaMzrayamuccAryamANaM zlokamazRNot / he candropalagauri ! he marakatazyAmA'bhirAmAkRte ! he cAmIkarabhinnavarNasubhage ! he padmarAgAmbare ! / eSA pazyata hanta vajraghaTitA dUre phalaM vAcchitaM datte nottaramAtramapyatizaThA cATUktidInasya me //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / zrutvA ca taM jhagiti sarvato bhramitadRSTiruddizya vasantazIlaM (provAca) aho ! kacidihaiva ko'pi nUnamavadhIrito vallabhayA sopAlambhamiva sakhISu pratipAdayanneSa brUte iti prokte nRpeNa vasantazIlaH kRtvA smitamuvAca / svAmin ! na kazcidayamavajJAtaH priyayA, na caiSa janaH pratipAdyate sakhInAM, yadetattadAkarNayatu svAmI / deva ! yaH kila devena manoharaMvinodopakaraNamarpito me pAlayitumanalpaguNazcitrazikho nAma zukastamahamadya samAgate svAmini nikAmavyagratayA vismRto varAkamabhyavahAreNa saMbhAvayituM, sa eSa svAminnamunA marakatastambhenAntaritapaJjaro'tra garbhe maNDapasya kSudhAndhIbhUtamAnasaH pratIya sAkSAdivaitasyA vajropalazAlabhaJjikAyAH kare kamalarAgadADimamidaM muhuryAcitamanAsAdya sakhIna mAdimAsvabhyarNavartinISu vividhamaNiputrikAsu jnyaapynnetdevmaalpti| itivijJapte pRthivIpatiruktavAn / aho! tathAvidhasyApyetasya sakalatatvAvabodhabuddhimatazcitrazikhasya sudUramiha viparyastaM caitanyamamunA kRtrimaphalAbhilASeNa, tatvalu dRzyatAM kiyatkila vigalitaviveko'yamAtmAnaM naTayati / ityuktvA pazyati narezvare nissaraNasamudyamaikaroSiNastasya prakharacaJcasandaMzagraheNa muhurmuhurAkRSyamANA tusila(pezala?)tvAtpASANajAtestanIyastvAtsvarUpasya kathaJcana sA nAma vidrumazalAkAmayI paJjaradvArAntarAlasarikA jhaTityeva paraM bhgnaa|ten ca pathAlaghunirgamonanveSa niHsRtazikho dhriyatAmiti na yAvaducchalitaH kalakalastAvadasau jhagiti nirgataH paJjarakoDasaGkaTA(da)vakAzavistarAyAM bhuvi niravagrahaM pracAramAsAdya tadAvezapradhAvitastvaritameva siMhAsanasthAnavedikAmadhyarohat / Aruhya ca sannidhIbhUtamupakoNatalavarttiratnaputrikAkaragataM tatpadmarAgadADimaM sudUramudazcitAghAtacaNDayA cazvA jaghAna / tena ca jhaTiti dRDhamaNizilAsphAlena vidalitA cnycH| caJcabhaGgasamakAlamekahelayaiva tasyAM zukazakuntamUrttAvibhendrakarapIvarorurAyatabhujaH parighavakSaHsthalo visaGkaTalalATapaTTaH spaSThAkRtiraSTAdazavarSadezIyaH puruSo babhUva / rAjA'pi vismayotkSiptapakSamapAliH aho ! kim ! kim ! kimetadAzcaryamiyatyevAntare kAM dazAmupetazcitrazikhaH ?" iti sasaMbhramaM saha pArzvagairdraSTumArabdhavAn / so'pi kutazcidvicyutaMkAyAtkuTimaikadezanipatitamAdAya kareNa kimapi saMvRtaM vastu vicintya ca kizcidunmIlitasmitaH samantAnmaNikarmaramaNIyaM taM maNDapamudIkSya bahiH prahiNoti locane yAvattAvajjhagityevAne 7 udayasa.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA kusumasAyakamivAnekanavazaragrahaNAya praviSTaM, purandaramiva nandanabhramAdAvAsitaM, harimiva kamalakulabhavanavAsinIM zriyamAnetumAgatam , aizvaryasusthitaM kuberamiva vilAsodyAnikAyAmupetam, antarnivAsanirviNNaM varuNamiva krIDAsarovarAnni:sUtaM, sevApravezitena sakalarAjacakreNa muktasya mahIyaso darpatimirasya rAzAviva marakatanirmANamecakAbhogabhAsini ratnapIThe pradattapAdapaGkeruhaMm , ahitanarapAlazirasi sthApanotthitena mukuTamaNimakarikApratibimbakeneva rekhAmayena cakravartilakSaNamakareNalAJchitAtikomalatalAbhyAM caraNapallavAbhyAmudbhAsamAnaM, nama. dUpAlacUDAmaNInAM kiraNakUrcakairanavaratamunmAya'mAneneva vimalakAntinA javAyugena virAjamAnaM, bhadrajAtermataGgajAdapahRtya hastazriyaM sRSTamitIva bhadramiti sarvataH prasiddhamUrudvitayamudvahantaM, gurorantikeneva nitambasya suvRttIbhUtaM nAbhibimvaM, sadA prasaGgeneva nAbhizriyaH kRzIbhUtaM madhyaM, mahatA dAridyeNeva madhyasyatanubhUtAM ca romAvalIM bibhrANaM, rAjyazriyAdhiSThitasya vakSaso dezasya samantAdAghATacihna mahAhradamaNDaleneva hAravalayena vipazcitAbharaNazobha, mahatA premNA zriyassakAzamutkaNThAgatayAzrIgandhi(kSIrAbdhi?)velayeva hAraprabhayA plAvyamAnoraHsthalaM , dazAnAmapi dizAM vazIkaraNatilakairiva dazabhirAtAmravimalanakharatnavalayairalaGkatAGgulidalena bhujadvayena bhUSyamANaM, sakalaripurAjakazrIsamAkRSTilagna kuGkumarasAruNeneva tAmrarucA karatalena lIlAgujhaM kalayantaM, candramaso deSiNI padmajAtiriti sahodarapakSabhuvA zavena mukhakamalanigrahAya prahiteneva nijAGgabhUtena rekhAtrayeNa prasAdhitasya kaNThadezasya zobhA bhajantaM, sarasvatIsajhano mukhasya dvAri vidrumadehalIpaTTamiva pATalaprabhamadharamAddhAnaM, sudRDhakArmukavikRSTaye bhujabalAbhivRddhimabhyasyato manmathasyAkarSarajjumArgayoriva kamanIyakarNapAzayoH zriyA sArIkRtAkAraM, tribhuvanasImantinIhRdayagrahAya ratismarayoH sindUramudritaikadezaM rAjAdezadvayamivopAttalohitaM sulakSaNamIkSaNayoryugalamitastato vyApArayantaM, vadanakhalakapraviSTayoH suvIra(svIya?)netrADUyorantarmanmathanihitena niSedhadaNDakeneva cAruNA nAsAvaMzena zobhamAnam , uddhRtAzeSabhUbhRdga garIyasaH zivArUDhazAsanasya bharAdiva vakratAmupetAbhyAM bhrUlatAbhyAmalaGkataM, tRtIyaM cakSurAcchAdayitumAhitena zikhaNDazazikhaNDakeneva lalATapaTTena gopitAkAraM haramiva naralokAvatIrNamupalakSyamANam , ekato yutimatA mukhenAnyato ghanasnigdhena kuntalakalApabandhena sumerumiva candrAndhatamasAbhyAmubhayato bhrAjamAnaM, sudUramullasantIbhirAbharaNamaNInAmaruNapiJjaraprabhAbhiH sadyaH sapallavamuku
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| . ralakSmIkamiva nijAzrayaprabhAvAdAmradrumaM kurvantaM, zirasi visphuratA cUDAmaNejyotiSA nidhAnamiva guNAnAM, asvalparUpamapramitakAntikamanIyamanantalAvaNyalalitaM, madhyatanasya jagataHprabhutve ekamapi parigatamazeSarAjanyalakSmIbhiH, sarvanaralokajuSAmuparivarttamAnamapi tale ekAtapatrasya(virAjamAnam?) navakhaNDabhUmaNDalAdhirAjyasiMhAsane niviSTamapi lIlAsarastaTe samupaviSTaM rAjAnamadrAkSIt / dRSTvA ca sapratyabhijJamivAntarullasatA sammadena sapadi prahasitekSaNakapolapAliH sarabhasamatisatvaraiH padairAgatya bhuvaM pratIhArasya saha tena ca kizcidAbhASamANaH kSaNaM tasthau / sa tatra tiSThan jJApitAnantaramavanipAjJAnuvartanapareNa pratIhAreNa sagauravAhvAnasanmAnitaH pravizya kRtocitapraNAmaH pratIhAradarzitaM yathArhamAsanaM bheje / upavizya ca sapratoSamAtmanaH kRtyA raajaanmupshlokyaanyckaar| ye dAnoDaragandhasindhuraghaTAkumbhAnbhRzaM bhindato lagnAH saMyati vartulojvalaruco rAjan ! kRpANe tava / lokastAnprativakti mauktikamaNInmithyaiva satyaM puna stedhaaraajlmjduurjitripuvaatollsduddhdaaH|| api catvatkhagAghAtavegocalitamurumaNizreNibhAsvatkirITa tviDgADhopapradIpaM gatamahitaziraHsaGgare dUramUrdhvam / tasyaivAzu pravRtte tridazavanitayA sAImRddhe vivAhe __ yAgAnti(?)stambhazobhAmanubhavati nabhobarhi rAjan ! muhUrttam // anantaramAdAya vAmakaratalAddakSiNapANinA tatra vastuni vyaktIkRtaM kuNDalitamekaM paTamagrato bhUtvA deva ! jagatrayasvAminA surendreNApyanAsAdyamidaM melakasthAnamazeSajananayanapariSadAM vastu / pazyatu pazupateH prasAdasarvasvaharo deva iti rAjJaH samarpayAzcakre / rAjA'pyantaraeva vasantazIlenAcchidya samarpitamAdAya kimetaditi ca prasArya rabhasA nivezitodAradRSTiraI eva citraprapazcitAmAtmano mUrtimapazyat / upajAtavismayazca haMho ! kena kila kathamahamihAlikhita iti nedIyasAM kautukamupajanayati janezvare militAtmahRdayatvAdatiharSeNa vikasitAkSiradhyakSaH sakalasainyAnAM siGkalAGgado jagAda / deva ! devapUjAkSaNe yatra gatAM yuSmanmUrtimanudhyAyati sa khalveSa dhyAnapaTaH senApateH
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 soDalaviracitA pazcAlasiMhasya / tadA hi digjayapravRttaH paJcAlasiMhaH sthalapathaparimANaM dharaNipIThamupasAdhya jalanivezadurgamANi dvIpAntarANi prasAdhayitumambho'dhvanA potayAnaiH vicaritumArabdhavAn / tathA paryaTazca kadAcidekatra kvacana vigaladupakUlakesaratarukusumasurabhitodanvadambhasA dhautasitasaikatAyAM ramaNIye khecaravizramasadmanyantaradvIpake'vatIrya nirvaya' ca paurvAhnikaM karma kSaNaM vizazrAma / tatazca labdhA'nukUlapavanatayA tvaryamANo niryAmakaiH satvaramutthAya potamArUDhavAn / tatraiSa tvarayA vyAkulitahRdayena devapUjopakaraNAdhikAriNA dvijena vismRtH| kSaNena ca yojanazatapramANamadhvAnamullamaya vahatA potena tatkila sthAnamujjJita(mida)mitiko'vaiti pade pade tAdRzAnekadRzyamAnAntaradvIpasahasradhAriNi payonidhau yena punarnivartya gRhyeta / ityabhidhAya tasthau / rAjA tu bhavatvanena tAvadanyadiha kimAsta iti pazyannaye sandhAnarekhayA melita ivAparo'yamupalakSyate paTa iti kutUhalAtsarvamudalya sahasaiva purastAdAkSepazilparacanAmiva pitAmahasya, citrazAlikArambhacarcAmiva rateH, parijJAnata(pa?)TikAmiva manobhavAbasya, raNavyUhakalpanAmiva zRGgArasubhaTasya, tribhuvanAGganArUpamapahRtya niyamitanizvasitazabdaguptAM taskarImivAvRtyapaTamavasthitAm, udyataharalalATalocanAnalabhayapalAyitAmasamazarazarIrazriyamiva nibhRtIbhUya saMlInAM, zakrazApasaMpAtitAmurvazImiva citravapuSA pariNatAM, vartitanavanAbhimmaNDalAbhogabhUmimivasaubhAgyakSetrapAlasya, likhitastanacakravatI vazIkaraNavidyAmiva tribhuvanasya, bharitakapolapatrasvastikAmabhiSekavedikAmiva yauvanAvanIzvarasya, pradarzitarUpasArAM kevalikAmiva yuvajanamanovikArajJAnasya, pakSmasampuTAspandanairanimiSavilocanAM devImiva vibhAvyamAnAM, nizcalAGgalatAvayavabhAvena madanadAhamUchitAM ratimivAnumIyamAnAm , anAlApatayA tapazcaraNAcaritamaunAM gaurImiva lakSyamANAM, sitaprabhAsaMbhArazAlini paTe lakSmI. miva kSIrodavAriNi,udanvatImiva jAhnavIpuline, sAvitrImiva druhiNahaMsapakSAsane, sarasvatImiva Asanasarojapatre, rohiNImiva himAMzuvakSasi, mahImiva zeSaphaNaphalake, kezavImiva pAbhiSekapIThe niviSTAM, ratisaGganiHsahAnaGgacApacchaTAmiva likhitAM, pratipadindumUrtimiva rekhAmayIM, parameSThisRSTividyAmiva prapaJcitAnekavarNA, sUtrasaMhatimivAdhiSThitapaTAm , abhirAmadarzanavatI citragatAM yuvtimdraakssiit|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / Alokya ca tAM saharSa, aho ! rUpametasyAH / zRGgArasya jagajjayadhvajapaTAlaGkAracihaM navaM chAyAlagnamanalparUparamaNIgarvasya yAtrAvRtam / gAlakhANavinirmitaM ca kavacaM devasya cetobhuvaH kenaitallikhitaM vareNa sudhiyAmasthAH surekhaM vpuH|| athavAsatyaM paTo dhavalitaH kalayA himAMzorAloDito'mRtarasena ca vrnnkaughH| puSpeSurAtmazaratUlikayA lilekha tenaitaditthamatinivRtihetucitram // yahA kevalamiyaM vajralepenaiva likhitA prakRtiranumIyate / kathamanyathA pakSiNIva me lagnA pragADhamito na vighaTate dRSTirasyAzca citrakarmaNi vipshcitaa| niyatamasAvevarekhA cakravartilakSaNamaGgagataM madanarAjasya; lalATapatrake cAsminnamalamaSIlikhiteyaM kurulasaMhatiH sphuranmantrAkSarazreNirivarUpavatInAM yoSitAmavazyaM darpajvaramapaharatyeva; kizcaitadarzanaM sadya eva puMsAM mano vikArayatItyavizvAsAdiva ratiranaGgena sarvataHsahaiva paribhramati, rohiNyarundhatyo zazivasiSThayorudayAnuyeSvapi pAvaM na muJcataH,zrIH sodareNa maNinA kaustubhena lakSyamANApyajasramasuradviSaM (AzliSyantI?) cAtra(ste,?) zacI satatatamanimiSeNa cakSuSAzakramAlokayantI tiSThati, umA'pi parigRhya kaayaarddmndhkripornggmilitaivaaste|ttkhlu rUpasarvasvakalazI kA punariyaM bhaviSyatIti saJcintya citrAdapavartya kautukonnatena cakSuSA sasaMbhramaM saMbhAvya taM nivRttazukazarIraM puruSamaprAkSIt / " haMho ! mahAtman ! kathaya, ko bhavAn ?, kutra kule jAtavAn ?, avAptazca kiM nAma kamanIyaM nAma ?, janmadeze ca kasminnapi pattanavizeSe sthitavAnasi ?, vidyAbhyAsena kena vA prakarSamAgato'si ? kva cAsminmUrtibhRtA padena ghaTitAspadeyamIdRzI mRgIdRzaH pratikRtirAsAditA, kA ceyam ? kimarthamiha prapazcitA citreNa ? tvamapi kathamamuM zukazakuntabhAvamApannaH ? ko vA punarAtmalAbhe hetuH ?" ityabhihito narezvareNa "svAmin ! mahatkutUhalavatI ca khalviyaM kathA nitAntamavahitaiH zrUyatAm " iti so'bravIt / atrAntare ca samucitArthavedI vilokya sarvato vasantazIlaH sAdaraM vyajijJapat " deva ! zrotumimAM navarasAnuSaGgiNI kathAmasthAnamayaM pradezaH / tada. ramiha sevyamaNimaNDapAntarnivizya visrabdhaiH zrUyate (zotuM) vyatikaro'yam
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 soDalaviracitA atra tu pratIhArahukRtena mUkatAM gate'pi parijane samantAhurnivArairebhirAsannairadhimukuramaJjarIkusumamalijhaGkAraiH, adhiphalamucchRGkhalazukAdizakunikalakalaiH, adhicUtazikharamullapatpikakuTumbakUjitaiH, adhitamAlaSaNDamunnAdamayUrakekAravaiH, adhidIrghikAlinamatikalamarAlakolAhalaiH, itastato vikRSyamANaM mano nAvadhAnasakhaM bhavitumIzvaram " iti prokto mahIpatirevametaditi satvaramudsthAt / tatastadAkarNanakautukatvarAbhareNa SaTsaptapade'pi vartmani sa tatra gavyUtizatAyite kathaMkathaJcidurvIpatirApa maNDapam / vimalamaNimahiSThe maNDape tatra sAI praNayibhirupaviSTazcintayannetadevam / bhavatu tadiha yanme vAJchitaM sUcayantI sphurati haraniyogAdasya sArasvatazrIH // iti kAyasthakavisoDalaviracitAyAmudayasundarIkathAyAM citrasandarzano nAma sArasvatazrIpadAhva stRtIya ucchaaskH|| // cturthocchaaskH|| atha tathopavizya sAntaHpratoSamavahitIbhUte bhUbhRti sAdbhutakathAkarNanarasotsukeSu ca tatparamupeteSu prokte hRdyavedinA vasantazIlena sa khalu zukazarIranirmukto mahAtmA kathayitumArebhe / "zrIman ! nizamyatAm / asti bhuvaneSu prasiddhA vividhasaudhasudhaikavalA kIrtiriva martyalokasya, pronnatAyatanadhvajavirAjinI jayazrIriva jambUdvIpasya, vimalaharmyanirmANamaNimayI vibhUtiriva bhAratavarSasya, prabhUtArAmaramaNIyA vRttirivottarApathasya, bhUcakravalayino mahArNavasya dRSTAnteneva gabhIrajaladurgameNa parikhAvalayena virAjamAnaparisarA, zikharasammilitaiH skhalitaravirathaturagatuNDaDiNDIrapiNDairiva candrakAntakapizIrSakaidantureNa marakatazilAprAkAreNa parigatopAntabhUmiH,anekazaH zriyA garbhavatI. bhiriva mahodarAbhizcitrazAlikAbhiralaGkatAntaHparikarA, prathitaparizuddhAcaraNacAritravatA janena sarvato vasa(ha?)ntI trailokyabhUSaNam ,akhilalokopakI. ya'mAnAbhirAmanAmavatI mathurA nAma ngrii| ____yasyAmupendravidalitasya kaMsAsurasya sarvato rudatInAmantaHpurapurandhikANAmanaNakajalakalApakAlIkatairazravAribhirApUriteva drAvitendranIlasaprabhaM pravA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / hamAbibhratI, bhrUlateva vasundharAyAH, marakataratnAvalIvottarasyA dizaH, kRpANapaTTikeva kalindasubhaTasya, caraNazRGkhaleva pUrvArNavakuJjarasya, kaiTabhAribhayAdantaH pravizyAvasthitasya kAliyabhujaGgamasya divasaiH saJcayamupAgatAni jIrNanirmokadalakhaNDakAnIva DiNDIrasaTAzakalAni kUleSu kSipatI, vimalajalakelimajjanarasaprasaktagopIgaNAbhyantaravihAriNo hareH zarIrasamparkeNa pavitrIbhUtamambhasA bharamAddhAnA, yamunAbhidhAnA mahAsindhuruttarAM dizamAzritA vahati / kiJcayatrAcchasphaTikAJcitobhayataTaiH zyAmAzmasRSTorai rantabhUtavarAGganaizca vanitAgeheSu vAtAyanaiH / tArAputrikayA parItavibhavairneriva sphAritai rutpazyanti sadA'tithInpratipathaM dAnopabhogyAH zriyaH // -- tasyAmadhIzvaro haracaraNasarojasa(su?)hasitamAnasaHprasaratA pratApena prakaTitAripArthivabhayajvaraH, hara iva dhavalAbhiruhUlito vibhUtibhiryazasAm, indra iva bhUyasIbhiradhiSThito dRSTibhiH zAstrANAm, asImavikramaH zauryoSmaNaivAGgeSu pulakamAdhAnaH, kRpANatimireNaiva samiti vIkSamANo jayazriyaM, raNarasAplavanapulakito'pyasahanastejasvinAm, anavaratasevAvinamrasAmantamaulimaNimAlikAruNakiraNayAvakitacaraNAJjaliH, udargalena vayasA nikAmavRddho vRddhAbhireva jayazrIkIrtikamalAbhirvRddhAvarodhavizruto'sti rAjA sucaritApahastitakaliH kalindaketurnAma / yasya kSIrapayonidhau madhuriporagre vihRtyopari brahmANDAcalito gataH pRthuyazohaMso'bhramArgeNa yH| tasyaite payasA plutasya calataH pakSojjhitA bindavo / - nakSatrANyuSitasya dehavalayodbhUtaM ca vizvaM shshii|| api ca gRdhrAndhakAranIrandhre raNe raagaandhyaa'pysiH| yasya nIlAMzukacchannazcitraM dRSTo jayazriyA // tasya ca mahIpaterutpanneSu bahuzo vicitraguNazAliSu putrApatyakeSu paryantasaMbhUtaH kAlakSayAGkura iva candrAdiratneSu, keturiva graheSu, kSaya iva saMvatsareSu kaliriva yugeSu ca malinAtmA nindyaprasUtirapatyApazado babhUva putraH kumArakesarI nAma / so'ham / ahaM ca sucaritAcaraNeSu pitrA nirUpitairanekazaH prava
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDUlaviracitA rtyamAno'pi vRddhairbalavataH purANasya karmaNA vipAkena balAdvAla eva malinavRttau dyUte parAM prasaktimupajanayannuddejakaH pitrorabhUvam / 56 evamanudivasamupacIyamAnapravRttitayA prauDhimadhirUDhena tenaiva ca rasena vAsitAntaHkaraNasya krameNa niSThitanijAzeSadravyatayA kadAcidAkramya bandhubhyaH, kadAcidvandIgRhItvA zrImadbhyaH kadAcicca vidhAya rAjopAdhiM janapadebhyaH samAhRtena samantAdarthena dyUtamaskhalitakhelanavilAsamanuzIlayataH prayAnti me divsaaH| athAha mekadA pratikSaNamakSINakhelanavyasanaH zIlayannAndhikAdibahuprabhedaparigataM dyUtamidAnIM jayAmi tadAnIM jayAmIti pratyAzayA sudUramandhI bhUtena manasA hArayannanavaratamakiJcanatayA kvacidyUtakArairApaNacatuSpatheSu vidhRtamAtmano dhanena jananyA mocyamAnaM, kvacidvilAsinIpATakeSvAtapopavezitaM janakenotthApyamAnaM kvaciddevabhavanAGgaNeSu nikhAtaM bhrAtRbhirAkRSyamANamAtmAnamavadhArya cintitavAnasmi / nanu kimevamatrAhamanyairanucintyamAno laghukRtenAtmanA tiSThAmi / dhanAdhInA hi vAJchitarasopabhogasamprAptiH; dhanasya ca kRte kiyAnnAma na mayA varAkaH kadarzito lokaH, tAvadAdau zrImatAmIzaH pitaiva putratayA pratikSaNamapakRSyamANena riktIkRtaH kozena, jananI ca bAladurlalitatayA zUnyIkRtA bhUSaNakalApena, bandhujano hi saudaryavazitayA viyojito vibhavena, janapado'pi rAjasUnutayA niSkiJcanIkRto dhanena, vIravRttyA ca balAdvandigraheNa gRhItvA zriyamasArIkRtaH sakalospi sImAntarvarttI sAmantalokaH / tattebhyo gRhItamarthajAtaM kiyatkila bhaviSyati / apIDayA pareSAmaparaM tAvantamarthaM kutazcidarjayAmi / yamAjanma nAma khelatasyati / navA'nyatkimapi manmano'dhyavasAyagarimAnurUpamasti vinA mahArNavaratnajAtamRte rohaNAdrimaNivargAt, kintvagastyaparipItodvAntasya vAridhe - ratnAnyucchiSTaM dhanamityaspRzyAni / nikSipya bhUmAvuparyupaviSTasya kRpaNasya vittamiti rohaNasya ca maNicakramanAdeyamanyathA bhujabalenonmathya rohaNanagendraM, pratApena prazoSya ca pAthasAM nAthaM kiM nAmanagRhNAmi durantasantAnamanayo ratnasarvasvaM yataH kimasAdhyamabhimatArthasiddhAvanubandhino vIrasya / tathAhigarjatyeSa rasaM taraGgamukharo durgAdha ityambudhistAvattAvadasAvalaGghanya iti ca stabdho hiraNyAcalaH / yAvanna pralayoparUDhataraNistomAtapasparddhinA mAdhAro mahasAmazeSavijayI vIraH karotyAdaram //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA | athAstu vA kimanena tAvadanyato vibhAvayAmi, tatkilAnyatkimatrabhUvalaye subhaTabhujapaJjaropasAdhyanaye / sAdhu smRtam astyeva sakalasuvarNamayAgAra - prAkAraparikarA rakSasAM nivAsanagarI laGkA / sA ca pUrva strIhRdayena rAmeNA'pi sAdhitA, kiM punarazeSabhuvanaikavIrasya na me sAdhyA bhaviSyati / atastasyAM gatvA haThAdAkramya gRhItamakhilamAmUlataH suvarNazilAsaMbhAraM vibhISaNasya ca kuberakAlAtsaJcitaM kozajAtamAropya valayopanatAnAM skandheSu rakSasAmihAnIyate / na hi yAvaditthaM pUrayAmi manaso dyUtakeliSu vyasanamityevaM cetasi vinizcitya digantayAtrocitaM muhUrttamanAlocayannavimRzanneva ca dyUtavyasanalaGghitaH pariNatiM kAryasya dUrAdhvalaGghanopayoginIM prakriyAmAdhAya madhyAhAdupari SaTTarNo bhidyate mantra iti vaJcayitvA samastamAtmano'nujIvivarga nirgato'hamekAkI niketanAt / tatazca gRhapratolIdvAreNa nirgacchannaye ! niyatamevaMvRtAdhvagAkAra parikara - mAlokya mA ko'pi mAM dezAntaroccalitamambA pitA bandhujano vA jJAsyati, jJAtvA ca hRdayavAtsalyena mA ko'pi skhaliSyati, mA ko'pi premNA pRSThe lagiSyati tadyathA na khalvevaMvidho'yamanekavidho'ntarAyaH sampadyate tathA nibhRtamanyairajJAyamAnastyajAmi janapadAnuSaGgiNIM bhuvamiti vicintya tathaivAlakSitakrameNa jhagiti nirgatya purIparisarAdanArttena cetasA dakSiNAM kakubhamadhikRtya pravRtto'smi / gantumanAM ca (nAzca ? ) tamullaGghayan prathamapravAsarabhasAdbhUyasAgatijavena prastutaM panthAnamastaMgate bhagavati sahasrabhAnau yojanazaktiketi nAmnA prasiddhaM grAmamAsAditavAnasmi / 57 tatra ca praveza eva dRkpathamupAgate grAmasarasi nirvarttya sAyantanaM sandhyAvidhimanuDureNa tamasA kimapyasphuTatAmupetavatyAloke lokairanavalakSyamANaH purA paricitasya purANavayaso mathurAntarvikhyAtasya sadaiva tadrAmavAsinaH pippalakadyUtakArasya mandiramApRcchya prAvizam / tenApyabhyAgata iti rAjasUnuriti dyUtamitamiti ca sasaMrambhamabhyutthAnapUrvaM kRtAdaragauraveNa yathocitaiH svAgata praznAsanadAnAdibhirazeSato'pi satkAraiH prINito'smi nirvarttitapUrva karaNIyasya ca zayyAgatasya mamAntike premNA samupavizya " kumAra ! sudUrayAtrikeNAmunA svarUpeNa kva nAma gantA'si, katamaM ca taktila tAdRzamananyagocaraprayojanaM yenaivamekAkI calitavAnasI "tyuktavAn / mayApyaye madIyamidaM sudRradezAnusarpaNarahasyamavetya mAM kadAcidiha nagarInedIyasi 8 udayasa0
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA grAme sthito'yaM matpravAsamasahamAno varAkaH svayaM pracalitumakSamaH kSaNenaiva tAtasya jJApayitvA nivarttayiSyati, nijakuTumbamapahAya vArddhakavidhuro'pi premNA samaM caliSyati / tadalamatra vizvAsena / channArthakathanena pratArayAmyenamiti samprAdharya, "bhoH pippalaka ! zrUyatAm / ito dakSiNena sindhurasti / tataH paraM pAramuttIrya kvacidekasminnamAnuSapracAriNi pradeze kimapi sumanasAmasAdhye dhanaM mayaiva sAdhyamAste / tatrAhamevamuccalita " iti prokte punastena na kiJcidukto'smi / kimetacetasi vibhAvitaM yadyamatiprasiddho dyUtarasikaH sadaiva bandigrahopArjitenArthena vyasanaM sArayati tadeSa tatra kutrApi calitavAn / ataH kimiti durvAraprasaramavizRGkhalamanayadurlalitaM rAjaputramarthAbhivyaJjanapareNa praznAdreNa pIDayAmIti prAyo'nucintya paramasau tUSNImakarot / kevalaM sevakAcAramanusarannupavizya dvAri dattAGgayAmako jAgradeva gRhItAyudhastasthau / ahaM ca prathamAdhvasaJcaraNazrameNa balAdAyAtayA nidrayA sukhaprasuptastribhAgazeSAyAM rAtrAvatispaSTaparikaraM svapnamadrAkSam / kilaikatra kAnane vanazrIriti(va ?) prasanamadhurAkRtirekA strI payodhare baDakramaM kaNThIravamavAdIt / " tvaM vikrameNa karivRndavidAraNaika mallo mRgendra jagatIha sadA blissttH| adyatvasau tava payobhRtikalpitoru phAlasya pauruSamapAsya vidhibalIyAn // iti zrutvA tena ca svapnasambhrameNa jhagiti prabuddho'ham / aye svapno'yam / evaM dRSTavAnasmi / tatkAcidasmAkamanvayadevateyamIdRzAdhyavasAyena payobhRti samudre baddhaphAlasya mamAgre pauruSAdito balavAnvidhiravadhitvena prabhaviSyatIti siMhazikSApadezena prAyaH kathayati / athavA kimevamamunA kApuruSavikalpenotsAhamapahastayAmi mRSA pariNAmaH sarvo hi svapnasaMrambhaH kimiti svapnasyaiva pRSThe lagAmi / tAvaditaH prabodhamAsAdya samutthito'hamidAnIm / eSa eva samayaH prayAtumasti / jagatyaparo balIyAnvidherbhaNyate / eko'pi yo mamApi vipakSIbhUya puro bhaviSyatyAdau tameva paripanthitayopasthitaM nirmathya yAsyAmIti darpotsekataralitastvaritamutthAya, " haMho pippalaka ! tiSThatu bhavAn / yAmo vayamiti praNayAdnuvrajitumudyataM tamaviskhalanapUrvamApRcchaya nirgatya ca tato grAmAdamandayA gatyA gntumaarbdhvaansmi| tatazca(ko)nAtha(ma?)durvyasanavinaTitomahAtmA'pi hAsyAnusadRza(zaM?)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| 59 nAcarati / yato'haM tathA zazvadvahatA prayANakena svamAdau dezamatikrAman yasminneva nagare grAme vA yasyaiva gRhe pravizAmi tenaiva dyUtakAro'yamasmadhAtkimA jyapahRtya yAsyatIti suprasiddhatvAnnikAmazaGkittena netranikSipto bhojayitvA meSyamANo janena dUrAdavalakSitatvAtsamAnavidyairAliGgayamAno nimantryamANazca dyUtakArairAlokya ca dyUtamAnandena vismarAmi prastutaM prayojanam / upari tasyaiva gatvA bhavAmi / tatra ca jayatA kitavalokena dIyamAnAmanekazo rekhAmAsAdya tenaiva ca ramaNena svayamupavizya khelAmina caitatkimapi cetayAmi yatkila laGkAM prati prasthitaH pathi sthitazcAhaM ( hamiti ?) / pazcAniSkiJcanIbhUtazca kimadhunA khelanAya sArayAmIti cintayA kArya smarAmi / tathaivacAtmAnamAtmanaivopahasya tato'pahasya (mRtya ?) nisma( ssa ?) rAmi / ityevamamunA krameNa gamitabahuvAsarayA kAlasampadA prathIyasImuttaradakSiNayoranyonyamavanimaNDA lAnubhAgakalahAduGgami(bhiga ?)tayordizornivArayitumantarapravezitAM bhujalatAmivamahodadheH,anilataralitormizikharazIkaraprakarairmadAvasthAmiva varuNakuJjarasya, tIraviracitAnalpatApasakuTIrakairnivAsanagarImiva dharmasya, pracAravIthImiva nirvANanagarasya, mahAsaritamatrabhavatImavApto'smi revetyaparanAmavatI narmadAm / yA reveti niSantayAtu(miSAtpunAti ?) vizadApArapravAhazriyA sAkSAtsA kSitimAjagAma gaganAduttIrya mandAkinI / kutrAnyatra samIrasaGgamasamuDDInobinduvraja vyAjAttIrazilAtaleSu militastArAgaNo dRzyate // yA zAzvatapadA devI taraGgasarikAsrajaM / bibharti vRttakalpAntasaGkhyA rekhAvalImiva // tatazca sarabhasamabhinandya vanditajalo'hamuttIrya sukhAvatAreNa varmanAtAmatimanoharAM saritamenayA mekalakanyayA pUritaM praviSTo'smi dakSiNaM dezam / itaHpAthodhiparikhAvatI ladaiva(gantuM) pa(va?)ramityudaJcitotsAhamudagravegaM ca pracalitastasmAt / atha krameNa santyajan samadazabarIkaTAkSakallI(llola)kadambadustyajAni bhillapallIvanAni, laDDayannuddAmapAmarakuTumbinIkucazailadurlathAna grAmAna, atikrAmannapArapaurAGganAlAvaNyajaladurgaduratikramANi nagarANi, atigacchannatucchatarusundarodyAnavalayAndhakAraduratigamyAni malayamaNDalAni, nistarannasamazItAtapAcasaMvaraNAyAsadussahaM klezam, avizrAntagamano bhAnuriva, bhuvanalavannotkhA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA takramastrivikrama iva, pRSThIkRtamahItalaH kUrmarAja iva, svedAmbusaMplavena jalAkRtiruNa iva, tvarAparikrameNa ca pracalatpadaH pavamAna iva, sNvRttvaansmi| evamahamanekagirikUTataTinImahA'vaTairArohAvarohaviSamam, apAraharicitrakAdikrUratarasatvasaJcAreNa prANapraNAzadAruNam, anIrabhUruhAntarAlavistareNa ca tRDAtapaklAntidustaraM panthAnamatikramya gacchannekatra paramekahelayaiva nijaprasarasaMruDAzeSadigbhAgabhogini, prakharaharikarajakoTikuhitAnekakarikaroTikUTAdrimati, pracaNDadvadahanadhUmAndhakArapuJjakanikuJjaka(nibiDa ?) nikuJjavati, pra. bhaJjanaprahatapakvakapikacchugucchakocalitakesaraparamANurathyArajasvini, prajaradajagaramukhodarasphuratphUktArabharasamIriNi, harizarabhaprAyavanajantuni, khadirazAkazAkhoTaprAyataruNi, darbhasUcIprAyatRNajAtini, valmIkaprAyabhUmini, bhISaNatayA prakarSamApanne, dRSadasaJcAravartmani mahAvane patito'smi / tatraiva cAntargacchato me tigmAMzurastaM jagAma pazcAdo'pi bhUritayA vanAbhogasya bhagnalavannotsAhaH kva nAma nirApadi pradeze gamayAmi yAminIm; kimasya taroH skandhamadhizrayAmi; kimidamadridarImadhyamadhivizAmi; kimatra dhanalatAjAlini gulmavalaye vasAmi; kimagre kvacidito'pyevaMrUpamaparamutkRSTaM vasatisthAnamAsAdayiSyAmIti vitarkaparatantreNa cetasA zUnya iva prasarpana sahasaiva paramastaravibandhanotsargavigalitairiva dhvAntapaTalairAcchAdito'smi / tathaiva ca yAvadandhakAre'pi labdhAzrayaparityAgAnutApAtkRtayathopasthitAvasthitivinizcayo vrajAmi tAvatsudUramatighanAndhatamasagarbhe muradviSo vakSasi kaustubhazAlAkAmiva pradIpabhrAntimutpAdayantImullasantI ca kutazciktAntikalikAmapazyam / darzanena ca tasyAH sasaMzayamamhe ! kimidamevamudyotate; kimeSa kacidAzraye vitIrNo dIpaH prajvalati; uta sphurantIbhUtadahanArciSaH zikheyam; athavA nidhAnaM jyotiSAM vahniH; AhosviddivyauSadhIprabhedaH kazcana / bhavatu vA kimapi / astu tAvadanusarAmi paratastu dRSTe satyasminnucitamAcariSyAmIti nizcitya tathApravRttaH kiyatyApi kAlakalayA tamuddezamAsAdito jhagityagre tayaiva kAntizikhayA dyotitAbhyantaramabhittikena ca bahirmaNDapena maNDitAGgaNamugratamasya tamasaH zyAmikayA kajalakUTAyamAnamatyantajIrNatayA ca khaNDasphuTitamAyatanamadrAkSam / saharSavegaM ca gatvA samIpamantaH prahitena cakSuSA vilokya bhagavatI durgAmantike ca truTiteSTakAyAM bhittAvaticiravipannapannagasyAsthizeSe zirasi vi
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / 61 dyotamAnaM divyaratnam, aye zUnyaM caNDikAyatanametat eSA ca sA bhujagamaNerasya pradIpasaMzayavatI kAntikalikA / tatsAdhu saMvRttam / idAnIM yadi nAma kutracidihAtaH(pAM?)sthAnamAsAdyate tadahamadhikaramukhaprakSAlanAcamanazucitAmAdhAya devI namaskaromIti saMpradhArya tathA kurvan kathaJcittAdRze tamasi dRSTAyAmarddhanaSTAyAmalpavirasAmbhasi puSkariNyAM taddhi sakalaM vidhAya tvaritamevAntaH praviSTo jaya jaya tribhuvanajanApyAyini kAtyAyanIti bhaktiprayuktaM vacaH prastUya stutvaansmi| svAminyArye bhujaGgAbharaNavalayini sthUlazUlAstradaNDe cAmuNDe caNDi caJcanibiDanaraziraHsrakparItAGgi durge| devi svarnAthacUDAmaNikiraNakaNazreNidhautAgrapAda inche vandye'bhinanye janani jaya jaya zrImahAkAli divye // kRtastutizca kSititalamilitAlikena zirasA praNamya samutthitaH sthitAnyapathikajanopalambhAya bahirmaNDapamagaccham / so'pi zUnya eva kevalamantaH pratiSThitaM kSetrapAlamAlokya tasyApi vAkyopahAramakaravam / dhRtyAvezaprasaktaijvaladanalamukhonmuktapetkAraporaiH___ kruurairuttaaltaalvytikrmukhriibhuutbhuussaasthimaalaiH| krIDantaM pretarakaiH kuNapabhuvi mahAjaGgalagrAsalobha bhrAmyadbhallUkabhU(ghU ?)kaprakaraparigataM kSetrapAlaM namAmi // tatazca tatraiva muhUrtamupaviSTaH svAnta eva bhAvitAtmA savismayamaho! sAdhu, vidhinA durdharApadi mahAvane'tra pAtito ratnajyotiridamupasthApya nihito'smi / kathamanyathA samastAlokavijayinyevaMvidhe tamasi dRzorgocarIbhavatyetadAyatanam / tathA ca manye nakSatramAtrakeNApyAlokazunyaM bhaviSyatIti sazcintya kila karomi yAvadunmeSe cakSuSI tAvadekaM jhaNiti maNikiGkiNIraNakArajhaGkAritAdambaratalAvatarantam, antikeSu visphurantIbhirAtmaprabhAbhiradabhre'pi tamasi dUrAdAvirbhavantaM, caraNanUpurA(rA ?)vadhAvitayA gaganagaGgAmarAlabAlakazreNyeva dhavalanarakaroTimAlayA kRtottarAsaGgaM, khavAGgaziraHpraNayinA kapAlena saMsAraphalASTI(zlI)lakamiva darzayantaM, bhasmanaH proDUlanena sitAcchadhUlidhUsaritaM nirvANadezAdhvanInamivAnumIyamAnaM, sarvato gRhItairbhUSAsthimaNibhirAcchoTitAzeSatArakadhanaM nabhonagaraluNTAkamivopalakSyamANaM, vAmakaranivezitayA zuklakapAlazuktyA sampUraNAya gRhItena zazibimbasyArddhana prajApa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 timiva pratIyamAnaM, pramANavayasamalpAsthikarpara kasRSTyA strajA saMyamitajaTAkaari kApAlikamapazyam / soDUlaviracitA sa cAvatIrya kRtAbhivandano devyA vismita iva mamAntikamAjagAma / kRtAbhyutthAnapUrvamuparacitapraNAmena ca mayA darzitocitaprazrayaH samupavizya vatsa ! kuto'tra duratikramApAyabhUriNyaraNyavidhure nipAtito'si katamaH kimarthamiti sasaMrambhamuvAca / ahamapyAditaH samastamAtmano sva (nva ?) yanivedanAdArabhya durvinayavistRtAdhyavasAyaparikarAGkaM laGkAM prati prasthAnamAkhyAtavAn / tatazcAsau muniH saziraH kampamekAgratayA kSaNaM sanmukhamudIkSya jhaTiti ghaTita - paryaGkabandhaH sthirIbhUya nabhasi nikSiptacakSurasthAt / atha kSaNena kuto'pyAgatya navAbhrapaTTa 1 ye gajadazanamusalAyamAnaM bhujadvayamevAste / daMSTrayorAdikolasya yatra na prauDhiriSyate / tatraitadAyatAbhogamAste dhIrasya doryugam // apica trailokyazrIrasau dAsI tAvaducchRGkhalAyate / yAvadvIraH kRtAskando na dordaNDamudaJcati // tadeSA'dyatanI dyUtavRttiralpena prabhUtamutpAdayantI lAbhavatI me vaNijyA samabhUt antaH samAruhya cemAmidAnImeva kiM na vrajAmi / divyazaktInihi vimAnayAnAnyArUDhisamakAlameva cintitAM dizamuddizya nabhasi prayAnti / timiramudyotazceti carmadRzAmasmAkam / amISAM tu devatAsiddhAnAM sarvaM prabhAsavispaSTameveti saJcintya, praNamya kSetrapAlaparigrahAM ca bhagavatImambikAmanugatasamAhitena cetasA saMbhAvya tadvimAnamAruDhavAnasmi / taddhi kSitipAlazekharamaNe zRNu, pracArapATavena yA (tA?) dRzamArUDhe mayi jhagityevotpatya haragalagaralakajjalamalImasaM sudUramantarazirobhAgamAruroha / tataH paramupakrAntaM prayAtum, anantaramAracitaguruveganirgamaprasaraM parito visphu rantIbhiratidhavalavaijayantIbhirga (ga) nagaGgADiNDIravallarIpaTalamiva marutA nIyamAnam, anaNumaNikarmanirmalodyotaDambareNa pradIpatantramiva timiravigraheNoccalitam, ucchalatkiGkiNIraNatkAra niHsvanairvegojjhitasamIramivArabdhavija1 atra graMtho vigalito bhUyAn
