Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથાય નમઃ ||
|| પરમતારકશ્રીમદાત્મ-કમલ-વીર-દાન-પ્રેમ-રામચન્દ્ર-મહોદય-હેમભૂષણ સૂરીશ્વરેભ્યો નમઃ
“અહો શ્રુતજ્ઞાન” ગ્રંથ જીર્ણોધ્ધાર ૨૦
હીરકલશ જૈન જ્યોતિષ
: દ્રવ્ય સહાયક :
E
પૂજ્યપાદ પરમશાસનપ્રભાવક, તપાગચ્છાધિપતિ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ વિજય રામચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાના ધર્મોપકારની સ્મૃતિમાં તેઓશ્રીના શિષ્યરત્ન
પૂ. પંન્યાસપ્રવર શ્રી જિનદર્શનવિજયજી ગણિવર્યના સદુપદેશથી શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ આરાધક સંઘ પુખરાજ રાયચંદ આરાધના ભવનના જ્ઞાનનિધિમાંથી
: સંયોજક :
શાહ બાબુલાલ સરેમલ બેડાવાળા શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાનભંડાર
શા. વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
હીરાજૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૫ (મો.) ૯૪૨૬૫૮૫૯૦૪ (ઓ.) ૨૨૧૩૨૫૪૩ (રહે.) ૨૭૫૦૫૭૨૦ સંવત ૨૦૬૫
ઈ.સ. ૨૦૦૯
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
.
.. . . . . . . . . . . . . .
. . . . ની નિષ શિલ્પશાચ વિશારદ આચાર્ય શ્રી જયસિંહ
સુરીશ્વરજી ઠંથમાળા
ગ્રંથાંક ૩
શ્રીહીરકલશ
જૈન જ્યોતિષ ગ્રંથ
'
સપાટ તથા સંશોધક લહિયા ગોરધનદાસ લક્ષમીરામ ત્રવાડી
પાટણ. ( ઉત્તર ગુજરાત)
*
* *
સંપાય
શાસી હિમ્મતરામ મહાસંક્સ જાની
પાતિવાયા
પ્રાપ્તિસ્થાન સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ નામ ભૂદરની પાળ, માંડવીની પોળ
અમદાવાદ
મૂલ્ય. વીસ રૂપિયા
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાપ્તિસ્થાનઃ
નવાબ
સારાભાઈ મણિલાલ નામ ભૂદરની પાળ, અમદાવાદ
તા
સીમલાલ પુસ્તક ભાર ગાડીછની ચાલ, પાયધુની, સંભાઇ૩
:
મણિલાલ અનલાલ શાહ શ્રી નવપ્રભાત મી. ગ્રેસ દીલંકા સામે અમદાવાદ
--
પ્રા' :
મીયુત્ વરજી હીરા સુ. નલિયા. (કચ્છ)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષય
પ્રકરણ ૧ લુ' તિથિ પ્રકરણ
મોંગલાચરણ
તિથિમાની સત્તા યુદ્ધ તિચિ
દૃષ્કૃષિ (સૂ†દગ્ધ) સદગ્ધ તિથિ ક્રૂર ચિ
વૃ િતિથિ ક્ષય તિથિ
ગલમઢ તિથિ
શ્રીહીરકલશ જૈન જ્યાતિષ વિષયાનુક્રમ
રણુ શાવવાની રાતિ
ચરકરજી સ્થિર કરણુ
કરણ પરત્વે કાય ભદ્રા હૈષ
ભદ્રા દોષ પરિહાર
ભદ્રાનાં નામ