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| yakolAhalama, ullalaGghajapaTaphaTatkAritopakaNThakanakadaNDikAdAritanabhastalam, ulloThitAdhvajaladharam, utsAritAgratArakaM, svarUpamavikRtya tvaritamantarikSaNa gacchatastasya timirapaTalonmUlitAlokavRttirahamanyena nIyamAno'ndha iva, ka eSa kakubho vibhAgaH, kiyatikrAntaM pazcAt, agre'pi kiyadgantavyam, kidRzI cAsau vasumatI, kIdRzAhi te girisaritkAntAraparigatAH panthAnaH, kIdRzo'pyasau janapadapracAra iti na kiJcijjAnAmi, kevalaM caraNacaGkamaNapIDAbhirujjhitaHpade pade mRdusamIralaharInivezazItalocano yAnena gatisukhamanubhUtavAnasmi / tathA vrajatazca me kimAzcaryamAvedyate sahasaivamekatra bhagnadivyaprabhAvamiva, calitasaJcArayantramiva, tAvatpathAsamarthamiva, kenApi vidhRtamiva, kvApi praskha. litamiva, vimAnamaspandarUpatayA sthirIbhUya tsthau| tathA sthite ca tasminnubhUtavismayo'haM nanvanAkArasamatale'sminnabho'dhvani ko'yamasaMbhAvyamAnapariskhalanaviSayasyAsya kila nizcalatayA sthitau heturiti sarvato nibhAlayanna kizcittAdRzaM kAraNamupalabdhavAn / ekaM ca paraM tasya talamayanirmANamaNidalodyotena mUle durantavistAramambhasaH prAgbhAramapazyam / tadAlokena ca savitakamaho ko'yamiyatA jalAbhogena bhUtale pradezaH kimayamudvanta:( mmahatyAH ?) kasyAzcitsarito mahAhRdaH, kimidamullolakavalitAbhrasaMrambhamadbha vA saraH, kiJcidatha prAptastamenamahaM laGkApurIprAkAraM dakSiNAmbhodhimiti nipuNaM nirUpayannanusamudra evAyaM kasyAparasya parito'pyevamalaghuparisaJcaradbharitamatimiGgilalitavidrumadaladanturormizoNimavatI vArAM vibhuutiH| evaM cetkimityavAntaraevAnutpannarodhamapi sthitametaditi yAvadvadhArayAmi tAvadekahelayaiva kalakalitakiGkiNininAdonnAditanabhastalena sarvAGgamutkampitam / tena tatkampavicalitAsanatayA sAkUtamitastato daNDikAsu lagitumAkule mayi saha mayaiva paribhraMzanissahaM vimAnamagAdhagarbhe tasminnipapAta / tena ca kroDIkRtaH kSaNAdevaM hAniphalasamArambho'hamuparataitIyanmAtracetano nimagno'smi / tatkAlamagno'hamadhastAnna jAne, kathaJcana sahasaiva paraM prabuDakaraNavargaH / na ca teSAM vimAnasAgarAvartavalayAnAmeko'pi / kevalaM vimalavidrumazilAsampAtasya visaGkaTAkArazAlinaH prAkAravalayasya dvAravartinamAtmAnamapazyam / tathA'valokya vismayacapalena cetasA sarvato nikSipya cakSuraho ka kila divyaM tadvimAnayAnaM yenAgato'smi / ka sa prasaradurgamaH samudro yasyAMbhasi
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA patito'smi / kacAsauvADavamukhavalayabhAsuro mhaavrtH| kila yatra magno'smi / kinnAma magno'pi nAham / kimaMbhodhipatanavyatikaro'pi nAyaM / kimahamapi sa khalu na bhavAmi / kimaGga (muttuGga?) bahutaraGgatADitayA sarvamIhageva dRzyam / kimaMmojaDimajanitavaidhuryasya bhramo'yamantaHkaraNasya / kimidamIdRzamaMbhovibhISaNAdbhutasvarUpamiMdrajAlaM vA kiMcit / kimiti na tanme vimAnam / tadetanizcinnamacintyApAtadurDaraM kiMcana purAkRtamupasthitaM karma / kiM vikalpAdaye cirAdidAnImanusmRtaM sa eSa sphuTIbhUtaH svamo yo mayA tatra yojanazaktikAgrAme dyUtakArapippalakasya sadmani suptena dRssttH| yathA kila tayA striyA mRgeMdrazikSAkSaraistavAgre pauruSaM nirasya vidhibalIyAniti prokto'hamatastadetaddalIyaso vidhervijUMbhitam / atha bhavatu kimebhiravAntaravitarkaiH / prAkArAntaramadhivizAmi purastAttu yadyathA tattathaiva svayamAvirbhUyamAnamavagamiSyAmIti saMcintya caMdramaNighaTitakavATavalgunA dvAreNa praviSTo'mi / tatra ca masRNamaNidhUlipAMsulena pathA stokAntaramupasarpanna patha eva dUrato'pi ratnAzrayAtsamIrasAritAntarapalAzapaTalAtkalpatarumaJjarIbharAdiva nissarantIbhiH, AlokalIlobellanataraGgitAdahIndraphaNAphalakavalayAdiva samuccalantIbhiH, unmathitagarbhAdrohaNataTAdiva vijRmbhamANAbhiranekazaH prasarasaMraMbhavatIbhiHprabhAbhiragretanaM prajvalantamiva pradezamadrAkSam / dRSTamAtre ca tasmiJjhagityudgatena bhUyasA bhayena katicitpadAni pazcAnivRtya sasambhramamAHkimahamAgatyAntatastasyaiva patito mukhe vADavasya / kasyAparasya caNDArciSo'vasthitirure mahArNavasya / nissImasambhUtirasAvapyAbhogastejasA / jAnAmi cAyamebhireva tejobhiH zoSitAnAmithamiha praNAzaH pAthasAm / athedmapyanumAnamitassamAgacchato'sya vAyoratyantazItalatayA pratihatamiva bhAti / tatazcAnyadeva vastvantaraM kimapyetat / astu vA kiJcana / vrajAmi kRtvA sAhasam / itarathA'pi mametthamApannimagnasya saMdigthaM prANitamanyatra yatkila gamiSyAmyahamatastAvadapUrvadarzanena saphalayAmi cakSuSI, pazyAmi kimimIdagvidham, anantarantu bhavatu yadbhAvyamiti kRtvA vinizcayaM calitastato'smi / tathA gacchansamaMdasaJcAramAzaGkitena cetasA kiyadabhikramya purastAdutsarpiNyAsya (Nasva!) prabhAkalApasya garbhe piNDitaM nirmANamiva ravikarANAM, stambhitaM svarUpamiva vidyutAM, pujitamutthAnamiva pradIpAnAM, dinAntaniSTi(hi?)tarucerUpakramasthAnamiva bhAskarasya, kSudhopataptasya jaTharAgnistambamiva samudrasya, mandarAghAtanirgatasya kuTumbAloca(ka?)miva kaustubhasya,
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| mathanavidUrapalAyitAnAM giridurgamiva maNInAm, ArabdhamathanebhyaH surebhyo'panhutaM ratnasarvasvamiva varuNarAjasya, mahAkolena rasAtalAdudasyamAnAyAH sAgarormibhirAhatya pAtitaM maNikirITamiva vasundharAyAH, yAdobhirambhodhijalaM haratAmambhomucAmAcchidya gRhItabhagnasyendradhanuSo dalamiva puJjatayA vizrAntaM, pralayasamayopayoginAmekatra militaM tejasvinAM vRndamiva kAlAtivAhanadhiyA saGkucyAvatiSThamAnaM, pAtAlatalavAsino jvalataH kAlAgnirudrasya samutthitaM jyotiriva stambAkAreNa pariNataM, kumbhayonijanitApakArakrodhAdambhodhinA tajanaka iti balAdAbadhya kArAgRhopari kRteneva dhAmavatAratnakalazena vibhUSyamANazikharAmavilagnayA jalazAyino haremUlI(stalpI?)bhUtena zeSAhinA vimuktayA nirmokalatayeva dhavalapralambayA vaijayantyA virAjamAnaM, mada(dhya?)ghaTitazAlabhaJjikAzleSaromAJcitairiva nibiDakiraNAGkarakaNTakitairamalamarakatastambhairudbhAsamAnaM, mANikyamaNibhUmisaGkAntAbhirupari maNDapanivezitAnAmatanumuktAvacUlavalayAnAM pratibimbaparipATibhiH sahajaraGgAvalimanoharam, ubhayato dvArazAkhAsannajanitavidrumadalaputrikApANipraNihitasya zazikAntasRSTIlAkamalasya karNikIkRtayA puSparAga(kali)kayA satatamanucchinnadIpakAlokaM, sarvato nihitaratnasantAnairadhanIkRtaratnAkara, talapIThasaJcitAcaramacAmIkarazilAbhirakiJcanIkRtakanakAcalaM, nirantaranivezitAzeSajanturUpaiH zUnyIkRtatribhuvanam, anekaracanAvinyAsacArutAbhiriyatIkRtavizvakarmavijJAnam, Anandakandazo(sA? )rasamakarmanirmANameduram, adUrapuSpadrumArAmavalayitamapazyamuddIpramaNimayaM mahiSThamAyatanam / sapadyapadhUtAzaGkamucchasitahRdayazca samyagAhlAnivRttayA dRzA sambhAvya rabhasena gatvA prAvizamapazyaM ca tatrAntaHpratiSThitaM zabdamivArthapratIterakhilasaMsArasRSTerAdibhUtaM bhagavantamambikAnAtham / ghaTitakarakamalasampuTastu taM prANinAmiSTamabhISTasiDaye stutavAnasmi // devaH pAtu zivo jaganti paTunA snehena siddhAJjane nevAbhyaJjitayA dRzA bhagavatI yatra priye pArvatI / ArdrabhatvacamacchanetrapaTavadrIvoragaM hArava bUrti candanadhUlivattilakavadbhAlekSaNaM vIkSate // 1 // iti stutipUrvamavanitalamilitajAnumastakaH praNamyotthAya vizrAmakAmaH samupaveSTumekAnte mANikyamaNiphalakapezalaM mattavAraNakamazizriyam / atha : udayamu0
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ so laviracitA tasminnupAvizanneva jhagityaGgaNotsaGgabhuvi samutsarpatA raNanmaNiravajhaGkAramukhareNa dhvaninA vikRSTadRSTiH,ekahelayaiva lIlayA calantamanantavistAraM, purakSobhamiva strIrAjyasya, va(ca?)ladazanamiva zRGgArasya, melamiva saundaryasya, sArthamiva yauvanasya, kAJcImukhAgraghaTitena ratnamakareNa prakaTitamakaravAhanaM sainyamiva manmathasya, sphuranmuktAsaraprasRtena prabhApaTalena pariNaDacandrika kuTumbamiva candramasaH, karNapAzadolinyA kuNDalazriyA vilasitAndolakaM jAtighargamiva vasantasya, karAgravidhRtena lIlAkuvalayena gRhItAJjanakUpikaM parigrahamiva rateH, aviralakurulacchalena sahotthitatimiranikurumbaM pAtAlAdiva samutthitaM, mauktikAbharaNavibhrameNa saJcalitatArakaM nabhasa ivAvatIrNa, padatalAruNimasampadA lagnadiggajazirassindUrarAgamAzAbhya iva prasUtaM, sahajazoNAdharabimbatayA mukhamilitavidrumadalaM samudrAdiva nissRtaM, zvasitasaurabhavibhUtyA ghaTitapArijAtaparimalaM svargAdiva bhraSTam, ekArNavaM lAvaNyavAribhiH, ekAravaM kiGkiNiraNitAravaiH, ekAstasandhyaM zirassindUrapAMsubhiH, ekAbhramAbharaNaprabhAbhiH, tribhuvanazriyaH krIDAputrikaugharacanAyamAnaM, mukhasamIrasaurabhApatanmadhupacchalena gulikAdhanurvareNa manobhuvA marakatopalagulikAbhirivAnavaratamAhanyamAnam, AyAntamananyayuvatisAmAnyaM, kanyAsamUhamadrAkSam / madhye ca tasyAtidhavalavRttAtapatrasya mUle lakSmIriva candramaso maNDalAnalitA, sAvitrIdhyAnaparatantreNa cetasA sRjataH prajApatestadAkArapariNate ca saiveti pratIyamAnA, ratiriti priyApratyayAdiva samAliGgitA manobhavena, rohiNIti mukhacchAyAgatenAdhiSThitA candreNa, sarvato visAriNA kAntipariveSeNa pRthvIva parivRtA payodhivalayena, lAvaNyajalabharAduttIya zaizavena taTe nyastamuDupadaNDikAtalpakamiva sulalitAGgulIsaJcayamudrahatA caraNayoddhayena virAjamAnA, puSpAyudhena praharaNIkRtAbhyAM kanakaketakIsUti(nA?)bhyAmiva yathottaramAkAravRttAbhyAM javAbhyAsudbhAsamAnA, (sula) kSaNakiGkiNIgaNopazobhino manobhavasyandanasya nitambasya yugeneva pInoruyugalakena bhrAjamAnA, mekhalopari janitamaNipaTTikAvalayAkAramanaGgabhUbhujo giridurgamivagarimaramyaM nitambamudahantI, niyatamitaH parato bhavyaM nAstIti vidhinA pradattaM zUnyamiva suvRttasundaraM nAbhibimbamAvibhratI, jagadekadhanvinA manasijena dhanurvidyAvalepAdutkSiptaM sUcInArAcamiva pratanusaralaM romAvalIdaNDamAdhAnA, tAnavamupajanayato vidhAturudAtkaratalaikapAlikayA trivAramadhikamupAdAnadravyamutsArayato jAtAbhistaTIbhiriva trisRbhirlAvaNyalalitAbhirvalI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 udayasundarI kathA / bhissamantAnmAnasamAkSipantI, manmatharatibhyAM vidhAya madhupAnamadhomukhanyastayorApInavartulayoH kanakacaSakayoryugmeneva kucadvayena saMsAraM saphalayantI, sudRDhamubhayatopyaMsadeza saMkrAntasya zazivizadakapolayugalasya kAntijalataraGgasarali (saGga?) tAbhyAM pratibimbacchadAbhyAmiva bhujalatAbhyAM cakSurAhlAdayantI, zaGkharekhopahAsanissRtaM hAsaprasaramivAtinirmalaM hAramAbibhratA kaNThena zobhamAnA, mukhAmodamAsUtrayatA pitAmahena vyApAritAtpArijAtapallavAt vighaTitena pralaghupATaladaleneva bandhUkabandhunA bimbAdhareNa mAnmathaM rAgamutpAdayantI, netrAJcalopacarcitayA dukUladhavalayA kapolayoryugikayA mukhazriyo nepathyamiva sUtrayantI, maNikanakasRSTinA makarakuNDalena kandarpavAhanasya makarasya bandhanazAlAyamAnamabhirAmaM karNayordvitayamavataMsakuvalayena kRtocitacchAyaM dadhatI, ratervilAsamaNidarpaNasya lalATaphalakasyAdhAradaNDakeneva varIyasA nAsAvaMzena zRGgAramuddIpayantI, bhujagarakSAdhiSTitopakaNThamamRtadIrghikAdvayamiva sutArasaralaM netrayoryugalamAlISu preSayantI, saurUpeNa raterdvitIyeyamiti pradattena dvikenevAGkena bhrUlatAbhogena yuvatisRSTimutkarSayantI, vartulimacAruNA tilakena madhyoparacitamaNDalAM yauvanAzvavArasya bAhyalI ( lA ) bhuvamivAtibhavyAM bhAlasthalIM bibhrANA, bhrUlatAM likhataH prajApateraGgasparzakampitAtkaratalAdgulita bhAjanasrastena maSIdaleneva plAvitairatyantamecakitakAntibhiH kurulaistrailokyamapi mohayantI, bhAlAgralambinA sImantamaNibhUSaNAvacUlamauktikena nakSatrAkArayA samuttIrya gaganAdarundhatyeva nirUpyamANapUrva (mUrdha?) saundaryasaMbhUtiH, adbhutAGgacchAyAsvarUpatayA ghaTiteva suvarNasA (ro?) ciSAM dalaiH, ujvAliteva mANikyamaNimayUkhakSodena, dhauteva mauktikAntassAravAribhiH puMsite ( pramRSTe ? ) va zaradinducandrikopAntakena, dRSTipathamupetA tArAputrikevAvidyA (hlAdayi?) trIlocanAnAM, darzanApakrAntA svaprAGganevonmAdayitrI hRdayasya, lateva locanAlokana phalasya, phalapariNatiriva zRGgArarasasya, rasavRttiriva saMmadAsvAdasya, svAdopalabdhiriva saMsArasukhasya, zvAsaparimalAnusAriNA madhukarastambena mukhacandramasyaGkamupakalpayantI, sulalitAlApaprakAzitairdazanamayUkhabindubhiradhaH sandhyAtape tArakANyudgamayantI, tiryagvisAriNyA kaTAkSacandrikayA karNakuvalayAndhakAramapahastayantI, puraHprasarpatA smitasitAbhrazakalena kucazailayoH zikharamAcchAdayantI, gativazollAsinA ca calanmaNitulA koTikalakalena sahaMsAravacaraNapaGkajoddezamAsUtrantI, tasya sakalasyApi kanyAparigrahasya svAminI, manoharAkRtiH kumArI yuvatirAjagAma /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 soDalaviracitA yasyA dviHzikhareNa mandaranagenevoccapInastanadvaM denAdhyuSite vapuSyadhilasallAvaNyavArAnnidhau / udbhUtaM mukhamindubimbamudbhadvimbAdharaH kaustubhaH zvAsAmojharopyasAvudabhavadrAkpArijAtadrumaH // kiM bahunAnirmAya yAM jhagiti dRSTaviziSTarUpa sRSTervidhAturudito hRdi mAnmathAgniH / tenogratApavidhuraH ziziraM sa manye nAbhIsarojamadhitiSThati cakrapANeH // 3 // jhagiti ca tAmahamudIkSya cintitavAn aho katamaM kasyemIdRzamevaM svarUparUpAtirekasundaraM yuvatIratnam / athavA yadyasAvIdRzIha payodhikukSAvAste tInI(lI?)kamidaM yanmandaragiribhramAdito vinirgatA lkssmii:(iti)| nirgatA cettatkayAcidanyayA devaSTakito vaikuNThaH / yadi vA niyatamasminnekAntadeze samAgatya ratiprabhRtiyuvatirUpAtirekavartinA saundaryeNa kautukAddhaTiteyamanyaiva taruNI prajApatinA / yasyA rUpasya prathamAbhyAsavarttanairlakSmIH, upAdAnamRdvAhI turaga uccaiHzravAH, stanabimvakAdhArapiNDa airAvatakumbhI, zvAsaparimalopayogadravyaM pArijAtaviTapI, mukhAvamArjanopAntakaM himAMzuH, karaprakSAlanajalamamRtaM, dehaprabhodyotanAzmakalikA kaustubhaH, ityAdibhizcaitadaGganirmANopakaraNavastubhiH pratAritAH svargiNo ratnAkareNa / yadi punarasau jJAtA tavekR(bhavetkinnu ?)khalvekena mandaramahIbhRtA sarvairapi kulAdribhiH kRtvA mathanavyApArameSA na tairAkRSyate prasabhamityAdi parAmRzatyeva mayi sA tata evAyatanaprAGgaNAddakSiNayA vIthyA saha tena kanyAkadambakena puSpoccayAya puSpArAmamavizat / ekA ca chatravAhinI tAsAM madhyAdAgatya saMvRtya cAtapatraM pravizyAyatanasya koNe vyamuJcat / tatropari ca divyAMzukaveSTito'yaM vimuktaH pttH| jhaTiti ca paTaM vimucya tathaiva tvarayA taralitamanovRttiranyatazcakSurakSipantI mAmapazyantyeva nirgatya sA'pi tAsAM militavatI / athAhamatikautukAduttaralamAnaso nanu yAvadAsAmasau puSpocayavyAsaGgena vyagratA tAvatpazyAmi kimetadaMzukAveSTitaM vastviti gRhItvA jhaTityuDDIya sAvakAzAdekAntamiti gataHkoNaikadezaM yAvaddhe. STanakavastramutsArayAmi tAvadAlokitaH paTo'yaM padaM cainamuDhelya yAvadvalokayAmi tAvadekatastaveyamanalparUpAvabhArapaddhatiranyatazceyaM tasyAH kusumakArmukAyatanaprazastiratimanoharA citramayI mUrtirAste / athAhamaho ka punarasya saMsA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA / rasAgarasaraNeriyamIhazI zilpavidhivizeSasArA sRSTireSA punaratraiva kanyakAvastuni vyaktIbhUteti yuvayorapUrvAkArasundarimadarzanollasitavismayarasaplavena jaDIbhUta iva nizcalAvayavakAyo vikasitena cakSuSA pratyaGgamubhayataH krameNa nirIkSituM lgnH| atrAntare ca kuto'pi garbhagRhopakoNadezADavalA bhasmanaH pralepena, kapilA jaTAbhiH, ApATalA jaTAnAmagrakoTibhiH, AvaraNavalkalena ca haritakAntirityanekavarNadharA mUrttiriva gAruDI tatkAlakalitadAruNabhayA duravalokaprakRtirekA bhrukuTibandhakAritamukhI prakAmavRddhA tapasvinI kopena paramudargalaM jvalantI nirjagAma / nirgatya ca sahasaiva sA kaNTakaghaTAsaGghaTitairiva, jvalatkaNakarambitairiva, zRGgiviSaniSiktairiva, roSazANottejanatIkSNairvacobhiH AH pApa puruSarUpa prapazcitapazubhAva truTitapaTuvivekaguNodbhaSTacaitanya dhiGmAnuSyAdhama tvayA kimetadAcaritamapavitram / kaitadapavargasaMvidviSayanAyakajanayogyamAsanasthAnamArUDho'si / mUDha kimiti devatArcanavastUpakaraNamiyaM bhagnA / tannUnamidAnIM tvamasyaiva karmaNaH phalamanubhava / prathamasamutthitena vacasA proktaH pazureva / kintvanyatra samuDDIya patanena pataGgajAtAvanena ca mANikyazuktikAbhaGgena tadAkArayA caJcvA zuko bhUttvA kSapaya kAlam / ayaM ca paTaH zirasi zuka. jAtivilakSaNaM zikhA bhaviSyatIti mAM zaptavatI / ahamapi tathA zapyamAnastayA nanu kiM mayA kRtamiti yAvaddhastAtpazyAmi tAvadAstRtatadIyakRSNAjinopari svacaraNena bhagnAM mANikyamayIM zuktimapazyam / dRSTvA ca sAnutApamaye citravilokanAkSepaparatantratayA hRdayasya, yAvadasAvupamarya bhidyate tAvadapi na cetitaM madaDitalena / tadiyametasya karmaNaH sumupasthitA pariNatiH / bhavatu svIkriyata eva daivena yathA pradattametatphalam / ytH| gAtrANi kAMsyapAtrANi krmbhishchidritaanysau| ___ kAMsyakAra ivAjasraM parivartayate vidhiH // __tanname durviSahazApasantApadustarametat / tathApyathedamatidurantasaMvAdaM duHkhamupanatam / yatkila keyaM kasya sutA katamakulaprasUtA ka vasatiH kuto'tra samAgatA kimabhidhAnA tribhuvanepyananyatulyAkRtiH kumArI kamenamapahastitAnaGgarUpaM puruSapuGgavamiha hRdIva paTe likhitamAvahatIti na khalu praznAnavasareNa kathazcana parijJeyA ca babhUveti cintayati mayi prAyastathA zApakalakalamAkarNya jhaTityunmuktapuSpApacayakartavyA tvaritameva dvitrisakhIsanAthamUrtirasau kanyakA saMbhrAnteva tato'tinedIyasaH kusumavATikodarAdAjagAma / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA jhagityAgatya ca upajAtavaktrAmbujamlAniriha paTe pragADhadRSTistambhiteva nizcalAGgI kSaNaM kiJcidvicintya sakrodhamiva tAM mayi vitIrNazApAM tapasvinImuvAca / hA hA ko'yamArye sakalasatvAnukampanaparasya bhavAdRzo janasya vimalasamAdhisindhuniautakrodhamalopalepazcetasi / AH kRpArasataraGgiNi bhasmanassamAlepena dhavalA himakAlacandrikeva prakAmazItalA'piklamakarI sNvRttaa'si| karAgravartinA rudrAkSavalayena kuNDalitaviSadharAdhyAsitA candanalateva AhlAdidarzanA'pi bhISaNIbhUtAsi / kapilapATalazikhAvatIbhirjaTAbhirdAvadahanArciSmatI mahIdhramekhaleva satvAzrayApyasevyatAmAgatA'si / tatkimevamArAdhyacaraNe! praghanakopAnalajvalitayA dRzA taDitpAtamAcarantI jaladharevAtyantamamRtAzayA'pi lokamuttApayasi / kimiticAkrozakaTuraveNa vacasA sphuranmukharormikalakalA dugdhAbdhiveleva madhurA'pi vyathayase / zAntendriyaM kinnAma saMsAradUrIkRtaM tvamadya vismRtA bhagavatI, yena zuktibhaGgAdAgatena sarvArthaparipanthinA kopena zapto'yamatarkitopanataduzceSTitavipAkastapasvI, tadvadhAraya kimanena prANinA kRtam / anena nissaGgapathavartinAmanucitaM dRSadvastumAtramasau zuktikA bhagnA / krodhena tu kimaGga kathyate yA kila hariharabrahmaNAmapi durApA nizzreyasarasAspadaM kSamA nAma jJAnamayamayUkhavatI vivekamaNinirmitA tAvakI zuktistAmadya paramANubhaGgena bhUrizo vimarca janitA mahIyasI hAniH, tadyena bhagavati tavedamapakRtaM tameva saMsArasAgaragrAhamariSaDagavijayinA prazamena zamaya kopam / enaM tu zuddhAzayamidAnImanugRhANa zApAntena / kizcAnyadapi yAcyase yathA'sau zukajAtigato'pi vizeSavatA manujacaitanyena kAlaM gamayati tathA karotu jantUnAM hitaheturAryeti sAbhyarthanamanayA prasAditA jAtAnutRptiriva sA tapasvinI vatse yadyevaM tadyathA'yaM paTo'sya zirasi zikhAtvena pronmeSameSyati tathA tadutthAnapUrvama (bhre)SavAGmayAva(bhi ?)rAmanirmalaM caitanyamutpatsyate yathA ca mamAsanagatena bhagneyamaruNamaNimayI zuktistathA'sya yadA kasyApi jagadekabharturAsthAnavedikAgatasya zuktikAyamAnA caJcUrbhaGgamAyAsyati tadA'yamAtmaprakRtimAsAdayiSyatIti zApAntena maamnugRhiitvtii| athAhametasminnantare jhagityupanatayA zApAbhidhAnayA niyatyA kabalite caitanyavivasvati, mIliteSvindriyAravindeSu, sarvatazcAndhakArite jagati, atya sadbhAvamivAtmanaH pratipadya nissaGgabhAvamavrajam / anantaraM cako'haM kutrAhaM kathamahaM kiM mUrtirahaM kiM vasatirahaM kiM pracAro'haM kimabhyavahAro'hamitina kiJcadava
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| buddhavAnasmi / idAnI paramekahelayaiva laghusvarUpamagre vilokya sa evAyamiti sAdRzyA(ta)pUrNAbhijJAnaharSastvaritamAgataH pratIhArAvagamya dakSiNadigaGganAbharaNakuNDalaM kuntalaM dezamadhyAsitaM pratiSThAnanAmno nagarasya svAminamavanyAmekanAthamAnandinAmadheyaM bhavadvasthAnazobhanAM bhuvamanuprAptaH / tribhuvanaikabhUSaNamiyaM ca darzitA citreNa kanyakA / kathitaM ca yathA'nubhUtaM kutUhalam / Alokitazca jvalatkandarpahutavahottaptasImantinImanovizrAmadhArAgRhaM devaH / pramodAhnAditaM ca prasannadarzanAlApagoSThIsukhAnubhogena sanetrazravaNamantaHkaraNam / atazcAdya puruSadharmAnubandhI digantarAnusaraNaprasaGgena yuSmatsaGgamAnnivRttakRtyo'yamAtmA / jAtazca mamAtra saMsArAmbhodhipatane bhavatparicayAtmako ratnalAbhaH / pratyetu ca martyalokamakaradhvajaH svAmI / yasmAdasau kumArI yathA citragatenAtmanA sevyamAnayA bhavatpratimUrtyA sanAthamitthamenaM paTamAvahantI bhagavantamambikAdayitamArAdhayati tathA nUnamanurAgiNI tvayi prasUnazarasAyakazikhAbhiH khaNDyamAnamarmagranthiratyarthamantarvyathAmanubhavantI kApi kAlaM kSapayati / etannu punaritthamAvedyate / yatkhalu kutazcidasambhAvyamAnadarzanayA tayA saundaryasampadA bhoH kSitIndra tAdRzI sA, na yA nikhilavizvakalpanAzilpanipuNenApi vedhasA sraSTuM pAryate, na yA nirastalokatrayavarAGganArUpazrIbhirapi zacIprabhRtIbhirvi jetuM zakyate, na yA tribhuvanAdhipatyArpaNasamarthenApi tapasA prAptumarhatItyevamuktvA vyrNsiit| rAjA'pi aho ! sumahadetadAzcaryam, imaM vRttAntamAvedya kumArakesariNA vismAyitamApyAyitaM ca me mAnasam / yatkilAtra saMsAramahodanvati viSmaka lmaSollola (viSamakarmakallola ?) lIlAbhirantaritaM ka dRzyate kutra vA''sAdyate tAdRzaM kanyakAratnam / athavA kimatrAlocyate nizcitamacintyaghaTanApaTIyAneSavidhidurghaTAnyapi ghaTayatyato vidhireva me kadAcidanukUlavartI kuvala yavilocanAM ghaTayiSyate tAmityevamanucintya puroyAyinaM kumArakesariNamanalpapremopacAracArubhirvacanairuparudhyAvasthitaye kRtAbhyupagamamAdAya nirgato maNi maNDapAvisRjya ca pAritoSikAlaMkaraNadAnairjanitasanmAnaM vasantazIlamAruhya ca turaGgamaM saha praNayinA sAmantavargeNa ngrmdhivivesh| __itazca kanyAkRte narapatireSa mayi nyastabhAra iti vidhinA prahitA tAM mugayitumiva jagAma dinasUryayoryugalI / tatazca saMdhyonmeSasamRddhaH pazcimadigpartibhUbhRtaH zirasi /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 soDUlaviracitA manasi ca manmathajanmA manujapateruto rAgaH // atha bhuvanamabhUtAlokapAtAlamUlodara iva nidhAnaH prodabhUdandhakAraH / sa khalu malinasAraM dhAma yasyopamAtuM - prasarati na kuto'pi kApi sArasvatazrIH // iti kAyasthakavisoDhalavinirmitAyAmudayasundarIkathAyAM kumArakesarisamAgamo nAma sArasvata zrIpadAhazcaturtha ucchvAsakaH / / paJcama ucchrAsakaH / tataH krameNa prastutasAyantanArAtrikasamaya samAhatAmandamaGgalamRdaGgaravakalakalodbhinno madacchaTATopa iva haritkarikapolamaNlAduccalitaH pUrvasyAm yAminIparyaTana pravRttAnAM pretasainyAnAmasitapatAkAstamba iva pretapatipurAntarutthitastrizaGkhatilakitAyAM, zItalAvasaraM vihAya niHsRtasya varuNAstrapAzaphaNino visphAraH phaNApaJjara iva pravitataH pratIcyAM nidherdvAri prathamapAlakopasthitAnAmArakSakartRRNAM karatalatulitAsipatraprabhAkalApa iva kuberanagaragarbhe saMbhRtazcottarasyAM dizi, samantAdAvRtaviyanmaNDalo gava ( ra ? ) lasambhAra iva dravIkaraNAdvistRtaH pravAheNa, yAmuno jalaugha ivo DU ( ga ?) tya viluThito bhareNa, vAtyollAsa iva kajjalarajasAmU, ItipAta iva kokapatatriNAm, asitamukhapaTokSepa iva diggajAnAm, mRganAbhipontako ( patriko ?) pacAra iva bhUvedikAyAH, tamAladalAcAra iva gaganamaNDapasya, mudhukarotpAta iva brahmANDapuNDarIkasya, marakatodvATa iva bhuvanakozasya, kalabhakulatalpakalpanAkulakarikuTumbinIpATyamAnAJjanagirItaTIkSodasodaro dikpAlapurAyatanadevatAdhUpavelopadahyamAnakAlAgurudhUmavallariprasAra iva nIrandhramandhakAro jagadAcacAra / yatrAlokavirodhini pravitatadhvAnte dhruvaM netrayostrAsena tvaritaM palAyya hRdayakroDe nilInaM mahaH / tenAtra sthalamatra vAri viTapI vAcA'tra panthA iti svAntenaiva nirUpya sarpati jano yo yatra tatraiva saH // yatra ca - nibhRtacaraNanyAsAnuccakramAmapanUpurA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| masitavasanAM nIlAbhairapyalaGkaraNairvRtAm / . kalayati zanairAgacchantIM mukhAnilasammila- . nmadhuparaNitaiH saGketastho yuvA hRdyapriyAm // kiM bahunAandhatvamAhitaM manye tamasA dIpakeSvapi / ato hastadhRtAH strIbhiH saJcAryante gRheSvamI // kSaNena ca paurandarI dizamanu tAdRzatimiranikareNa nIlIkRte nabhasi, harahAsarAziriva dakSiNa (dAkSAyaNImukhe, ?) pAJcajanya iva janArdanakare, nirmokapuJja iva kAliyaphaNApaJjare, phenapiNDa iva yamunAjale, mRgendra iva tamAlakAnane, haMsa iva kuvalayavane, balAka iva navAmbhovRnde, jhagityAvirbabhUva tArApatiH / tatazca dhvAntaikazatruriti nirbharakopavahni- saMzliSTadRSTipatanairabhisArikANAm / candraH suvRttasitabimbanibhena bhasmapuJjIkRtaH zirasi pUrvagirebabhUva // tasmAcca padaM kRtvA niraalmbmuprissttaaddhisstthitH| pUrvazailAkSarasyenduranusvAra ivAbabhau // krameNa cacAndra maho maNDalabhAjanasthaM dugdhaM yathA yAmavatImahiSyAH / viyoginAM dRgdahanogratApai rullAsitaM vyomatale luloTha // dhAmabhiH sitamayUkhasamutthaiH sAndradugdhavisarairiva dhautam / andhakAramalakajalalepatyaktamambaramabhUdatizubhram // athaprApya maNDalamacaNDarociSazcumbakAzmasadRzaM madhuvratI / tIvrabhAnuhatakairavodarAnaSTazalyakalikeva niryayau // 10 sadayasa0
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 soDalaviracitA anantaraM cagandhaH samRddho navakairavANAM pradoSavAtairavakIryamANaH / nAsAgato nasya iva kSiNoti mAnagrahaM mAnavatIjanasya // itazcajyotsnAsakhaH kusumakArmukapANireSa nizcetaneSvapi vikAravibhustathAhi / spRSTAH kareNa zazinA sravadambubhAvaiH svidyanti shiitkirnnoplshaalbhnyjyH|| anyatazcaambha:kaNAsrazatacarcitapatrahastasaMsaktapaGkajamukhI kumudotsaveSu / mudrAvaruddhamadhupadhvanitairivArkazokAturA sarasi nIrajinI virauti // kiJcakamalinI bhuvanAntarite ravau vyapagatAlikalApaziroruhA / paridadhe vidhaveva sudhAkaradyutivitAnamiSeNa sitAMzukam // atha tasminnirastatamasi dhavalitanabhasi vikAsitakumudasarasi nihatarAjIvayazasi srAvitazazikAntapayasi zUnyIkRtasaGketasadasi vidhuritavirahicetasi vivarDitAnaGgatejasi jagadAhnAdanapaTIyasi vicarati saudhAMzave mahasi, kandarpadAhopatApyamAnaH kRtapUrvarAtrakaraNIyo rAjA jyotsnAmRtopazAlite saudhazirasi hRdayasukhopacAraprapaJcitamananyasaJcAramasamIpadvArapAlakasakhamabhittikaM ca vilAsapaTamaNDapamadhiSThitaH, kSIrAmbudhau madhuvirodhIva dhavalacInacchadAMzukabhAsvare mahati haMsatUlatalpe niSaNNaH, hariNalAJchanavatazcandrasya darzanena tadAkArasAdRzyAdanusmRtaM citraM vanitAGkitaM paTabimbamavirataM cetasi dhAnaH, tathAzrutAztavyatikaraparibhAvanodbhUtabhUritvarAvisAritayA nanu kathamasau kanyakA gha. TiSyate ka upAyaH kiM kriyate kagamyate kutrAnviSyate kaH samAdizyata iti ci. ntayA samanudantitamanovRttiH,anveSaNAya tasyAstarkayannavasthitiM tridivamandireSu nagareSu vidyAdharapureSu guhyakAzrayeSu bhujagarAjadhAnISu ca, sarvato'pyambaramutpatituM girInullavayitumurvImatikramitumambudhimuttarItuM dvIpAntaramanusatumuragalokaM praveSTumutsahamAnaH, spRhayamANaH sarvagAmitvaM patatriNAM, sarvavilokitvaM jagadekacakSuSo vivasvataH, sarvaveditvaM ca yogasiddhAnAM, madanarasavimUDho gaganAdhirohaNarajjubhrameNa lasati sitakarakiraNasantAne'pyAlalambiSuH, akhiladiGmukhAkramaNavAhanadhiyA vahati kumudavanamArute'pyArurukSuH, Ahibhuvanapathapra. tItyA ca bhAsvatyUmilajalabimbitendupratibimbapaTTikAbhoge'pi pipA (yiyA ?) surityanekadhA klizyamAno hRdayena kiyatsamayamavatasthe /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| tathAsthitasya hi cintayA nabhasi nikSiptacakSuSo rAjJaH sahasaiva tAvantamapi saMhRtya digantasaMbhRtaM candrikAbhogam, apAkRtya ca jetAramapi tamasAM candramasaM, asImaprasaraH punarnivatyevAgatastAvadArambhastAdRzastathaiva bhuvanamAcchAdayannupasthito viyati vistAravAnandhakAraH / tamAlokya ca rAjA saJjAtavismayo manasi bhAvitavAn , aho ko'yaM kiM janmA'yamevaM mhaadbhutvibhuutirksmaadndhkaarH| kiM nAma sa khalvastagato himaaNshuH|prN tithiradya saa| yasyAM prathamameva kiyaddhaTikA ca vidhvAntamanantaramakhilA'pi yAminI candramasA vibhAti / kAlopyahemantavArSikatayA nirmalAmbara eva na ca vinA pArvaNaM divasamindugrahaNatayA sarvagrAsena tamo'pi rAhavIyamAzaGkayate / tatkimetat / kimeSa punarudbhatapakSatayA samuDDIyAntarikSazirasyArUDhavAnaJjanAdriH, AhosvidakAlajaladharaH kazcidunnamya samAgatassyAt, indrajAlaM vA kenApyupadarzitamityevaM vimRzati mahIzvare kSaNAdeva sa khalvandhakAro nijApasAreNa samudghATayannandavIM vibhUtimekatra puJjIbhUya gaganAnagaraparisarotsaGgavartini bhUtale papAta / tatpAtasamakAlameva tasminpAtayannivAzrUNi, drAvayanniva hRdayaM, chindanniva bandhanAni, dUropasarpaNavazAdakalitAkSaravyaktiratyantamAtaH pUtkArakaruNo dhvaniravizrAntamuttasthau / zrutvA ca taM zabdaM UhanAsagarbhamudbhUtakaruNaH kSoNIzvaro nanvasAvekahelayaiva tamorAzirambaramapahAya saMvRtenAtmanA kaH kila mahImavatIrNavAn, atra ca dUrAntarotthAnAdatAramadhuraH kasyAyamAkrandamukharo dhvaniH, atha bhavatu yasya kasyApyeSa pUtkAraH kimanena, samantAdAtaparitrANaM nAma dharmaH satAM vizeSataH kSitipAlaneSvadhikAriNAM kSatriyANAm, atastAvadavilambamevAtra gatvA patitamApadi prANinamAzvAsayAmi, prasaGgAdasya ca tamasopyanvayamavagamiSyAmIti nizcitya utthAya zayyAtalAt vidhAya ca vIracaryocitAM veSasaMvRttiM AkRSTakhagaH prAvRtAndhakArapaTaprabhAvAdalakSyamANo'GgayAmikairArabdhagamanavego muhUrtAttaM pradezamAsasAda / / jhagiti zmazAnavAsinyAzcaNDikAyAH zUnyAyatanasya nAtidUravartino vizAlaviTapenAzvatthazAkhinA sanAthasya mahAndhakUpasyopakaNThe tenAndhakArapaTalena kAyakAntitayA vyaktimAgatena malinAkRtim, atyantadIrghatayA dIrgha trivikramAdapi, prakAmapRthutayA pRthu tArakapathApi, saralAsitamUrtitayA lohAkSamiva kAlacakrasya, ghRNAvadrUpatayA talAramiva (1) narakanagarasya, raktopavarddhitAGganayA garbhapAtamiva mAreH, atithimiva bhuvanabhojinaH kRtAntasya, sahAyamiva
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA kalpAntacAriNo bhairavasya, senAnyamivAndhakarucira(kAsura?)saMhAriNazcaNDikAparigrahasya, pumbhAvamiva kRtyAyAH, piNDabandhamiva bhayAnakarasasya, sparzapariNAmamiva visragandhasya, yAgopaghAtinAmantazvaro'yamiti kruddhena zatakratunA kSiptadambholidahanasaMdIpitamiva piGgordhvamUrdhajaM ziro bibhrANaM, jvaladdIpakayugaM catvaramivAtipiGgekSaNadvitayadAruNaM vadanamujjRmbhayantaM, vaktrakuharAnniHsara ntIbhiH pRthutarAbhiranekazo'pyarciSAM chaTAbhirmuhurasrAsavatRSNayA rasanAzatAnIva kalpayantaM, caitanyAropaNakSaNe sapadi vidIryamANamukhadarzanatrAsAtpalAyitena kRSNakiraNAndhakAravatA vAmahastena khaNDendulAJchitAM kAlarAtrimiva darzayantam / itareNa ca pANinA malinabhAsi muSTau sthitAM yamasya (bhra)kuTighaTanAndhatamasavartinImApATalakaTAkSalatikAmiva lohitAleparaktAM kartikAmuJcayantam , riktAntrakUjitAkarNanavazena jhagiti nikSiptAyA dRgvidyutaH pAtAdiva nipati. tena sahajazAlinA jaTharAvaTena bhrAjamAnaM, mekhalIkRtAhiphaNapaMjaramaNivrajAdullasantIbhiH jvaladvahulajaTharAnalajvAlAbhiriva mayUkhamAlAbhirnAbhikUpAntahIpyamAnaM, sarvatopyaGgeSu pizitazoNitAbhAvata (tta? ) yA svasminnubhUtakabalanAzaH prasAdanAya dehato viniHsRtya caraNalagnairnijAsthiphalakazakalairiva zuklAtirakSarucibhinakhaiH kSitipiNDamApANDuraM kurvantam, azeSato'pi kIkasamayatvAdekadhAtuniSpannamiva dehamAvahantaM, pitRvanavihAralagnAbhizcitAdhUmaghoraNIbhiH kajalitAmiva nikAmazyAmAGgadyutiM dadhAnam, itastataH salava(saMca ?)ladbhaSaNasitoragamiSAdAmiSeNa bharaNamalabhamAnairnirgatya rabhasA nijAntrairapyavayaveSu mAMsAzayA sambhAvyamAnaM, bhISaNatayA vibhISakANAmapi bhayamutpAdayantaM, bIbhatsatayA nArakiNAmapi ghRNAM janayantam , ugratayA kRtAntamapyabhibhavantaM, hiMsratayA mRtyumapyatizayAnam , AvRtaM bhUSaNIkRtAnekanarakaroTibhiH, karaGkeNa ca sanAthavAmakakSa, mukhIkRtArddhalalanmAMsapezikaM, upavItIkRtaziromAlam , AlambitAsthihAram , AkArabhAsuraM rAkSasaM dadarza / tena ca nidhAya yamadaNDabhISaNaM bhujadaNDamandhakUpodAdAkRSya prasabhamavaruDAm, avirataM ca sadInamAkrandantI, sutrAsataralatArakeNa cakSuSA nibhAlayantImabhito'pi kakubhaH, prabhUtakampAmApANDureSu naktazcarAbharaNamAlAkapAleSu saMkrAntayA pratimUrtyA tasyaiva zaraNamiva praviSTAM, jaToragarakSitAM yauvananidhAnakA(kala ?)shiimivaandhkuupgtodraadutkraantaaN, kamalabhramAdAgataM caJcarIkacakramiva karAgramilitaM rudrAkSamAdhAnAm, AvArakeNa lAvaNyasalilazaivaleneva latAvalkalena zobhamAnAM, tAruNyena nistuSIkriyamANasya kAnti
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| kalApasyopari parisphurantyA tuSacchaTayeva yogapaTyAkRtottarAsaGgA, prakAzitarUpamAdarzabimbamiva bhasmanovartitaM gAtramudvahantI, caturaGgapramANamAsUtrayato vidheraGgasparzakampitAdvicyutena karAdguNatrayazAlinA vikarNamAnasUtreNeva yajJopavItena virAjamAnAM, pRthunetrakRSNAjinarucA kucakamaNDaluvAhinyA trivalimekhalAbandhabhRtA dhRtavrataliGgayeva gAtrazriyA parigatAM, mAhezvarI mUrtimiva zazikhaNDamaNDitAM lalATena, vaiSNavI hRdayabhUmimiva kaustubhavibhUSitAmadhareNa, paitAmahImAsanasthitimiva sarojamayIM dhavalAkSivikSepeNa, vRkSazikhAzAyibhirArtaravaprabodhAdutkUjadbhirAkrandyamAnAmiva patatribhiH, anilAndolitazirasA nivAryamANakauNapAmiva pippalamahIruheNa, prasAritakareNAkRSyamANAmiva sudhAkareNa, kRtAliGganenApasAryamANAmiva nizIthamArutena, prazAntAkArasundarAM caturdazavarSavayasamekAM kanyAtapasvinImapazyat / dRSTvA ca jhaTiti mA mA bhairiti gRhItakaruNArasairvacobhirAsannamaraNabhayodbhUtazoSAmAzvAsayaMstapasvinImaho bhadramasRgbhujA hatakenAspRzyamAnAyAmevAhamasyAM tvaritamiha prApta iti pratoSollasitamAnasaH sahelahakAravaM vimuJca vimuJcApasarpa re durAtman na khalu bhAjanamasIdRzAnAmAhAropakaraNavastUnAm / tathAhienAM tava prakuthadAmiSakhaNDasAdhye bhojye yadItthamupayogavatIM vyadhAsyat / vedhAstatra khalu rUpavizeSazilpa __ saGkezamIdRzamasau bata nAkariSyat // tadaho vistAriNi pitRvane'tra kutrApi nipuNamanviSya kAlApahRtajIvitAsu jantukuTISu zaTitapizitapiNDakaiH kuru duSpUraNamAtmano jaTharagartakasyeti taM naktaJcaramavocat // so'pi jhagityAlokya rAjAnam , api nAma surasiddhavidyAdharoragamanujaguhyakAnAmanyatamaH, ka eSa yuvA, mayA hi kila sarva eva tribhuvanodaravivarasaJcAriNo vIkSitAH pumAMsaH, puruSapuGgavasyAsya tu kimapyapUrvamevAGgeSu lAvaNyam, anya eva kalApaH kAnteH, aparaiva hi rekhA saundaryasya ca, ArabhaTistu kimApRcchyate yo'yamatyantabhAsurAkAradurnirIkSANAM rakSasAmapi bhayaGkarasya mamAgre nirvizaGkamutvAtakhaDyaSTirevamAtmAnaM darzayati, tanna sAmAnyo bhaTamAtramasAvadbhutaH kazcit / athavA kimiSTArthaparipanthinamapahastanIyaM pratibhaTamupa
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 soDalaviracitA zlokanavikalpenAlokayanneva tiSThAmi / nirlocayAmi jhaTiti cainamityevaM vicintya kRtAntasadmano mukhasya dvAri baDAsthitoraNasrajamiva visRtvarAkArazikharAM vikAsayan dazanasaMhatiM, tayaiva ca vizAladhavalayA pralayajaladharabalAkAcchannamiva bhuvanamApAdayan , akhiladiggajakulAvatrAsakena dhvaninA solluNThahAsaM jahAsa / helayA cAbravIdaho ko bhavAn kimevamasyA kRte tridazairapyanabhigamyavikramaM vi(ni)grahItumAgato'si mAM / ko hi kantavistRtAmbodhijalamahAplavena plAvyamAnAM praskhalitumiha kSamaH kSoNI, kA nAma balavAnmayA nigRhyamANAmimAM vimocayitumIzvarastApasIm / kizca kiM me tvayA dvibhujena jantunA kriyate / yo'hamayodhyazcaturbhujasya viSNorapi, dazabhujasya harasyApi, dvAdazabhujasya svAmino'pi, anyeSAM tu gaNanaiva kiyatItadetadiSTopadezAnugraheNocyase, kalyANaprakRtirasi, kimityevamazakyasaGgarasamArambhAdAtmAnamanarthasaGkaTe pAtayasi, kimiti tAruNyataralito gaganamutpatasi, kimiti darpAndhaH kRtAntamukhakUpe nipatasi, kimiti vIravratasaMyamI mRtyumArAdhayasi, kimiti zauryagrahAviSTo jvalatyagnAvAtmAnaM kSipasi, kimiti raNarasAsvAdapravRtto viSataruphalAni khAdasi, kimiti subhaTacaryAkutUhalaikadurlalito dAruNena phaNinA krIDasi, kimiti vibhujabalAvaSTambhavinaTito diggajena karAkRSTikeliM karoSi, kimiti cApannaparirakSaNapravaNo raNena vizvaikavIraM mAmupakrAmasi, vraja vimuzca duHzikSitadurantamimamadhyavasAyamAyodhanasya na khalu vimukheSu rakSasAM pravaraH praharatIti prokte palabhujA bhUbhujAmadhIzaH pratyuvAca / re re durjIva kimevamamunA praznAdinirarthakAlApakolAhalena janayasyantarAyamupasthitAhavamahotsavasya / svaprazaMsAparo hi yattvaM kila bahubhujAnAmapi puMsAmayodhyamAvedayannAtmAnaM dvibhujanindAparAyaNo mAmavajJayA juSe tatra sA tavaiva pizAcikodarakozakITakasya griiysii| nareSu bahubAhutA nAmamAtya(na mAhAtmya ? )sya / kinnu na jJAtavAnasi yatkhalu svAmI nizAcaracakrasya rAvaNo viMzatyA'pi bhujAnAM dvibhujena kSuranizitadhArAgradalitagalakandalocalanmaulipAtamupasaMhRto rAmeNa, bhArgaveNa ca bhujasahasravistRtaH kArtavIryaH, tadvadhAraya bhaTAnAM bhujadvayamevopayujyate saMyugeSu // tathAhiuzcaccittAnAM tribhuvanajaye dakSiNabhujaH kRtArambho vAmaH punarabhayadAnAya cakite /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| kka (ku ? )puMsAM tAveva dhruvamudarapUrttivyavasitA ___ vabhUdekazcAnyo malanigamabhUmeH zucayitA // hariharasvAminAmasAdhyo'hamiti ca trailokyavanyeSu nindAmAtanvatI truTitaiva kinnate jihvA / truTitA na cedahamidAnI lunAmi / apica re pApa pratipadamudaJcitAlApaiH kimiha vistAritena prAkRtajanocitena kalinA / yasmAnmiyo marmAviSkArameduro raNDAkaliH, AkrozamukharAGgulIsphoTanapradhAnaH sapatnIkaliH, asabhyazapathikotthApanapaTIyAnkuhanIkaliH, svahananopakramapravaNo brAhmaNakaliH, zAkhohAraparaH prahAravandhyo vANijyakakaliH, kuTumbamelikalakalodargalazcAntyajakaliH, anyazca kazcidanyonyAcaraNanindAparAyaNaH, ko'pi parasparakRtopakAraprakAzanaparaH, ko'pi garjitaravamAtrasAraH, ko'pi cAtmaprazaMsApurassaraH kaliH, ityAdyanekadhA'pamAnakaviSayo vidheyaviphalaH paryantanIrasazca samantAjjAnapadaH kaliH / subhaTakalistvanyAdRza eva / yatra prahAramilitAsidhArAkhaNatkArarava eva saGkarAlApaH, prabalakuntAgratADitodAtarakuJjarAraTitameva mahIyasI hakkA, parazumukhavikhaNDitAriziraHsuSirapariNatapavanorubhAGkAra eva nijharAgarji:, svabhujasaMhRtArAtikulapurandhrikAnuzocanapadAnyeva pareSu nindA, vimukhIkRtakAtarAbhayapradAnameva cAtmani prazaMsA cAralokasya, tadadya re samaramUDha tenaiva kalinA'nuSThIyase / prahara prahara pUrvam / nAhamagraprahArI raNeSu / yena te jhagityasilatollAsalIlayaiva vibhUya kapilakuntalasaTAprabhoddIpraharazarAnalakarAlitaM khaNDamiva tripurasya pAtayAmi dharAtale ziraH, tArayAmi ca vipakSanigraheNa tApasIm, ityevamurvIbhujo nizamya zauryamadodrekadAruNaM raNAlApam, AnaMditaH pravIralAbhena, vismitaH pratibhaTAvalepoktibhiH, taralito rAjabhujabalopalambhakautukena, tvaritaH samarasaGgamAbhilASeNa, kupitazca prastutArtha(vi)ghaTanAt, rAkSasa:-" sAdhubhoH zauMDIra ! sAdhu, yo'haM prakRSTharaNapathopadezAkSarairevamanuzikSito'smi tadeSa pUjyase kuzikSitagurossamarazikSAkSiNayA rAkSasena tava / bhavAbhimukhyena / praguNo gRhANa majaparighaprahArAtpauruSasya phalamityAlApasamakAlamutpAdya pippalasya purodRSTamasaGkaTAyAmaM tAla(du)mamudgreNa raMhasA nabhasi bhrAmayitvA kSiptavAn / kSitIndro'pi tamApatantamantarikSaNa sauSTavAgamanasaGgrahItairvAyubhiH pUtkArabharamutsRjantaM pRthudalena zAkhAkadambakena vipulaphaNAcakravAlabhISaNaM bhujaGgamiva saralaprakANDamavanIruhaM sarpAricaJcusandaMzadAruNenAsinA vikhajya khaNDazaH pAtayAmAsa /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA krodhena yAtudhAnaH punaranyamanyAdRzA prahAropakrameNa zAkhinaM vyamuzcat / avahitazca rAjA tamapi tenaiva pathA nirvartitavAn / anyamanyaM ca yaM yamurvIruhamatikrodhaduIro nizAcaraH kSipati taM taM nabhasyuddaNDatANDavanaTezvaro narendrazchitvA'vanau prakIrNameva darzayati / evamanyadapyanekoddaNDagaNDopalazilAdi yadyathA samarthamastrIkaroti naktazcarastattathaiva prapazcitocitAghAtabhaGgena vighaTayatyurvIbhujAM prvrH| tatazca kSitIndrakaratalitAsipatraprabhAvaparibhUyamAneSu viSamapAtiSvanekazopyastreSu bADhamuddIpitaH prabalabahulakopAnalena kauNapaH kutopyAkRSya kare kRtamutkSiptavAnekamapUrva, vizvasaMhAravidalitasya brahmANDasampuTasya karparamivotpAtacalitacaNDAnilena balAdullAlitaM, kSitipIThamivAdikolena daMSTrayA vidhRtaM, kalpAntavighaTitaM kamaThendrakaTAhamiva sphuTanavegAdUrdhvamuccalitaM, devatAvatAritamiva adbhutAdmavistaraM zilApiNDam / upari cAndolayanmastakasya sa darpodrekadussahamavAdIt // kAlasyAsanapIThikA'timahatI bhittizca mArIgRhe mRtyorapyabhiSekamaGgalavidhAvAyAminI vedikA / mahAhuprahitA'dya vIra zRNu bhostvAM saMharantI zilA yo'nyaH kazcidihAmareSvapi bhaTastenApyasau rudhyatAm // ityevamabhidhAya (prahartu pravRtte rAkSase) narapativinAzazaGkayA hA hA gRhItamapratisamAdheyaM pApena rakSasA praharaNamiti sAkutamAkulIbhavati tapasvinyAzcetasi, ahaha duSkaramito vimokSaNamavanIzvarasyeti viSIdatsu khecarajaneSu,aho ni thamidaM jagajAyate lagnamiti ca samantAduttAmyati digIzavarge, na kila yAvadasAvAkSipya kSipati tAvadekahelayaiva kalahakauzalavizArado medinIpatirapahAya khagamAdAya ca vicitrAghAtaghaTanaikacaNDaM gaNDopalamatirayavisarjitena saMvAritAkhilabhujasthA (sthe ? )nA tena jhagityAjaghAna karAgramaNibandhe palAzinam / tasya ca gaNDopalAsphAladalitamaNibandhavidhurAtparibhrazya hastAcchilA bhUtale papAta / sA tAhagArambhasaMrambhiNI mahAzilA viveza ca nijAGgabhara(dA)ritadharAtalA pAtAlam, utthitazca narendrasambandhinA sAdhuvAdena mizritaH samaramutpazyatAM nabhasi nabhazcarANAM kalakalaH / atrAntare niSphalIbhUtabalavadakhilAstrapAtaprayAsatayA vilakSo rakSasAM varaH sahasaiva kacidadRzyabhAvamApadya prayAtavAn / urvIzvarastu vismitena vyacintayat / nanu ki
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 udysundriikthaa| mityasAvasamAnapauruSaH pizitAziSvevamakRtasamarasamAptirantarAla eva gatavAn, kiM sagare nareNAdharIbhUtastrapayA tirobhUtavAn, utAparopAyakAmasvadhAmanyagAt, athacchalena mAM vaJcayituM prAvizannabhasi, yadi vA mamAzayaparIkSArthamevaM sthitavAn , utasvidiyamIdagvidhaiva prakriyA rakSasAM raNeSu, kiM punaH ranenaiva pathA palAyitavAn, AhosvidasAvevaM samaropasaMhRtikramaH, tatkime. nAmagre vidhAya tapasvinI yAmi, pratipAlayAmi vA muhUrtam , athavA chidraprahAriNI hi rakSasAM jAtiH, ataH kiyatkSaNamudIkSyata eva panthAH pApasya tasyeti vikalpamAtanvati vasundharAsvAmini, akasmAttasmAdagAdharandhrodarAdandhakUpataH pAtAlajAnhavIpravAhapaTuravodgAra ivojagAma huGkArajanmA mahAdhvaniH / tatastasyAnupathAnubandhinA dhUmapaTalena varSannaticapalaphAlavisphAribhiH sphuliGgaiH phullannullolavalginIbhirvAlAbhiH sa khalu sAmIraNena raMhasA nirjagAma durnirIkSyo rAkSasaH, sthitazcAgre / tasya ca visaGkaTAkAravistRtahutAzanAbhogasya sudUramanusarpiNA(jvA)lAkadambakena jvalatIva medinI, jvalantIva kakubhaH, jvalatIvAmbaraM, vizvamapi pralayakAlAnalakalApoddIpyamAnamiva dussahAvalokamApannam / atha tathAkRtopasthitirasAvagnimayAkRtiragnimayAlokapaDatiragnimayAlApavRttiragnimayAstrasaMbhRtiragnimayAzeSavyAvRttizca durakSareNa vacasA kSitipAlamabravIt / naiSA hanta zilA na tAlaviTapAdyastreSu cAstraM kima___pyetadyatra vipaJcayiSyasi balaM bAhoraseH kauzalam / bhrAtarvahirasAvanena balavajvAlAvalIDhasya te - nAnyo'smatkaruNArasazrutibharAdAste paritrAvidhiH // . tadayamAlihyase lalatkAlajihvAvilolakoTibhirvAlAbhirabhihito'si bho rakSa rakSAtmAnamasti re zaktirityevamukto mahIpatiH kRtvA smitaM pratyuvAca / re kravyAdakITaka sAdhu sAdhu avadhAnena sajIkRto'smi, ka nAma chalaprahAriNAmanvayotpannena bhavatA zikSiteyamevaM pravIrapuruSocitA snggraamriitiH| kinnu re mUDha pAruSyaviSamAbhighAtadAruNe praharaNaM nAma sudUramAstAM, yaH kila sukhasparzena payasA'pi siktaH pralIyate tasya hutabhujo'vaSTambhena yaditthamAjau pragalbhase tenAvimRzya vicaranizcito'si pizAcajanmA pazuH, pazavo hi vadhyAH samarAdhvareSu / ato'dya mayA vadhena sambhAvyase / zruNu yathA sambhAvyase / sarvatrAGgeSu valgaddhanagahanazikhAcakracaNDAgrakoTi11-12 udayasa0
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA truTyatpiGgasphuliGgoDDamaraparikaraNAmunaivAgninA te / pakaM nirvApya dehAmiSamasilatikAlUnamApInakhaNDa tuNDe kAlasya bhAsvatkuhariNi ziziragrAsagRhyaM kSipAmi // athavA vastavAsya mama bhImabhujapratApa vajrAnalena pihitasya kuto'vakAzaH / uktaM kuru vraja gRhaM mila bAndhaveSu budhyasva re visRja kiM raNaDambareNa // athetthamapi nAsmAkamuktaM karoSi tadidamanubhUyatAmasamasAdhyAvaguNThitasya phalamAtmanaH svabhAvasyeti garvagarimogaragarbhayA girA taM kaikaseyamAskandya nanu zItalena tIvraH prazAmyatyambhasA nirvApyate vahirato'gnimAdau niyamya pazcAdamu khaDDrena rAkSasApazadamapahastayAmi, tatkhalu vinA pAnIyamArdratarupallavenApi prahato'yamagniH pralIyate tattathA karomIti nizcitya vAmena dhRtvA kRpANamitareNa ca pANinA nedIyaso vinamrazAkhasya zAkhinaH pRthudalAtimAMsalaM pallavamAdAya re re hiMsrAdhama dhriyatAM dhriyatAmeSa vidhApyase pallavAhatibhirityamandamAbhASamANaH praguNitAghAtavalgunA saMsthAnena sthirIbhUya dhAvitavAn / anantaramagendrakulapakSatipralayabhISaNArambhadambholidahanadurvAraDambaramAsUtritaM rakSasA''zuzukSaNiprakaramakiJcidiva niyamayitumastrIkRtena viTapinaH pravAlena helopakramaM parAkramamudIkSya mAnavendrasya, sahasaiva paramaho manasi niyAjaM vIryam, aho bhujazauryam , aho vacasyakRtrimAlApaparikaraprauDhiH, aho samityAbhimukhyam aho prahArakarmaNyucitAstravyApAranaipuNyam, aho prabale'pi vairiNyevamavajJAvisphUrjitaM bhUbhatturasyetyadbhutarasAvezAdvidhUtamastakeSu raNaprekSAkutUhaliSu deveSvekAdazAnAmapi rudrANAM jaTAjUTatastruTitajAhnavIpravAhajanmA yugapadambaratalAtpapAta paritaH prakIrNavikaTacchaTAkaTakasampAtadurddharo vArisandohaH / tena rudaikAdazikottamAGgagaGgAmbhasAM bhareNa jhagityeva sA tasya tAvato'nubandhAdasAdhyA'pi vidhvastA zavAzino vaizvAnarI sRSTiH / vizvastavahnizikhA - tazcAsau tathaiva tvarayA vizeSabhISaNAkAramekaM zirasi zikhAdaNDamiva mRtyoH, dvitIyaM kulizamiva surendrasya, tRtIyaM zRGgamiva kAlamahiSasya, caturthaM koNamiva trizUlasya, paJcamaM viSANamivAbhrakuJjarasya, vArddhakAvagalitaM caNDikAdantamivAstratAmApannaM, danujadAruNAghAtavighaTitaM nRsiMhanakharamiva muSTau nivezitaM,
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| kalindasutAkRSTipATito/taTatruTitaM saGkarSaNahalApramiva vastvantareNa sthitamapAraparuSatApracaNDamAdAya maNDalAyamasamakhaNDanabharADambaraprabalaH pratibhaTapalAyanAzayeva sudUramasilatollAsanavisAriNA bAhupAzena rundhannAzAmukhAni, upari parisarpatA kRpANadaNDenArgalayanvihAyasodvAram , udAradIpakAlokadIprayA dRzA kurvansarvato'pyudyotam , uttAlatumulena kilakilArAvazibireNa vizvagataM ca lokamunnidrayan, ugrapadapAtadalitamedinIpRSThaH pradhAvito rAkSasaH krodhAnubandhAtidurddharaM prahartum / athAsau sahasaiva paraM prahAravyApArito rAkSasena khaDgastadugrakaramuSTibandhAdighavya rAjJaH pradakSiNAM kRtvA purazcaraNayoH papAta / rAkSaso. 'pyatrAntare saMvRtya sapadi saGkAmadAruNaM svarUpam , uparacitakarasampuTAJjalirAgatya vinayAdAjAnuvinamitena mUrdhA praNAmamakarot / abravIca saprazrayamaho ! satyamamutaH svarUpAdavagato'si yaH kila jIva iva saMsArazarIrasya gIyase, muktAmaNiriva brahmANDazuktisampuTasya pavyase, mRganAbhinAyaka iva naralokavyaJjanaye(nAya ?)nirvayaMse, ratnaguccha iva bhUkalpalatikAyAH zrUyase, mANikyabandha iva jambUdvIpapadakasya pratIyase, sa khalu sakalabhuvanabhUpAlabhUSaNApIDacUDAgraratnaM pratiSThAnanagaraparamezvaraH kuntalAnAmadhIzvaro rAjA malayavAhano bhavAn / yasya te nAmAkSarastambaH sadaivAlApamAlAgrimaguluccha iva gRhyamANastribhuvanazriyA satatamakhilabrahmANDamaNDalodaravihAralIlAvizRGkhalena mayA samantAdayameva subhaTagoSThISvayameva zRGgAravA svayameva kavIzvarasabhAsvayamevAgragaNanAsu tyAginAmayameva nAmagraheSu viduSAmayameva prazaMsAsu kSatriyANAmAkarNito bADham / kasyAparasyAndhakabhidA devena varNitaparAkramaM mAmabhibhavitumIzvarA zaktiH, kasya vA'nyasya prabhAvamapahAya papAta purazcaraNayorevamasau trailokyavijayI maNDalAyaH, tadeSa svayamupaDhaukitAtmA svIkriyatAM kRpANaH, muktA ca tApasIyam, idAnImanujJayA prasIda, vrajAmi nijamAzramasthAnam, siddhazca tavAhamamunA vikramarasena, kadAcidavasare yanmayA'pi kAryamupayuJjIta tatrAhamanusmaraNIyaH zrImatAM vareNeti sAnunayamabhidhAya tUSNIM gate tasminnupajAtakautuko narapatiravAdIt-bhoH ! samarasannivezodbheditA bhadraiva jAyate maitrii| tenAdya me ramA(NA?)nubhAvAjAto'si nizAcaradhaureya mitram / ato na nAma rakSaNIyaM manaH stokamApRcchyase kathaya ko bhavAnavazyamamunA svarUpasaMrambheNa na khalu palAhArapauruSaM rakSomAtramatimAtraguNo'si rAkSaseSu kazcit, kazca ka vA'yamAsAditaH prabhAvI maNDalAmA,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDaviracitA kimiti cetthamatucchamanasA'pi bhavatA kRpAspadamArabdheyaM tapasvinItyAdi pRSTo nRpeNa so'bravIt 84 kathayAmi zrUyatAmurvI ( pate ! ) prasidvaiva bhavatAmastIha toyadherdakSiNasya paraM kUlamalaGkRtya sthitA sarvato'pyuddIprakanakamayAzeSasRSTitayA bahinirgatasyAsthAnapadavIva vADavasya, vajrihatapakSasya vajradahanavizrAntiriva trikUTazailasya, harazarahutAzadIptasya pradyutiriva tripurasya, kanakasaJcayaparasya koza - rddhiriva dakSiNadigIzvarasya, pralayapavanAsphAlanatruTitA hemAdriziraHzreNiriva vidIrya zatazaH prakIrNA bhUtale, bhUya (riva?) sauvarNI tribhuvanazriyaH zriyo - 'nukArAdutpAditendrapurIzaGkA laGkA nAma nagarI / yasyAmadyApi dazakaNThazAsanakadarthanAnusmaraNatrAsAtsamIraNaH pracaladAyatapatAkAgrataralimAkAreNa sadaiva kampamAnaH pravizati / yasyAM ca rAvaNena balAdAnIya nibhRtAnAM tridazabandInAmanavaratamanargalAzrupAtamalinitAnIva kAlimAnamAvahanti marakatopalaphalakanirmANavanti harmyeSu maNikuTTimatalAni / yA khalvaho vinA dazAnanamidAnIM komalA pakAritAmutsRjya svAtantryeNa pravRtto'yamiti patiparAbhavamasahamAnA tapati tIvramAditye sUryamaNibhUmikA''virbhUyamAnArcizchalena kopAdiva jvalati / yA ca dazakandhare svAminyuparate vilAsavApISu pIDayati kamalaSaNDamacaNDadhAmA'sAvityudaye candramasaH syandamAnendumaNigavAkSavalabhIjalabindurAjibhirajasrameva zokAdiva roditi / tasyAM ca rakSasAmadhIzvaraH pulasterapatyam, anvayAbharaNamambhojabhuvo bhagavataH, zrImatazca viSNozcaraNanakha'candrikA''cAntalalATataTakAlimAndhakAradhoraNiH, anantaraM rAvaNasya pratiSThito rAghaveNAtmanaH pratApa ivAsti rAjA vibhISaNa iti / asAvapi khyAta eka bhuvaneSu / dhAmnA tIvraguNAJcitena jagatAmatyantamuttApake prApte kAlavazAnnizAcarapatau lokAntaraM rAvaNe / tejasvI zizirAzayaH zucisudhAniSyandahRdyAkRtiryaH sUrye'stamite zazIva samabhUdApyAyako dehinAm // api ca yo'bhUnnisargamaline raudre jAto'pi rakSasAM gole / vimalAkRtiratisevyo maNiriva phaNinAM phaNAphalake //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| tasyAhaM mAtulasUnuranalpena ca gRhItaH premNA rAvaNakrodhaniHsRtasyApatsahAyaH sahAnuvartI hRdayasya mAyAvalo nAma / ekadA'smatsvAmI vibhISaNaH saha praNayinA lokena sukelilalitayA santiSThamAno goSThayA jhaTityAkUtasatvaramAgatya vijJaptaH pratIhAreNa-deva kaGkAlako nAma kauNapaH kuto'pi vegAdAgato devena saha darzanaM nirvilambamarthayata ityevaM nizamya svAminA zIghraM pravezayetyAdiSTo dvArapAlastathA kRtavAn / asAvapi pravizya kRtapraNAmo rAkSasaH svAminnekAntasamAkhyeyaM kAryamityuktavAn / tathA'smadvitIya eva sthite rAkSasapatau sa khalu saGkepataH kaGkAlako vaktumupAkramata-deva ! tadA devena preSyamANeSu pratidizamavanitalacAriSu careSvahamapyuttarAM dizamurarIkRtya niryAtavAnitaH / tathA nirgatya collavaya laharIvisArizIkaranikarAndhakAritadivaM mahAnadI narmadAmadhiviSTaH prakRSTaM pattaneSu pallavitadhavaladhvajATopaM laDahalATIkaTAkSaH, alaGkatajanAlApamAlApabhaGgibhirvilAsinAm, AzrayaM zrImatAM bhRgugacchaM nAma nagaram / tatra cAsImaramyatayA niruddhahRdayo'haM kiyato'pi vAsarAnatikramya krameNottarApathavartiSvazeSadezAntaHpAtiSvanekazo'pi grAmapurapattanAdhiSThAneSu vicarankaMsArizaizavadazAspadamAgato mathureti nAmnA nagarIm / tasyAM sahasaiva paramAgatena mayA bhrAtRyogAdvighaTita iva mArutiH, puruSarUpeNa pariNata ivAJjaneyaH, kSatriyakule'vatIrNa iva drauNiH, dvibhujamUrtyA pratiSThita iva kArtavIryaH, pradhAnaH pauruSeNa pravIro rAjasUnurekazcatuSpathe prathIyasA'nubandhena khelannasaGkhyapaNitArthadustaraM dyUtamAlokitaH kumArakesarI nAma / nAma ca tasyAparai tasahacAribhirudIryamANamavabuddhavAn / asmin saJjAtakautukazcAhamaho kuto'yamiyantamasaMbhAvyamiha khelanAyArtha prastAvayatIti nAtha ! yAvadAlokayAmi tAvatkimAlokyate bhuvanamapyavIraM manyamAno yatraiva kutraciddhanIyasi durgame cAsthAne'sti dravyaM tato'sau vighaTya haThAdudbhaTaM subhaTabhujaparighasaGghanTamanyadapyacintyamantarAyakAraNamAnayatyarthajAtam / na cAsti tatpauruSasya kimapyasAdhyamagamyaM vA prAyastribhuvane'pi / anantaramudbhUtavikalpena cintitaM mayA-nanveSa . balavAnavazyamanena chUtasambandhinA mahArasena sAGgatena cAmunA'dhyavasAyaDambareNa sAhasena ca marutAmapi trAsakena kanakArthI merumutpATayati, ratnecchayA phaNIndraphaNApaTalamuddalayati, arthakAmazca gRhNAti bande kuberanAtham / kinnAma kapimAtrakamekAkI cAJjaneyaH prakharadazakandharabhujApaJjaragatAmapi na laGkAmA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. soDalaviracitA kulIcakAra, bhImazca praviSTo nAgaloke vighaTya viSavRSTibhISaNaphaNAphalakadurlaDyamuragazauNDIradurga nApibatpIyUSakuNDAni / tadito nirgatya mA punaH svarNAspadamiti nedIyasIM laGkAmAkrAmatyataH pazmAmi kiyadanuSThAnaH kimAcaratyeSa iti yAvadavahito bhUtvA tasyaiva pRSThamanusarAmi tAvattathaiva saMvRttam / ekahelayaiva paramasAvekasminnahani dakSiNaM digbhAgamaGgIkRtya nirgato nagarAdupAntavartini grAmake ca rAtrimativAhayitumekasya vRddhakitavasya vezmani prAvizat / tena ca praNayAdgantavyaM pradezamApRSTaH sa khalu sambhAvya nAmagrahagau. raveNAbravIt / bhoH pippalaka ! gantA'hamito dakSiNena sindhoH parakUlavartinamamAnuSapracAraM sthAnam / athedamAkarNya jhagiti bhItavAnaham-aye ! sa eSa me spaSTatAmupeto vikalpaH / satyameva laGkApuranigrahI vIro'yam / yathA rakSasAM padamapahAya laGkAmito dakSiNe sindhoH parapAravartI kA kilAmAnuSapracAro'styaparaH pradezo yatraiSa yAsyatIti nizcitya tenaiva sArddhamahamapyalakSyavRttinA ruupennaanugntumaarbdhvaan| tathA'sau prabalavegAnuSaGgiNA gatikrameNAkramya bhuvaM bhUya. sI prAvizadakSiNaM dezam / AsAdya ca malayamaNDalamakhaNDapaTubhiH prayANakairAyAti tasminnubhRtanizcayo'hamaho sudUrametAvatImavanimullaDDaya pravRttazcedgantuM tadeSa sAdhayitA laGkApurasyeti cetasi vicintya tvaritameva puraH pradhAvya samAgatavAn / AkhyAtazca vyatikaro'yam, idAnI devaH pramANam , sa 'punarAgato balIyAn puruSapravIra ityuktvA virarAma / tatazca rAjannetadAkhyAya sthitavati kaGkAlake sahasaiva paramakSipadrakSasAmIzvaraH zaGkitAntaHkaraNataralitaM madAnane cakSuH / athAhamAzaGkitaM svAmino hRdayamAkalayya praNayAdakRtrimeNa vacasA vijJaptavAn-deva kimiti zaGkayA mano vyAkulayasi / yadyapi durvArabhujapauruSaprasaro vIralokaH svarlokamakizcidivAkrAmati, meruM kaserumivotkhanati, pAtAlamAlayakroDamivAvizati, tathA'pi na me mAyAprabhAvasya pratibhaTo'sti tribhuvane'pi / yo'haM nAtha dine nizAM nizi dinaM candre'rkamarke'pi ca prAleyadyutimandhakArapaTale tejstmstejsi| kizcAndhau sthalamambudhiM sthalapathe'pyevaM karomi kSaNAda stuvyatyayavibhrameNa jhagiti trailokyamanyAdRzam // taddeva prasIda me preSaNAdezena yena kaGkAlakasahAyo'hamantarAla eva ta
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| 87 mAgacchantamapahastayAmIti vijJapte mayA, svAmI vibhISaNo yathA'bhipretamanutiSThatu bhavAnityAdideza / atha sanAthaH kaGkAlakena tasminneva kSaNe tasyAhamAgacchato mAnavasya sanmukhamuccalitavAn / avApya ca kiyatyA'pi ca kAlakalayA malayamaNDalame. katra mahato jIrNavanagahvarasya garbhe galitaghanatulAdaNDaM cnnddikaapraasaadmpshym| Alokya taM nanviha punaranAzrayaM kAnanamavetya kadAcidasau vIrAdhvago vasataye pravizatIti tamevAzritavAnasmi / tatra ca devIpadopasevinA vetAlavargeNAgatya vidhIyamAnAliGganakuzalapraznAdisatkArasya tiSThato me jhaTiti paramasau praharamAtrAyAM rAtrau "samAgato vIraH sa eSa iti" cAGgaNakavatyaiva darzitaH kaGkAlakena dRSTe ca tasminnudAramUrtAvutpannacamatkAro'hamaho stokamivAyamA khyAto rAkSasacareNa / svarUpeNa punarIdRzA kiyanmAtramamI bhImAdayo bhaTAH, svoksubhttebhyo'pyvshymtishete| tadastu tAvadaparAmasyaiva ceSTAmadRSTacaritasya kautukena savetAlaparijanastirobhUya nibhAlayAmi muhUrtamapIti sampradhArya tathA sthitavAn / anantaramasAvapi pravizyAntanamaskRtya ca devImAgatya bahireva maNDapAntarUpAvizat / tathopaviSTasya ca tasyAmbarapathena paramAjagAma viditapUrvazcAsmAkaM kapAlabhairavo nAma vidyAdharajanmA kApAlikaH / tena hi praNayAdApRcchayamAnaH pravIro'sau " mathurApuranivAsI rAjJaH kalindaketoH sUnu tavyasanAnusAriNA dravyeNa du:sthitaH prabhUtaM kAJcanamanantaM ca vibhISaNasya kozajAtamAhattuM hiraNyaparikarAMlaGkApurI prasAdhayitumuccalito nAmnA kumArakesarI" tyAdi yathAvasthamAtmAnamAtmano'dhyavasAyasvarUpaM cAkhyAtavAn / utpannapratItizvAhamaho sAdhu sAdhvanena paregitAvagamakauzalena / kaGkAlaka! sAdhu tvayA lakSito'yamiti rabhasAdabhinandya taM rAkSasacaraM sabahumAnamAliGgitavAn / ito'pyasAvudagratadvikramAtirekaparituSTo mahAvratI jhaTityAkRSTividyayA divyaM kRpANamAnIya datvA cAyudhakRte nirAyudhAya tasmai tathaiva ca svayamantarikSeNa varmanA nirgatya yayau / so'pi rAjaputraH karekRtena tenAsinA saha pravizyAntarAyatanasya sthito nidrAtum , athAhamaho yAdagAkhyAtastAdRza evAyamasAdhyaH sagareNa / vizeSataH sahetiramunA kRpANena / yasyAsya dRSTimapi vayamanIzvarAH soDham / ato mAyaiva prayojanIyA'sminniti vitarkasamakAlamunmIlitayA dhiyA saharSamaye kimanyadAlocyate dyUtavyasanavAnayaM, tatkhalu mAyAvinA dyUtena pratArya
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ viracitA prasAdhAyAmyenamiti vinizcitya taM devaparigrahaM vetAlalokamekala kitavavRndatayA nirUpya bahirAndhikaM dyUtamupakramitavAnasmi / dyUtarasollolakolAhalamAkarNya cAsau tadekaparatantracittatayA''kRSTo bhaTaH sarabhasamabhyantarAnniSkramya sArayitvA ca ramaNasya kRte taM khaDgamakhaNDitavyasanaH khelitumupakrAntavAn / ahamapi mAyayA kaGkAlakaM vimAnIbhUtamadhirUDho vihitavidyAdharAkRtirAtmAnamantarikSAdvatarantamupadarzayannAgatya tasminnupAvizam / lagnaca hAritArthazca tadeva tirobhUtarAkSasAkAraM kanakamaNivimAnamAdhau vidhAya khelitum, atha mahArambhavati pravRtte dyUtasya bhare tathA racitavAnasmi mAyayA dyUtaM yena me viparyayeNa tasyAsirAgato haste tasyApi vimAnIbhUtaH paryavasito rAkSasaH / siddhasamIhitazcAhamavAntare saMvRtya dyUtamAdAya ca maNDalAgraM sopaskareNa saha tena vetAla kitavalokena tirobhUtavAn / sa tu laGkApuragAmI manuSyavIro mAnuSairalabhyasya gaganacAriNo yAnasya lAbhena parituSTo vimAnamityadhirUDhaH kaGkAlakasya pRSTham / tenApyasAvutpatya sudUramambarapathena nItvA madupadezAdekatra dustarAbhogabhAsure garIyasi sAgarasya payasAM bhare kSiptaH / kSiptvA ca payodhipAtaprasAdhite tasmin laGkArthaparipanthini kSatriyakumAre vihAya mAyAmAgatya militena kaGkAlakenAnugamyamAno'hamAgato laGkAm / AkhyAya ca vRttAntamarpitavAnasmi svAminaH kare kRpANam / atyantamuditena svAminA ca vibhISaNena mamaivAyudhakRte prasAdAddattaH / sa eSa zrImatAmadhIno maNDalAgraH / tApasI ceyaM kiMjAtiriti na jAne / kuto'pi hetorasmatpure laGkAyAM valkalAvaraNagopitenAtmanA pratidizamitastato bhramantI sahasaiva me nayanagocarIbabhUva / dRSTamAtraiva ca mayi madanAstrIbhUya vyApRtA / tathAhi 88 valkalapaTAvaguNThanapihitA'sau tApasI mayA dRSTA / kozanihiteva tanvI khaDgalatA'naGgasubhaTasya // kizca - eSA'numArgamiha paryaTana prayAsa bhUrizramAmbubharadhautazarIrayaSTiH / sadyopapAyitajalA madanasya hastabhallI me jhagiti hanta hRdi praviSTA //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA | 89 tatazcaivamavandhyamakaradhvajakarAyudhAghAtabAdhayA vidhurIkRto nirasya nAya - kocitaM dhairyamavadhIrya vrIDAmanugantumenAM pravRttavAnasmi / bAlA tapasvinI cAsau jhaTityeva tato nagaragarbhAdutpatya nirAlambamambarapathena niryayau / mayA'pyaye niyatamanayotpAtavidyayA divyayuvatiH kA'pyasAviti vinizcitya tayaivotpatanaprakriyA pRSThalagnenA''rabdhA gRhItum / ekatra kutraciccandanavanavalayaparimalopagUDhagirinirjharatuSAranikarAzcitairvAyubhiranaGgadahanoddIpanapaTIyasi pradeze mayA mAyAmayaM dvijasya rUpamAdhAya vacazchalena chalitayA'pi tayaiva chaloktyA chalito'hamanayA / nirAkRtya mAM punarutpapAta vyomani / re pratArya mAM gatA hatAzeyamiti tatkAlamutthitamahAtviSA kopAnalena jhagiti piGgalIbhUtalocano'hamAvirvidhAya tadetadAtmano naizAcaraM rUpamanupRSThadhAvitaH palAyamAnAmimAM vidhRtya sampratIha rAvaNo balAdanicchantIM sItAmiva pravRtto vyApAdayitum / atrAntare ca jagadekarakSitA kSatriyavariSTho jhaTityevAdhiSThitaH puNyairamuSyA bhavAn / bhavatA tu saha saGgare na nAma zavapizitapezikotkarttana karmaikazaktiH karttikeyamarhatyAyudhIbhavitum / ataH smRtimAtropasthitipaTIyAneva saMsmRto divyAsiH / asirapyasau pUrvameva me kathitavAn svabhe yathA kila vaikuNThAvaMtAre puMsi vyApArito'hamazastratayA bhavato bhaviSyAmIti / ajAnatA ca mayA tadaMzAvatIrNe tvayi prayukto'nukRtavAneSo'pi yathocitaM pUjyeSu / tena hi tavAyattazaktistavaivAyamarpitaH kRpANaH / vratinyAmasyAM tu yoSityanaucityena viSayasya, trAsena vA daNDadharasya (bhaga) vataH, prabodhena vA mahato vivekasya, vazyatayA mahAzayasya manaso jhaTityekapada evAsau vibhrazya gatavAn sa tAdRggarIyAnapyanurAgaH / tadbho vIrarasasiddhipramu (dita) digIzarasanAgraphalakotkIrNaparamapauruSaprazaste pArthivaikatilaka zrImanneSa te kathito vRttAntaH / prahiNu yAsyAmi satvaramidAnImiti / anujJAto nRpeNa sa khalu zauNDIrajanmA nizAcaro jhagityeva sUravidrAvito'ndhakAra iva tirobabhUva / sA ca tApasI nilInakauNapabhayAtikrAntakampA vyapagatAzeSaprasvedasaMplutirutpannasusthA susthIbhUtahRdayavRttiranAkulena cakSuSA sarvAGgamudIkSya medi - nInAthaM muhUrttamantarmanasyeva nissRSTArthaM vicintya kiJcidavAJcitayA dRzA nikSitaiH kSAlayantIva mRtyumukhavinirgataM hRdayamaviralairazrubindubhirabhibhUyamAnazabda roditumArabdhavatI / rAjA'pi tAmavanatamukhImavekSya tathA rudatImudbhUtakaruNAJcitena cetasA cintitavAn | hA hA ko'yamasyAH krUragraheNa kauNapena muktAyA varSA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA nakSatravRtterivAnivAritaprasaro nynghnjlaasaarH| sahajoSNazcAyamanayA svahRdi pAtyamAno'pi hRdayaM madIyamuttApayati / kimidamasmatsamIkasaGkaTAvadhAraNenArdratvamantaHkaraNavRtteH, utasvidAtmano'nubhUtamaraNasAmIpyAkUtabhAvanam , AhosvidasamIhitamakSatasya rakSaso'sya gamanaM, kiM punarapratisamAdheyamupajAtaM samayasaparyAdiSu skhalitam, athAnyaduHsahamudagraduHkhAnusmaraNaM ca kizcidApannametasyAH, ka eSa prakAraH, kimiha kAlAnurUpamupayujyate vaktuM, kathamenAmajJA(ta)tatvo'haM yantraputrikAmiva rudantI nivArayAmIti vitarkajAtamAtanvati narezvare samucitAvasare kovidA'sau tapasvinIkanyA sahasaiva niyamya durdharATopasaMplavaM bApavegamAvaraNasamadhikenottarIyavalkalasyaiva mRdunA'zcalena mukhAmbhojamapamRjya nivezya ca sarvataH kuvalayadalakomalaM cakSuranucamadhurayA girA jagAda / pretIbhirdhiyamANazoNitajalaM niyamAnAmiSaM vetAlIbhirupAsyamAnamabhitaH kaGkAlaraGkAdhamaiH / antazcedamudazcitAnalacitAcullIbhirudbhAsitaM pazya pretavanaM mahAnasamivAmISAmamugbhojinAm // athavA mahAsaGghasambhRtapathApaNaM nivAsanagaramiva bhUtalokasya / tathAhimaulau baDA''ntrarajuH prajaradajagaragranthigADhogranAga tvagvAsAH skandhapIThe kRtamalaghudalaM cAsthidaNDaM dadhAnaH / phetkArairdattahakkaH sakalamapi kulaM kampayan kauNapAnAM vetAlastAladI? bhramati pitRvane pattane daNDapANiH // api ca samantAdiha pretaparuSAsthipaJjaraparItamUrtayaH zUlikAzaGkavo'pi kaGkAlatAmApuH, iha khalu vibhISakAnalasanAthamaulayaH zAkhino'pyulkAmukhAyante, ihAntaH krIDAsaGkAntakauNapena muktaphetkAramukharANi narakarANyapi rAkSasatvamApadyante, iha hi zikharadezavizrAntakauzikaghUtkArairalaghuhuGkArabhAsurA vaTastambhA api siddhatAmupetavantaH, ihApi prabalapavanayoginyazcitAbhUtayo'pi khecarIbhUtAH, iha karAlakoTarakuTIrakAnuSaGgipiGgalAvargarasitairasImakilakilArAvaraudro'yamazvatthabhUruho'pi bhUtabhAvena tasthau, ihApyupari pariniviSTazivAkAraparivartitAkRtirvadhyazilA'pi vibhISikAtvena prinntaa| kiJcadordaNDotkSepavegAnilanibiDabhRtazrotranAsAndharandhra dhvAnolAsthiyantrakvaNanapaTukhaTatkArasRSTaizca pATai (vAdyaiH? ) /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / kurvANaH svAGga eva praguNapati layAlambinI gItavAdye nRtyatyeSo'tra pAtrIkRtarudhirasurAnandanIcaH pizAcaH // atra vAekaM kakSAntare'nyatpRthuni karatale pazya zeSaM ca mAMsaM bhRtvA vaktre'pasarpana haThaharaNaparairAvato bhUtaDimbhaiH / sambhrAnto yAti ruddhazcalati karadhRtaH krodhato huGkaroti prApto'Gge kUrpareNa praharati rasati nyazcati pretaraGkaH // itazca prabhUtavAtsalyAdutsaGgamAropitena bhUribhirabhISTanarajaGgalagrAsairanekazastarpyamANenApi nikAmaghasmaratayA Dimbhakena jhaTityeva kIkasaikasAre vapuSi lalapizitavallUrazaGkayA grAsIkRtaM caya'mANamajinacchaTaikamAkarSantI kucamaho pazya pazyAtihAsyamasAvuttAnitamukhI sadantaniSgharSamunmuktapUtkAraM cAkrandati pretajAyA / ita ito'pyahaha pizAcena yUnA jvalatazcitodarAdAkRSTamISadApluSTakuNapamekahelayaiva saMvIkSya harSAdArabdhakahakahArAvamukharamuzcitakartikamuttambhitakapAlamuttAlavegaM ca sAkAGkamekato jaratkaGkAlacakram, a. nyataH pretasaGghAtaH, aparato vetAlavRndamudbhaTaM ca, parato bhUtaraGkANAM kadambakametadetadAyAti dAruNArambhanirjharamAlokyatAm / kiyadvA pralayakAlopasaMhRtAzeSanarakaraGkasaGkulitamartyalokAnukAriNaH sarvato'pyazubhabIbhatsadarzanasya svarUpamAkhyAyate'sya mahIyasaH zmazAnavalayasya mahatAmadhiSThAnaM hi prakRSTariSTAnAmetat / tadetadaho kalyANinna khalu nikhilamaGgalopakaraNanirmitaikamUrttinA lakSmIsaGkamaNasubhagena bhavatA sthirameva sthIyamAnaM budhyAmahe ityAptopadezapezalamabhidhAya tsthau| . rAjA'pyetadAkarNya nanu bhadramasau bravIti yenAtra sarvato jaradbhUtaraGkopacaryamANAtithirakuthitakuNapagalajaGgalogragandhadurviSahaH pratipathamApAnakarasotsavaniviSTakaTapUtanA'valikalitakapAlakarparodaranidhIyamAnadhArAgranirgatAviralavasAzIkaranikurumbavAhI jvalamitacitAhutAzanazikhodgIryamANagurudhUmadhoraNIsamRddhaH prasarpatyeSa santatamasevyo vyasuvanasamIraNaH / sphoTayanti ca vizantaH zrutIndriyamamI prakAmaDAmarAH pramuditApArapheravasamAjairudIrya(mANa)mAMsalArasitamAlino niSThurA dhvnyH| tanmamA'pyetanmataM yadito'pasRtya prazAnte kvApi tapodhanAzrame sagauravamavasthAnena svasthAM vidhAya visrabdhamenAM kA'sau kasyAsau kuto'sau kimarthamasau laGkAM gatetyAdikamazeSaM vyatikara
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA mAditaH pRcchAmIti cetasi vinizcitya mAnayan sadaiva devatAvargamabhyagravattinImadhiSThAtrI ca tasyAH zmazAnabhuvo bhagavatIM bhISaNetyabhidhAnavatI durgAmagrato bhUtvA phAlAgramilitakarasampuTAJjaliH stutyA praNanAma / vidyutpuJjogranetraM pRthucapalalalajihvamurtagalaM sakkAntodgradaMSTrAprakaTamasaralasthUlapiGgordhvakezam / vaktraM kalpAntakAlaprabalaghanaghaTAghoSaghorATTahAsaM caNDyAH svargArivargagrasanarasakaSaddantadaNDaM namAmi // kRtapraNAmazca devyAzcalata gamyate yathocitamAzramasthAnamityantaratyantazuddhyA sUktyA pravartitacetasaM tAmagrataH kRtvA vRttAntabodhecchuH kutUhalA. dAhitagativegaH kSaNenaiva nirjagAma tasmAdamaGgalabhuvaH zmazAnAt / nagaragarbhamAsAdya ca manovizrambhavasaterAptAyA vizvabhUtiritivRddhatapasastapasvinyA maThaM jagAma / tasminmadhyanizAmatItya sahasaivAyAtamekAkinaM sA rAjAnamudIkSya tacca vanitApAtraM tapolaGkatam / kasmAdeSa kimatra bhUpatilakaH kA tApasI ceyami tyevaM vismayamAgatA bhagavatI cakre tayoH svAgatam // nRpatiratha vitIrNAtithyayA vizvabhUtyA vijanarajanicayoM tApasI cAnupRSTaH / akathayasilAbhaM rAkSasAdakSitA'sAviti ca nijakathAM(tAM) si(dh)saarsvtshriiH|| iti kAyasthakavisoDalavinirmitAyAmudayasundarIkathAyAM tApasIrakSaNaM nAma sArasvatazrIpadAhvaH paJcama ucchAsakaH / / SaSTha ucchaasH| tatastathaiva ca krameNa pariNate'pi madhyarAtrApavartanakSaNe kautukabharAdutsuko'sau dRzaiva bhagavatyA vizvabhUteranumatimAdAya medinIprabhurabhimukhIkRtayA svayamabhyAgatopahArapaGkajadalamAlayeva vizAlalalitayA dRzA sambhAvyamAnamahasaM tAmabhinavAgatAM tApasImuvAca-nanvasAmAnyazIle ! sAdhupathapracAriNi ! vizadAzaye ! kathaya kA tvam , kasya kulaM viSNuvakSasthalamiva kaustubhaM vRttavimalA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / bhUSitavatI, kimabhidhAnA'si, kimarthamidamabhinavA lateva jaTAvalkalagrahaNamakArSIH, avatIrNA'si kasminnapi loke, nagaraM ca katamamadhyAsitA'si, kimiti ca bhavAdRzAmanucitapracAramasRgbhujAmAspadaM laGkAM gatAsi yenaivamasya durapasadasya patitA'si gocare rakSasaH, kiMhetuzcaiSa te maddarzanena zazimayUkhayogeneva nayanenduratnavigalito vAriplava iti sarvamazeSato'pi jJAtumIhate kutUhalapreritA manmanovRttiH, adyA'pi yAminyapi mahatyevA''ste, tadatvaritamAvedyatAmityAdi pRSTA manujaparamezvareNa sA saharSamupadarzitaprazrayaM ca sarabhasamabhASata / kalyANin ! iyamanaNIyasI kathA nUnamapRcchato'pi te kathyate, kiM punaH praznAbhiniviSTacetasaH, tadaGga dattAvadhAnamavadhAryatAm / jAnanti bhavanto'pi yathA kila sakaleSu sAratayA prasiho bhuvanasannivezeSu, sphAro vibhUtibhiH, apAraH prathitasukhopabhogavibhrameNa, sAraH sahajaharSopazAlinA vilAsilokena, sarvataH sphuratpannagaphaNAmaNiprakarairvizrAntaratnamUloddeza iva saMsArasAgarasya, khanipratAna iva brahmANDarohaNasya, budhnabandha iva trilokIkalpalatikAyAH, mUladezamAseduSA kUrmarAjena saJAtazilAnivezaH prathamabhUmikAbhoga iva vizvamahAprAsAdasya, dUramuddaNDakAyakANDena prasaratA vAsukiphaNAsahasravalayena vilasitaikAtapatrazcakravartIva bhuvanavargasya, valabhidAhatAnAM zaraNatvena vikhyAta ityAzrito daityaiH, ananyasadRzIM saundaryamudrAmuvIkSya mA viSAdameSyatyuparivartI svaloka itIva prasAriNA sthagito bhUvalayaphalakena, vibhUtivijitAkhilajagattayA kIrttikAma ivottambhitajayastambhaH kSitidhAriNA zeSeNa, tapanapracAravirahito'pi saJcaragujagarAjaputrottamAGgamaNimayUkhavalayairugatAnekaravimaNDalaH, nidhInAmAspadaM rasAtalamityanaGgena nikSiptAbhiH sahajazoNayA'dharazriyA sindUramudrAGkitamukhIbhiH svasarvasvakalazIbhirivAbhirAmagarbhaH kumbhInasapurandhrikAbhiH, ubhayabhuvanabharobahanAya dattaskandha ivAdhiSThito'pi mUlamuparibhUto bhavyatayA, jagatAmatulyaguNayoginA prANivargeNa saMbhRto'sti saMsAraphalArAmaH pAtAlanAmA tRtIyo lokH| ____ yasminnatyantavitateSu pradhAneSvaSTasu nAgakuleSu labdhaprasUtayaH sahajazauNDIrAH prabhUtabalazAlinaH svecchArUpadharAstriSvapi bhuvaneSvanavaruddhagatayaH prabhAvinaH pracaranti bhogino lokAH / ye tAvadAstAM divyamabhirAmAvayavasundaraM kAmarUpaM, itaramapi saralakITakaprAyamAkAramadhitiSThantastrailokyaguruNA'pi mahezvareNAtmano'laGkAra ityaGgIkRtya gauravitAH; vikrame tu kimucyate teSAM yanmu
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 soDalaviracitA khalAlayA'pi spRSTaH paro vipadyate, parArtheSu nispRhAsta eva ye hi lokairAtmano nidhInAM rakSAdhikAriNaH kRtAH, vRttAvadainyaM ca kiJcidAzcaryakAri yeSAM yoginAmiva vAyu(rA)hAraH, sthema punasteSveva yenAtivRddho'pi zeSaH zirasA kusumakalikAvallIlayaiva sagiritaruSaNDasAgaramahAbharAmurvI babhAra / kiJca nAnApathA suguNabhagiSu kiM kilaika___mAvarNyate phaNabhRtAmaparaiva sRSTiH / yeSAM zirasyuditamasthilavaikamAtraM vyApAryate jagati ratnamiti pravINaiH // yatra ca viprAkArapariNatAya haraye pradattAzeSakAzyapIsukRtaphalAdiva nivAsamAsAdayAmAsa rAjA danujendrazekharAbharaNaM baliH / api ca yatra kathaJcana vasundharoddharaNaprasaGgAvApsapravezo vizeSaramyatopalobhita ivAdyApi na khalu nigantumIhate bhagavAn varAhajanmA janArdanaH, kUrmAvatArazca punarvaramavasthitivininye paGkAmbhasi nimajyAluThannAste tathA'pyutkRSTaviSTapAlokanakutUhalIva nAnyatra bhuvaneSu sthitaye badhnAti mAnasIM vRttim / athavAdRSTaM yanna kuto'pi yacca tapasA tIvraNa saMprApyate duSpApaM dyupatezca yadyadapi ca prApyaM prasanne hrau| tanniHzeSamazeSasRSTiviSayaM sAraM ca ramyeSu yaH . sUte vastu kimauragasya jagatastasyAnyadAvaNyate // tasminnazeSasukhasampadAM prasavanapaTIyasi pAtAlaloke raGgAvalIvalayamiva prAGgaNabhuvaH, citramiva bhitteH, AbharaNamiva yoSitaH, kusumamiva latAyAH, tribhuvanazriyaH zobhAviSkArakAraNamasti nagaramindIvaraM nAma / kiM tasya stutivistareNa guruNA yasminpure yatphalaM - saMsArasya bhavanti tA mRgadRzo yAsAM mukhaprAGgaNe / daivAdApatite jagatyazazini svarbhAnurindubhramA dAmodAsavadhAvitAlivalayacchadmA paribhrAmyati // tatrAsti garIyasA kalApena sampadAmadhaSThitaH pratiSThito mahasi vAsavasya, vazIkRtArizauNDIranikaro hara ivAgneyasAyakadharaH pratApena, haririvApUritazaGkhasvano yazasA, virizciriva darzitazApAnugrahazaktirAjJayA, zirasi visphAriNA vinI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / laphaNAphalakaDambareNa haranayanadahanadAhopazAntaye janitajaladharavitAnako makaraketuriva nirAtapaM lokamadhyAsitaH, sarasanalinIdalAtapatraparizobhito varuNarAja iva talagatamadhiSThAtumudyatastoyaM, ghanadalatamAlazekharo vindhya ivAgastyamunivaJcitastrapayA pAtAlamadhiSThitavAn, upari preGkhatA prasaraduruphaNAmaNDapamaNikiraNacakreNa zirasyuditabhAnurudayazailAdhipuruSa ivAhibhuvane'pi pracArayitumarkamAyAtaH,praNAmaghaTitena svacchatarabhUtisamparkapANDunA caNDIzacaraNareNukaNikotkareNa pratyahaM bharitazeSAkSatapavitramastakaH, tAruNyataralimottAlanalalitapAtAlakAminIkaTAkSacayacAmaropavIjyamAnamUrtirapamitaparAkramo vandyaH kAkodarabhaTAnAM, mAnyo gIrvANavargasya, mitraM triviSTapasya bhartuH, AptaH pAtAlanAyakasya vAsuke, carAcaragurozca bhagavataH priyasevakaH zaGkarasya, mahIyasi mahAtmanaH zaGkhapAlasya kule'vatIrNaH kSatriyamahAnvayodyotamANikyaM rAjA rAjazauNDIraH zikhaNDatilako nAma / yena hi nisargajalayogasauhRdAtpayodhipakSapAtI tadaGgamathanavinyastamandaragiribhramopayogarajutArUpamapakAramanusmRtya vAsukeH prakupyatkUrmarAjaH sapadi pratApasaDocitakaTAhakarparaH parAhatazaktIkRtazzar3e nacejagatrayobahanamahAzaktinA tenAdikUrmeNa tAdRgambhodhipakSapAtaviSayiNaH kopAtkaTAhapiTharaikapAlIspandanamAtrakeNaiva kSaNAdetadaphaNIndramapAtAlalokaM ca kRtaM bhavedvizvam / tathA ca yasya bhujayoravaSTambhena pRSThataH pAtAlarakSAnucintAmapahAya pannagAnAmadhIzvaro vAsukiranAkulena manasA devasya kailAsavAsino dhUrjaTerApIDasaMyamopakaraNabhAvamAlambya surasindhusalilazItaloddezini sadaiva jaTAvane vilasati / tasya cAsti samasta)kSatriyANAmalaGkAratilakasya preyasI nijasyaiva vijaya. kamaleva maNDalAgrasya, bhUriva bhujasya, lakSmIriva vakSasaH, sarasvatIva vaktrasya, AjJeva bhrUlatAgrasya, vIrazrIriva parAkramasya, kItiriva guNakalApasya, buddhiriva vyApArasya, nItiriva vyavahArasya ca, praNayinI hRdyasya, suvaMzaprasavatayA mukteva suvRttanirmalA, saMzritA yauvanena, pUritA rUpeNa, parigatA lAvaNyena, sambhRtA saubhAgyena, vinayavatI yazovatI sakalalakSaNavatI ca dharmasahacAriNI pradhAnA'ntaHpurapurandhriSu vijayarekhA nAma / tasyAzca patireva daivataM yoSitAmiti tadaGkisevAnuSaGgAnmilitanakhamaNihadAntaH kiraNavAriNi majanavizuddhena cetasA satIvratamAcarantyAH satatamullasitanetra
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDaviracitA nalinopahAraistadaGgapUjAvipaJcanena prasannAbhiriva devatAbhiH pradattamabhUdekamatyantasukumAratayA kaTAkSaTaGkikAbhiriva ghaTitaM parameSThinA, nAbhikamalaparimalakSodairivodvarttitamupendreNa, maulIndu kiraNenevApamArjitaM purajitA, nijazaraprabhAveNevAdhiSThitamanaGgena ca, tribhuvanaikasAramudayasundarItinAmnA putrikAratnam / yadIyeSu prathamameva tAvajjanmano mahotsavazubheSu SaSThIjAgaraNakRte sRtIgRhe dvAri vAdyamAnaghaTadhva nitakaitavAllabdhajagajjayAza iva saGkalpajanmA bhujaprakoSThamasaGkaTaravATopamAsphoTayAJcakAra / mANikyamaNitoraNAvacUlalambitAzca lalitagalakandalavilAsavAsocitAvatIrNapAtrapramodeneva sudUramudyatakarAH pravizadantaHpurapurandhikAlAGkaracAmarasamIracalitAGgavalgitairudrgalaM nRtyantisma muktAkalApayaSTayaH / purato'pi nAmakaraNAdiSu sarveSvapi maGgalotsaveSu diSTi - vRddhyarthamadhibhavanamavakIryamANAmandasindUradhUlibhiradhikAdhikaM purasya pallavitaM hRdayarAgeNa / sA ca murajito'vatArasya puMsaH kare lagiSyatIti gaNakairAveditA nirvANamiva yoginA, sucaritamiva sajjanena, vratamiva tapasvinA, dhanamiva kadaryeNa, jIvitamiva kAtareNa, pratidivasamupoDhayA prItyA pitRjanena pAlyamAnA vatsaraparAvRttikrameNa nijasamayasamagrimapraguNamanaNulAvaNyaliptAGgabhUmikamunmiSitatrivalilalitaraGgAvalIkaM upari paribhrAjamAnakucakalazamanaGgasyeva kRtaprathamapravezaM maGgalopacAraM, candralekheva varSAtyayaM, mANikyadIpikeva zANanikaSam, ambhojakalikeva vilAsaM, lekhyaputrikeva varNakanyAsam, Adarza mUrtirivodvartanaM yauvanamAsasAda | yasminnuroja kalazAGkitavedikAyAM tasyAmabhUdabhinavaM makaradhvajasya / rAjye'bhiSecanamataH khalu samplutA sarvAGgamullasitakAntijalaplavena // nA'sau 96 tatazca tathA hi capalAlokadhAriNyA prAvRSeva nirantaram / bhRtA tAruNyalakSmyA'sau lasallAvaNyavAhinI // lAvaNyAmbubhare smarasya vahataH pArzvAdiva pracyutastasyAM svairamitastataH parikarAtko'pi kvacillagnavAn / patrAGko makaraH kapolapuline dRgrUpiNo mArgaNA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| stIre'pAGgabhuvastathA'likataTe bhrUvyAjamiSTAsanam // atha tathA navatviSA tAruNyena vitIrNakAntisaundaryasampadamudIkSya duhituH pitA cintitavAn / nanu yatheyamevamunmIlitApratimarUpasArA kumArI tathA yadi kathazcitpAtAlabhuvanasya rAjA vAsukiH pazyati, dRSTvA ca jhagiti gacchatyabhilASam, abhilaSya ca bharArthitvamupadarzayati, darzitArthibhAvazca premNA pIDayati, tadA nUnamalaGyatvAtsvAmivacasAm, apratikUlatvAdAptavRtteH, prArthitArthasampAdakatvAcca dAnadhIrasya, na nAma dhartumupayAsyati, na vehanamyarUpAnurUpaM varamapahAya kanyakeyamananurUpasyAsya bhuvanaikacakravartino'pi zakyate dAtum / atastathA kriyate yathA'sau nAsya nayanayoH pathamupaiti zrutervA gocarIbhavediti vicintya vihAya pAtAlaM kRte tasyAstaralavelAjalormijanitasavighaTitAnekazuktimuktAphalaprakarairalaGkatakrIDAgirikirITini pratipradezamudbhinnavidrumavanodazcanmarIcimaNDalAruNimaramaNIyaparisare sarasakarpUrabhUruhAmodasundarodyAnarAjIvirAjini visAriNyekataH samudrasyAntaradvIpake sakalasukhAnukUlaparikaraM knyaavrodhmupklpyaamaas| tatra ca brahmANDagodaranidhAnakalazIva sarvato'pi rakSakairadhiSThitA kaJcakibhiH sA nAma kanyakA nikAmacaturAbhiranekasaGkhyayA sakhIbhiranukUlyamAnAntaHkaraNavRttiravasthitiM cakre / tadIyapituH zikhaNDatilakasya ca nitAntamAptasya praNayinaH padmakulAbharaNaratnasya ratnamauliritinAmnAprasiddhimataH senAdhinAyakasya veNImatIti jAyAyAM sutA janmanyapi nirapatyatayA bahumatA manovRtterabhUdekaiva putrikA / sA cAhaM tArAbalI nAma samavayaHzIlatayA paramaM visrambhamandiramAcalanajalpanajJAnavAsarAdakhilabAlakhelanaprakArasahakAriNyabhUvamatipreyasI sakhIpade tasyAH / anantaramasAvanalparUpA'bhiyAcyamAnA kSatriyaiH, adhirUDhayauvaneti cintyamAnA pitRbhiH, abhyarthitetyanumodyamAnA bandhubhiH, anaGgasvIkRteti pravartyamAnA sakhIbhiH,pratidivasamazeSayoSidbhirtiyA niveditAnAlekhyapaTadarzitAnpratyakSIkRtAnastokarUpAnAvirbhAvitaguNAnadbhutacaritrAnudarzitAdhipatyapralobhAn kSatriyakumArakAMstRNamiva gaNayantI, tribhuvanavihAriNo vidyAdharAnapi heyabudhyA vibhAvayantI, manmathAditridazarUpacitrAdapi dRzaM nivartayantI, nitAntamuttAmayAmAsa pitrau| kevalaM mayA saha puruSadarzanadveSiNI vicitrapatracchedavidyayA ruciracitrAlekhanavivAdavibhramairanaNuvINAveNuvAdanairamandakandukakrIDAbhirAlambi 13 udayasa.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA dolAvilAsairabhimukharakIrasArikAlApakautukairanekagRhamRgamarAlacandrakikrIDanairabhinavalatAniSevaNaprapazcairunmiSitAraNyakusumAharaNakelibhiH krIDAhadanimajjanairanavaratamAtmAnaM vinodayantI gamayati parAvartamahAm / evamasyAH zaizavakalAkhelanasukhAnyanubhavantyAH prayAnti divsaaH| atha kadAcidekasminnahani pUrvagirisaGgate bhagavatyudayazriyA saJjanitarAge bhAnumati, bhAnudarzanAdhiSThitavikArAsviva prabodhataralitAravindapatrekSaNAsu kamalinISu, kamalopabhogalampaTAsu paritaH prasarpantISu madhupamAlAsu, velAvanalavaGgasuptotthitAsu samudrasaikatotsaGgamanusarantISu vihaGgamazreNiSu, prAtarvidheyakAritayA ca parigRhIteSvantaHpuraparijaneSu, sukhaprabuddhAyAM nirvatitanikhilanepathyapatrAlakaracanAdivaibhAtikakriyAnirAkulAyAM vilAsavezmani sukhaniSaNNAyAmAsane, samantAdakhilakelikalAkauzalavatIbhiH kAbhinaktamAkarNitodyAnadIrghikAcakravAkaviyogavedanAkrandamatikrAntaM nivedayantIbhiH, kAbhirmilitalIlAmRgamithunavartIlatA nidarzayantIbhiH, kAbhirudvaddhavadhUkRtAratazravaNavakritagrIvAnpArAvatapatriNaH prakAzayantIbhiH, kAbhistatsamayanidrApanodamUDhAni parasparamapazyanti marAlakadvandvAni ghaTayantIbhiH sakhIbhirAvRtAyAM tasyAmekahelayaiva sasaMbhamaM prabhAtagItAvasarasAdhakamAgatya mayUrakAkhyaM kinnaramithunaM purastAdekamAlekhyasakhamelAlatAvalkaniyamitaM paTaM nicikssep| bhrUzikharasaMjJitA cAhaM tayA tamAdAya tvaritamunmucya cAntardivyamudbhAsitAya(tA )kSipatrakapatAkaM jayastambhamiva kAmasya manoharAlekhyapariNataM puruSamavalokya tribhuvanAmRtarUpavismitA sevakaucityamanAcarantI kinnaramapRccham-haMho mayUraka ! nivedaya ko'yaM pratibimbasundarAkRtiriti prokte mayA so'bravIdaya samudrAntIpakagirau krIDayA rajanimatikramya samAgacchatorekatra vicitratarusundarodyAnazAlini jalAnAmantarasthale nipatito'yamAvayonayanagocarIbabhUva / dRSTvA ca kimetaditi sakautukamutkSipya vIkSite'muSmin manoharAkAradarzanAduktaM mayA-preyasi mayUrike zaGkhAGkitakaraH satyamayaM murAriH, anayA ca-kimaGga muhyase lakSaNavatA rekhAzaGkhana madanAdanyasya kasyeyamIdRzI rUpasaMpaditi svapakSasamarthanena kRtapaNAbhyAmanyonyamAvAbhyAM nirNetumayamihAnItastatkhalu nirNIyatAM ka eSa iti bruvatyeva mayUrake, kautukasamutsukA nanu tArAvali nUnamahamAvedayAmi yo'yamiti jhaTityAcchidya mama karatalAdudayasundarItamAlokayAJcakAra /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / tatra cAlokanena jhagiti zRGgArapallavalatAyAM tasyAmanaGgadhanurlatoDDInaH papAta visaraH zilImukhAnAM, zilImukhapaTalapAtAdiva sarvAGgamutpannavAnkampaH, prakampacalanAdiva vyagaladAjalabindukAyaH kusumasandohaH, kusumabharanirbharabhraMzAdivAjRmbhata romAJcakesarasakhaH svedodakacchadmA madhurasaplavaH / kSaNena ca tasyAH sarabhasaM hRdi pravizato rAgasya dattamAgetayA jhagityapasRteva purastAdAkamprakucazikharataralitA babhUva tirazcInA hArayaSTiH, jhagityekahelayaiva praviSTaM rAgamAlokya mAnasAtparapuruSasAmIpyaveSiNI kulapAlikeva niHsRtya gatavatI vrIDA, ujjhitaM zUnyamAspadamiti pRSThato rakSaka ivAdhyatiSThadunmAdaH, pravizyAntarmanasi sandhukSato mAnmathaM vahnimunmAdasya paruSaphUtkArapavanadaNDA iva navoSNaprasUtayaH satataM niHsartumArabhanta nizvAsAH, pracaNDadvathudAvAnalajvAlini saralanizvAsAraNyasaGkaTe mukhakamalaparimalopalobhAdndhIbhUya nipatitaM pluSyamANamalInAM dUramAcakranda vRndam, indindirAkrandakolAhalaniveditena madanahutabhujA lagnapradIpanakAdantaHkaraNamandirAdAhabhItamiva nirjagAma dhairyam, dhairyAnumArgamasamaromAJcasUcikAgrabhedairudbhUtaguruvyathAnIva svevAriplutAni praNazya yayuH kapolayoH patrahaMsamithunAni / kiJca manastadIyaM puruSAparAgavratena santyaktamivAGgajanmA / harSAjjhagityujjhitaliGgabhedabhItirnizAtairiSubhirbibheda // tatazva taddRSTiriSTArthadaridratorukSudheva raGkatvamanuprayAtA / AsvAdayantI sucirAvApya rUpAmRtaM tatra na tRptimeti // athAhamapi tathA'valokya tAm, aho cirAdetadAlekhyasthAnamAsAdya labdhavAnamuSyAzcetasi lakSyamikSukodaNDavAhI makaraketuH, kintu tridivasadmanAmavanivAsinAmuragalokavarttinAM vA yUnAmanyatamaH ko'yamityajAnantI niranvayalAbhazAlino'sya citrasyApi darzanena yadevamaGgIkRtA manmathena, plAvitA zRGgArarasena, vidhuritA hRdayena, samujjhitA sudUramindriyaiH,avaSTabdhA prasabhamavazatayA, vazIkRtA sapadi vismayena, samAliGgitA gADhamutkaNThayA, tannajAne kathamiyaM bhaviSyati, kiyaciramasmAnklezayiSyati, kIdRzI pariNatiriha sampatsyate, kimanucintayiSyati mAtA, kIdRzaMkRtvA maMsyate janakaH, kimAlocayiSyanti
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA guravaH, parijanazca kiM vakSyati, bhavatu vA pramANamiha purAtanaM karma, tadAyattA hi gatayaH kAryANAm , apauruSeSu vidhivyApAreSu yadyathA niSpatsyate tattathaiva jJAtavyamiti vinizcitya kAlocitamabruvam devi ! nizcitaM nAbhikamalakaustubhAdilakSaNavisaMvAdAnnaiSa bhagavAnupendraH, nApi ca makarekSucApaparikarAbhijJAnazUnyatayA devo manobhavaH, kazcidanya evAyamavaimi devyA matena, tatkhalu vRthIbhUtamanayorapi paNena visRjyatAmidaM kinnarabandhakam / yadi ca pratyakSAlekhyavArtAbhirupalabdhAzeSasurasiddhavidyAdharoraganarezarUpasvarUpaM hRdayamapUrvAkAramenameva bohumAkAMkSati tadutthIyatAmitaH, sAvakAzaM pravizyatAmantaH, tatra ca rahasi nirAkulIbhUtena cakSuSA cetasA ca tAvannirUpayatu devI, yAvajAnAti yo'yamiti / atra tu jhagityajJAyamAna eva ko'pi kathaJcidAgatastavetthaM kampamAnAH pRthulapaTabharAkramaNena nalinadalazi kharasukumArAH karADalIH plAvyamAnaM ca nizcalAsanaparigrahazramajalena prayAsanissahaM zarIramAlokayati kulavRddhastadetadvadhArayannagapariklezanaskhalitaM nitAntamutkupyati sakhIbhya iti mayA prokte devI niyatamevamuparacitAlApa(va)krimaprapaJcayA lakSitA'hamanayA dhUrtayeti sasmitamatistokamapAGgotsaGgasaJcArataralitAkSivibhAgamavalokanena hRdayaM nivedya datvA ca matkare taM padaM visarjitaparijanA smuttsthau| utthAya ca pravizyAntaradhyAsitA marAlatUlakomalaM talpamAdAya bhUyo'pi matkaratalAtpaTamavahitIkRtya mAM kRtAdaramapRcchat-vayasye tArAvali ! jAnAsi ka eSa dRSTaH kutazcidanyatra pratyakSamAlekhyena vA, tvayA hi bahuzazcitreNa vartitA dRSTAzca tribhuvanavivaravarttino yuvAnaH, teSAM madhye kazcidamunA rUpeNa saMvittimeti bhavatyA hRdayasya, kathamasau jJAtavyaH, kathaJcAnveSaNIyo visaGkaTAbhogaduvigAhe'tra tribhuvane, kathaM kila dRSTiviSayameSyati, kandarpalubdhakazcAyaM durAtmA sudRDhamimAM dIpahariNImiva mUrtimupadarya me jhagityAjahAra kRSNasAraM locana. dvandvam , avidhyacca pracalarUpaM mAnasam, idAnIM kathaya kimevaMgate pratividheyamiti proktA'hamaho na nUnamavazyadarzanavacasAmanyadAzvAsanamamuSyAstattathaiva sthirayAmi vidhuritAmanaGgena svAminImiti pratyavocam devi ! sthirIbhava, dhImatAM kimanUhyamantaHkaraNasya, kimagamyaM matInAM, kimasAdhyamadhyavasAyasya ca, kintu tvamevamazarIriNA'pi manmathahatakenAbhibhU
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 udysundriikthaa| yamAnA mA tiSTha, bhava pragADhahRdayA nUnametadarzanavinizcayeneti prabodhitA mayA'sau sahelasmitamanIzvarA'smi priyasakhi manovRtteH, anveSaNe ca punarasya bhavatI pramANamityuktvA dIrgha ca niHzvasya tUSNImakarot / tataH prabhRti ca tasyAM manaHpraskhaliteneva vizRGkhalAyate manmathagrahaH, smarazaranikaranikRttyamAneva tanUyate tanuH, ranavaratanetravAridhArAbhirivopacIyate raNaraNakarasaH, svamasaMvRttasakalatadarzanAdivRttAntavArtA eva jalpanaM, citrapaTanirUpaNameva vyApAraH, prasaradAzAvinodinyo manaHpravRttaya eva sakhyaH, tatsaGgamanorathA eva lIlopakaraNAni, kusumazaravikArA eva krIDitam, anaGgadahanapIDopazAntisajjitaH pracurajalAdropalepa eva vibhramavilepanam, svedaharakarpUraviracanopacAra eva patravallIvilAsaH, sarasabisapravAlavalayAdivinyAsa eva bhUSaNAni, kamalakairavopayogaprakAra eva kusumasrajaH, kadalIdalavyajanavAyurevanepathyam / kiJca anaGgasantApadazAmahApathe samudyatA gantumaninditodarI / ataH karanyastamRNAlakaGkaNa cchalena zAGgaM valayaM babhAra sA // api ca tasyA vizuddhahRdayAhatipAtakena luutaakRmitvmgmddhvmnggjnmaa| zaityAvalagnabisasUtramiSAdamuzca ttenaiSa tatra vicarannavatantujAlam // kiM bahunA lAvaNyavArisarasi prasabhaM tadaGge __ vagannanagadavathurkhiradAyate sma / tena sphurantyupari santruTitAvakIrNa ___rAjIvinIdalamRNAlasaroruhANi // kintvetadevAlambanaM prANitasya; yadasau madanarasavimohitA tvanmayena cetasA sarvamapi sparza tvadAliGganamAzaGkate, sarvamapi dRzyaM tvadAkArapariNataM pazyati, sarvamapi jalpitaM tvatkathAmayamupakrAmati, sarvamapi dhvani tvadAlApa
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 soDalaviracitA vANIdhiyA zRNoti, evamasau manmathavijRmbhitena kakSIkRtA sandhIraNena nimittavandhena zakunalAbhedRDhIkaraNena samantAdupazrutibhiranuvAsaraM vinodyamAnA mayA mayaiva kRttvA citropadarzanena jAnItha ko'yamiti pratipAnthaM praticitrakaraM pratipurANalokamApRcchayantI kiyantaM kAlamasthAt / athAsau tathaiva tiSThantI kadAcidekasminnahanyekahelayaiva paramasti bhagavato hATakezvarasya pUjakaH pAtAlagaNo nAma vRddhastapasvI, tena ca taM citragataM yuvAnamAlokya proktA bhujaGgatApasena, putri ! caitrikAparvaNi devasya vizeSapUjAkRte'matyalokAbrahmakamalAnyAdAya sudUramatikramya bhUmaNDalAbhogamAgacchatA mayA prasAriNImazokazAkhina chAyAmadhiSThito dRSTo'yamekatra kutrApi parisare bhUdharasya, kintu vRddhatvAdakautukena prastutAdhvalaDDanaikahRdayena kimaGga kazcana mRgayAgataH kSoNIpatiruta svairapracAriNAmuttamo vidyAdharANAmAhosvi. tkutUhalAvatIrNo medinImanyatamaH surANAM na jJAtaH ko'pyasAviti / nirgate tasmin jhaTityutkaNThAvezaparavazA madanazaraghAtamUrcchitena cetasA jJAtamiva, vIkSitamiva, samIpadezasthamiva, suprApamiva ca taM manyamAnA tatpuro nizcayamakarot / prakAreNAdya kenApi melayatyasya cetsakhI / tanmelayatu mAM no cennivRtti vitena me // ityuktvA mUrchiteva zayyAyAmapatat / __ahaM ca tena tasyA vinizcayena hA hA ! kimetadapratisamAdheyamacintyAdhyavasAyamapauruSArambhamaciropasAdhyamadhyavasitaM devyA, tatra kiM karomi, ka gacchAmi, kamupAyamAsUtrayAmi, katamaM devamabhyarthayAmIti muhUrtamativiklavIbhUtamAtmAnamAtmanaiva prabodhya yatkhalu buddheviSayamAyAti tatkaromi, paratastu vidhividhAsyatIti nizcitya matisakhena cetasA santatamupAyazatAni cintayantI tena saha tasyAH saGghaTanena kAlamekaM tanniyamanirvAhopAyamAsAdya nirgatya ca tathA kRtvA tvritmaagtvtii| Agatya ca devi pUrNA te pratijJA, militAsi vallabhasya, vilokaya purastAdityuktA mayA; sarabhasamunnamya vadanAmbujaM yAvadAlokayati tAvattadAlekhyabimbAntike yojitAnyapaTalikhitaM citragatamAtmAnamadrAkSIt / dRSTe ca tatra savilakSamiva hasitvA mAmuktavatI / sakhi tArAvali kimetaditi proktA'hamabruvam / devi kenApi prakAreNa melanIyA'hamasyetyA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA | 103 diSTaM devyA tadastyetasya pratyakSavarttinazcitramUrtteH kenApi prakAreNeti / jAnAsi tadA tena viddhavijayanAmnA citrakareNa zilpakalAkauzalamAtmano darzayatA ratirUpaspardhayA yatra tvadIyA mUrttirAlikhitA taM paTamihAnusandhAya citraprakAreNa melitA mayA devI / pUritA ca pratijJA / kintu vijJApayAmi svAmini ! prabhUtAdhyavasAyasAdhye vastuni na devyA punarapyevamanAlocya kartavyam / ahamavazyaM tathA yatiSye yathA pUryanta eva manorathA iti / niyantitasvairaniyamA devI, bhavatu tAvadekavAramasAvapi sutarAmupakAriNI babhUva me pratijJA yaccitre - NApi militametasyAtmAnamAlokayantI dhArayiSyAmi jIvitamityudIrya tathaiva taM paraM prANitamivAntikAdanutsArayantI dinAnyativAhayAmAsa / athaivamanaGgoddAhaduHsahamavasthAntaramanubhavantyAstasyAH prakAmamaJjanacchavibhirghanayan hRdayAndhakAramambhodharaiH, anekavarNadhareNa vicitrayan raNaraNakamindracApena, zaGkhadalapANDurAbhiH prasArayankapolayoH pANDimAnaM balAkAbhiH, dahanadAruNayA vardhayanmanmathottApaM vidyutA, madhureNa dIrghayanpaJcamasakhaM huGkAramaviralamayUrakekAraveNa, marakatamaNimarIcizikharasundarasukumAra harita tRNakalApazAvalitabhUtalo dhavalanavajaladhipUritAnekapalvalopazAlI zItalitavAsaraH sudUrabharitanIrAzayo'pi zoSitaviyoginImAnaso jagajjIvanaikaheturapi padhikAntakArI viveza madanamitramambhomucAM kAlaH / yatra - bhUmiH komalasAndrakandalavatI meghAvanaddhaM nabho nRtyanmattamayUramandramadhuradhvAnoparuDA dizaH / vAtAzca prasaratkadambakusumasparzaprasannA vane vAnti svairamanaGgarAgajaladhiM kallolayanto hRdi // tatracaikasminnahanyekahelayaivAgasya mAtuH pratIhArI zekharikA jagAda - rAjaputri tvaritamabhimukhotthAnaprazrayeNa vidhehi svAgatam, AyAti te jananIsvAminI vijayarekhA calitA ca / yatkila kumArabhAve sthitayA devyA zriyA varaM jalazAyitAnuSaGgadRSTaM vaikuNThamabhipretya tadarthasiddhaye kamapi vyAjamAlambya pitrA ratnAkareNa kRtvA durgamAgAdhavibhramANAmantarekatra pAthasAM pAthasAmalpakenApi bindunA devatAnubhAvAddUrato 'pyaspRzyamAnamasamazilpakaplanAbhirAmanirmANaM maNimayamAyatanaM kAritamAste / tatra cAntaH pratiSThito'sti devazcandraketunAmA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA mheshvrH| sa ca samyagArAdhito bhagavAnavazyamabhyudgatAbhilASiNyAH zriya iva pUrayati hRdayavAJchitAni yuvatInAmityupAsyata eva sakalabhuvanavartinIbhiH sarvadA'pi ramaNIbhiH / adya punaH payodakAlapraNayini pavitrakotsave mahatI yaatraa|ttraasaubhvtiimaadaay yAsyati / ataH kanyAlaGkaraNaratnAvalipraguNIbhava, uttiSTha satvaram, pazya devamakhilavizvAbhivAJchitakaraM zaGkaram , yena te prasanno bhagavAnvitaratyakSISTaM mAnasasyeti zekharikayA prokte sapratoSamiva matkaNe sthitvA nanu vayasye tArAvali sAdhvanukUlasevA ambayA cintitA'smi, yadi sa eva devo ghaTayatyabhISTaM hRdyasya tattadahaM tameva kiM na pratidivasamArAdhayAmi yena tatprasAdAdeSa pratibimbAdhiSThitapaTo yuvA prApyata iti nibhRtamabhidhAya na yAvatsakhIparivAraparigatA sarabhasamuttiSThati rAjakanyA tAvadvAra evA''jagAma kubjavAmanakirAtakaJcukipurandhrakAprAyaparijanA devI vijyrekhaa| tata eva kRtapraNatimAliGganAdaGgamilitAmeva duhitaramAdAya tayA sArddhamucalitA tamAsAdya samudragopakoNavalayAnugAminamadhvAnaM praviSTA sAgarasyAntaragre ca dadarza tam / prAptA ca bhagavataH prAsAdamatha yathoparUDhayA prakriyayA tasyAtimahato maNiprAkAravalayitasya vimalaghanaratnasantAnaracanArociSmato madhye surAlayasya pratiSThitamakhilabhuvanAntarebhyo yugapadAgatAbhibhUyasIbhiH purandhibhirahamahamikAkSepasaGghanTena pUjyamAnaM bhagavantamambikAkAntamanekazaH praguNitakramairupahAraiH svayamudyasundaryAzca hastenAbhyarcya namaskRtya tannivAsinI pArAyaNIti nAnA tapasvinImAdAya tadAziSaM saha sutayA svAminI vijayarekhA tathaiva yathAgatena vartmanA nivAsamAjagAma / rAjaputrikA'pyudayasundarI tato dinAdArabhya pratidivasaM na yAvadasAvudIkSito devastAvannAhAramAdatta ityupAsituM candraketumArebhe / anyeArasau tathaiva nityayAtroparUDhakrameNa sakalasakhIsamAparyazcitAkRtirutsAhataralena cetasA jagAma / tasminnavApya ca tasyAGgaNakavedikAmAyatanasya tata eva puSpoccayakRte saha sarvAbhirapi sakhIbhirabhyarNavartinI puSpavATikAmavizat / sAraGgikA nAma ca tena citrapaTena sanAthapANizcchatravAhinI gatvA surAlayasyAntarasaGgatajanApracArasusthitaM sthAnamiti nityapravRttayA sthityA kacitkoNaikadeze saha citrapaTenAtapatramunmucya tvaritamAgatyAsmAkaM milita
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| vatI, lagnAH smaH sahajaharSopazAlinA kelikrameNa puSpANyavacetum / atrAntare ca kSaNe kiyatyapi sahasaiva paramudagrakrauJcadurddharAkArasaMvRttiH sabhUritiraskAramAyatanavAsinI sA nAma tApasI pArAyaNI re re zuktibhaGgaduSkRtAditaH zikhAtvamAgatena tvamamunA paTena sazikhaH zuko bhaveti zApaM kasyApi vitarantI cakAra kolAhalam / tasya kolAhalasyAntaH paTazabdazravaNAdutpannazaGkA kiM paTasya tasyeti jhaTityunmuktakusumAvacayakelirudayasundarI nirgatya puSpAvacayanAtsaha mayaiva pradhAvya sasambhramaM yAti tasminnAyatanakoDamaNDape yAvattAvadane nijena tena hRdayavizrAmazAlinA paTena sanAthahastaM tathA zaptamekaM puruSamadrAkSIt / dRSTvA ca hA hA kimetadandhakArimArAdhayantyAH saMvRttamatrAdya me tAvadAstAmaparo vizeSazcitreNApi darzanamapAkRtaM bhagavatA zambhuneti hRdaye nitAntamuttamya kRpAlutayA tapasvinImabhyarthya ca bhUyaH svaprakRtilAbhena tamanugrAhayAJcakAra / viratayA ca bhaktyA kimapyevamevAbhyarcya bhagavantaM taM candraketuma, anAdareNa kRtanamaskArA ca tasyAm tapasvinyAM, mRNAlIva salilasekena, bhuvanazrIriva.....""sena, kamalinIva divasarAjena, kumudinIva candreNa, rajaniriva candrAtapena, viprayuktA paTena mlAnimAyAtA, nirviNNeva jIvitenApyavanatamukhI, tvaritameva nirgatya zUnyIbhUtena manasA satatasaJcAraparicitamapi mArga pade pade smAryamANA mayA bhavanamAgatavatI / visarjitAzeSaparijanA ca mAmapyasambhAvayantI bhavanAntaH pravizya talpatalaM bheje / dinacchedAJcale ca bahuzaH prabodhyamAnA mayA kathaMkathamapi haThAvazyakaraNIyamAhnikaM karma kAritA / tataHprabhRti cAsau samudyatAdityamaNDalaM dagdhumaGgakAnyAgataM gRhItAGgArapuJjamiva divasaM gaNayantI, rAtrimapyuJcitena candramasA dRSadgolakeneva sphoTayituM hRdayamudyatAM manyamAnA, kAlamativAhitavatI / / ____ anyadA tu nivRttAyAM prAvRSi samudbhUte ca bandhujIvaprabodhini zaradAgame saridiva kRzIbhUtA, mayUrajAtiriva kSIyamANasvanA, ghanazrIriva pANDimAnamAdadhAnA, tigmAMzumUrttirivAbhyadhikamudrahantI ca tApamudayasundarI bhUribhirapi ziziropacArairasAdhyayA kusumazarakRzAnuploSapIDayA paritaH klAmyantI vizadazazikaravisaravistArazItalAmatIvrakairavavanasamIragarbhiNI vibhAvarImavApya pRthutarasarojinIpatrAtapatrakAntaritagagane saudhazirasi prasuptA prAtarutthitAnAM paramekahelayaiva na dRzyata eveti sampannam / athAhamutthAya sahasaiva nitAntamA 14 udayasa0
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 soDalaviracitA kulIbhUtahRdayA sarvatastatra saughasamanyadhastAdupari pArzvato'bhyantareSu ca nirIkSya gaveSayitvA ca vyAjena mAturapyantike nirUpya ca samyakpracArasthAneSu krIDAspadeSu ca tAmapazyantI nanu sarvadaiva madvirahitA yA kila naikamapyevaM kutrApi calati sA'dya mAmapahAya ka gatA rAjaputrI, kimaGga bahiHzayanenAmunA dRSTipathamupetA tribhuvanamanohareti kenApyapahRtA nabhazcareNa, kimatyantamadbhUtasamRddhinA saundaryeNa sAreyamityAtmano rUpaprasiddhyapagamakSayAdapahnavArthamapasAritA vidyAdharIbhiH, kimuta yadabhyarthanAbhayena vihAya pAtAlamatra muktA tenAya kathaJcana jJAtA satI nibhRtamAkRSya nItA bhujaGgarAjena, kimvaho kaSTamasmatsuteyamevaM glAnimApanneti lakSmIbhramAtsuptaiva prApitA nijaM nilayamambhasA nAthena, kimanekazo hRdayasaGkalpaiH kuto'pi taM janamabhISTaM vrajantamAlokya madanamohena pRSThato lagnA dUrIbabhUva, kimu svapnasaMvRttasaGgamavyatikare kRtAgasamagrataH palAyamAnaM tamatipraNayakopA jhagityutthAya pratyakSamivAhantumanusarantI kucijagAma, kimanaGgadahanapIDitA jalAzaye kvacidAtmAnamakSipat, kinnu samudvignA prANitena kApi vRkSazAkhAyAmAlambyamAnapAzena stvrmsuunupsNhRtvtii| api cakiM vaktradyutimatsarekaripuNA candreNa dUrIkRtA nakSatrai zaramyanirmalaradajyotsnArthibhiH kiM hRtaa| yAminyA ghanakezapAzatimiraM premNA samAliGgaya kiM nItA hanta bahiH sthitA'dya sucirAdAsAdya tucchodarI // athavAsA nUnamindukiraNAJcalabodhitena bhasmIkRtA prabalamAramahAnalena / utkSipya cAtha kumudAkaramArutena nItA bhaviSyati sudUramito mRgAkSI // na tAvadiha sarvato'pi vIkSitA dRzyate, na ca vikalpanipuNeSu lokeSu kazcidapi pAryate praSTum , agre ca pitroH kathamahamavyavahitaprasAdapAtraM priyasakhI tadIyA mukhaM dhArayAmi, kathaM nAdya kuto'pyudayasundarI dRzyata itImAM vAcamuccArayAmi, kathametadAkarNanena sapadi mlAnimApannAM tayormukhazriyaM pazyAmi, kathaM ca kSaNaM svAminyA vijayarekhAyAHparidevitavidarbhitA giraH zRNvantI zaknomi jIvitum, tatastu yA nAma gatirudayasundAH sA'dya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 107 mamApi, kintu sakhyAH kAlindyA mukhena viditavRttAntAM vidhAya svAminI vijayarekhAmadyatanamahaH pracchanneva kimatra niSpadyata iti kacidihaiva gamayAmi, paratastu yathocitamAcariSyAmIti nizcitya tathAkRtvA gatvA ca nagaranirgamoddeze khaNDamekaM caNDIzabhavanamadhyatiSTam / anantaraM ca kAlindikAnivedite tasmitruttiSThati pravAde prasaradAkUtavikalena svAminA zikhaNDatilakena nirUpitaissa mantAdadhigRhamadhisurAlayamadhiprapAsatramadhikarituragazAlamadhikarmavidyAdisthAna madhivanamadhijalAzayamitastataH pratipathamatisatvaraM pradhAvadbhiranveSakajanairantAkulIbhUteva rAjadhAnyapi muhUrtamekaM babhUva / tatazca avAdyamAnavAdinamagItamajanAravam / raGgasthalamivAsannapAtrAgamamabhUtpuram // api ca nAdatte kazcidAhAraM nepathyaM ca nRpaalye| tayA zriyeva nirmukte paraM dausthyamagAjanaH // atha vRtte ca tasminnahani, viphalIbhUya nivRtteSvAsannagaveSakeSu, tatkAlamekIbhUya mantriNAmavasarocitAbhiH pratipAdayantIbhirvicitrasArANi saMsAravilasitAni, samarthayantIbhirvyavasAyasAdhyAni vAJchitAni, nidarzayantIbhiH prajJAnubandhasiddhAni prayojanAni, pramANaM nayantIbhiranApyaprApikAH puruSakArazaktIH, kathayantIbhirasAdhyasAdhikA buddhim, grAhayantIbhirdurdarzadazIni hRdayasthairyANi, dizantIbhiragamyagAmino mantrAn , avirataM hitopazAlinIbhiruktibhirutsAryamANanirvedo rAjA nirUpya devatAsu pUjopayAcitakasUcanAya kulavRddhAn, nivezya nimittavilokanAya tadvidaH, niyujya zakunajJAnAya zAkunikAn , Adizya vaidezikapraznAya parijanam , saJcArya virodhighasatiSu praNidhIn, prasthApya ca mitrasthAneSu dUtAn , azeSatastribhuvane'pyanveSaNAya madIyamantikopaviSTaM pitaramabravIt-bhoH sainyAdhinAyakaratnamaule preSaya tUrNa kati nAma santi senAntaH sakalabhuvanatrayapracAriNaH pannagabhaTA yaiH kRtvA sarvato'pyanviSyate'smAkamanvayaikajIvitaM kumArIti putrikAviyogavidhureNa svAminA'bhihitaH pitA me darzitotsAhanirbharaM pratyuvAca deva durgamANi gamayitumudanazaktayo, duSpravezeSu pravezapaTavaH, pATavaparAzca
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 soDalaviracitA durlaDyollaGghanapadeSu, yeSAM na kiJcitsahajaprabhAvAdapracAraM viSamavizvAntaH, te hi manoveginaH santIha kiyanto'pyavantakulajAtayaH, kiyanto bhuvanarAjasya vAsukevaMzajAH, takSakAnvayasambhavAH kiyantaH, kiyantazca karkoTagotriNaH, kulikasantatibhavAH kiyanto'pi, kiyanto'pi deva yuSmAkamAdipUruSasya mahAtmanaH zaGkhapAlasya kulAdudbhUtAH, kiyanto hi mahApadmasantAnataH prasUtAH, padmagotrAca labdhasambhUtayaH kiyantopyevamaSTasu krameNa caturvarNatayA labdhaprasiddhiSu pradhAnapanagakuleSu jAtAstAvantaH svAmin bhaviSyanti bhujaGgamabhaTAH, ye sakalamAko. NarandhrAvaTaM vigAhya vizvamacirAdvardhApayanti putrikopalambhavArtayA svAminami. tyevabhidhAya tvaritamAhUya ca sarvAnAdezalAbhArthinaH kRtapraNatIn kumbhInasamahAbhaTAnagre cakAra / rAjA'pi tAnekaikazo nAmagrahaNasatkAreNa sambhAvya sAbhyarthanamAkhyAya putrikAnveSaNapreSaNamarpayitvA ca pratyekamudyasundarIrUpavAhinazcitrapaTAn sapradezopadezamAdideza-bhoH zrUyatAM tAvadAdau saptadhA prabhedavati pAtAlaloke sapta(va) phaNAvaliprabhRtayo bhujaGgacamUpatayaH ! prayAta yUyam ; upari ca bhUlokamadhikRtya jambUdvIpe guJjAkSanAmA kadambamahAdrumeNa sundare mandaragirau, utpalo nAma jaMbudrumeNa ketumati gandhamAdane, dIpakastvaM pippalena taruNA zobhAvati vipulAkhye mahIbhRti, asAvapi kAlinako nyagrodhatarucchAyAzyAmalitasAnau supArzvasAnumatyevamete(9) caturSu mahAnageSu vrajantu catvAraH su(bhaTA); eteSu triSvapi niSadhe tamAlakaH, kamalo hemakUTe, kuvalayo nAma ca himAdrAviti gacchantu giriSu zauNDIrAH; triSu cApareSu padgakaH zRGgavati, zvetAcale piGgalaH, nIlArnIlagirAvityamI bhUmIdhareSu trayo yAntu; teSu punaraSTasu mahendra malayabhUbhRti so zaktimati vRkSazaile vindhyagirau pAriyAtre kanyAcale ceti kulaparvateSu sahAparaiH puSkarAdibhiH saptabhireSa vIro mahAphalaH pracaratu; saJcarantu cAnye caitrarathe zikhaNDakaH, tArAkSo nandane, vaibhrAjavane vizAlo, dhRtisaMjJike sitAdarazceti catuSu mahAvaneSvamI catvArazca; apare tAvadaruNodanAmanyekaH, dvitIyazca mAnase, sitode tRtIyaH, caturtho mahAbhadre ceti jalAspadacatuSTaye'sminnete phaNAkuzaprabhRtayo vicarantu; bhArate hi kSetre dambholirevaikaH prayAtu; yAtvilAvRte ramasiketureva; pariziSTeSvanyatra laGkAlakAdinagareSu, zrIzailakailAsAdibhUdhareSu, jAhnavIrevAditaTinISu, avaTeSu sarveSu, jalAzaye cAtallamaryAdadmakhileSvittyAdipadyApracArAnAspadeSu kamalakaNThanAmA
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 109 pradhAno bhUlokavartikavarUthinyAH svayamucitakrameNa saJcarannekaikazo bhaTakoTipauruSAnpraheSyatyeva carapravIrAn; jamSUdvIpAtparataH SaTsu mahAdIpeSu durmadaH zAkadvIpe, kuze kAlAJjana:, cakrAhaH krauJce, saralaH zAlmalIdvIpe, gomedanAmanyAsImukhaH, puSkare ca tApicchako'yamiti SaDamI mahAtmAnaH sainyairdhamantu; senApataya ete'pyAlavaNasAgarAt svAdUdakasamudrAvadheH saptasu payorAziSu saptaiva gamedyaduNuprabhRtayaH prasarpantu sarpazauNDIrAH, tathA'nyepi hRdyaveganAmnA carapravareNAdhiSTitA dikpAlanagarISvaSTau cASTAsu paryaTantu bhaTAH; tasmAca svarlokamAsAdya tridazarAjadhAnISu siddhanagarISu vidyAdharapureSvanyeSu cAbrahmalokamaryAdamasumatAmAspadeSu sumeruzailAvagAhanapurassaramanveSayatu parigataH saptabhiranIkinIbhirindranIlanAmA ca prabhurasau; ityevamakhilamApurANakamaThAdbrahmalokAvadhi brahmANDagarbhamavagAhya jJAyatAmudayasundarI ka vartata iti, gamyatAM tvaritamanviSyatAM vatsetyAdi sAdaramabhidhAya, bhUriNA prasAdAnena sammAnya visarjitAn bhujaGgavIravArtikAnpreSayAmAsa / ahaM tu tathA duHkhena bharitA tadIyAM pravRttimacirAdeva svayamIhamAnA jAtAmAtmano'pi gatiM tadgatyA pramANIkRtya tathaivAnuSThAtumantaHkaraNa evaa''locitvtii| nanu kA gatirbhUtA bhaviSyatyudayasundA yasyAmahaM vrajAmi, athavA tAvadapahArAnumAnasyaiva pRSThe lagAmi, tatazca purandhrikApahArakarmaNi sahajavyasanino bhavanti sItApaharaNena punaH sphuTapratItayo hi naktaMcarAH, nedIyasI ca sA samudrAntaradvIpavartinaH kanyAvarodhasya tadIyamAspadaM laGkA, tatkhalu tatra pazyAmi pazcAdanyatra gaveSaNAya yatiSye, mA punarbhAgyavazAttatraiva gatAyAH sarati me vAJchitaM hRdyasya, kiM tu mamApi yuvajanAbhigamyenAmunA kumArI. rUpeNa nirgatya ca bhavanAdramantyAH katamaM nAma kuzalam / ataH kRtrimairbhasmanaTAvalkalAdibhistApasatvamAdhAya paryaTAmIti cetasi vinizcitya tathA kRtvA vimAnapadapratiSThitaM ca namaHpracArasAramatijavaM pAdukAdvitayamadhiruhya nirgatA'smi / tasmAdgatA ca laGkAyAM dRSTavatI ca tatrAsmi dUrAdraNAdhvarajuSA rAmeNa parigRhItasya jvalataH pratApanAmno ghaDherarciSAmAlokamiva prasarpantamabhito'pi kanakamayAzeSasuramandirAgAraprAkAravataH parikarasya rociSAM kalApam / athAhamanveSaNarasaikahRdayA nagaraparisarAdeva tatkhalvapahRtyAnItasItAvasthAnapavitritabhuvA zizupAdrumeNa prasiddhamadhiviSTA rAvaNIyamudyAnamitastato bhramantI ca tasminAdau tadevaM bandigrahagRhItasItAvilocanasrastairajasramaJjanAvilairazruvAribhirma
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA linitayA sutArtiduHkhAtidAhadagdhayeva pRthivyA zyAmalitamAspadaM zizupAdrumasya dRSTavatI / dRSTavatI cAnyato gairikarAgalohitamRdA raktapAtamanumApayantamutkupitahanumatkaratalacapeTAsphAladalitasya dazakaNThasUnorakSasya vadhapravezaM krIDAgireH parisaram / parato'pi tasmAnnAtidUre dRSTavatI tenaivAkSavadhAsvAdalubdhena hanumatA vyApAditasya sarakSakavaruthinIkasya jaMbumAlinaH patitAsthimukuropalakSyamANatalaM valayamurvIrahANAm / purastAtkiyato'pi bhUvibhAgasthAntare dRSTavatI ca mArutiniyantraNotsRSTaparuSapAzoragaparigrahodgAragaralAnalazikhAdAhairanudbhinnatRNaviTapirAjimAjerbhuvaM shkrjitH| prakRtaprayojanAnupalambhakhinnA ca nirgatya tasmAdArAmataH pade pade kacitkathazcidubhayarAghavabhujAstradhArAvarta. nocalitamaulivalayAnAM meghanAdaprabhRtirAkSasabhaTAnAM calatpadatalAghAtasamatalAnkabandhatANDavoddezAnAlokitavatI / dRSTavatI ca kaciddAzarathikarazarAghAtavighaTitAyuSaH kulAdrigurukalevarabhraMzAbhihatyA truTitatrikUTagirizikharazakalitazilAkhaNDadanturAmantabhuvaM kumbhakarNasya / vizAlasImanyanyatra ca pradeze pracaNDakalitakutUhalottAlamilitasurazivirakaravisRSTAviralapatitapArijAtakusumasamudayAmodvAsitadharAtalaM vIkSitaM ca rAmarAvaNayorAhavasthAnam / api ca tmntdeshknntthraajaanggnnoddeshmaalokitvtii| yasmAt kAntyA jvalannaruNapiGgalayA vizAla: phAlAya vartulitadehadalo hanUmAn / laGkApurI kupitadAzarathipratApa vaheH ssphuliGgaka ivocalito dadAha // paryante ca pratibhavanamekatra gRhajanebhyaH kathAbhirAkarNitamatItasya cakitamandodarIprabodhanaparamuvRttavacaso rAvaNasya sUktaM paJjaranivAsinA zukena paThyamAnamauSam / mAbhairbhIru yadeSa rAghavavaTurdevo murAriH svayaM golAGgalabhaTA ime ca marutaste durnivArAH kila / svarbandIhaThanigrahodyatabhujAdaNDo yadA'haM tadA kiM nAsau murajitsurA na kimamI yenAtibhItA priye // tato'pi cAle kenApi sureSvasahiSNunA rAkSasApasadena dazAnanaM shocymaanmaakrnnitvtii|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kathA | hA svarnAthazikhoDhazAsana dazagrIva prabho kAsi bho bhoH zauNDIra vinA tvayA'tra nagare hA pazya yadvartate / ye tvadvAraniSeviNaH pravizatA lokena ghRSThAH padaiste tenaiva hahA zubhArthamadhunA pUjyanta ete surAH // anyato'pyekatra nirjanAyatanamaNDapasya garbhe vizrAntimilitairvaidezikanizAcarairanyonyArabdhavArtayA rAvaNavadhe vidhervaiparItyamatyantavismayAtsanirvedamudbhAvyamAnamazRNavam / sevito yaiH surairbhUtvA taireva dazakandharaH / hA hato markadairbhUtvA vaiparItyamaho vidheH // 111 evamaparamanyatrApIdRgvidhaM vyatikaramanekazaH sthAne sthAne vividharUpamupalabdhavatI / ityAdikaM pratipradezamabhito rAmarAvaNIyaM vRttAntamupasthAnamilitena sarabhasamapUrvatApasIdarzanakutUhalinA purANalokenA''khyAyamAnamavadhArayantI nagaramAkoNakuharAntarAlamantarbahizca paribhramya na kvacitkiJcana kiMvadantImAtrakamapyudayasundaryA labhamAnA nirAzIbhUya vimucya ca saralaM viSAdapUtkAramatisatvaraM nirgatya tasmAllaGkApurIpradezAnmalayAdigirIndrakukSiSu krIDAspadAni vidyAdharakumArakANAmuddizya gantumArabdhavatI / te'pi bhavyayuvatiratnApahAriNaH prasiddhAstatazca tatra kutrApyavazyamasau bhaviSyatItyAzayA vrajantI kApyekasminnekahelayaiva pravaragiritaTotsaGgatarugahvarasya garbhe trAyatAM trAyatAmiti pUtkurvantamuparacitabrAhmaNarUpamamuM nizAcarApasadamadrAkSam | hA hA brAhmaNo'yamArtta iti ca balavatyA karuNayA preryamANahRdayA samIpamupasRtya sAdaramapRccham - bho dvijanman ! kena te trANamutpadyata ityasAvuktaH sudarzane kathamidaM vacmi yadi bhavatyA kiletyAveditavAn / atha mayApyaho kA tarhi cintA mayA cetpratIkArastadAvedaya tvaritaM katamA tavArtiravazyaM yadeva brUSe tatheti svacaH pratikaromIti pratipanne saharSameSo'bravIt - sAdhu sAdhu pratijJAtamidAnIM kathayAmyatra khalu vikasitAnekanavalatAviralaparimalonmAdina pradeze jhaTityadRSTazarIrakeNAgatya hatakenAmunA puSpazilImukhena bahuzo viddhyamAnahRdayaM dadyAvati tvameva mAM rakSitumadhIzvarA'sIti / vajrapAtasamatulena tenAsya vacasA hA dhik kimApannamanaGgazarapIDitena durAtmanA chalitA'hametena / ko hi kila dvijo bhUtvA tapasvini jane smarAturaM manaH kurvannatyantamidaM garhitamAcarati tadasau kRtakamUrttiragrajanmA na sAkSAt / sAkSAtpunaraparo 1
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDaviracitA vipraveSApahnutasvajAtiH krUrakarmA kazcit / ataH kiM karomi bhavatu chatA'pi vacazchalena chalayAmyenamiti saMpradhArya vipATya ca nijasyAvaraNavalkalasyaikamaJcalamaho mahAnubhAva gRhANa prAvRNu sarvAGgamamuM kavacaprAyamatipragADhapuDhaM valkalapaJcaivaM kRte na kevalamasAveva purovartiviTapakusume niviSTaH zilImukho niyatamanye'pi kAnane'sminkusumakuTIravAsino madhuvratA na te lagiSyanti / eSa te puSpazilImukhena viddhyamAnahRdayasya mayA kRtaH paritropAyaH, pAlitaM ca nijaM pratijJAtaM, pratikRtaM vacastvadIyaM, tathyavacanA ca jAtA'smi yAmi saMpratItyeva - mabhidhAya nanvasau na jJAyate kazciditthaM nirAkRtaH kopAdanyadeva kimapyAcaratItyantarAzaGkitena manasA jhagityapasaraNadhiyA tathaiva gaganamutpatya praca litA'smi / 112 asAvapyevamabhipretaviparItatayA nirvyUDhamavagamya mahacaH pratijJAtamapatAyAM mayyakasmAdasImaviSameNa krodharaMhasA prakharaphUtkArapavanAhato vahniriva jvalito nitAntam "A: pASaNDini ! mRSApANDityalavadurvidagdhe puSpazilImukha iti puSpazare manojanmani vyAkhyAtavye puSpe zilImukho bhramara iti liMSTArthavyAkhyAyAichalena pratArya mAM gantumIhase, ka yAsi, dRSTA'dya mayA, balAdgRhNAmi, paDiti (pIDitA ? ) ca mAM manyase, na manyase cennRsihmakharanakharatIvAkRtiM kartikAmatra tava kaNThapIThAvakartane karmaNi vyApArayAmIti saniSTha skandamucaNDayA girA nigadya sadyo'pi tadetadatyantabhAsuramadazradaMSTrAkarAla - tuNDamuddaNDakarttikAkapAladharamAvirvidhAya rUpaM naizAcaramanena gaganAdhvanaiva dhAvitaH pRSThe / ahamapi prabhUtabhayAtureNa cetasA puraH puro'sya palAyamAnA kathaJcidetAvatIM bhuvamanuprAptA dRSTvA cAndhakUpamadhobhuvanapravezadhiyA tasyAntaH prAvi - zam | AkRSya ca haThAdAkrandantI krUrasattvenAmunA prahartumupakrAntA / caNDayA ca girA smara tvaritamiSTaM daivatamityAskanditAyA mama sukRtena karmaNA bhavantamAnIya mRtyumukhakandrAdAkRSTA'smi / tvadAkAradarzanAdaye sA'smatsvAminyA jIvitaM tatra paTe kenApi zilpinA na jAne kiJcidrA naipuNanirUpaNAya svamateH, AhosvidvizeSaguNAviSkaraNahetAvasya prabhoH, uta sparDayA prativAdinazcitrakarasya, kRte vA kasyApi, kRtanaipuNaM likhitA nUnamasya svalAvaNyaluNDitaratIzakIrttirAkRtirnarottamasya / etatkRte ca tasyA virahvyathAduHkhamanubhavantyAH samupasthito'yamIdRzo dazAvipAkaH / tadayamidAnImevaM mama nayanagocarIbabhUva, sA punaH kva kila kathaM
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| 113 kSapayantI dinAni tiSTatIti cintayantyA mama sampiNDitasakhIduHkhasambhAreNa balAdeSa vigalito bASpajalabindusandohaH / zrImannIhagvidho'yamAvedito vRttAntaH / tatkhalu sa tAvadasmatsvAminyAH prANitasvAmI bhavAn / kintvetadicchAmi boDhuM yatkila ka eSa viSayaH ? katamanAmadheyamidaM nagaraM yadaGga cakravartilakSaNAnumAnasaMveditena bhUvalayabhA bhavatA rAjadhAnI kRtam, ? kamanvayamalazcakAra sukRtazAlinAM vareNyaH ? kiM ca matsakhImadanajvaraharaNamantrayogyaM nAma bibharti ? sA ca vartanamanaGgasya, sarvasvaM tribhuvanazriyo, jIvitaM zaGkhapAlagotrasya, kimihAste mama hRdayabhavanaM vayasyA ? militA ca kacinmANikyavatiriva jAtarUpasya bhavataH ? nivRttA ca kiM tasyAstvadvirahadAhadausthityadAyinI dazApi ? mamApi kiM nAma cirAdapayAsyatyeSa tadgaveSaNa bhramaNasaGkezo na vetyevamabhidhAya bhUmIndravadanavinyastalocanA tUSNImakarot / rAjA tu sapadi mukhAmbhojadhRtayA mlAnyeva svayamudayasundarIsaGghaTanamabhUyamAnaM nivedya netrakumudAzcitAyA vizvabhUtermukhe sarva yadyAdRzaM tattAdRzameva jJApayitvA tatraiva zayanAvasthAnasusthitAM vidhAya tArAvalI nijanivAsamayAsIt / jJAteti sammadarasaH prathamaM tataH sA / tanvI na dRzyata iti prabalo vissaadH| dvAvudyatAviti kRtaprasaraM viruddhau nidrA'nupazya viniSeDumivAntare'bhUt // tatazca calati rajanigantrIvaktracItkAradhIro __ dhvaniranudizamuccairekataH kukkuTAnAm / udalasavanIndrohaddhaye mAgadhAnA mucitapaThitisArA'nyatra sArasvatazrIH // iti kAyasthakavisoDalavinirmitAyAmudayasundarIkathAyAM tArAvalIdarzanaM nAma sArasvatazrIpadAhnaH SaSTa ucchAsakaH // 15-16 udayasa0
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 soDaviracitA saptamocchrAsaH / atha samantAdativikaTakukkuTakuTumbAraTitakaTuravodaJcanavinidritAsu yugapadunnadantISu vilAsavanavihaGgamazreNiSu samupajAyamA ( nadhvA ) neSu suramandirollAsiSu vAdyamAnAvasaravAditrasamuleSu ( samUheSu ? ) kaNantISu vibuddhasindhuraniyantraNAraNitamukharAsu hastizAlAntarAlAnazRGkhalAsu, pravartamAneSu duhyamAna kSIradhArAjhAtkAra DambareSu, zrUyamANeSu mathyamAnadadhibharagabhIra kumbhIgharatkArakavaciteSu calatkuTumbinIcaTulavalayamAlAraveSu, kalakalAyamAneSu saritsnAnayAtropakaraNAdarzana krauJca duHsvareSu zrotriyadvijeSu, pratiSThamAneSu gamanavacanavAcAlitanivAsabhavanodareSu pAntheSu, svAvAsamantarvaliteSu rajanijAgarajaDeSu yAmikajaneSu, puSpavanamadhipradhAvantISu ratarasanidrAlasavilocanAsu mAlAkArataruNISu, nidrAmupasevamAnAsu pragalbhatarabhujaGgajAgaritavezyAsu, priyagamanAdAkulIbhavantISu mAnagrahApagamasammukhInAsu mAnavatISu, gRhajanamutthApayantISu prathamaprabuddhAsu paJjarasArikAsu, mithunavRttAnyudIrayatsu nidrAntonmiSitasaMskAreSu krIDAzukeSu, haricaritagItakAni gAyantISu puNyapathapravRttAsu jaratISu, devastutaH paThatsu dharmakramAnulagneSu muni mANavakeSu, krameNa sarvato . 'pyuhudhyamAna sakalajanapadAlApanisvanamanoharamAvirbhUyamAnabhuvanamanubhUyamAnadiGmukhAlokamudbhUyamAnapRthuprabhaM ca babhUva zubhamaghArambhasaMrambhi prabhAtam / yatra hi pravizato vAsarasya samucitaM mAGgalikasatkAramiva karttumabhito'pi bhUtale sravadavazyAyasalilazI karakSepairvitarannatucchakaM cha (chAM ? ) Taka (?) matisphuTaM prasphuTatpiNDItagarapuTakaparipATibalayAduccalantIbhiH kiMjalka (ga) laccUrNarAjibhirbharanbhUrizo raGgAvalivizeSAn, sAyAntanonmiSitamAlatIzithilavRntanirmuktairavagalatkusumanikurumbairvikiranmanoharaM puSpaprakaram, uhuddhamukhAJjano ( DAGganAmukho ? ) dbhUtanidrAntajRmbhikAzvAsasaGgamasamAhRtodAraparimalAnumArgadhAvitAbhiH pradhanamadhukarazreNibhiH pade pade viracayannAyatagurUNi toraNAni, vinidranavakusumavATikATIkamAnamAlinIsImantasaraNisindUrodaJcanavipazcitamahotsavAcAraH, krIDAsarasISu suptAnyudbodhayitumiva cAlayatpu NDarIkAni, vikacamucukundakusumadala niSThurasaTAsphAladalitarayamandharo nisargaziziraH sakomala sparzamAvAti pratyUSacArI samIraNaH /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarI kthaa| 115 tatazca kAlakramAduparatiM samupetavatyA vystiibhvtsttitnssttklevraayaaH| rAtreH kapAlamiva pANDuramastazailakUle luloTha nirabhI(zu)himAMzubimbam // nAdyApyapaiti bhRgubhaumagurupradhAna stArAgaNo'yamiti kopakaSAyitasya / ahnaH kaTAkSalatikeva jhaTityudasthA dAzoNarocirudayAcalamUrdhni sandhyA // krameNa ca prAtaHzriyA racitamaccharuco('mbara)sya lajjA(paryA?)yavidrumadaladyutisodarAbham / pUrvAcale samudbhUnnavapaTTasUtra satkuJcikAtilakacihnamivArkabimbam // ito'pi devena sarvajagadugradurantaroga___ saMhArakeNa divasaprabhuNA nirastaiH / kuSThasya zubhratilakairiva......." tArAgaNairgaganamujjhitamastazeSaiH // atha kSaNena prasaradbhiH kiraNamAlino mayUkhairviyatkakSAntarANi, vikasadbhira............"zcakravAkayugalairjalAzayataTAni, vilasadbhistalpatalottIrNamA ninIkaTAkSaH niketanAni, bhAsvadbhistatkAla.............................. ketana tathA'hani...."nivaSe-dbhi-talavaddA-hA kasyamANavazatadIdhitipratAnaiviguNitavaibhAtikaprabhAmaM......" ......."rAjat / tasminsakalabhuvanakozoddhATanapaTIyasi prabhAtasamaye pravizadavasaravarAGganAraNanmaNikiDiNIjhaNatkAramadhuritena vandinA muktasUktAraveNa prabuddho mahIpatirutthAya nirvayaM ca pratyUSasamucitaM kRtyajAtamAhUya rabhasAdabhISTAya kumArakesariNe taM rajanicaryAvRttAntamakhilamAvedayAMcave / nivedya ca prastatena yathA (prazastena pathA ?) tripathagAmbucumbitajaSTAkirITazikharamardhenduzekharaM bhagavantamayitusucita "rI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 soDalaviracitA dArambhArthamutthitavAn / atha krameNa pavitritazarIro yathAkriyamANaMvikasitapatrakavakulakamalamucukunda (ca) mpakAdikusumasaJcayapracurairucitazucirucirasicayAlaGkArahArAdibhiragarukarpUradhUpadIpAdibhirupacAraiH parisamApitamahezvaropahAranityakriyaH tatkAlamanAkulAvasarasammilitena bahulito madanamohena svapnasaMvRttamiva taM sarvaM zarvarIvyatikaramAkalayya parisphuTIkartu, punarIkSituM tArAvaliM, darzayitumasyAzcitrapaTam, anubhavitumanavadyamudayasundarIkathAkarNanarasaikasaukhyam, ativAhayitumanaGgamArgaNodanavedanAduHkhAni sasvAdayitumIzvarAyatanavRttAntena kumArakesariNam, AlocayitumupariSTAdnuSTheyamatistokAptaparigrahaH saha kumArakesariNA nagarapracArasAdhvImadhiruhya kuJjarakuTumbinImutsukena manasA maThaM vizvabhUtejagAma / avatIrya ca dvAra eva pariskhalitanikhilAnyalokaH kumArakesariNamAdAya sanmukhasamAgatena vizvabhUteH ziSyavargeNa nirdizyamAnavA maThasya praguNitavarAsanAmuparitanI bhUmimadhyAsa / tatra yathocitamAgatya sthitAM tArAvalIparItapAvI bhagavatI vizvabhUtimavanatena maulinA praNamya tatpAdapallavArpitamAzIrvAdasamanugaM puSpadAma savinayaM jagrAha / vizvabhUtizca vatsa kimapyArabdhamupAstikarma nivartanIyamAste tanmuhartAdiva nivartayAmi yAvattAvadanayA sAImabhISTakathArasena kSaNAntaramativAhayeti purastAdupavezya tArAvalImabhyantaraM viveza / rAjA tu rajanizayanAvasthAnasukhapraznagauraveNa sanmAnya sadRSTikSepaM nirdizya kumArakesariNaM tArAvalImavocat-jAnAti bhagavatI ko'yamiti, sA'pi smerAnanaM tamAlokya smitvA pratyavocat-deva jAnAmi sa eSa samudrAntaH zaGkarAyatane tenAsmatsvAminIjIvitena samaM citrapaTena zApAhato mahAtmA kathaM ca punarenAM nijaprakRtimAsAdya milito devasyeti kathyamAnamavagamiSyAmIti prokto mahIpatistatsarvamAdito nivedya taM citrapaTamantikasthasya tAmbUlakaraDuvAhino hastAtsvayaM samarpayAmAsa / sA'pi tasminnuDheSTite tathA vilokya citragatAmudayasundarI jhagiti pratyagrIbhUtavirahavyathotpIDagADhitAdantaHkaraNayantrAdudgateneva bASpAmbhasA bharitalocanadroNiratikaruNaM hA vayasye preyasyudayasundari ! cirAcitreNa dRSTA'si kAsi bhRzamabhISTajanaviprayuktamAtmAnaM kSapayantI kAlamatikAmasIti duHkhaparatantracittatayA zithilitagrahaM taM paTamutsRjya vighRtya ca karatalayugalena bhAlasthalamavanatamukhI haThAnnipatantIbhirazrudhArAbhiruccasvanaM roditumArebhe / rAjA tu rudantIM tAmavekSya kRpA
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA | 117 kadarthitayA dRzA kumArakesariNamapazyat / so'pi prabhorabhiprAyamAsAdya saprazrayaM tAmavAdIt - yujyata eva kaH kila na rodityabhISTaviraheNa ghaTyamAnahadayazalyaH premaparilaGghito jantuH - vizeSatastu ruditAdhyavasAyajantuH strIjanaH / kintu dhImatA svadhIbhiranyo'yamAtmA, yatkila vidhivyApAraparavaze vastuni kimaGga kriyate sAta eva yadyathopaiti tattathaiva sarvam, sarvatatvAvabodhajuSo bhavatyAstu kimatropadizyate, vihAya hRdayavaidhuryabodhakaM tatpremabhAvanAvyAsaGgamidAnIM tathA kriyate yathA kutazcidacirAdeva dRSTiviSayamAgacchatyudayasundarItyAdi kumArakesariNA ruditAkUtapradhAvitayA ca vizvabhUtyA ca sAdaramudrofunsil prakSAlya vizvabhUtyo paDhaukitena kamaNDaluvAriNA vadanakamalamapamRjya ca spuradruNanAsApuTaMskhaladakSaraM zanairavocat - rAjanniha na zankomi tvadantike priyasakhIM vinA kSaNamapi sthAtum, chinatti caiSa pratikSaNamudIkSyamANazcitrapaTo madIyaM marmeti vadantyA eva tasyAH sahasaiva punarniruddha kaNTho haThAdapatadazrudhArAsandohaH / atha tena tasyA udayasundarIviSayiNA premAnubandhavaidhuryeNa prabodhitAnaGgavalgiklezamavanIzamapi trapayA channaM niHzvasantamAkalayya kAlocitaM vizvabhUtirjagAda - vatsa ! kimevamAsyate, na khalu sakhIviprayogataralaM manaH sthirIkartu - masAvadya citradarzananavIbhUtaduHkhA zaknoti, bhavantastu rAzayo dhairyasya, tannAma tatkiJcana yathocitamAsUtryate, tAH kAzcana buddhayo vyApAryante tAni kAni cidvyavasitAni svIkriyante, sA kAcana sahAyasampattirAdriyate, te kecana pumAMsaH saJcAryante, sa ca kazcana mahopAyazcintyate, yenasvarlokAdapi dandazUkabhuvanAdAsaptasindhUllasalAvAritaraGgatADitavanAdanviSya bhUmaNDalAt / AnItA tvaritaM gRhasthitimatAM dharmAdhikAreSu sA tanvaGgI lagati kSitIza rucirA mudreva haste tava // kimu ki martyalokAvatIrNasuparNavAhanAkRterasAdhyamiha mahArAjasya, tadutthIyatAmito nirvartyatAmakhilaM paurvAhikaM kRtyam, atikrAmati ca velA, tArAvali ! tvamapi kimevamatyantamuttAmyasyayamavanIndra eva svayamatra prayatnavAnAste, yato vidhirapi bibheti kRtAdhyavasAyAdamuSmAt / ataH so'pi kariSyatyacirAdanukUlIbhUya tayA saha yuvayoH saGgamaM samakAlamiti vizvabhUtivacanAttArAvalI zakunagranthibandhamapi ( yI ? ) tathyArthasubhagA'stu bhAratI bhagava
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 soDalaviracitA tyA iti sapratyAzamuktvA prasAditamukhI rAjAnamutthitaM vrajantamanuvrajya gauravapariskhalitA tAmeva bhagavatImanujagAma // rAjA tu nijaM nivAsamAsAdya yathAvasarakRtyanirvartanAdanAkulaH, hRdisyaistArAvalInayanajalabindubhirArdIkRtakusumazarazilImukhAsArabhUrivraNaH, tadugravedanayAsudUramArabdhaH, cintayAJcakAra-nanu ka kila sA nAma ramyodarI bhaviSyati, sahasA saudhasadmani suptava na dRzyata ityapahArAtkAraNamakhilamanyadamukhyameva, yataH kathaM nu tAdRzaM yuvatiratnamarthibhinayanagocarIbhUtamuttyajyate / na ca nikhilasulakSaNAnumeyakalyANavasatiH sA tAdRzI mUrtirapAyairapi spRzyate / tadiha vizvAntastasyAH sthitiM kathamahaM jJAtA'smi; yatkila sa kazcidupAyo'sti ? yo na tAM gaveSayituM pitrA zikhaNDatilakena kRto vartate / ki. ntu tenApyanviSya labdhA'sau pAtAlavAsitvAdagocaraivAsmAkamasti / api cetArAvalIdvAreNa sambandhopAyastathA'pi yadyasAvanviSya samAnItA piturgrahamAgatA bhavettadA kimapyadhyavasituM pAryate / yasyAstu mUlata eva na jJAyate sthitistatra kiM kartumupapadyate ataH kathamasAvanviSyate / na ca tAvanmanuSyajanmanaH kasyApyanyatra naralokAdasti pracAraH / sarvatra paraM pracaranti surasiddhavidyAdharoragayakSarAkSasA eveti vAkyAnte rAkSasapadopAdAnAdaye ! sAdhu smRtamasti me vikramaikasiddho mAyAbalanAmA nizAcaravIraH, tena kRtvA sarvato'pyanveSayAmi tAM zazimukhIm / kimAlocitena bhUyaseti cetasA vinizcitya kRtvA samAdhi dhyAtavAnmAyAbalam / __ atrAntare ca dvijAkArasaumyayA mUrtyA deva ! yaH smRto devena so'hamAdiza yadarthamanusmRtya bADhamanugRhIto'smi, yadatra kilAbrahmANDazikharAtkUrmarAjamaryAdmadRzyaM durgamaM durlaDDayadurghaTamasAdhyaM ca kiJcittadekenaiva kSaNena sAdhayA. mIti kRtAJjalipuTaH praNamya mAyAvalaH puro babhUva // rAjA'pi rabhasAttatra paTe citragatAmudayasundarImupadarya bhrAtaramunA rUpeNa vizvAntaraGganAratnamupalabhya tvaritamAgaccheti taM naktazcaraM subhaTamAdideza / pratipadya ca preSaNamutpatya gate tasmin sapratyAzamiva tasyaiva pracArazaktibhAvanayA taM divasamatyavAhayat / abhAvayaca nirAkulAvasarapravezinA premarasavijRmbhitabhrameNa sambhrAnte cetasi dazAdausthyaduHsahamavasthAnamudayasundAH /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| 119 kiM zItairathavA''tapAtri(di?)bhiruta kSoNItalollaGghanai rAhosvinnavabandimandirapariklezAdibhiH sA'thavA / matsambandhibhirapyanaGgavizikhAghAtavraNaiH pIDitA hA pratyagramRNAlakomalatanustanvI kacitsIdati // athavA tAmazeSazubhavibhUtipAtraM prati proSitena cetasA zUnyIkRto mRSA'hametadevaM vikalpayAmi / kintu cetastAM gatamindusundaramukhImAyAti kasmAdaye pratyaGgaM madanotsavastaruNimAbhogo'dya tasyAstanau / tatraitajjaghanodarastanamukhazrIbhiH krameNAtithI bhUtaM hanta nimantryate muhuriti vyagraM kimAgacchati // yadi vA tatraiva sudRzastasyAstaccirAvasthitikramAt / vazIbhUtaM mano nUnamAyAsyati na tAM vinA // tatra hemANDamahArNavodaraM zriyeva dUrAdavagAhya lbdhyaa| urasthalAropitayA mRgIdRzA kadA bhaviSyAmi ta(sa?)dA'hamacyutaH // api ca kadA nAma ma(ma) dRSTistasyAH kacidanagadavathuduHsthitA virahiNIva caraNapallavAstaraNe luThiSyati, kacitkautukena pallavitA lateva jaDorudaNDazaraNA prasariSyati, kacit zRGgAriNI gaNikeva jaghanAGgaNe sthAsyati, kacinmArAkulA bhujagIva nAbhirandhra gamiSyati, kacidvismayAca gatA zrAnteva trivalimaNDapamAzrayiSyati, kacidyauvanaviDambitA svairiNIva kurulAndhakAre saJcariSyati, kacidrAgiNI sindhUrarekheva sImantapade yAsyati, kacit harSovellanavilolA zapharIva lAvaNyapayasi sarvato vihariSyati, kiM ca kadA nu me hRdyasukhasAdhakastadAlApaH karNavivare pravekSyati, kadA paryantatIkSNA tUlikeva tadRSTiraGgabhittau bhramiSyati, kadA vA'sau kalyANavasatirnidhAnakalazIva kare lagiSyati, kadA ca navarucisthAnaM ratnamAleva kaNThagrahaM kariSyatItyAdibhiH pratikSaNamudacatA tadrUpabhAvanAvizeSeNa vAsyamAmahRdayasambhUtairamIbhirabhISTadohadazatairAtmAnamavirataM vyApArayan samanmathAvasthamasthAt /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 soDalaviracitA . athApareyuH prAtareva kRpAvatI nAma ziSyA vizvabhUteH samAgatya jaya mahArAjetyAzIrvaconugaM kamalapUlakamupaDhaukanIkRtaM samarpA samucitopavezanA. tithyasanmAnitA rAjAnamabravIt-rAjan ! AryA tvAmAha yathA kila tArAvalI tasminnevAhani maThAnnivAsamAgate tvayi haThAtprabodhya kAritAhnikavidheyA smRtvA tattadazeSamudayasundarIvyatikaramazrupAtamAtrAnumeyakarmaNA ruditena tAmazeSAM rajanImanaiSIt / vibhAte ca tvaritamutthAya puSpocayamiSeNa kusumavATikAmuddizya yatkhalu nirgatya gatA, tadidAnImetitadAnI metItyevaM na tatrAhi samAgatA / na cAsmAbhiraye udayasundarIviyogaduHkhitA na jJAyate kApi yAti kizca karotyekAkinIyamiti samantAditastato nipuNaM taddinamazeSamanviSTA'pi dRSTA / na ca niveditaM bhavate'pi, yena prAyaH kazcidihApi purA paricitaH suhRjano milito bhaviSyati sa nItvA gauraveNa nijaM nilayamAtithyasatkAreNa tAmadya sanmAnayiSyati, kimevamavivekinI tArAvalI, yena mAmapRcchayantyeva kutra cidyAti, tatprAtaravazyameSya(tI)ti / na cAgatA prAtarapi / evamadya gatAyAH kApi tasyAstRtIyo vartate divasaH / tannUnamasAviha na zaknoti vIkSyamANA bhavantamudayasundarI vinA sthAtumiti yathaiva pUrva gRhAnirgatA tAM gaveSayitumevamito'pi manye gatA bhaviSyati / tanna bhavatA parAmarzapaNDitena shocniiyaa'sau| na cAnItayA gaveSya tayA kiJcana prayojanamasti / sa cAnveSaNaprayAso varamudayasundAH kriyate / sA punayesminnudayasundarI tatra sarvato'pi bhrAntvA svayameSyati-ityAdi samyak sopadezamAkhyAya labdhAziSA nRpeNa saprazrayamazeSaM tatheti tadvacaH prati. padya visarjitA sapratoSamayAsIt / __ anantaramanena tArAvalIgamanavismayarasena jaDIkRtAntaHkaraNavRtteH, udayasundarIvyatikarAnucintanapathAyAtamanmathazaraghAtavedanAdUyamAnamanovihvala tayA kuto'pi nirvRtimalabhamAnasya, strIratnaphalitAyAH pratidinamudaJcadAzAkalpalatAyA mUlamiva tamabhyarNavartinaM kumArakesariNamamRtarasAvasekasubhagena dRSTipAtena samupazIlayataH, saha tena nanu ka kila tArAvalI gamiSyati ? kena pathA prasthitavatI?kimaGga satyamurvItale priyasakhImavekSitumagAt ? utAntare kimapi vyapAyarUpamanvabhUt ? kimasyAH saMvRttamityAdi parAmRzataH, kSaNaM ca ka nAma tavAsAvudayasundarI dRSTipathamupetA ? kathamavalokitA ? kiM kRtavatI ? kimuktavatI ? kasmAdAgatA ? kasya kulavartinI ? ka vartata ityAdi kathita
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA | madhyakathitamiva (zrutamapya) zrutamiva jJAtamapyajJAtamiva punaH praznairAvartayataH, hRdayAnuvarttakena kumArakesariNA'pi muhurmuhurAkhyAyamAnAbhirimAbhireva kathAbhirazUnyAni gamayato dinAni medinIndrasya; jalada timirA ( pa ) sarpaNanirargalo'yaM mayi sati labdhaprabho hariNalAJchanaH karairanaGgazarazalya ( nihata) mudyaddayamurvIpatiM vyathayatIti proSite zaratkAle, tAmeva satatamudayasundarIM dhyAyato niyatamabhinavayavopAntasaJca (ra) tkrauJcakulakaThinakeGkAra mukharo'hamasammato narapateriti niSkrAnte hemante, himaparigraheNa mayA smarAnalakarAlitAvanipacittasantApazA (maka) subhagAni pralIyante kamalakAnanAnIti niHsRte ca zizire, samayasevopacAramiva karttuM malayagirizikhara sarasIta raGgajalajaDimasamadhikasamIraNavyajanapraguNaH, praguNIkRtAviralava (kula) kusumakozabharitamadhurasajalArdrApakaraNaH, svedapratIkArakRte vikasativizadasinduvArasambhRtAnalpataraparAgakaitavoparacitakarpUra cUrNaH, talpArthamiva gRhItanavanirantaratarupravAlapezalA bhogaH samAgato vasantaH / yatra samprAptaH suhRdo vasantadivasAdeko'pi cUtAGkuraH kandarpeNa zarIkRtastribhuvane bhinnakriyaM valUgati / mAnaM mAnavatISu karSati mano madhnAtyalaM rAgiSu prANAnatti viyoginISu pathikeSvantrANi niSkRntati // api ca yasminnamudramukurAracitAmrasampa duchRGkhalena madhunA hRdi vartmagAnAm / AsphAlyamAna jhaSaketanakaGkapatra zalyasvanaM pikarutAnyanumApayanti // yatra ca - 121 tribhuvanAnandapradAyinaH samadamalayakAminIkarNapUra viracitAravindakozapravezalAlasAH zrAntA iva vasantaH payodhitaTArAmagrAmeSu, zizava iva khelantastAmraparNItaraGgadolAsu, atithya ivopatiSThantaH kAverIcalana ( kUlala ? ) tAgRheSu, pathikA iva milanto godAvarIjalatuSAra sArtheSu, mRgamadamazIlikhitAni kalayantaH paNDitA iva pANDIkapolapatrANi, dhammillavellIgatAni cinvanto mAlikA iva kuntalIzekharakusumAni, manmathanidhInudghATayantaH siddhA ivA (ndhra)
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 soDalaviracitA sImantinIstanakalazAn, kesarapArAgodartibhRto'GkakArA iva vanataH (vanantaH ? ) koGkaNInAmaGkakhalakeSu, punnAgamadhurasasvedino mallA iva milanto mahArASTrakuTumbinInAmUrustambheSu, parimalamilitAlipaTalakavacinaH subhaTA iva laganto lATalIlAvatInAM valiSu, mandagamanAH karNATanArIkucapatrakastUrikApakilapathena, zItalAstiliGgataruNIkurulavanacchAyopasevAbhiH, surabhayaH savibhramAbhIrabhAminImukhAmodena, candanagiriparisarodyAnamaNDalAduccalantazcalakusumakataruhastakAbhinayabhAratakAH prasaranti dakSiNadigaGganAzleSamilitakarpUrasau. rabhasugandhayo gndhvaahaaH| kiM bahunA bhrUbhUmi keralInAM murulamRgadRzAM vibhramottaMsadezaM colInAM cArukAJcIviSayamapi valImaNDalaM siMhalInAm / AkramyAmbodhitIre tarukusumarajastambhamuttambhayanto / yAmyAH puSpAyudhasya vyaddhata maruto rAjyamekAtapatram // atha tatra taruNajanahRdayasadmani pravezamaGgalamuhUrte manmathasya, va (vA?)yauvane tarudhiyAM, rasAyane(kusu)mAnAM, nAyake sarvatUnAm , utsave vilAsinAM, zRGgAra suhRdi vikacavicakilamakarandasundarAmodamilitaSaTcaraNacakranilUnamAninImAnakandale daladvakulapATalAzokasahakAramadhurasabharAsArabhagnAdhvanInavartmani vasantasamaye; nibiDatarupatrapallavAsphAlazabdasubhagena nibhRtamullapitavacanasvanAbhAsamivocyamAno malayamArutena,mukuramadhumilitakuTilaSaTcaraNarAjirekhAgracalanasannivezibhiH sabhrUzikhAspandanamivAnumanyamAnazcUtadrUmaiH, samIraNAndolanacalitahastakaiH sahasrasaMjJamiva pUgIvanaiH preryamANo rAjA sadA mAnyamapi mahattaraM dhairyamavadhIrya tasyaikakanyakAvastunaH kRte hRdyamanagRhe dAsIcakAra / tena ca pratidivasamAdizyamAnamAnaso vibuddhamanmathahutAzanottApyamAnaH prajvalantamivAkhilaM parigrahamapahAya, pIyUSasRSTineva kumArakesariNA parigataH, zizireSu harSavazavisAriviharaNarasaprasaktakalahaMsakAminImukhavikhaNDitollAsitamRNAlanalinakisalaya (vilAsasarasItaTeSu) girisamIratADitanibiDatADIravotrastahariNaramaNIkulataralanetranIlotpala(ni)karapezaleSu lIlAvanecarasthaleSu yauvanabharamantharodyAnapAlikAvikIryamANadRSTikAmamaJjaritalatAniketaneSu ca pramadvaneSu ramamANaH, puro'valokya sabhrUkSepanirdezamuvA ca kumArakesariNam-aho pazya pazya /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 udayasundarIkathA / etasminnalinIvane'sya niyataM kAntAviyogabhrama bhrAntaM cittamavApya SaTpadapaterlagno'GgajanmA grahaH / tenaiSa pralapanvizRGkhalamukho rAjIvadhUlIbhRtaH / zUnyaM bhrAmyati sarvato madhulihAmAveSTito bAlakaiH // atraca cakrAhva(ya)sya zatapatravanapracAra sNlgnsaandrmkrndrsprsiktaa| yAmA(bhUyo?)viyogaduritaprazamAya" lAkSA sevakavabhu (vasekakaliteva?) vadhUrvibhAti // (?) itazca eSa prabhUtamukurAharaNaprasakti sntussttkokilnikuujitkaitve(n)| caitreNa bhU(cU?)tanila(yena) nizcI(cI?)yamAnaH paJca(zceSu?)sAyakazikhAdhvanirullalAsa // asminnapi krIDAvane pazya nvprbhuutpunnaagpusspaaniptnpraagH| gandhopalakSoda iva smarAgnimuddIpayatyeSa manassu yUnAm // iha hi candanAcalasamIradolitA mUlamuktadhanareNudhoraNiH / rAgiNAM krakacikeva mAnasaM pATayatyahaha cUtamaJjarI // kumArakesarI ca vyaJjitAzayairamIbhi( rI )dRzairAlApavacobhiravanIndrasya hRdayamAkalayya viSIdan aho pragADhamiha gRhIto'yamanaGgapahatakena svAmI, naa| pyatonyatra mayA nIyamAno'pi yAsyati, na cedRzaM pradezamapahAya rAgiNAM nirvatiH, tadihaiva nAma kairupAyairuddizya ca kimAlambanamudayasundarIkRtAmasya manmatha( vya )thAmantarayAmIti samantAdattadRSTirekato vilokya sasambhramaM jagAda svAmin ! ita ito nivezyatAM dRSTiravekSyatAmiyamatra vanavIranAmnA kirAtarAjena kutazcidAsAdya sarabhasamAnIyamAnA, dhRtA ca dArakeNa valgAyAm , paryANa sajjitA, svAgatopahAraDhokiteva sarvaturAjena madhunA, caraNasaMcaraNoparoghadatteva dikpAlaiH, ananyayogyetyupAyanIkRteva zakreNa, vAhanaikaratnamiti prItiparika
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 soDalaviracitA lpiteva vedhasA, prabhUtavegAspadatayA zarIrasiddhiriva mArutasya, pratyakSateva cittasya, rUpAntarotpattiriva garuDasya, jantupariNatirivAsUnAmAGgikaprANaprakarSatayA, vegamatihaThAdAcchoTayitumiva raMhasA prasiddheSu praviSTAlokahRdayeSu, trivikramavatribhireva kramairvizvamatikramitumIzvarA, maGgalArthamiva kramaM caturthamAbibhratI, hayajanmano'nyasya ga(ti)tva( rA )masahamAneva muhurmuhuHsphuratA ghrANAnabhAgena bhAsamAnA, mukhAntarviramatA sphuranmamRNaheSAraveNa tribhuvanollaGghanapratijJAmiva kurvatI, tejasA sarvatazcaladagatayA dharaNitalasparzaghRNayeva kampamAnA, gatijavaniSedhakrodhAdAtAmriteva maJjiSTArAgapATalaM varNamAdadhAnA, viziSTaguNA. dhArasRSTinA svarUpeNa cAtuSpadIjAtimutkarSayantI, sahagamanavegAdbhagnagatermaruto balasvArtha(sArdha?)miva lambitAbhiratimamRNaghanasaTAbhirudbhAsitena bandhurA skandhena, snigdhA romabhiH, tathA karNAbhyAmupacitabalApyazvi(sthi?)mayI mukhena, svarUpamugdhA'pi vidagdhA padanyAse, adRSTapUrvaiva suralokasambhavAkAravibhramadharA, manoharAGgI turagIti kumArakesarivacanAdrAjA jhaTityanyato vikRSya tasyAmaravindasundaraM cakSuH savismayamapAtayat / dRkpAtasamakAlaM ca tayA saha puraH prAptena praNamya vijJaptaH kirAtarAjenadeva ! adya vindhyasya mahAgireH parisarabhuvi pracarato mamAgre jhagiti paramasAvambaratalAittaphAlamatyantaharitadUrvAstambopari papAta, na jAne kiM satyamiyamambarAdeva ravisyandanamapahAya sarasadUrvAhArakAziNI kSoNItalamavAtarat, utAdizikharAdamarajanmanaH kasyApi vAhanamevaMSTaMpAmadAt / (manavaSTaMbhamapatat ?) avekSya ca svarUpamevaMvidhamamuSyA vismitena mayA cintitam-aho! kasyeyamasadRzAkAracArvIkuto vA'tra vitIrya phAlamAgatA ? manye saptabhyo'pi ravirathaturaGgamebhyo gativegamAdhAya nirmiteyaM vizvasRjA tena te samatalamapyuda yAstazailayorantarAlamakhilenAhA laDDayanti / uccaizravA api niSkramya samudramathanAdenAmudIkSya nijaparibhavAzaGkayA nAtra mahItale sthitimakarot / samIraNazcAyamidaM yAnakaratnamapahAya hariNamadhirUDho vrajan tarala iti mato lokena / kizca na tAvadiha nUnamenAM tridazaturagAtirekasundarAmAkRtiM vahantIM manuSyajanmA kazcidadhiroDhumarhati / tanna yadi dhriyamANA jhagityapakrAmati, tadiyaM martyalokazakrasya vAhanArthamucitA bhaviSyati cetsvAmina iti sampradhArya sahagvazcanopAyamanusarato'sya dArakasya hastena mayA dhAritA, mayA kimasya dhriyate zaGkitaH, evamamunA chalena vidhRtAsmAbhiriyaM tvanutrastahRdayA siddheva niHzaGka
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 125 mAste / tatazcAtmanaH paryANaparikareNa praguNIkRtya seyamAnItA devasya pAdAntikam / upariSTAddevaH pramANamityuktvA virarAma / atha kumArakesariNA'pi-aye nirupAyalabdhenAmunA rasAntareNa rAjJaH sudUramantarayAmi prastutamanaGgapIDAkaraM rasamiti vicintya vIkSya tAM samyaka sarvAGgamavagatasvarUpeNa vijJaptaH-svAmin ! avadhAryatAmasau tAvasya (tAvadasti) navadhA turaGgajAtiSu tokoraajaatiruttmai(v)| sAkSAdaSTadhA hayalakSaNe ca saMsthAne tAvaducchrAyo daiyaM pariNAhazceti yathAvadaGgulasaMkhyayA pradhAnamAnocitapramitirutkRSTaiva, zravaNayozca yugaM yAdRkzAstreNoktamasti tAdRglaghutayA zreSThaM, mRdUni ca pazya kesaratvaktanUruhANi, nirmAsatA'pi jAnujavAnaneSu, nayanadazanastaneSu ca vAstavaM ligdhatvam , asAvapyuDrAyavatI grIvA,khureSu niSThitameva kAThinyam, pRthUni ca lalATakaTiskandhapRSThAkSivakSasthalAni, kimucyate yathoktaiva saMsthAnaguNenAsau varNena ca muulvrnnctussttyaatpaattlcchviH| aavtestu yathAsthAnamucitaireva cihnitA, dhvaninA ca saGkhyasya(zaMkhasya?) heSate / deva satvaM ca satvenAvirdadhAti / dadhAti ca chAyAmAgneyIm / surabhizca saurabheNa paGkajavanasya, tvaritayA vilAsavatyA ca gatyA pracarati / saptadhA prakRtiSu zuddhava stvprkRtiH| prANamapi tameva pradhAnamAGgika spaSTayati / evamebhiH zubhalakSaNairakSINasRSTirasAvahatyadhiroDhumArUDhinivyUDhasya svAminaH / taddeva ! kautukAdadhiruhya vAhyatAmiyam / dhArA hi yAH kila vipazcitAH paJca tAsvekaikA tridhA prakIrtiteti samyak nirUpaya prathitAzvavAradhaureya !, tAsAM kramaM paJcadhA maNDale tu tathetyupadarzaya prakarSAt bho ! vAhavidyayopahasitarevanta !, vidhi vAhanasya SadhiM ca dharaNIndra ! sUtraya, tridhA ca vIthI tasyAmucitakrameNa vegamAropayatu vAhanavidhivizArado deva iti AdarAdvijJapte tena kautukI narendraH salIlamAruhya tathaiva tAM vAhayitumupakrAntavAn / atrAntare ca jhaTiti pradhAvannAgato durantAkUtaviklavaH, plAvito'mbhasA zramajena, gatijavAyAsavisRtAbhiranavarataniHzvAsocchAsasantatibhirantaritavacanavarNaparipATiH, karmakaraH karabhakaH-" deva ! muSitA muSitA smaH, pazyatAmasmAkamazakyanigraheNa durAtmanA kuto'pyAgatya vidhvasyamAnamidaM rakSyatAM rakSyatAmudyA. na "miti satrAsagadgadamavAdIt / vismayotsukairupAntavartibhizca kena re keneti yugapadApRcchayamAno bhayAnudgIrNanAmA tena teneti jalpan nRpendramahAsayat /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 soDalaviracitA rAjA'pi tena tAdRzA tasyotrAsavacanena vismitazcAntaH satvaramAhatya jaDDAbhyAM turagImanupRSThadhAvitaiH kumArakesariprabhRtibhiranusriyamANamArgaH kSaNAttamuddezamAsAdya puro nihitadRSTirekahelayaiva paramitastato latAmaNDapAllatAmaNDapamurihAdurvIruhamanusarantam , a(nvA ) rabdhamazeSato'pi vanarakSibhiH, akSAmavikrama, hAsyarasamiva pArthivavikAreNa pariNatam , durnayamiva pratimayA pratiSThitam , vairUpyamivAnanyarUpatayA niyamitam , cApalamivaikavasatitayA vyavasthitam, kaDArakAntibhistanuruhairlagnakapikacchukesarairivopajAtakaNDUtitayA satatamaGgeSu kaNDUyanasvabhAvamupazIlayantam, cApaladurudyamAndolitacandanamahIrahatayA calitazikharazAkhAgravighaTitena krodhAtpazcAdbhAgalagnena godhUmarociSA bhujaGgameneva piGgatviSA lAGgaladaNDena bhrAjamAnam, phAlavazamilitabimbIphalapATalarasena liptayA vadanasampadA dazanadalitakumbhakarNanAsAsRjA plAvitamukhaM sugrIvamiva dRzyamAnam, pAkAruNagabhastini nAraGgaphale prasAritakaraM zizubhAvacApalAdvAlaravibimbamAkarSantaM hanUmantamiva pratIyamAnam, itastato dRSTanaSTatayA raNarasocacApalaM nIlamivopalakSyamANam , preGkhatA jAtyakanakadalodyotadIpreNa prabhApiNDena jaladapaNDAttaDiGgolamiva zyAmalatamAlazikharAcampAmadhaH kSipantam, tArakavatazca gaganAdulkApuJjamivoDhuddhamAdhavImaNDapAtphAlena niHsarantam , kacitkapizena vapuSA pariNAmapiGgalaM phalamiva panasataruskandheSu lambamAnam , kacidyAvakarucA vadanabimbakena phalarddhimekottarAM dADimIviTapeSu darza yantam, kacikapilotphullaromazayA lAGgalazriyAkapizakesaravikasvarAM maJjarImiva latAmaNDapeSu sUtrayantam , harajaTAgrapiGgalayA prajvalantamiva dehatviSA, pracaladakhilAGgabhAgena utpatantamiva cApalena, phalagrahodazcitakareNa vistarantamiva durnayena, rakSijanakarthanopakalpitena hasantamiva dantaniSkarSaNena, vidUSakamaTavIcarapAtreSu, viTaMkAntAranagareSu, bhoktAramArAmagrAmaphalAnAm, prasAdacintakamanokahazriyAm, bibhISikAprabhedamiva vanadevatAnAm, hAsyapAtramiva mahIbhRtAm , uccAsanapriyamiva taruzikharopavezinam, niyamavantamiva phalAhAriNam , mahAkAyamadbhutAkArabhAsuramatijavaM plavaGgamadrAkSIt / dRSTvA ca sAzcaryam aho mahatvamaGgAnAm, aho bhAsuratvamAkRteH aho caturatA caitanyavRtteH, aho zaktiragamyaphalAdAnasya / yathAsya tiryagjAtA. vapyeSa mAnuSasadharmA vyApAraH, yathA plavagajanmano'pIdRzamabhIrutvam , yathA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 127 rakSakacamUvimardakamidaM ca sAmarthyam, tathA tarkayAmi kenApyantastirohitAkAreNa vastvantareNAmunA bhavitavyam / ye hi rAmAyaNe sugrIvanalanIlAGgadaprabhRtayo divyAMzavantaH zrUyante, te kimanyAdRzAH kecidabhaviSyan / athavA madhyavartI teSAmeko'dyApi hanUmAnAste / sa yadyasAvamIbhirananyazaktibhizceSTitairbhavati tadbhavati / bhavatu, sAmarthyameva jJApayiSyati yaH kazcidayamiti / dRzyatAM tAvaditi cintayannabhimukhamupAgatena tadupasAdhanAnubandhabhAvanAnuviSTena vijJapto vasantazIlena deva ! kutopyayamevamAgatyAgatya pratidinaM vanarakSipuraHsarAnasmAnna kizcidiva manyamAno navapAkamadhurANi nAbhivAcchitaphalAni sarvato viluTya svayamanAsvAdayannaye ! kutracidyAti kilAdya nigRhyate zvo nigRhyata iti na gato gRhItumasmAbhiH / adya punaH prasaGgasamAgatasya devasyApi jJApitamityAdivacanAdaddhikavardhitAdbhutaraso rAjA taM svayamupakrAntavAn / atha so'pi bAlaraviraktavadanaH sampadamAcchidyanirgatovipinAt / / durvAsara iva bhUbhRtyupasthite zubhadazApratime // tatazca utkSepaNanyasanazauNDapadakrameNa __ pUrvAGgamunnatamanunnatimacca kurvan / pazcAnmuhurvalitakaNThamakuNThavega __ matrAtra dRSTa iti nissarati plvnggH|| rAjA tu tenodyAnaviplavakrodhena kanu punarasau kimarthaM ca svayamanucchiSTAniphalAnyAdAya yAtIti mahatA kautukena ca prerito jhagiti datvA kazaM turaGgayAH sAgrahaM pRSThato dhAva / kSaNAca sa tathA'tisatvaraM vinissaran kapirita ito'yaM prApyata iti sapratyAzamanusarantamanumArgalagnaizca kumArakesariprabhRtibhiH stokAntaramanusRtya caraNagativegabhagatayA sthitaissamujjhitamekAkinaM narendramatidUramAcakarSa / tathA sudUramAkRSTo vajanAjA tamativegalAghavAnukRtamArutAGgajaM plavaGgamanusarantyA mukhAvagalantIbhiratanuphenavallarIbhiratanuvegojjhitasya pazcAdAgacchato marutaH panthAnamiva(ci)hayantyAH , parasparamubhayoH spardhayevAgramagramanusaratoragracaraNayoIyena samAgatAM kakubhamadhi pradhAvantyAH , rayAtirekamAkalayya
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 soDalaviracitA turaGgayAH sakautukamaho kimiyamutpatitA viyatpathena yAti, kimutkSipya kenApyadRzyamUrtinA nIyamAnA tiSThati, kimetadaGgasaMkrAntaH kazcit chadmavAnevaM prasapati, kimIdRzameva javasvarUpamasyA iti bahuvitakeMvyagratayA muhUtemakRtAvadhAna: sahasaiva paramanekataruzakuntakUjitArAvatumulairuDrodhitena manasA dattadRSTirakasmAdAtmAnamekatra mahAvane patitaM vrajantamadrAkSIt / vIkSyate yAvat tAvatsa khalu mahIdhrameduro nAsti zAkhAmRgo'pi, agre kevalaM nivArayitumivAgratogamanamantare sthitam, chalitavindhyagireragastyasya roSAvardhitamiva pidhAya dakSiNAM kakubhamavatiSThamAnamekaM gaurItapazcaraNapazcAgninA vilInatuhinaM himAdrimiva, harapadasparzaprabhAvAdapagatasphaTikapANDakuSTham, kailAsamiva, vArdhakena galitakAJcanacchaviM sumerumiva, adbhazikharakRtAbhraM bhUdharamapazyat / / upajAtavismayazca tvaritamAkRSTarazmivalayo vidhRtya turaGgImupasRtya ca ghanacchAyAtizItalaM talamanokahasya zramabharAtimandharayA dRzA nirUpya sannivezamazeSato dizAM sambhrAntahRdayazcintayAJcakre-aho ! kAhamiha mahAvane patitaH, katama eSo'pi brahmANDaphalakakIlako visaGkaTaH sAnumAn , ka so'smadvanIpravezaH, ka te kumArakesariprabhRtayaH sahAyAH, kiyantamadhvAnamiyamullaDintavatI mahAjavA turaGgI, na caitasyA vegalAghavamidamadRSTapUrvamAlocayatA vyagreNa mayA samupalakSitoyamujjhitasvIkRto bhUvibhAgaH, ka cAso kapiryadarthamanupRSThadhAvito'smi, kimadRzyo bhUtvA kacidbhUtaH, kimiha mAyAvinA tenAhamAkRSya chalAdAnItaH, kariSyati vA kiJcidupariSTAdanyadapyasau, kimiyamitthaM pravRttiH kiJcina darzayiSyati karmaNo'nurUpaM phalam , kimevamIdRgvidhaM prAtikUlyaM vA vidheH, idAnI kimatra kriyate, kimu vyAvartya turagI pazcAijAmi, kimatanI bhuvamanusarAmi, kimidaiva tAvattaM hatAzamadRzyIbhUtaM vanaukasamanveSayAmi, yadi tAvadiyamIdagvidhA lalitaiva turaGgI tato me na dUra nijanivAsanagaraM saMprAptiH (tuM ?) sa punarAspadaM mahAdbhutasya kathamavekSitavyo valImukhaH, yahA sarve'pi paramadharmArtibhRtaH pipAsitAzca nitAntazItalamatisvAdusalilamupakUlaphalavadvanIruhaM jalAzayamadhizrayanti tattamahamAzrayAmi, tatrApi yadi naiSa pratyakSatAmeSyati tataH kimanena, manaH pravRttireva kautukamakautukaJca kalpayati, tAvatkharAtapasamayasarpaNazramakarthitAmimAM turaGgI. mAtmAnaM ca jalAyupasevanairupajanitasauSThavaM vidhAya kAlocitaM kariSyAmIti nizcitya calitastato drumatalAt samaMdharapracAramitastato nibhAlayannAtidUramA
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 129 nandajanitakUjitArAvamukharairAkhyAtaviSaya iva haMsAdijalapatribhiH, anilAndolitazirobhiH saMjJitajalAzaya iva tarubhiH, abhimukhasamAgataizca kRtAbhyutthAna iva sAmbhojasaura bhairvAyubhirudbhUtanizcayaH sapramodamanusasAra tAM dizam / agre ca tasyaiva bhUbhRto mekhalAyAmatyantazItalAbhogaM prabhedamiva himasya, saMskAramiva candanasya, pariNAmamiva candramasaH, santAnamiva zItakAlasya, rAjyabhraMzamiva nidAghasya, saJcitAmbusarvasvaM kozamiva varSAgamasya, susvAdujalamayaM rUpAntaramiva samudrasya, vividhormicamUcalanaDustaraM cakravyUhamiva varuNarAjasya, yamalajAtamiva dvitIyaM mAnasasya, varttulimazAlinA pAlivalayena ThakAramiva mahImAtRkAyAH, nirAlambanatayA jhagityekatra puJjIbhUya nipatitaM bharamivAbhragaGgAyAH, dharmopamardaraudrasya kaleH prasaramAlokya mantrayitumekAntamilitAnAM mandAkinIsrotasAM trayamivAbaDamaNDalIrUpeNopaviSTam, surapatiphaNIndrayorutpannavivAde pAtAlalokAdAkRSTamantarAlevimuktamamRtakuNDamiva vistIrya jagatyAmAsthitam, zaityAbhilASapatitayeva chAyayA taTatarUNAmamucyamAnazItalataraGgam, taraGgasaMgatAlambizAkhAgrapallavamukhaiH svAdutApralubdhairiva tIrazAkhibhiranavaratamApIyamAnasalilam, kSArasAgarajalodvignaiH sudhAmadhurabArignahArthamApatitairabhinavAbhrapaTalairiva pRthubhirambhojinIdalaiH samantAdA (vRtam, ) sunirmalAmbutayA pratibimbiteSu bahupadArtheSvekataH pratiphalitamUrtinA gaganapidhAnakenevAlpakatvAdantaH patitena mahatvamadbhutaM bibhrANam, anyatassaMkrAntabimbayA parisaravilInavanarAjirekhayA vitatabADabadhUmacchaTAGkitakroDamaparamaSTamaM payodhimiva pratIyamAnam, aparataH prabuddhavizadAravindapratibimbairAtapatrairivAtapAdrakSyamANa sainyamantarnivAsinaM varuNamAvidhAnam, zatazaH pratibimbitaizca pRthudalastabakapUritamaulibhistadatAlazAkhinAmAkArairamRtakuNDadhiyA pAtAlAnnissaradbhiranekaphaNairbhujaGgamairiva bhrAjamAnam, anilataralitAviralazIkaranira (ntara) durdinotsavapadaM cAtakAnAm, kamalasaurabhasugandhitaM vilAsabhavanamindindirANAm, vikasita bahalakubalayAndhakArasaMbalitaM saMGketakaM sArasadvaMdvAnAm, susvAduzItalajalaM prapAsatramaTavIcarANAm, siddhanavamRNAlAdikandakamanIyaM rasavatIsthAnaM kalahaMsavayasAm, kamalaparimalamilitAlimaNDalamanoharaM dhRtameghaDambarAtapatramiva jalAzayaikAdhipatyena, krIDanmakarapucchAcchoTanasamutthitodacchaTaM samuttambhitapatAkamiva jalobhekena (drekeNa, ?) vahalakallolataralaM kampamAnamiva zaityena, taTAntamilitaDiNDIravallarIprakaTamAyAtapalitamiva 17-18 udayasu0
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDaviracitA mahattaratvena, nirmudramapi mudritopakaNThaM zvApadapadaiH, dustaramapi tIryamANaM taraGgaiH, astAga ( agAdha ? ) mapi labdhamadhyaM payobhiH, amalamapi malinamindIvaraprabhAbhiH, pavitratoyamapi mizritamaravindamambu (dhubiMdu ?) bhi:, kacijjaladevatAJjanakUpikAbhiriva danturaM kuvalayakalikAbhiH kacidvaruNavArAGganAzRGgArayAvakakSepapAtrairiva pATalamunimaSita raktotpalaiH kacidvArilakSmI nimantritAnIta navavadhU varairiva piJjaraM cakravAkamithunaiH, kaciccaTulavalgibhizcaladiva jalakukkuTakuTumbakaiH, kaciDavalakAntibhirha sadiva cakorapeTakaiH, kacinmasRNavANibhirjalpadiva kurarasandohaiH, kaciddIrghamArAvibhirgAyadiva kumudaSaTpadaiH, ullasatA jalena drAvayadiva medinIm, utphAlazAlinA taraGgacakreNAkrAmadiva dizaH samutpatatA zIkarakadambakena vyApnuvadivAntarikSam, zrutameva tApApahArakam dRSTameva tRSNAharam, jalakuJjarairapyanAsAditatalam, laharIbhirapyadRSTapAram apAraprasAramupatIrasambhRtAGgaM taDAgamadrAkSIt // " 130 , udvellannavanIrajanyajanakavAtodarAkarSitaM yatrAtisthiragandhavAhatulitaM gandhaM gRhItvA navam / bhRGgAstatkSaNalabdha saurabharasAdunmAdavanto bhrama nyagre'gre nalinIzriyaH kRtaravaM grAmyA bhujaGgA iva // api ca yatra pUgIvalayavallAle garbha ( lIlAgarta ? ) raGge sthitA iva / khelanti laharIdaNDairdaNDarAsamapAM zriyaH // tadavalokya jhagityupanata vitarkazvintayAJcake / vyAvRttya dhruvamAgataH sa bhagavAnbhUyopyagastyo muni stenaite cakitA ivormitaralAH saptA'pi vArAzayaH / atrAgAdhagabhIragarbha guruNi svairaM pravizya sthitAH pAlIpiNDamiveNa pUrNavacano vindhyazca vRddhiM yayau // ityevamanucintya saharSamApyAyitamanAH sarabhasamuttIrya visRjya paryAmulloDha naslapanajalapAyanAdibhiH santarpya ca saGkalayya latAvalkalena turaGgIM navaharitadUrvAGkuramanohAriNi parisare svairaM carantImamuJcat / svayaM ca turagIkhurazikharakhaNDitAdhvadhUlibhirAdhUsaraM prakSAlya caraNayoryugalam AkRSya ca svayamambujAdijalajakusumaizcakAra mAdhyAhnikIM devatopAstim / anantaraM "
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 131 cAbhyavahRtya pratyagrasarasAni mRNAlIkisalayadalAni tIratarulatAphalAni ca pItvA ca tarucchAyAtizItalaM salilam, AsannavartinaH zAkhAsandohabahalasya tamAlaviTapinomUlavartinImanusUtya ca chaayaamupaavisht|| upaviSTa eva ca hRdyIkRtya taM valImukhamazeSato jalAvatAravamasu taTataruzikhareSu latAntareSu gulmasandhiSu kandaradarImukheSu ca prahitacakSurAlokayat / kiyantaM kSaNamatikramya manasyakarot-aho na tAvadiha dRgviSayamAgato'sau durAtmA kapiH, kAntAramidamasaJcAragocaraM ca mAnuSANAm / tathAhyAzrayoddezalezo'pi na kacidAlokyate prANinAm , prAya:zvApadAnyapi na nAma saJcarantIha durvane, tatkimevamatrA''sitena, te'pi kumArakesariprabhRtayaH ka sthitAH, ka kilAsmAnanusariSyanti, ka cAnveSayiSyanti, ka vA bhramipyanti, kiM kariSyanti, kathaM vartiSyante tapasvinaH, tadyadi prItimupagateyamamunA sarasadUrvAhAracAreNa tu(ra) gI, tato vyAghuTya pRSThato vrajAmIti saMcintya tadabhimukhaM nikSiptacakSurakasmAcarantyAstasyAH pUrvacaraNayoragravartinamullasitamAMsalamarIcivallarIparIta. pulinapadam, puSpamitra vidyullatAyAH, gucchamivAzeSapradIpakalikAnAm, nabhasaH patitaM garbhANDakamiva bhagavataH pataGgasya, jvalantaM citApuJjamiva nizAtamisrANAm , raviNA parigRhya subhagIkRtA dyauriyamitIva spardhayA dharitrI svIkartumAgataM, puraH saurabhyalobhAgataiH kaNaSaTcaraNacakrairAlokavidalanAparAdhabhItisaGkacitairiva tamisrapaTalaiH prasAdyamAnam, atisvacchatayA'ntadRzyamAnava( gi? ) litAnu(ndha?)kArazakalAnIva saMkrAntAsannaviTapadalabimbakAnyuddhahantam , andhakArazatairapyacintyo'yamiti saukhyArthibhirivAzeSatejobhirAzritam, dUraprasAribhiH karaistamAlazAkhAndhatamasamalinitAnyAzAmukhAni kSAlayantam , sarvatovijRmbhitena tejasA sakalamekabhUtAtmakaM jagajanayantam, asadbhAvamivApAdayantamambarasya, nikAmanirmalamatimanoharaM maNimapazyat // dRSTvA ca vismitena ma(na)sA samantAdRSTikSepainakopyastIti dRDhaM nizcitya nanu kAyamiha svadhAmagarimagauNIkRtAzeSaratnajAtirapUrvomaNiH, kathamidaM sara(stIra)manuprAptaH, kutazcaivamavabhraMzadusthitirabhUt, niyatamayamanantairmarIcibhiH sadaivAprahatena ca mahasA (sahasra)karamiSTitaM(mitaM?)triyAmAstamitatejasaM bhagavantamapi dyumaNimatikAmati, nirmalatayA'vakRSTalAJchanaM kaustubhamatizete, kiM ca niSkopatayA munIndrANAmapagatatrAsatayA ca surANAM spardhate manobhiH, apicAmunA jitaprabhaH kaustubho lajjita iva vanamAlApagUDhamasitaprabhAndhakA
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 soDalaviracitA ritaM harervakSasthalamadhiSThitaH, cintAmaNirapyanena sAdRzyamAtmano'bhivAJchanniva dAnAbhISTaM phalamityarthinAM cintitArthadAne pravRttaH, anye ca maNayaH prabhAparAbhavabhayeneva, kecidgAdhAmbhodhimadhyavarttino nAvirbhavanti, kecidAzritarohaNAdrayaH samantAdAtmAnamatiprabhUtayA mRdA pracchAdya tirobabhUvuH, ke. cicca rasAtalaM pravizya phaNIndraphaNApaJjaramadhizritavantaH, kimiha nAma lAtvA nirgacchataH kasyApi vismRtaH, kimambare vimAnagAmino janAtparibhraSTaH, kiM vA'nyataH kenApi vanyaprANinA pakSiNA vA kutazcidAhRtyAtra nikSiptaH, yathA ca madhuvratopasevyamAnabahalaparimalodgAravAhI sindUrAGkitazca kvacittathA tarkayAmi saurabhyasambhRtAGgAvayavasaGginyalaGkaraNe kasyAzvidaGganAyA vibhUSaNamasau tadenamAdAya pazyAmIti parAmRzyotthAtumiccho rAjJaH samIpaM sakhalu kathaJcana tatakhuraprahativegAduccalito maNirane papAta // sA ca paraM tena maNisparzaprabhAveNa jhagiti turaGgayArUpamujjhitvA tadeva jaTAvalkalopavItadharaM zarIramAvahantI tArAvalI babhUva / rAjA tu taM prabhAvabhUyiSThaM maNimAtmano'gre patitamAlokya nanu kIdRgidamindrajAlasodaraM kutUhalamiti visarpatA vismayanAkRSTa iva tasmAnmaNito nivartya nizcalena cakSuSA rUpAntareNojjhitAmabhinavAmiva tArAvalI draSTumArebhe / sA'pi svamUrtilAbharabhasitamAtmAnaM vibhAvya tenAdriNA sarasA ca niruddhamadhyaM tanmahAraNyamitastato vismitA nibhAlayantI sarabhasamekahelayaiva vinihitavilocanA sAdhu sAdhu cirAdanugRhItA'hamabhISTaghaTanayA devatAbhiH / kutreha krUravanacarAvatAradAruNAraNyasarasastaTe tribhuvanazriyaH sImantaratnamitthamanucitAvasthAnaduHsthitamabhUdityAlapantI dUrato'pi prasAritakarA tvaritamadrerabhimukhI dhAva // rAjA tu tathA pravRttAyAM tasyAM savitarkamaho ko'ymaalaapsyaanythaavRttirupkrmo'mussyaaH| maNirasau mamAgre tiSThatyeSA tu dhAvitA sanmukhI zilocayasyeti vismayAttatraiva yAvannirUpayati paGkajadalAyataM cakSustAvadAdau yasminnakiJcideva girebhittimAtrakameva kevalamAlokitaM tatra paramakasmAdbhUmIdhragarbhe vicitranavaracanAmanoharaM mANikyamaNimandiramapazyat / tasmAcca mattakari(pari) citayA gattyA salIlaM niHsarantIm, anuharantIM ca tameva citraprapazcitaM rUpam , ApyAyikAM dRzoH zazibimbadaloparacitAmiva candanakarambitAmiva karpUrapiNDitAmiva kamalamasRNitAmiva sudhopazAlitAmiva mUrtimudrahantIm , nakhakusumazobhitayA caraNapallavazriyA latAmiva saubhAgyabhUmAvudgatAma, Urusta
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA | mbhavatIM citrazAlikAmiva ratinivAsAya kalpitAm, jaghanacakroparAjitAM karmazAlAmiva kandarpa kulAlasya vizrutAm, gabhIrayA nAbhyA mUSAvatIM vAtiki (ge ?) dravidyAmiva zRGgArarasamAdadhAnAm, valitrayataraGgiNIM saritamiva saundaryadezAntarvistRtAm, suvRttapIvareNa (stanayugalena ) mANikyanAyakavatIM ratnAvalImiva tribhuvanazriyaH, nayanazapharotphAlavatIM velAmiva lAvaNyasAgarasya, bhrUcApalavalayinIM vIravRttimiva tAruNyasubhaTasya mukhasarojasundarAM padminImiva brahmANDasarovarasya, vidhinA nirmAya tribhuvanamanoharAmimAM mA kospi drakSyatIti gopAyitumivAraNyagahare vimuktAm, mRNAlikAbharaNAM jaladevatAmiva kautukAtsthale saJcarantIm, karakalitalIlAmbujAM lakSmImiva kamalavanAtkrIDayA bhramantIm, kusumottaMsabhAsitAM vanazriyamiva zaityAya sarasTe paryaTantIm, nirmANa sarvasvaM bhavyatAyAH, dhArAgRhamatucchakAnticchaTAnAm, phalaM kandarpakusumasya, tIrthaM lAvaNyasalilasya, pAtraM zRGgArarasasya, madanArttidazAjADyapANDuraM gaNDayoryugalamAdhAnAm, tArAvalIsammukhamAliGganasamutsukAmAyAntImudayasundarIM dadarza // dRSTvA ca sacamatkAramAramAdhUtamauliH - aho sAdhvabhihitavatI yathArtha - vacanA tArAvalI, satyameva tribhuvanazriyaH sImantaratnamasau mRgAkSI, mudhaiva mayA dhArito'yaM maNiH / kiM ca yathA''khyAtaM kumArakesariNA yathA dRSTaM ca tatra paTe tathA'bhyadhikameva rUpaM tasyAH / kimucyate / tathAhi nikSiptamambhojabhavena rUpasarvasvamasyAmiti tarkayAmi / kuto'nyathA kArmukapANireva jAgartti rakSArthamivAGgajanmA // athavA sA zrIriyaM khalu yayA jana eSa yAtihArAyalaGkRtivikasvaramIzvaratvam / dRSTi: praharSajalabindumiSAdato'bhUdenAmavApya navamauktikabhUSaNA me // 133 kiM bahunA - yatsaMlInamanidracampakadalacchAyAbhirAmadyutAvetasyAM kila me prasUnadhanuSo rAgeNa raktaM manaH /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA tenaivAruNaratnazArataralenevAnvitA kAJcanI bhUSA'bhUdabhitastrayepi jagatAnnatve(meSe?)ti me nishcyH|| aho yatkiJcana vaidheyatA vidheH, aho prabhAvaH karmapariNatInAm, aho vicitratA saMsArasya, yeneyamIdagvidhApyAkRtiridaM vanavAsaklezamanubhavati / yeneyamitthamaraNyamadhyAste / tArAvalI ca turaGgIrUpamanuprAptA / tatsarvamubhayoranyonyapraznAdanenaiva taroH prakANDenAntaritaH zRNomi tAvaditi vinizcitya tathaiva tasthau // ___ udayasundarI cirAdacintyaghaTitasaGgamapramodollolataralitAM tvaritamAyAtavatI tArAvalImudbhatarabhasaM pragADhamAliGgaya vismayotsukayA ca tayA tathA vanAvasthAnavyatikaramApRSTA bahuvirahaduHkhabhArApasarpaNAdAzvasatA hRdayenaikato bhUtvA chAyAvati dumatale niSadya svahRdayaduHkhaprakAramabravIt-priyasakhi na kizcinjAnAmi tadA tasminsaudhazirasi tathA'naGgAjanitArtijAgarasyAntarAle mUrchayA supteva sapadi vidhyAtacetanA paramiha sarastaTe vibuddhamapUrveNa cUDAgatena divyamaNinA vibhUSitamanugatazcaikena mahAdehadAruNena kapinA pazyAmyAtmAnam / anantaramutrAsataralena cetasA nanu kAhamiha ka tannavakamalanIdalAstaraNazItalaM saudhaziro yatra kila suptA'smi, kAsau tArAvalI yA na dUramAsIcchayitA, ka ca vayasyajano yaH pAlitanijakSaNaH tvaritamuSarayeva mAM parivRNoti, ka tau pitarau yo prAtarutthitA pazyAmi, ka tacca kanyAntaHpuraM yasminabhito'pi tAni prabhAtamaGgalopagItagarbhitAni pravuddhaparijanArAvADambarANi zrUyante / hA hatAsmi durapasadena vidhinA, kIdRgidamaraNyam, avanIdharazca ko'sau, katamametattaDAgam, kazcAyamAsannavartI kapiriti saprakampamazeSato vilokayantI jAnAmi mAmAkalayya sa khalu manuSyazemuSIkaH plavaGgamo jhagityutthAya tasmAdihaparato nibiDatarulatAstambaDambaravatA nikuJjenAntaritAmindranIlamayIM bhujabalenAkRSya bhUbhRto bhittimapasArayAmAsa / madhye ca tatredamantaHpraguNitAvasthAnatalpaM mANikyabhavanamAste / taca me nivAsAya kalpayanAgatya mAM caraNasaMvAhanAdibhirapabhayAM vidhAya vihitasugvasUcakopacAramihopavezayAzcakre // anantaramuccitya taTopavanAdiTapatarulatApuSpANyAkRSya ca sarogarbhAtkamalakuvalayAni nikSipya pRthuni kadalIdale bhUyazvaraNasaMvAhanamakarot / tenAvabuDatadIyahRdyA'hamutthAyAtra sarasi kRtvA lAnaM tena kusumopakaraNena yathA
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 udayasundarIkathA / kriyamabhISTaM daivatamapUjayam AgatA ca tathaiva mANikyabhavanagarbhamitthametena praguNitairanekanavapAkazAlibhiH phalairAhAramakArSam / nirvartitadivasakRtyAyAH sukhaniSaNNAyAzca talpatale mama svayamasau kapiravirataM dvAri sthito rakSAmakarot / evamanyadA'pi yadA tu kacitphalAdikamAharttumupayAti tadA tAmeva giribhittimananyagamyAM pidhAnaM datvA madbhavanamanyeSAmalakSyagocaraM vidhAya prayAti / na cAtra durantavanagahare patitA diGmohabahulitA ka yAmIti jAnAmi / nApi tasya kapeH sakAzAtpadAtpadamapi gantumanyataH prApnomi / tena ca balavatA - 'dhiSThitamidamaraNyamAlokya sarve'pi vanaprANinastrAsena sudUramujjhAJcakruH // tenaivaM kAnane'sminnanila ravikara sparzamAtropasarpa tsamparka pAlyamAnA viguNadinadazAdusthitiM pre ( sa ) yantI / paJceSuploSapIDAmiha sarasi bisAmbhojasevopacArai (rArabdhairmandayantI vidhilalitamitopIkSamANA vasAmi // kaH punarasau kapiH, kena vA nirUpitaH, kihetukazcAyamIdRzo'sya madaGgaparipAlana klezaH, kathamahamihAgatetyAdi na jJAtam / adya punaH snAnakSaNe sa cUDAmaNirAdAya yathaiva mayA samayAtikramasamutsukayA zithilagrandhibandhamuttarIyAJcale baddhastathaiva devamabhyarcya tvarAgamanavyagratayA vismRtastato vasanAJcalAnnijAGgabhAreNa vicyutagranthirapatatra kutrApi / smRtazcedAnIM tena zUnyaM sImantakAspadaM gatena kathaJcana pANinA / tamanveSayituma dUramityanutthApayantyeva kRpayA tamanugAminamadya kenApi dUrAtkheditamivAyAtamatizrameNa nidrAgataM vanaukasamekAkinI samuccalitA'hamiha / tvamapi priyasakhi saMkSepataH kathaya tArAvali madriyogakRto vAsarAdArabhya samastaM vRttAntamAtmano'pi jaTAvalkala parigrahamazvabhAvamimamihAgamanaM ca / sa kiM dRgviSayamAgataste kutazcidiyatA kAlena mama madanArttiheturyuvA na veti sasambhramaM dRSTA tArAvalI tatsarvamadarzanakSaNAtprabhRti nijaM vRttAntamArabhata nivedayitum // I sakhi zrUyatAm / udayasundari tadA zayanAdutthAya tvAmapazyantI nitAntavidhurA'hameva tvadambApurassarasya svAminaH zikhaNDatilakasya jJApitavatI / tena caivamanveSayitumanupreSitAH sarvato'pi carAH / tvadviyogaduHkhitAcAhamapyevaM tvadanveSaNakRte nirgatA gatA caivamasRgbhujo gocaram / evaM tato rakSitA tena tava hRdayamadanena / dRSTazcaivamasAvAlApitazcaivaM jJAtazca nAmAnvayanivAsanagarasaMvedanAdevameva ca tena kumArakesarivRttapUrvakamupadarzitaH sa te jIvitaM
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 soDalaviracitA citrapaTaH / tataH svAmini ! ahaM tena citrapaTAlokanena dviguNitabhavadvirahaduHkhA tvadnurAgavidhuritaM rAjAnamakSamA samIkSitumiti tAmatikramya kRcchreNa rAtrimuSasyeva tvadanveSaNAya bhramaNamaGgIkRtya kusumavATikAyAM puSpocayamiSeNa nirgatA nagarAt / anantaraM ca tAvadvahugrAmAgrahArapurapattanAliM pa(zya)ntI tvaritamantarAlapathena yAmi yAvadekatra madhyAhataraNitIvrAtapena vihvalA bhramabharAlasayA dRzA puraHpuro'ndhakArapaTalAni pazyantI vizramitumudbhUtahRdayA sahasaiva ca vidArya gaganamucchritena skhalitA kSmAbhRtaH zikhareNa sthitA ca vizrAntikRte muhUrtakaM tatra / tatra ca tRSA vizuSkatAlurapekSayA pAthasAmitastato datta dRSTiIrAdekataH pratizikharakoNaikadeze rahA pradezavarti, pihitaM ca ghanalatAgulmajAlibhiH, ananyasadRzAmbunirmalatayA garuDacaJcugrahAdvicyutamamRtaM kumbhAdrutamiva viluThitam , tANDavarasavidhUtitruTitaM harajaTAgragaGgAmbhasaH paTalamiva nipatitam , brahmaNaH karAddhRSTaM kamaNDalupAtramivonmathitam , kalpAntapavanapA. titaM candrabimbamiva sphuTitam, drutividyopasAdhitaM tArAkadambamiva drAvitam , ApAlipUrNamasthUlaviralormijAtanuttAnatuNDaM toyakuNDamadrAkSam // ___ dRSTvA ca saharSamaho nirmAma (nissIma?) sRSTiramalabhAvo'mbhatAmityabhilASataralena cetasA tvaritamanusRtya rabhasAttadIyaM karaprApyamaciramuktA. marIcisazcayasvacchamatizItalaM salilamApUrNakaNThamicchayA'smi pItavatI / tadambupAnAca jhagiti gAtrametadapahAyAmunA turagIrUpeNa paramahamabhUvam / kSaNaM ca tadupakaNThasthitA'hamAtmAnamanusmarantI vitarkamakArSam-aye tadetaddehaparAvarti salilaM yatpurA siddhebhyaH kathAbhirAkarNitamAsIt, hA kimiti pipAsitayA dRSTamidamabhAgyavatyA mayA, dRSTaM cekimiti parAmRzya nojjhitam, ujjhitaM na cetkimiti tvaritamApItam, pItaM cetkimityaGgulInikSepeNa nodvAntam, aho vicitravyasanakAritvamanantazakterdevasya, yenAhamidaM prApitA dazAntaramityAdi cintayantI mUle mahItalagataM vilokya sarasadUrvApravAlazAdalaM tRNastambamanalpayA vimohitA kSudhA tamadhi jhampAmakSipam / kSiptajhampA ca gatA bhUmyantaraM prAkcaitanyena muktA'smi / tatastu kutrAhamavasthitA ka gatA ka paribhrAntA kenAtra samAnItA kathaM punarAgatA nijaprakRtimiti na jJAtavatI / kevalamidaM tu daivAnukUlyamabhUdya devi saMvRttaH saha bhavatyAssaGgama iti saharSamuktvA vyaraMsIt // udyasundarI ca hA hA suhRduHkhite priyasakhi tArAvali sa tvayA'sma
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| 137 nmanoviSayanAyakaH samyagjJAtAnvayanAmavasatirAlokito'pi punaridAnI dUrIkRto daivena / kiMca so'pi madarthamitthameva tAmyannAste / ka punarasAvAlokanIyaH kathamAlokanIyaH kadA cAlokanIya iti vilapya saviSAdamudgrave.. gavatI mUrchAmagacchat / tArAvalI tu hA hA svAmini ! hA nijavaMzavaijayanti ! hA kandarpavijayazrIH ! hA tribhuvanAlaGkAramuktAvali ! kiM kiM kimivAcetanIbhUtA'si, kimadyAhlAdini ! mRgAGkamUrtirivAstamupayAntI jagadapyetadandhakArayiSyasi, hA hA muSitA muSitA'smIti secanArthamAnetuM salilamatisatvaraM gatavatI / atha rAjA nitAntamAkulIbhUya pradhAvito hA hA virasaparyanta eSa saMvRtto vyatikaraH / tadyadi punarasau maNiryathA kAyaparIvartanavikAramapaharati tathA mUrchAdivyapAyaharo'pi jAyata ityAkUtasatvaramutthAya gRhI. tvA ca taM maNiM tadgarbhitena pANinA sudRDhamudyasundarI kare jagrAha / atrAntarejhagiti tasya maNeH prasaGgA ducchinnamUrcchamapamudravilocanA'sau / vegotthitAdhRtakarAgramanaGgarUpa magre narendramavanItilakaM dadarza // tatazca tasyAH so'yamiti jJAte tasminnAvirabhUdrasaH / sa ko'pi yamudAharjumabhUjADyaM vidherapi // anantaraMca sA tasya pAtumalagattRSiteva tanvI __ rUpAmRtaM navakaTAkSamRNAlakena / tAmapyanaGgadahanaglapitAmadabhra dRSTicchaTAbhirabhito'pi nRpaH siSeca // tatastayornUtanasaMgamotsabapramodaloleva savegamantare / parasparAviSTakaTAkSasaMkrame ratiH karoti sma gatAgatAni(vai ?) // evamanayoH lapanakeneva madanazramajalena snAtayohastamelApakeneva maNinA sanAthakaratalayoH pArzvataHprasaratA dvijoddhoSeNa vRttamivAkRtavizeSaprakriyopacAra pANigrahaNam / abhinanditaM ca pavanollAsitAni jalomizikharazIkarAkSatakulAni tarulatApravAlakusumAni ca sanmukhamivanikSipantIbhiH jlvnaadhidevtaabhiH| atha rasAyasundarI svedajalakaNanikaradanturamudbhinnapulakamAkampa
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 soDalaviracitA zarIramAvahantI trapayA sasmitamavanamya vadanakamalamaho muzcata mAmiti zanairatimRdumadhuramAlapantI karatalAkarSaNaprayAsamakarot / rAjA'pi saharSamISadvihasya bahurasopalAlitena manasA sanarmasandarbhamabravIt / mudhaiva tanvaGgi sarojasundaraM ___ (kara) kimAkarSasi komalodaram / sphuTAkSaraM candramukhi tvamucyase cireNa labdhA'dya kathaM vimucyase // anantaramabjinIpalAzapuTabharitamudakamAdAya savegamAyAntI tArAvalI vilokya dUrAdeva rAjAnamAnandanirbhareNa cetasA tattathA tadIyaM saGgamamabhinandantI sAdhu sAdhu sampannam / aho kutaH, kuto'tra, kathamatra, kimatra, samastajagadAjIvanaikaheturekAkI devaH, iti savismayotsekamApRcchaya manAk tenaiva payasA tayoravatAraNakamaGgalamakarot / rAjA'pi vizvabhUteH ziSyAgamanakSaNAprabhRtyakhilaM svIyamanubhUtaviSayaM vytikrmaavedyaanyckre|| tadanu turagabhAvabhraMzamUrchApahAra pravaNaparamazaktikhyApanApUrvakaM tam / maNimakhilamayUkhollekhaliptAntarikSaM / vyataradamRtadhArAsrAvisArasvatazrIH // iti kavizrIsoDalavinirmitAyAmudayasundarIkathAyAmubhayamelako nAma sArasvatazrIpadAhvaH saptama ucchAsakaH // aSTama ucchaaskH|| athaivamavasare sapadi nipataduccaNDahAdinItaDatkAramodaram , durdazA(?) surasamarasaMrambhakupitakAtyAyanIkaThorahuGkAradAruNam , akSavadhapradhAvitapavananandanotkalitakilikilArAvabhAsuram, arivarganigrahAtiviSamabhImanirmuktaghanasiMhanAdameduram , azeSataH pratizabditAdrikandarasarovaram, AkulIkRta. sakalajalasatvam, utrAsitavanazakuntam , AvibhratA cUtkAra(huMkAra?)paTalena sphoTayanniva hemANDamaNDalam , udazcitayA capeTayA pATayanniva nabhastalam , vellatA lAGgalavalayena rundhanniva diGmukhAni, roSAnalajjvalitayA dRzA dahanniva
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / medinIm, niSgharSabhISaNayA dannapariSadA gilanniva jaganti, yAvakarasAnukAriNIbhiH kapolakAntibhirvarSanniva riSTarudhiradhArAbhiraniSTadarzano nidrAntasamutthitaH sa khalu sahasaiva dUrAttArAvalyA'bhinandyamAnaM svIkRtodayasundarIkamurvIpatiM vilokya nikAmakupitaH pradhAvito javAdAjagAma kuto'pi sambhRtabalo golAGgalaH sAmarSo dRptazca prAvarttata bhujAkSepe kSitIzvarasya // . atrAntare ca hA hA hatA'smi durAtmanA daivena yena jAnantyA'pi mayA manmathazaravyAghAtamUrcchitayA tiSThannapi na smRtaH, cirAdiSTajanasaGgamotsavarasena mattayA svapannapi na parAmRSTaH, sudUramArUDhimatA rAgeNAndhayA samAgacchannapi na dRSTo duSTaikajanmA pApo'yam / ahaha kiMprakArA'sya vyatikarasya pariNatirbhaviSyatyAH priyasakhi tArAvali ! tvaritamAsUtraya kamapyupAyamAzraya kaJcana kathaya kasyApyupasaraNAdi kazcit, athavA he pRthivi ! tvamanena suciramanupAlitA kimiti sthirIbhUya sthitA'si, aho mahArNava! tvaddahiturasau lakSmyAH patiH kimiti jaDatvamAlambito'si, haMho dikpAlAH ! sakala digjayaprakrameSvanena rakSatA bhavannagarIsImAnamArjitAH kimiti sudUramapamRtAstiSTatha, bho bho dinezvara ! tejasA tvamevAsya sodaraH kimityevamudAsIno vartase, nanu sarve'pyekamatIbhUya kimiti nainamanena durvRttacetasA vanacareNArabdhamakhilajagadekanAyaka rAjAnamAgatya parigRhNIta yUyamityAkulIbhavantyAmutkampamAnAyAmudayasundaryAmavanipatiraho nanvapasado'yamatathyasAmarthyaH projjhitaH satvena prakRtyaiva taralAtmA nidarzanaM ca kAtareSu / tatkhalu kathamivaitadaLe trijagadupagItavikrama vyApArayAmi zastram / asAdhite cAsminna nAma tanvI nirAkuleyamataH karomi nigraham / pramUJchitamucitaprahAramUrcchayA nizcetanamimaM vidhAya yAmi gRhItvA preyasImalamamunA pazcatAM nItena varAkeNeti cetasi vinizcitya sapadi praguNitacapeTAghAtaniSTureNa pANinA dakSiNena pravizya taM kapolatale jaghAna / atha sa jhagiti puMso rUpamAsAdya divyaM vilasadurukirITaprAyabhUSAsuveSaH / viyati suravadhUbhirvIjyamAno vimAne manujapatimavAdItsAdhubhoH sAdhusAdhu // sAdhu tvayA kSitIzatilaka! svAM prakRtimAsAdito'hamidAnIm / visRja vrajAmi / na jAne nijaM sthAnamanugacchato me kiyaciramantarAle vilambo'yamevaM samabhUt / ato'numanyasva mAM gamanAya / yattvamapyanayA manujabhuvanaikacakrava
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 soDalaviracitA ttilakSaNakhyAtayorDarekhayeva karAgramilitayA'laGkato mRgIdRzA bho malayavAhana! vraja svIyamAvAsanagaraM pratiSThAnaM tavaiva kRte vidhinA nirmiteyamAnItA'tra paripAlitA ca mayeti prokto mahIpatiH savismayamAnandamadhureNa vacasA taM pratyavocat / aho vivekin ! kathaya ko bhavAn ? kathamidameva divyAkRtirabhavyaM vanacaratvamApanno'si ? kimarthaM vetthamasyAM mRgIzi nikAmaduSkaramimaM paripAlanaklezamanubhUtavAnasi ? kimityasAvapIdRzaM vanavAsaduHkhamAsAditA? kathaMcana matkarapraharAdimAM prakRtimAgato'si ? kutazca mAM nAmanagarasaMvittipU. vaikaM jJAtavAnasi ? jJAtAsi cedanyadApRcchyase katamo'yamevamudayameduro giriH? kimabhidhAnamambhodhisodaramidaM ca hRdyaM sarovaram ? asya ca mANikyabhavanasya kimanvayaM nirmANamityAdi pRSTo nRpeNa so'bhyadhAt / bhoH kSitibhRtAM nAtha! kathayAmi zrUyatAmastIha loke vidyAdharANAM sumeruvapropakoNavartinI kozAtakIti suralokavizrutA nagarI / tasyAH prabhustArAkirITo nAma vidyAdharo'ham / ahaM caikadA bhujagabhavane bhagavantamandhakavipATakaM hATakezvaramaSTamIcaturdazyoravazyadarzanatvena draSTumaSTamyAM gatavAn / tatra ca tamiSTaphalakalpapAdapaM devamanya divasopahAraprakriyAkrameNaiva sabhUribhAvamabhyarcya vAsaramakhilaM ca tatsevayA'tivAhya kRtakRtya iva nizA'vasaramAsAdya nirgato nAgalokAt / anantaramekatra samudrasyAntaradvIpake dUrAdvisarpiNA viza. dacandrikAlokaparikareNa spaSTIkRte saudhazirasi haritapatrAtapatramAtrAvaraNamA NDape'nalpadalakisalayakRtorusaMstare nidrAntImimAmapazyam / dRSTvA ca dUrato'pi vadanamasyA vitaya' cintitavAnasmi / kimetannirmudraM nalinamalibhizchannazikharaM kimindorvA bimbaM navagavalanIlAGkasubhagam / na naitattanvaGgayAH kurulapaTalADaMbarasakhaM mukhaMsAdhuH sAdhurvidhirayamaho yasya ghaTanA // iti vinizcitya jhaTityanekasuralokanAyikopabhogakrIDAkRtArthamapi tribhuvanAbhinandyasundarIsaundaryaguNAkRSTamiva niviSTamasyAM me mano yadetadanayA'pahRtacetano vivecitavAnasmi / yatkila kimasau kumArI pariNItA vA, kumArI svayamanurAgeNAgatA pitRjanena vA vitIryamANA gRhyate, pariNItA ca parAGganetyagamyaiva dhImatAm, iyaM tu ziziropacAraparicayAdasmAdviprayukteva ca priyata
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| mena pUrvAnurAgeNa vA vipralabdhA parAGganaiva gaNyate, ityAdi parAmarzavikalasya me vismRto'ymekhelyaivaatmaa| vismRtaM kulavratam / vismRtaH panthAH sukRtasya / vismRtA giro gurUNAm / vismRtA ca loksthitiH| kevalamanagahatakena pApIyasA preritaH, pravartito duSkRtena karmaNA, saMjJito narakagatyA, kenApyayaza:kalaGkenAbhyanujJAtaH, sarabhasamiyamevAtmA, kulavratamiyam, iyaM mArgaH sukRtasya, tattvamiyaM gurUpadezAnAm, iyaM ca sAlokasthitistanUdarI, tadanayA karomi saphalaM saMsAram, anutthApayanneva na yathAvetti kazcidapi tathA tvaritamAdAya vrajAmItyasandigdhena manasA samIpamupasRtya jhagityutkSipya tataH pravAlatalAtsuptAmeva nibhRtamenAM nijaM vimAnamadhiropya jAtAlabdhalAbha iva saharSamantarikSapathenAgantumArabdhavAn / vIkSya vimAne muhuramuSyA vadanamambare ca zazabhRto bimbamidaM cintitavAnasmi // svacchendranIlaphalakapratime yadeta devaM vibhAti gagane zazino'sya bimbam / manye tatra surayAnabhuvi sthitAyAH sngkaantmujvlmukhprtibimbmsyaaH|| . athavA sa evAyamamRtarociH kintu asyA mukhena vijito niyataM bibharti kAluSyamantaritamindurataH sadaiva / jyotsnApaTena pRthunA svamasau pidhAya rAtrau paraM pracarati trapayeva guptH|| - punarvibhAvya yadi vA na khalvasau himAMzuranyadeva tarkayAmi kiMcit, tathAhi rUpeNa nUnamamunA bhuvanatraye'pi nAsyAH samaM yuvatiratnamitIha dhaatraa| vyomAvanau khaTikayA'nyapurandhrikANAM rUpasya zUnyamidamindumiSeNa dattam // bhUyo'pyenAM prati saziraHkampamaho nidrAmIlitavilocanasyApi saundaryamAnanasya, aho pravAlatalpadaladAhakAntardavathukadarthitAyA api lAvaNyamaGgayaSTeH, aho ziziropacAracandanajaDIkRtAnAmapi kAntiravayavAnAmityAdi(pra)zaMsApurassaramanavaratamasyAM niSaNNena cetasA zUnyIkRtavimarzamAgacchato
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 soDalaviracitA me jhagityasyaiva bhUbhRtaH zirasyekasya gaganagaGgAtaTe tapasyato maharSerupariSTAtsAGgapragharSamidamaho medinInAtha ! vimAnamagamat / kupitena ca tenAvalokya krUrayA dRzA re re capala cApalasya phalamadUraviSayamanubhAvayAmi bhavantam, idAnImeva nirvilambamanubhava,bhavAmunA mUrkhatvAduSkRtena capalaH plavaGgamo vanapazurityevamuktvA yAvadanevimAnaM vIkSate tAvadantaritAM kSAmodarImapazyat / tata zvAsau sarvavitkiMcana dhyAnAvahitIbhUya sasaMbhramamAH pApa ! punaraparaM strIratnamapahRtya re gantA'si tadimAmevAsya bhUbhRto ravizRGgasya mekhalAyAM kuvalayAmodaMnAma yatsaraH tasyopakaNThavanasusthitena tvayA pAlayatA sthAtavyamasyAzca kRte madvacaHprabhAvAdbhaviSyatyadhunaiva girerbhittigarbhamadhikRtya vAsAya pezalaM mANikyabhavanamityudIrya jhagiti hRdayacintitamupasthitaM puro divyamidamAdAya ca mahAratnamanyacaiva kiraNakoza nAmA samudrAntaH sudhAhRdasyodare vinipanno maNiH sakalaviSavikAramUcchoGgaparivartanAdyapAyaharo'syAH sarvApadAmAspade'tra vipine vasantyA bhaviSyatItyevamanukampayA cUDAmaNipade nirUpya tUSNImakarot / ahamapi tayA durvArazaktyA zApoktyA durddharavAnalajvAlAhato vanavRkSa iva jhaTityeva zyAmalIbhUtaH / sAnutApamaye tadetatparayuvatiratnApahArapApasya phalamupasthitaM mamesthamiti saMpradhArya ca dUramavanamitamauliH praNamya savinayamavocam / bhagavan ! ajJAnatimirAntaritadRSTeradharmanirmUlitavivekasya me punarAtmalAbhena prasIdatu bhagavAn dayArAzirAspadaM ca kSamAyA ityevamabhyarthite mayA sa munirAIbhUtena manasA bhavatvevamaho yadA khalvihaiva tiSThantyAH pratiSThAnapuranarezvaro malayavAhanaH pANigrahaNamasyAH kariSyati tadA tatkaraprahAratADitasya te zApAnta ityuktvA virarAma / anantaramahaM tathaiva tathA tasya munerAjJayA jhagityevamatra saMbhUtavAn / sthitazca yathA tathA sa vetsyati yena dRSTo'smi / jAnAmi punaretadevAdya yatkilAvanIndrazekhara ! tavAnubhAvAtsa eSa me samupajAtaH karmakSayaH, tvaM punaramuto munIndrasya vacanAdAgataH, kSitigharopyeSa ravizRGganAmA, sarazca kuvalayAmodasaMjJamityapi tasyaivAlApaprasaMgena kathitam, mANikyabhavanaM ca tadAjJAsiddhamiti kathitamevAste, tadbho ! bhuvanopakArin ! sukRti (nAMva)raiSa bhavatA'nupRSTaH kathito vRttAntaH, prasIda yAmyahamidAnImityevamuktvA saprazrayamanujJAto nRpeNa jhagityevotpatya durAlokamamvaramagocarazcakSuSo babhUva / athaivamakhilaM vRttAntamAvedya gate tasmin plavaGgabhAvApanodalabdhAtmani vidyAdhare vilokya dizo vasumatIprabhurabhISThayuvatisaGgamAbhinandanapurassaraM cintitavAn / nanvanukUlavilasitasya vidheH prabhAvAtplavaGgAnupRSThaparisapeNaprasa.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 143 Drena militeyamasaMbhAvyasaMgamA prANezvarI / naveSTajanaviyogaduHkhAdaparamanubhUtavatI klezam / idAnImaraNyamidamevaM niruddhadiGmukhAlokamastyekaDambaraM ca srvtH| kaH pradezo'yamavaneriti sarvathaivApratItam pratiSThAnaM hi kutra kila kakubho vi. bhAge kiyati vA dUre vartata iti na nAma jJAyate / ( sukRta) sannivezAdiho pasthitaiva paraM tArAvalI / natvasau nabhaHpracArapaTutarA'pi purandhrisaukhyAdunmo- . ha( mavadhAra )yitumiishvraadishH| navA jantusaMcArAgocare'sminkAnane'nyo'pi manuSyajanmA kazcidAsAdyate yamApRcchya vAJchitAM dizamanusarAmaH / tadevamito gamanAya na tAdRgupAyo'sti kazcana / vismRtazcAmuto vidyAdharAdasyaiva kathAkarNanarasAnyahRdayena mayA'tra praSTumupadezaH / khecarA hi bAhulyena sadA'pi bhramanto viyati vidantyeva bhUlokaviSayiNaH pradezAn / athavA sthadi nAma) punarasAvadyA. pyavAntarotpadyamAnavyAsaGgavilagno viyatyeva tiSThatyataH pazyAmi tAvaditi vicintya mahIyaso mohAnmithyAzayA gaganamanupreSitena cakSuSA sahasaiva tasminnanyonyasaGgatamekapramANamekakriyamekarUpaM ca svarUpameduramudArapakSaM pakSiyugalamAlokayAJcake / taca jhagityeva taM pakSibhAvamapahAya suvayuSA puruSarUpeNa bhUtvA nabhasastalAdbhuvamavAtarat / dRSTvA ca dUrato'pi priyayA parItaM rAjAnamAgatya rabhasA dvayamapi praNAmamakarot / kau bhavantAviti pRSTe mahIbhujA kRtAJjalirekastayoH savinayamuvAca / deva ! tadA devena vizvodarAntaritaM kAminIratnamanveSayitumanupreSitasso'haM tavAdezadharaH kSapAcaro mAyAbalaH / ayaM ca pAtAlakSatriyasya zikhaNDatilakasyAptaH padAtirasyA eva gaveSaNAya bhAratavarSe nirUpito dambholinAmA bhujaGgavIraH / jAtazca mUlataH pAtAlamakhilaM tridazabhuvanamityudIkSya lokadvayamidAnI ( bhU) lokamadhipracarato ( mama ) sArddhamanena saurASTradeze prabhAsanAmani kSetre melApakaH / tatra cAnavaratayAtrAyAtatribhuvana(ja)nopamaIduIrzadarzanasamakAlakalpitaphalArpaNapravaNamIzvaraM zrIsomanAthadevamiSTArthasiddhaye vijJApayituMca praviSTayoH prastutAmarthayamAnayoH kAryasiddhimanyonyamarthanAlApamekameva zrutvA sAdaramanyonyaM ca kRtapraznAdvagataikaprayojanAraMbhayoH sakhyamidamAvayobabhUva / tataH prabhRti sahaiva svairapracArapezalaM pakSirUpamAdhAya vicaratoratredamanindyajalazakuntakUjitArAvasUcitamucitAnekapaGkajamanoharaM saro dRSTigocaramabhUt / jAtA ca dvayoranavalabhbanAmbaravilaMdhanazrameNArttayormuhUrtamatiziziraparikare'tra mahAsarasyakhilasukhAnubhogavaidagdhyavatA manuSyarUpeNa vizramituM samameva mAnasI vRttiH / atastathaivAvatIrNAviha / dRSTazca diSTyA'tra
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 mayA militAbhivAJchitavadhUsakho nijaprabhurAveditazca dambholiH / anena ca ( kathitaM ) yathocitavarAvAptinirvRtasvAnteyamAtmanaH svAmiputrI, siddhamIhitaM, phalito manoratha: ( iti ) / kimucyate ? soDaviracitA svAminnevamasImasaMbhRtalasallAvaNyavatyA'nayA / preyasyA sahite'dya hyadyamahasi drAgeva dRSTe tvayi // devazcandravibhUSaNo'drisutayA zacyA ca saGkandanaH / sAkSAtso'pi hariH zriyA parigataH kSoNIza ! dRSTo mayA // athavA - hRdbhUmIbhavane pravizya jagataH kAmena ratyA ca yo / dvAbhyAmapyupajIvitazcirataraM zRGgAranAmA rasaH // siddhaM tena tadetadujjhitajaradrUpaM navIbhUya ca / prodbhUtaM yuvayordvayaM pracayinI teneyamevaM dyutiH // kintvadAnIM devo'pyAvayorapanayatu kautukaM kathayatu nijaM devyAiva viSamaM pradezamIdRzaM pratyAgamanadurghaTaM vRttAntam atra ca kimevamadyApi sthIyamAnamAsyata iti sapremAtaGkamApRSTo rAjA tayoryathAvRttamakhilaM ( nyavedayat ) nivedya nirgamopAya paNDitazca mAyAbhistatkhalu nirgamAnurUpamupadizyatAM kimapi, prakAraM vA kamapyAsUtraya, yena vayamanena sAI priyaparigraheNa yugapadAsAdayAmo nijaM rAjadhAnInagaramityevamAdiSTe mahIbhujA jhagityadRzyabhAvamApannavAnmAyAbalaH / puro bhUtaM ca paramasaGkaTAbhogabhavyamudbhAsi bhAsvara patAkamastokamaNikiGkiNIcakravAlamAlitamasama hema nirmANaramyaM vimAnam / utthitA ca nirAzrayA viyauttale bhAratI / bho bhoH ! kSmApAlapuGgava ! sa khalu mAyAbalohamevaM tvadagre mAyayA nabhazvaraM pratiSThAnapuragAmi ca saMvRtto vimAnametat, Aruhya cAtra samameva sAnu - nAyikA nAyikeyamicchAsaMpannamanorathazca devaH prayAtu prApayiSyAmi kSaNAdeva tatkhalvadhiSThAna sukhasundaramabhISTataraM nagaramityamRtavRSTimivAdRSTamUrttinA mAyAbalena praNItAmAhlAdinIM vAcamAkarNya sotsAhamurvIpatirupAyotpatti susthitena sthirIbhUtena cetasA kRtakRtyaiva dambholivisarjanAya mukhamudayasundaryA vyalokayat / sApi cAtmano hRdayasya saMvAdinamabhiprAyaM preyaso vibudhya labdhahRdyA ca tArAvalyA nirvarttitAzeSakulagRhArogyavArttA praznaparipATiruvAca dambholim / aho bhrAtaH ! adhunA kRtaM vilambena tvaritamita eva siddhAbhivAJchito bhavAn, vrajanvarddhApayatu bhujaGgakulAbharaNazekharasya matpituH kathayatu ca purA martyaloka
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 udayasundarIkathA | varttani trailokyespi vikhyAtanAmani pratiSThAne santoSasusthitAM mAmadhivasantIm, tArAvalI tu pratiSThAnagatAnAM yadyAlocayatAmasmAkaM pratibhAsyatyasyAzca vA citte bhaviSyati tadA nUnamasAvapyeSyatItyAdi sadRzaM sandezamuktvA tamatimahatA prazrayeNa visasarja / so'pi svabandhubhAvocitamudayasundarImApRcchaya zikSayitvA ca satatanikaTAvasthititvena tArAvalIM praNamya guruNAnurAgeNa rAjAnamAlapya ca vimAnIbhUtameva mAyAbala meka helayaiva pavanabhAvamApadya gtvaan| athAtimudito mahIpatirAnandamadhurayA girA sasthAnanirdezamAdAvudayasundarIM tatastArAvalImAropya madhye ca tayoH svayaM tatkhalu mAyAbalena svadehakalpitaM divyayAnamadhirUDhavAn / jhagityutpattya nirgatena ca vahannantarikSavartmani tena mAyA vimAnena kiyato'pi kAlakalAvibhAgasyAntare svaM puraM pratiThAnamAsasAda | bahireva nagarasya sapramodamuttIrya tato vimAnAdekatra parisarazriyo vipulanIlAtapatrasyeva ghanacchAyAvatastale nandivRkSasya sArddhamudayasundaryA purogatayA ca tArAvalyA niSasAda / atha jhagityeva tatkhalu rUpaM vaimAnamapahAya divyena vapuSA kRtAJjaliragrato bhUtvA jagAda mAyAbalaH - svAmin! ita ito nivezyatAM dRSTi: " aho yaH kila tadA'nupRSThapradhAvitastasya lavaGgamahAdbhutasya kutracidgocare mAnavajanasya gatavAn, yadarthaM ca nitAntamuttAmyatA cittena suciramiyantaM kAlamAsthitastadeva kuto'pi labdhamAdAya divyaM yuvatiratnamAgato narendrazauNDIraH" iti pravAdamukharaH samUna dhAvannayamayamAyAti te pazya parijanastanmAmita evaM visRja kSitipAlapuGgava ! tvaritamapRcchannevAhamAgataH kiyatkAlo varttate na jAne mayi kIdRzaM manassvAmino vibhISaNasyeti / sAdaraM nizamya bhUmIzvaro nanviha tava svAyattAzeSavAJchitavibhUteH kimAtithyamAcarAmi tathApi yadA kadAcidyaddhanArthI bhavAn tanme zarIramapi tavAdhInametadityabhidhAya mahatA prazrayeNa taM visasarja rajanIcaram / atrAntare ca kSaNAdeva sarvatodikkamudbhUtara bhasamAnandanirbharAH pracanavismayAviSTadRSTayo mantriNaH, praNayapariNaDavRttayo bhUmipAlAH, vividhavaMzaprasUtayaH kSatriyakumArAH, sakalabhuvanopagItakIrttayaH sAmantAH, kRpANakuntAGkuritabhujavallayaH pravIrAH, prabhUtarItayaH sevakAH, varddhApanakapANayazca paurapuruSAH, ityAdyanekadhA prakIrNo bhUyasA prasareNa samAgato lokaH / tena cAvRtaH samantAdasto kagaja caTAndhakAritaprAnta starala turagasenAtaraGgitorvItalo dhavalavipulAtapatrapihitAmbaraH saMbhA ( nabho ? ) rasArAvibhirvAdyamAnairanekajAtibhiH 19-20 udayasu 0
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 soDaviracitA puNyavAditra kairmukharitadigantaraH prathamamevAgatya militena kumArakesariNA pRcchayamAnavRttAntaH pratyakSabhUtayA cakravarttipadazriyeva sArddhamudayasundaryA vibhUtimahitAsanopakaraNasajjitAM vijayakariNImadhirUDhaH prarUDhavRddhinA vilAsena sapramodamandharamabhito'pi gRhe gRhe vAdyamAnavarddhApanakamudgIyamAnadhavalamAnandanRtya - tsuvAsinIkamuparacitadRzobhamamunA ca zobhA satkAra parikareNotsavAdgRhItazRGgAramiva nagaraM viveza / tatazca svargato'vatIrNamivAnaGgaratimayaM mithunamAlokayitumuttAlasRSTinA kutUhalenAkRSyamANA vihAya sakalaM vilAsavyApAra matirabhasAddhAvantyo laganyustvaritamutpathenApi vilagya truTantamapyagaNayantyohArAdimaNi sarakalApamanyonyamAhvayantyazca prasareNa niHsRtAH svargAdiva patitAH puJjitAH saudhazikhareSu, pAtAlAdiva nirgatAH saMbhRtA gavAkSagarbheSu, antarikSAdiva vighaTitA vistRtA utsaGgeSu, bhUtalAdiva samutthitAH prakIrNAH prAGgaNeSu, saMgatA vedikAsu, militAzca toraNadvAreSu kAminyaH / prathamameva rabhasAnniHsarantyazca tAH kAzcana jaghanabhArAsahiSNutayA pade pade praskhalantyaH kulavratenevAnupRSThapradhAvitena haThAdAkRSyamANAH praceluH, kAzcana tvarayAkRSyamANamurugurubharAkrAntamazaktamiva kvaNanmaNinUpuraraNitacchalena caraNayugalaM krandayanti sma, kAzcana pradhAvanavazodgatAGgavikSepAditastato dolAyamAnamuktAkalApavisRtena vizada kiraNanikurumbakeNa cAmareNeva hRdaye tatkAlavizrAntaM rAjAnamupavIjayAJcakruH / niHsRtya darzanasthAnamanuprAptAzca kAzcana girisutArcanakSaNe gRhItadhUpadahanakA eva dhAvitA umA''kRtibhrAntyA jhagityudayasundarImuddizya dhUpamupadarzayanti, kAzcidanyonyopamaI kala hairantaritadarzanAH pazcAttApamudvahanti, aparAzca kAzvidekasminneva nayanakuvalaye kajjalamekasminneva kapolatale patrabhaGgamekasminneva zravaNazirasyavataMsakairavamekasminneva karNe kanakapatramekasminneva kare kaGkaNamekasminneva caraNe nidhAya nUpuramutsukena manasA viniHsRtAH puSpeSunaTanATakaniviSTA iva yathAvadarddhanArIzvaraM rUpamAdadhire / ekAbhirapyAnanda bASpAmbubhiichaTakaM, smitavazavikAsidazanAMzubhiH svastikAna, prakampavigalitAvataMsakusumaiH puSpaprakaram, anupathaM prayacchantIbhiH, anyAbhirativegavismRtottarIyavastratayA karatalAvRtapayodharAbhirmukhanihitapaGkajAnpUrNakalazAniva puraH praguNayantIbhiH pravizato mithunasyeva viracito mAGgalikasatkAraH / kAbhizca suratamapi rAjJe dApayitumAtmAnamarthayantIbhiH zvazrU
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 udysundriikthaa| sakAzamapi rAjasaMgamAprAptiduHkhamudIrayantIbhirnanAMdAramapi dUtikAtvena samupAlabdhuM zikSayantIbhiH sAkSAdiDambitaH svAtmA / kAbhiranyonyaM sapatnIbhiH zvazrUsnuSAbhirbhrAtRjAyAnanAndrAdibhirekasminneva rAjanyabhilASamAlocayantIbhirAhataM tatkhalu samAnazIlavyasanatvAtsakhyam / kAsAMcidudayasundarInirIkSaNaniSaNNAnAM nAbhavadvilocanapathe mlyvaahnH| kAsAMcinmalayavAhanAlokanaprasaktAnAM babhUva vighnamudayasundarIdarzanasya / sthAneSu sthAneSvekAH khalu malayavAhanaM varNayantyanyAH sphuTamudayasundarIrUpamupakIrtayantyaparAzca mithunamapi zlAghante saharSamityevamanekaceSTApuraHsaramahaMprathamikayA parasparopamaIsaMbhrameNa yugapannagaranArIbhirAlokyamAnaH, prazasyamAnaH prazastamAnasaiH sUribhiH, AziSyamANastapodhanaiH, abhinandyamAnazca prakRtilokaiH, uddaNDacalacAmarakarAbhiranekazo vAravilAsinIbhiH praguNitArAtrakazeSAkSatopakaraNapAtravatIbhirgotravi. layA( vRddhA? )bhirdhavalagItimadhurAbhiH paurajanasuvAsinIbhirjayajayoddhoSamukharairbandibhirudgItarItibhirgAthakaiH paThadbhizca nikhilavedArthavedibhirbrAhmaNaiH kriyamANamaGgalAcAraH, prahatapuruhUtasaMpadADambareNa vividhamaNitoraNopacAracarcitAbhogazobhini rAjakule saMcacAra / ___ jAtazca mahAnutsavaH / patitA ca gaganAjayatAdudayasundarIti dayitayAdhyAsitaH zriyA martyalokamavatIrNo malayavAhanAparaprakRtijenAdena iti jayajayAlApanirbharaiH svargibhiranalpazo visRSTA puSpavRSTiH / udbhaca tatra taireva sapramodamAsphAlitAnAmabhrataro dundubhInAM vinaadH| kimanyadanyaiva hi vibhU. tirutsavADambarasya / kausumbhaH pratimandiraM puravadhUvAsobhirutpallava: zvetodaJcitaguDi(cchi?)kAbhirabhitaH pratyApaNaM puSpitaH / visphAraiH phalitazca pUrNakalazaiH pratyaGgaNaM vistRtaH / pratyadhvaM pratigopuraM pratigRhadvAraM ca yastoraNaiH // apicadivyairAbharaNairvicitravasanairAmodahRdyazribhi rmAlyai rivilepanaizca samabhUSAsamRddho janaH / yadA kiM na bhavedbhavedapi yatastatra praviSTA pure __ sA tenodayasundarIti paTunA rUpeNa lakSmIdhuvam // athaivametasya pratyahamuttarottarapravardhamAnasya madhye mahotsavasya sahasaivAja. gAma pAtAlabhuvanAtpraguNitAzeSavaivAhikopakaraNapANiH katipayajaratkaJcukimaha
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 soDalaviracitA ttarAptaparicArikAprabhRtiparijanopetaH kRte vadhUvarasya bahuvidhAbharaNanepathyAdi naralokadurlabhaM vasujAtamAdAya rAjJA zikhaNDatilakena preSito rAjAGganirvizeSaH pitA tArAvalyAH senAdhipo ratnamauliH / tena cAgatya punarnavIkRto dviguNitazca so'tyantamutsAhameduro mahIyasA''DambareNa vibhrmaarmbhmutsvaabhogH| samarpitazca sa khalu nikhilo'pyudayasundarIsamIpatvena mAtRgRhAdAgataHprati(pari ?)cArako lokaH / kathitazca vAJchitavaralAbhasusthitA samupajAtA putriketi dambholitaH zrutvA samaM mahAdevyA vijayarekhayA pramodamAgatasya rAjJaH zikhaNDatilakasya premapariNatAlApabandhuro bandhusaMvandhajanmA sandezakaH / tathaiva cAtmanaH sutA tArAvalI rAjJA sAdaramupavarNya kathitasya vizeSataH punarudayasundaryA puraskRtasya surUpeNa ca manasaH prati. bhAsitasyAtha ca nitAMtamabhipretasya rAjasuhRdaH kSatriyakumArasya kumArakesariNo dattA pariNetum / anantaramasau ratnamaulinivartitasakalasaMyuktakopacAraprakriyAkalApaH svAgatopahAraparitoSitazca sAnubandhamudyasundarIdurlalitasahanena rAjAnam, rAjahRdayAnukUlavarttanena sudRDhamudayasundarIm , udyAsundarIzarIrahitAcaraNena tArAvalIm, tArAvalIpAlanopacaraNena kumArakesariNam , sauDhi(hi ?) tyakaraNena punazca rAjAnaM sajaDvAgrahamabhyarcyapRSTvA ca gamanAya kRtakRtyazcAna nditena cetasA svaM jagadvirocanakakSAzrayaM jagAma / rAjA ca malayavAhanastayA vallabhayA sArddhamudayasundA tena ca pracuradezadAnopavarddhitaizvaryasusthitena mathurApaterjanakasya kalindaketoH svasaukhyApAditapramodena tArAvalIparItamUrttinA suhRttamena kumArakesariNA vinodyamAnahRdayo nAnApathavipazcitAbhiranekarasavizeSazAlinIbhibhUrizo vilAsabhaGgibhiranavaratamakhilAnyeva martyalokasukhAni bhuJjannasAramapi sAra( ma )karot / atrAntare ca samupajAte hi kathA'vasAne saMvRtya pustakamudgrI(vI)bhUya sthitavati tasminkavIzvare to tilakatAlakAkhyau dvijapuGgavAvekahelayaiva paramuddatadivyatejasAvamarapurasundarIkaracalitacAmaropavIjyamAnAkRtI vimAnayAnagatAvantarikSe babhUvatuH / avocadekazca tayoH sa eva tAlako nAma / bhoH satkave ! soDala ! zruto'yamasmAbhistAvakaH prabandho'yam, (a)pUrvamimaM zrotumupakSiptA hi viSayAste yAdRgguNoparUDhasRSTayaH kathyante sUribhistAdRzA eva tathAyupakramaH kathAyA yathAvadAkSepako hRdayasya, saMbandhasandhiSu kAcideva suzliSTatA saMvidhAnakasya, prastutopakrAnte ca vastuni kimucyate spaSTaiva saMpadrasasya, pada
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| 149 nyAsastu mamRNavarNaracanAdibhirguNairAhlAdaka eva avasAm, bhaNitibhaGgISu cAnyAdRzameva nivezakauzalaM laukikArthasya, kiM vA'nyadapi / yatkila kaukilI mAyUrI mArAlI ceti pradhAnajAtitvaM kavInAM tadapi kvacit kiMcana samantAdasti samyagativyaktamevAtra / ___tathA ca kuvalayAmodasarasi mUrchAntasamutthitodayasundarIvilokitasya malayavAhanasya prakrame yathA " atrAntare jJagiti tasya maNeH prasaMgA___ ducchinnmuurcchmpmudrvilocnaa'sau| vegotthitA dhRtakarAgramanaGgarUpa.. magre narendramavanItilakaM dadarza // " atra pramitipezaleva varNagumphe saprANatvAdojasvinA vibhinnapadApagatadairyeNa kokilaravAnuvartinA vANIguNena vaidarbhIrItimanusarantI prakRSTA kaukilI jaatiH| mAyAbalaM pratisamaramadhyAsitasya malayavAhanasya vIroktau yathA" sarvatrAGgeSu valgaddhanagahanazikhAcakracaNDArakoTi truTyatpiGgasphuliGgoDDamaraparikaraNAmunaivAgninA te|" atra sauSThavodrekavAhini varNabandhe ghanaprANacchA(tvA ? )dojaHpradhAnenaiva samastabahupadAyAmasaralena mayUrakekA(nukA)riNA vANIguNena gauDI rItiyUrI jaatiH| candrodayavarNane ca yathA___"kamalinI bhuvanAntarite ravau ____ vyapagatAlikalApaziroruhA / paridadhe vidhaveva sudhAkara-. dyutivitAnamiSeNa sitAMzukam // " atra ca zaithilyazAlini varNasandarbhe niSpANatvAnnirojastvAtsvalpapadasamAsAnativistRtena haMsasvanAnugAminA vANIguNena pAJcAlImaMzataH zrayantI mArAlI jAtiH / gadye'pyevameva ca yathoktaguNamanohara eva saMvRttaste prabandhaH / kimanyadevameva heturasmadAtmalAbhasya, tadeSa pRcchayase, vAJchitaM siDamadhunA, svattaH kRtArthIbhUya yAmo vayamaho vidvan, ! iti prazrayapurassaramudIrite tena sa khalu kavirutpannavismayo militakarakamalasaMpuTopalakSyamANavRttinA vinayena sAbhyarthanamuvAca /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDDalaviracitA haMho mRSoktyA yuSmAbhiH prAkapratArito'ham, idAnI tathyamAvedyatAm, kau kila yuvAm ? kimiti vetthamazmano rUpamApannau ? kathamasAvatailavAdiparikarasyodbhedaH pradIpasya ? pradIponmeSasamayameva ca kathamidaM martyazArIrikamavasthAntaram ? idAnIM tu kathaM divyaM dehAvatAramanubhUtavantau ? kathamanAkhyAtamapya(nyasya)sarvasya mamedamavagataM nAma ? kathaM vA'yamabhUnnibandho heturAtmalAbhasya yuvayorityevamAdarAtkRtapraznasya kaveH soDDalasya sa nAma tAlaka eva yathApRSTaM kathayitumArebhe / bhrAtaraho kavipradIpa ! nUnamahamasya sakalasthApi vyati. karasya kAraNamAkarNyatAm / eSa tAvatsa khalu vizvavikhyAtakIrtiH kRtI rasaracitasuvarNasArayA zriyeva kAdambarIti kathayA pade pade prakRSTArthavatA kozeneva harSacaritena mahAnIzvaraH kavInAM vAtsyAyanavaMzajanmA sarasvatIziSyaH sArasvate ca loke kavIndratilaka iti labdhatilakayazAH agraNIzca dvijanmanAM vANo mahAkaviH / ahaM ca bhagavato brahmagaH sabhAyAmidameva tAlaka iti dhAno nAma sAmAnyo devarSirekadA'haM brahmalokasadasi vasannuSasyeva devamamdhujAsanaM draSTumudcalamupazlokanArthaM ca tasya mayA kRto dhImannaye'mitAvadhAnamAnuSTubhena chaMdasA zlokaH / sa yathA brahmatvAM staumi taM yasya puSpaliibhiH pralakSitaM / ___ pANDAbhaM valgu suSThajaM janmadhiSNyaM ca viSTaram // atra zlokakavitAguNena vAsitasvAntaH prakAmadRSTo vrajannekatra sarasvatIbhavanasyotsaGgamaNDape militameva bANabhaTTAdhyAsitamadhiSTitaM ca kAlidAsAdimahAkavibhiH kavIndrazca vikramAdityazrIharSamuJjabhojadevA dibhUpAlaiH sAmantaizca vAkpatirAjamAurAja(?)vizAkhadevaprabhRtibhiH samantAdalaMGkataM kavInAM vRndamArabdhavividhakAvyagoSThIniSaNNamadrAkSam / udbhUtabuddhizvAhamaye sAdhu kavivargo'yamekatraiva kAvyagoSThIbhirAste tadahamapyenamabhinavoparacitamAtmanaH zlokamiha gatvA paThAmi zrAvayAmi kavipuGgavAnAmebhirAkarNitaH paramaM sAphalyamupayAsyatItyevamanucintya gatastatrAhamupadarzitaprazrayamApRSTasvAgatazca taiH sagauravamupavezito'smi / yathA'vasaraM tAnavahitAnvidhAya mayA paThitaH zloko'yam / ekAgreNa manasA sarvairAkarNya bADhamabhinanditA me kAvyazaktiH / ekaH paramasau bANaH kavIzvaro rasAntaraparAyattacittatayA yathA kila zRNotyeva na sarvarUpeNa tathA sthitavAn / aho dvijo'yamazravyapadanivezaduHsvarA chAMdasoktiriti manyamAno'nyakavitAsvakiMcidbhAvinaH svagarvAnmAmavajJAtavAnevamiti vikalpatara.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ udysundriikthaa| 151 lena cetasA jhagityudbhUtakopazcAhaM sarasvatyAH prasAdaziSyo'yamityavimRzanAH ! ! svagarvagarimApahastitasamastaguNivarga re kavivaTo paThati mayyevamavajJayA stammIbhUya dRSadiva sthito'si tadyathecchamiha sthito'si tavAmunA dunayavipAkena pASANaprakRtireva bhUtvA martyaloke sarasvatyAlaye kacitkAlaM kSapathiSyasItizApamatra sarasvatIprakhyeca kavikulasya krodhaandhkaaritprjnyHpryuktvaan| ahaha ! ! ! kiM kiM kimetadvANasya vRttamiti tatkAlavihitahAhAravaiH sarvairapi taistatropaviSTaiH kavibhirasyAnugrahAya zApAntakRte ca kiyato'pyantarAntarA dRSadbhAvApado'sya jaMyAgrahamabhyarthitena punarmayA bhavatu tasminnAyatane sadaiva dIpaprabhAsaMparkAtsakalazAstrAvabodhanirmalamatiH kavitArahasyavedI martyazarIreNa dvijo bhUtvA rajanISu dRSavasthApagamasamupasthitaM saukhyamAsAdayiSyati madekazlokAnavadhAraNopalabdhazApastu yadA hi kaveH soDalasya kRtirapUrva udayasundarIti campUprabandhastamabhitaH zrutvA'vadhArayiSyati tadA'sya zApAnta ityakhilakavijanoparodhAdetadvitIrNanijadurnayaparihArakotpannAca mahato'nutApadinu (........? )gRhItvA kamaNDaluiculake jalaM bANasyaiva zApena mAM shptvtii| mayA tu saprazrayamanugrahArthamuparuddhA nanu bANasya sannidhimanujjhatastavApyasyaiva zApAntena zApasya paryavasAnamiti prasannayA girA mAmanujagrAha / tena ca tatkSaNe tasmAtsamakAlamubhAvapyAvAM tathaiva yathopakalpitayA mUrtyA jhagityavatIrNAvasmin / asminnapi nirmAnuSAraNyagaharagataM zUnyamAyatanaM devyA iti pratinizamatizraddhayA manujadRSTeragocarAbhirvanadevatAbhiH svabhAvAt dyutizikhAmAtraka eva sadaiva dIyate sma sukRtena dRSadbhAvadausthyApanuttiheturasau prdiipH| atha tataH prabhRtyeva mahAyatane sthitiretAvanti dinAnyAvayorabhUdadya punaH sakalalokopakAribhAratIprasarastvamatra sukave sahAtmano nibandhapustakenAgataH zrutaH prabandho'vadhAritazca / tadanubhAvAdeSa sakhe zApasya mokSaH / nAma ca tavaitatannAnRSiH kurute kAvyamityasmAkamavatArasya viditamevAsti / na kevalaM nAmamAtrakeNaiva vidito'si sarvAtmanApyAdita eva yathAkila bAlabhAvamApanna: svarlokamanugate pitari praghanaguNasampadAmAspadena priyavayasyena lATabhUmIpate yogirAjasya gaGgAdharaityAkhyAvatA mA(sU ? )nunA paripAlitaH, sakalamanujendramuNDatANDavAcAryacaritasya ca zauNDIranRpakumAragaNanAgraNIbhUtanAmno dhAmnassarasvatyAzcaulukyakulAbharaNanAyakasya kIrtirAjasUnoH siMharAjasya
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDaviracitA sahAdhyayanabandhuH, adhyApitazcandranAmnA manISiNAM vareNa, vibhUtyA ca lATadezAntaHpAtiviSayANAmantaH sikkarahArayadvisaptatirvAhi rihArasaptazatakaM saptazatakaM cAnyadannApallI (?) mevamanyato'pi viSayeSu katiSu pUrvapuruSakramAgatAyA dhruvavRtteH prabhuH / anyacca pradIpakazlokamuditena koGkaNamahIbhujA chittarAjena kavipradIpa iti vyAhRtaH sabhAyAmityAdinAnAprakArairna khalvekasya se sarvasyApyAtmano'vatAra ityabhimukhIbhUtamanaso maharSivargasya pratItimAgato'sItyevamabhidhAya tUSNIMbhUya sthitavati devarSo tAlake svayaM bANo'pi mahAkavitvaguNAvarjitena premNA bandhuritaH samyagupadeza pUrva vaktumupAkramata / bhrAtaH ! yathA tAlaka maharSiNA proktastathaiva tAvako'yamalaGkAranirUpitAzeSaguNasamagraH prAgraharo nibandhaH kimucyate satkavirasi kiMtu mahIyasA klezena siddhaM labdhaM ca devyAH prasAdena bhAratyAH prabandha mimamidAnImitastataH zrAvayitumarthanayA mA hanta guNadveSiNi jane'sminsAramapyasArIkariSyasi / kutaHglapayati girosdhIzAM devIM kavInapi lajjaya tyapi ca nayati svaM tRSNAndhaH kavirlaghutAmasau / yamapaTamiva klIbaH svIyaM prabandhasudAhara 152 darabhRtaye yAti dvAraM gRhasya gRhasya yaH // atha zriyo'rthamevArjanaM guNAnAm, tanna samprati, pazyazuddhASTApadakoTikuJjarazataprApyaH samarthA (rghA ? ) iti krItAH pUrvanarezvaraiH sarabhasaM ye kAvyabhAjo guNAH / vikrIyanta ime ta eva purato yasyaiva tasyAdhunA Traverspi mukhapramoTanamaho dviSTA guNeSvIzvarAH // api ca zIlaM sadA sahajamIdRzameva rAjJAM yadbhuJjate zriyamamI guNino'pasArya / taiH zaizave'pi guNavantamapAsya hAramAsvAditAni jananI kucayoH payAMsi // tadetaducyase bhoH kavisattama ! prabandho'yamIzvaranirapekSeNa tvayA nivedanIrasatAm / tvaM hi satvaikavano manasvI vizeSatazcAmunA kavitvasukRtena, tatkhalvadainyameduramavApto'si padaM kavIndrANAmityAdisAdaramAlo (lA?) vitena vacasA yathAvadupadizya yAmo vayamidAnImityuvAca / kRtagamanapraznocitaprazra -
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 153 yazca vijayaH kriyatAmityAlApapUrvamuparacitapraNAmaM taM kavimAziSya, praNamya ca devI sarasvatIm, jhaTityullaDvintoDupaDkRtyA vimAnayAnA saha maharSiNA tAlakena tameva brahmalokaM jgaam| so'pi ca kaviraho apakakavitAkaTurasenAmunA prabandhena vidhuritaguNe'pi kavimAtrake mayi sukavipadasthApanasapakSaH pakSapAto mahAkavervANasya / bANo'pi pazyata viceSTitaM daivasya yenedamIdRzamudbhUtazApamApanno dazAntaram / ahaha durddharA hyete vicitrAnantaprakRtayo vidhikArapariNAmAH / bhavatvahamapyadhunA kiM karomi / athavA jAgarajaDekSaNonmeSaH svapimi tAvanna yAvadvibhAti, vibhAte cotthAya pUjayitvA ca devIM yAsyAmIti cetasi vicintya tasminneva mattavAraNake pustakamucchIrSakIkRtya suptavAn / AyAtanidrazca svane kila kAvyakathAvatAriNo mahAkaverAdipuruSAvAlmIkimaharSitaHpravRtte mahIyasyanvaye kavInAmavatIrNamAtmanamAtmAnaiva likhyamAnamadrAkSam / jhagiti ca tatkAlameva prabuddhavAnitazca jAtaMprabhAtamutthitazca dhvanirvanakukkuTAnAm / athotthAya sasaMbhrama nanu kIdRgmayA dRSTaH svapno'yamaye prasannayA devyA bANasyaiva pakSapAtavacaH pramANIkRtam, gaNito'smi kavIndrarekhAyAm , ato yadupadiSTaM giro'dhidevatayA tatkaromyasminnevAyatane tadaMzAvatIrNenAtmanA prazastamAlikhAmi pazcAddevImarcayAmi tato yAmIti saMpradhArya tatsamayamuddadhyAgatya militena paricArakajanena kRcchrAnmelitopakaraNaH sapadi marakatazilApaghaTitAyAmAyatanabhittAvu tkIrya khaTikAdravadhavalitairakSarairabhISTadevatAzaMsanapurassaraM lilekha / yathA punAtu pANigrahaNe harasya dRssttirmuddaaniimvlokyntii| ruDA prahaSoMzrumiSAgatena gAGgena sdvessmivaambunaa'dhH|| AsIdasImasphuritorudhAmA vAlmIkiragraNyatamo munInAm / nirvANamArgakamahAdhvago'pi saMpatiH kApi na yo rjobhiH|| brAhmInivAsAnumitaH sa sAkSAddevaH svayambhUriti kIrtito yH| ko'nyaH kramasthApitavarNasArAM sRSTiM kRtI kAvyamayIM cakAra // chaMdovicitrairnihitaiH krameNa padaiH samantAnmamRNIkRtAntaH / niSevyate varNamahATavISu yasyaiSa divyairapi kAvyamArgaH // vaMzaH kavInAmudiyAya tasmAnmUrdhA dhRto bhUmibhRtAM gaNena / acchidrite'pi tridazapratoSI bANIguNaH sphUrjati ko'pi yatra // yasminnabhUdagrabhavaH kavInAM vyAso muniryasya guNairvijetuH /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ soDalaviracitA dhvajacchaTevonnatasomavaMzamAlambitA valgati bhArate gIH // kavirguNAnyaH sa ca yena sRSTA bRhatkathA prItikarI janAnAm / yA saMvidhAneSu susandhivandhairnipIDyamAneva rasaM prasUte // sa kazcidAlekhyakaraH kavitve prasiddhanAmA bhuvi bhatemeNThaH / rasaplave'pi sphurati prakAmaM varNeSu yasyojvalatA tathaiva // khyAtaH kRtI so'pi cakAlidAsaH zuddhA sudhA svAdumatI ca ysy| vANImiSAcaNDamarIcigotrasindhoH paraM pAramavApa kIrtiH // bANaH kavInAmiha cakravartI cakAsti yasyojvalavarNazobhA / ekAtapatraM bhuvi puSpabhUtivaMzAzrayaM harSacaritrameva // mAnyo jagatyAM bhavabhUtirAyaH sArasvate vartmani sArthavAhaH / vAcaM patAkAmiva yasya dRSTvA janaH kavInAmanupRSThameti // sAmantajanmA'pi kavIzvarANAM mahattamo vaakptiraajsuuriH| yazchAyayApyanyamapIDayansannutpAdyatyarthamananyadRSTam // vandyaH sa vidvAnabhinandanAmA visrambhapAtraM vcso'dhidevyaaH| samarpitA yasya khalu svakIyakozAdhikAreSu suvarNamudrA // yAyAvaraH prAjJavaro guNajJairAzaMsitaH sUrisamAjavaryaiH / . nRtyatyudAraM bhaNite guNasthA naTIva yasyoDharasA padazrIH // babhUvuranye'pikumAradAsamAsAdayo hanta kavIndavaste / yadIyagobhiH kRtinAM dravanti cetAMsi candropalanirmitAni // tasminsuvaMze kavimauktikAnAmutpattibhUmau kcidekdeshe| kazcitkaviH soDala ityajAtaniSpattirAsIjalabindureva // yo vatsarAjena vareNa rAjJAM lATAvanImaNDalanAyakena / sUkSmAdRDhastokaguNAzrito'pi mitrIkRto bhAnumateva padmaH // jaDena tenodayasundarIti kathA durAlokini kaavymaarge|| sArasvatAlokalavaikadRSTA sRSTA kaviMmanyamanorathena // sA cAtra devIbhavane nivRttazApArttinA bANakavIzvareNa / kavizramodbhUtakRpeNa samyak zrutA dhRtA hRdyabhinanditA ca // kariSyate kiM pizuno'dya yena na saMmukhaM sthAtumapIha labdham / tatsyAbhadraM yadi dRzyate'sau vilUnanAsaH pathi saMmukhInaH // dRSTe'pi tasminnathavA na nIce ninanAsapratime daro'sti /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / vilokyate yadyasutApaharttA drAgeva devo ravireSa sAdhuH // sAdhurjayatyArttiharaH kavInAM kavIzvarAH sUktasRjo jayanti / jayanti sUktAni phalaM hi vAcAM vAcAmadhIzA jayatIha devI // ityevamimAmAtmanaH khyAtimayIM prazastimabhilikhya yathopanI ( na ? ) tairvanasaro'mbujAdikusumopahAravastubhirasImayA bhaktayA devImabhyarcayAmAsa 155 bhAratIm / nirvarttitaparamapUjopacArakRtyazca kRtakRtya ivAnekasUktopazAlinIbhiH stutibhiH stutvA praNamya kSamayitvA ca bhagavatIM nirgatastasmAdAnandanirbharazca rabhasotsukena cetasA nagaramAjagAma / viveza cAtmano bhavanaM militazca mitrANAmekazca teSu sulalitapadoSanyAsavANItaraGgadugdhAmbudhirazokavatIti kathA nibandhasya karttA mahAkavi - vandanAcAryanAmA zvetAmbaraH sUriH, zvetAmbarasUriranyazcAzukavitayA paramaM prakarSamApannaH khaDgakAvyaparituSTena mahIbhujA nAgArjunarAjena khaDgAcArya iti pradattAparanAmadheyo vijayasiMhAcAryaH kaviH, kaviraparazca sakalalokoparaJjakAnAmAspadamazeSato guNAnAmabhinavo vayasA sAkSAdvimbamaSTApadoparacitaM jainendramanuharantyA manoharo mUrtyA digambarAcAryo bhASAtrayavipaJcakaJca nAmnA mahAkIrtiH, indranAmA ca ratnamajjarIti campUkathAyAH sraSTA, sarvahitAlApa - zAlibhirguNairagraNIzca satAM satkavirityAdibhirmitraidhamadbhirAsairbandhubhizcAnavaratamApRcchyamAnavRttAnto vilokyamAnaprabandhaH prazasyamAnaguNazca vizrAmyan kiyantyeva yAvadAste dinAni tAvadekahelayaiva bhUpAlasubhaTasya kavikuJjarada (ba?) laikasaGgraharucerAkrAntadharAvirodhinakharAyudhasya koGkaNamahIbhujo mummuNirAja - syAntikAdAjagAma kaviH pAThakazca bhASAtrayasya tyAgI vacasvI ca paramaM mitra - mAzaizavAvanIzvarasya tasya ca kaverbandhuriva madhurasAhAranAmA saujanyaguNAspadaM bhaTaH / yaH khalu paribhramya parito'pi maNDalAntareSu mantramAlAmivAGkanAmAvalImAtmano bharturAvarttayan jhaTityuttArayAmAsa darpajvaraM rAjacakrasya / yena hi parAsthAnaM gatena prauDhapadapezale vacasyAropya prathayatA nijasvAminaH pratApamAnIto jhagiti garvitArisubhaTalokasya lalATaphalake prasvedaH / rabhasAdAnandarasataraGgataralitAlApavarNAvalirAliliGga kavi prItyA yathAsanamupaviSTazca vaktumArabhata / bhoH kavIndra ! bhavatA sampratyeva kRtA campUrudayasundarIti kathA / sA ca nirjanAraNyavartini sarasvatyAyatane sa cAgatya
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 soDalaviracitA zApAgatasya zrAvitA bANabhaTTasya / tena ca nizamya samyagabhinanditeti kavipriyeNa svAminA mummuNirAjena zrutaM ca yathA tathA zRNu / zUrpArakanagarAdAgacchatA lATendrakulazekhareNa bhUbhRtA vatsarAjena kathaMcidhvanaH sannivezAttasminAyatane pravizyopaviSTena dRSTA jhaTityeva bhittau prazastiH / tadopalabdho'yamevamAlikhito vytikrH| tatkautukAhitarasena ca te(na)prathamaM bhavantamAhUya yathaiSa saMvIkSitaH prabandho yathA ca matpaThitAryAvadhAraNanibandhanA nibandhasRSTirAsIditi jJAtaM yathA'yamAzcaryaheturAkarNito bANabhaTTasya vRttAntaH tatsarvamasamavismayarasAkSiptahRdayena niveditaM rAjJe / rAjA ca sudUramabhivarddhatAnurAgavRttiratisatvaramidAnImeva bhavantamIhate draSTumAdiSTazca mitramiti tvadAnayanArthamahamato nirvilambamutthIyatAMgamyatAmityeva bhASitastena kriyata evamiti gRhItvA pustakamagAdrAjakulamavApa cAsthAnamaNDapam / praviSTazca tatrAntaragre sevAgataM saGkrAntanijapatipratApAlokaDambareNeva preDkhatA praghanamaNidalakalApadIprAGgabhUSaNodyotapaTalena durAlokaM sAmantacakramAsthAnalokaM ca sakalamanukUlitAvanIndramAnasamagre ca tasmAdakhilavidyAvagrahamahAmatimacintyasiddhezva sAdhaka kavInAmindrapadasya rAgiNaM guNeSu sahajasaujanyavatsalamamalakAvyarasataraMgAplavaM pratAnaM kavipuGgavAnAmapazyat / tasya cAnekaguNagabhIrAbhogamahanIyasya madhye kavirAjacakrasya vimalahemasiMhAsanopaviSTamupariSTAdbhAsvataH paryantalambitAviralamaNigucchakAvacUlavalguno haritacInAtapatrasya mUle vidyAdharamiva lIlayA kalpaviTapinastale niSaNNam , kSitibhRdunmUlanamahAbalaM bhujadvayamudIkSitumivAyAtamanilamunmuJcatA cAmareNa sanAthakaratalAbhiH pArzvayozvAmaradhArinArIbhirupavIjyamAnam , kSatriyazauNDIramindramiva vyaktadvilocanam, upendramiva nihatAntarabhujAvyam , haramiva muktavratam , brahmANamiva kSatriyakule'vatIrNam , anaGgamiva sAGgam , ravimiva bhujAvasthApitapratApam ,indumivAlApavAci vivRtA. mRtam , akhilarAjanyacUDAmaNiM mummuNirAjamadrAkSIt / yasyAtivistRtAnekaviSayavartinA guNapathena babhrame sarvato'pi patipralayabhAvanAviSaNNavairitaruNIvisRSTaziraHsindUradhUlibhiruDUlitapado dAsa iti prasiddhanAmA sa nAma vArtiko jgti| tena hi prathitaguNaparaMparoparaJjitAzeSavizvalokena rAjJA dUrAnandahasitayA dRzA vilokya saMbhASya ca paricayopacAramadhureNa vacasA saMmAnitaH sa kavilabdhocitAsanazca sarvairyathAkramamAliGgayA''pRSTakuzalaH kavibhiH / atrAntare
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayasundarIkathA / 155 Golso cAnandakathAkarNanarasotsukena bhUbhRtA punastanmu(svamu?)khenaiva sphuTIkRtaM(tya?) vatsarAjaniveditaM vRttamAdiSTaH prabandhapaThanAya sarvato'pi kavibhyo gRhItAnumatinmucya bandhAtpustakamAdau bhAratImavanamya tataH pUrvakavInanudhyAtavAn / vAgIzvaraM hanta ra(bha)je'bhinanda marthezvaraM vAkpatirAjamIDe / rasezvaraM staumi ca kAlidAsaM bANaM tu sarvezvaramAnato'smi // ityabhipretAM kavicatuSTayImanusmRtya vAcayitumArabdhavAn / krameNa(katipayaiH) divasaistaM sarvamapi zrAvayAmAsa / vAcitaprabandhazca parituSTena rabhasAducitamAtmano guNAnAm , anurUpaM ca kaviklezasya,sadRzaM ca kavitAvyutpattikauzalasya, yogyaM ca kathArasavibhUteH, yathAvadatimanorathairvastubhirmahatA saMmAnaDamyareNa pUjitorAjJA sarvaizca taiHsabhAvartibhiH sAdhukArito lokairabhinanditaH kavibhiH(pra)zaMsito viziSTairAliGgitastu mitrairAjagAma gRham / Agatazca gRhamakRtadivyAyatanAdikIrtanamakiMcanasya dhanamajAtaputrasya sUnuranAptakAminIsaMbhogasya ratisukhamanArjitayazaso yazazcetyAdibhizcaturvargaphalo nibandha iti tayAprabandhazriyA jJApitasaMsAraphala iva saphalIkRtamanuSyajAtiriva dRSTAdRzya iva labdhAlabhya iva siddhAsAdhya iva ca tribhuvanAdhipatyalAbhAdhikAM nivRtimvaap| prabandhasya ca pracAramupariSTAccintayan vinayoparacitakarasaMpuTAJjaliruvAca sarvataH sarvAn vRttebhyaH kila kiM bhayaM na ca bhayaM tebhyo'pi ye sAMprataM vartante kavayaH prbndhkrnnkleshoplbdhshrmaaH| anyebhyazcakito'smi vRttakavitAmAtreNa bhAGkAriNo ye teSAmabhito'pyatatvaviduSAM zRGge na pucche grahaH // tatazca ye tAvakkila kRtslavAGmayavidaste santu dUraM budhA omityakSaramAtrakeNa viduSAmapyeSa baddho'JjaliH / kIdRzyastu katheyamatrasakalaiHsatkRtyakR......" ........ ..............."kazcidaprArthitA api paropakRtau ratAste / //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 soDalaviracitA te sarvakAlamiyadeva paraM bhaNAmi __ yAvanna klpshtmbhyudy......|| ..............."tti nandantu te ye kurvantyajarAmarAnnarapatInkAvyeSu sUktAmRtaiH / te'pi mApatayo jayanti jagatAmArakSibhiryairasau bhUrbhAsvadrujavajradaNDalitAniSTai( ssa )mAnandati // api jayati jagatyAmi(STa)devaH pinAkI . . __ jayati sa ca pinAkinyujvalA yasya bhktiH| jayati jayati cAsAvatra campUkathAyAM zivanutipadapU( rNA) hanta sArasvatazrIH // // iti kAyasthakavisoDalavinirmitAyAmudayasundarIkathAyAM sarvAnando nAma sArasvatazrIpadAko'STama ucchvaaskH|| // samApteyamudayasuMdarIkathAcampUH //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ativartita. atrAntare. atha bhuvana. atha sa .. andhatva. api jayati ambhaHkaNAsa. arthairasAra. avAdyamAna. asya mukhena aho vaicitrya. AtmA zubhA. AsIdasIma. uDDIyamAnaH utkSepaNa. udaJcaccittA. udvellannava. upAyasyollekhaM. ekaM kakSA. ekena priya. - ekaikazaH etasminnalinI. enAM tava eSa prabhUta. eSA'numArga. kamalinI. kariSyate kavirguNA kAntyA jvala 2 udayasu0 // zrIH // zlokAnukramaNikA // 26 kAlakramA. - [ 137 kAlasyA. 149 kiM tasya 72 | kimetannirmudraM. 139 kiM vaktra. 73 kiM zItai. 158 | kumbhairuzcca. 74 kurvataH 1. kurvanugata. 107 krIDAvane. 142 | krUrAmAtya. 28 khyAtaH 38 | gandhaHsamRddho. 153 garjatyeSa 44 gAtrANi 127 78 130 gRdhrAndhakAra. grISmastIva. glapayati 9 cakrAhvayasya 91 candanAcala. 34 capalAloka. 13 calati 123 | cAndraM maho. 77 123 | cetastAM 88 chando. 74 149 jayanti tava 154 jayanti tvatka. cApe nivezita. jIvita. 154 110 | jyotsnA. : 115 80 94 140 106 119 42 17 41 123 34 154 74 56 69 55 24 152 123 123 96 113 73 ** 119 153 154 14 16 34 74
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAveti tatastayo. tatraiva tadatra tadanu tadima. tadRSTi. tasminmadhya. tasminyurva tasyA vizuddha. tasyAstro'ya. tApamussA. tAmAsAdya tRtIya. tainaivaM te yAnti trailokya. svatvanA. svaM vikrameNa yo. digyAtrA. divyai. dIpaiH dRSTaM dRSTe'pi deva kSatriya. deva svarapada. deva: pAtu devasya devi brAjhi devI bhAnu. devena devyA. daivena dordaNDo. dhAmabhiH ... : : : : : : : : : : 113 ghAnA 137 dhRkhyA. 119 | dhvAntaika. 119 nAdate 138 3 | nAnApathA nikSipta. nibhRta. nirmAya nirlUnaM 99 92 154 101 137 nAdyApya. 17 nirvairiNa 6 147 1 94 154 41 nirvartyAkhila* 7 12 135 1 62 51 punAtu 58 pUgIvalaya. 62 / pUtkAreNa 23 | pUrvAparayoH prakAreNAdya prAtazriyA nIcajAti 0 nRpatiratha nepA inta no jIvike. padaM kRtvA prApya maNDala, pretIbhi. babhUvu. bANaH bANasya 65 1 16 21 | brAhmI 115 bhUmiH bAla. astvAM 2 bhUbhUmi 2 manasta. 90 manuja, 73 | mahiSA: ... ... 84 61 73 107 115 ** 113 72 68 6 39 42 17 92 81 17 73 152 130 45 5 102 115 73 90 154 154 3 127 150 153 102 122 99 44
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnyo. mAbhai. muktaka. mudhaiva mUDhena mUle'lpa. maulau yatrAccha. yatrAyAnti yatrAloka. yatsaMlIna. yadakazu. yadyapyasau yasminnabhU. yasminnamudra. yasminnuca yasminnuroja. yasya kSIra. yasyAdvi. yasyodya. yA mahA. yAyAvara: yA reveti yA zAzvata. ye tAva. ye dAno. ye nAma yo'bhUnnisarga * yo vatsa 0 yo'haM nAtha. rAjJAM rUpeNa lakSmI. lakSmIja lAvaNyavAri lAvaNyAMbu ... ... ... ... PPP 154 | lIlA. - 110 vaMzaH kavInA. 13 vaMzasya 138 | vakSasi 3 vandhassa 27 varSAsvadya 90 valkala 0 55 | vastavA. 22 vAgIzvaraM 72 | vAgIzvara 133 vApISu 45 vAmaM kumbha. 2 vidyutpuMjo * vimalamaNi. vimucya 153 121 4 | vilasadamala. 96 vizvAbhiSe 55 vRttisaMprati 68 vRttemya: 4 vyAvRttya 31 zazakasya 154 | zAkhAmRgeNa 59 zIlaM sadA 59 zuddhASTA. 157 zRMgAra 51 zyAmA zrIvikramo 3 84 zrIsvayaM 154 zrIharSa 86 1 sa eva sa kaviratha sakazci. 6 satyaM paTo 2 sandhyonmeSa. 141 101 saMprAptaH 96 saMlIna. ... 21 153 11 21 154 41 88 81 157 4 28 43 92 54 xx 21 1 36 157 130 44 44. 152 152 53 23 ********2 Yr 2 6 2 25 19 154 53 71 121 26
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvatrAne sA.cAtra sA jayati .. sA tasya sAdhurja. sA nUnaM sAmanta. sA-zrIriyaM sUnAgRha. 81 | svacchandra. svalokA svAminnavekSya 137 svAminneva. svAminyAyeM svedAmbha: | hAle hA svarnAtha. | hRdbhUmI. 111 / he candropalagauri Mor ... sevito
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhinanda indra udayasundarI kaMkAlaka Index of proper names occurring in the Udayasundarikatha. kanakAyana kapAlabhairava karabhaka kalAditya kalindaketu kAyasthagaNa kAvidAsa kAlindI kiraNakoza kIrtirAja kumArakesarI kumAradAsa kRpAvatI gaMgAvara guNAdadha guNAhU gogirAja gopati caNDapati candanAcArya candra citrazikha chittarAja ... : : : ... 800 ... pRSTha 3 154 155 96 85 87 8 87 125 3 16 27 9 & 30 6.100 7.49.1 10.30, 11.1,19 6 21. 19 22 3 16; 4 55 10 151 55 194 120 111 154 pati 127:4; 14,117.4. 17. 12 4:105.26 486.196 3,88,12 107 1 142 11 30 151 154.6:117.6. 18 1 28 2 5 mu 28 33 14 2 6 155 152 37 29681.1987.19 1 1638.23:40.16, 42.17549.6. 175152.46 tArAkirITa tArAvalI tAlaka tilaka daMbholi dAsa dharmapAla nAgArjuna paJcA siMha paMpAvatI pallavaka pAtAlagaNa pAmara pArAyaNI pippalaka bANa bhartRmeNTha bhavabhUti bhAsa bhojade madhurasAhAra mayUraka mayUrikA mavyavAhana mahAkIrti mADarAja (?) mAyAbaLa ... ... ... 93 140 97 16 16 143 156 4 12 52 27 102 33 104 86 3 13. 155 150 86 20;98.29;100. 19;102.28; 104. 7:117.273120.4. 24:17.19:18.305 20.1,148.241 152.7. 23;18.2 &30; 148.24. 20. 26 21,6.147.3& 8 17:155.13. 1 11 20 pati 6 1 & 13 20:105.3 4 154 154 10 154 18 150 20 116 23 98 16 98 25 8 14; 27.4; 152.7; 154.8157.7. 22 30 17 21 21118.17.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ summaNi . pRSTha pati .... 150 20 vibhISaNa ... 84 21 12 17,155.21. vibhUtivardhana 24 26,40.18. yAyAvara 154. 16 vizAkhadeva 150 21 yuvarAja vizvabhUti 92 11 ralamauli 97 18148.3. veNImatI vatsarAja 12 2813.14,17.4, | vyAsa 3 11,17.15, 154.22,156:3. 153.30. vanavIra zAradI 36 26,37.3 vasantazIla 27 835.28,36.18 | zikhaNDatilaka ... 95 12,107.6 38,23,47.21,49. zilAditya 3 30 1,51.24,53.27. zekharikA 03 23,104.6 vAkpatirAja ... 150 21,154.12; zrIvikrama 157.6 zrIharSa 2 23,150.20. vAlmIki saMvaraka vikramAditya 150 20 sAraGgikA 104 27 vijayarekhA 25,104.12,106. | siMghalAMgada ... 51 28 29,107.2. siMharAja vijayavardhana ... 42 26,45.2,46.7; sulalita 47.22.48.12. sUra vijayasiMhAcArya / 2 11,114.21 alias solchapeya khaDgAcArya hATakezvara viddhavijaya ... 103 2 hAla soDala .... 155 14
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha. w6W6 2 Index of Geographical names occurring in the Udayasundarikatha. pRSTha. pati pati AbhIra mathurA 54 27,85.15. indIvara ... 94 23 mandaragiri RkSaparvata 108 malaya 108 22 kanyAcala 108 22 mahendraparvata 108 21 kuvalayAmoda 142 mekhalikA 33 22 kuzadvIpa yamunA kokaNa 12 15,16 &27 ravizRGga kozAtakI 140 12 laGkA krauMcadvIpa 1093 lATa 5,12 &27 gandhamAdana 108 16 vaLabhI godAvarI vindhya 108 22 gomedadvIpa vipula 108 caitraratha ... 108 24 zAkadvIpa jambadvIpa 108 15 zAlmalI 109 3 tApI zuktimAn 10 22 dhAnyasAra zAraka nandAvaTa 27 1018 zRGgavAn 108 2 namadA or revA ... 59 15 zvetAcala 108 20 niSadha sahya 108 22 nIlagiri ... 108 21 supArtha 108 18 pAriyAtra 108 saurASTra 143 21 puSkaradvIpa sthAnaka pratiSThAna himAdri 108 19 prabhAsa hemakUTa 108 19 bhRgukaccha ... 85 12
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / moto zuddham zchidraM () karaTIndra tayA'ya varUthinIko sukhA samu sudhAmadhurayA kartu azuddham ssUtram karaTIndu tayA varUthinI mukhA sudhAsamu madhurayA ka nivezitaNa vilayA kavIndeSTe mivatiSTha kAma jalatA matyadbhata gato eb| pIDA dvAHsthA pati meSA munnive nodita nivaasH| paJjarake nivezivena valayA kavIndraSTri mavatiSTha kAma jyAlatA matyadbhuta gamito eva piiddaa| dvAHstho patI sevA sannive noti nivAsaH pnyjrke| ziraH sara bhUmirullasitA vatI ziraH pAMsurghalatA bhUmiH, ullasatA vatIziraH pAMsuH, luThatA smayaM mUddhi svayaM mUrddhi maNDA maNDa dhana ghana zAlAkA zalAkA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham bhRti miva mAtu zuddham . dUrti miva mAtuM MN dayAko . 8 daziko rAvato balI zi mayA; zakti rAvRto valI zimayA zukti RkSa rUpa 137 114 124 (chAM?) TaMpA (manavaSTambhamapatat !) jhampA pradya iculake dhulake yogi mA (sa)nunA mAsA bhaTa: gogi mAtulena bhAsA 154 155 3dayasa0
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ OOOOO ::::::::: 14. Jayasinhasuri 2-4-8 "GA EKWAD'S ORIENTAL SERIES." ALREADY OUT. Rs. a. p. Kavyamimansa by Rajasekhata 2- 0- 0 2. Naranarayanananda by Vastupala 1- 4-0 3. Tarkasangraha by Anandajiana 2- 0-0 4. Patthaparekraina by Prahladanadera.. 0-6- 0 5. Rashtraudhavensa Nabakavya by Rudrakavi 1-12-0 6. lingenusasam by Vamana 0-890 Vasanta vilasa by Balachandrasari 1-80 Ruipakashatka, by Vatsaraja 2- 4-0 Mohaparajaya by Vasah pala 20-0 10. Mahavidyavidambana by Bhatta vadindray wita commentary Bhuvanasundarasuri 2- R-O 11. Udayasundarikatha by Sodchala 12. Kumarapalapratibodha by Somaprabhacharya 13. Ganakar ka by Bhasarvajna with Karavananiahatmya (a work or the Pasupata systen, of worship) Lekhapa nchiasika 15. Iamiramadamardana by Jayasinhasuri 13 Prachingoitiatakavyasangraha-Part I. "17. Panchamikaha by Dhanapala (Apabhramsa) 8. Sangita makaranda by Narada. IN THE PRESS. 1. Tattvasangraha of Santarakshita with commentary by Kamalasila 2. Parasurama kalnasutra with commentary by Ramesvara and Paddhati by Umananda. 3. Nye yapravesa of Dinnaga with commentary by Haribhadiasuri and Paniika by Parsvadeva. Siddhantasara kaustubha by Jagannatha (Sanskrit from the Arabic Almagisti," Ptolemy's work on Astronomy). 5. Varahasratasetras. samarangatia by Bloja (a work on Indian Architecture). IN PREPARATION. 1. A descriptive catalogue of the palm-leaf manuscripts in the Bhandar at Jaisa imere. 2. A descriptive catalogue of all the 658 palm-Teal manuscripts and important Paper manuscripts in the Bhandars at Patan. 3. A descriptive catalogue of the Manuscripts in the Central Library, Baroda. 4. Abhilashitarthachintamani by Somesvaradeva. UNDERTAKEN. 1. Aparajitaprechha (A work on Indian Architecture). 2. Katara (Translation into Sanskrit of an Arabic wort) by Naya asukhopadhyaya. Sangitaratuavali by Somarajapratihata. Manavakalpasatras with commentary by Jaradga va. 5. Asvala songsrautasatras with commentary by Deva trata. 6. Apasta mbasrautasitras with commentaries by Dhfirta swamin and Kapardi 7. Bodhayanas aulas tras with comite Stary by Bhavaswami 8. Hiranyakesiyasra utastris with commentary by Matrdatti. 9. Jaiminiyasrattstras with commentary by Blavatrata. Srantapaddhatib Talavrinlan vasin. 11. Samrat-Siddhanta by Jaganatos aico 10. 0911 be out sliortly. he above books can be had from the Central Library, Baroda.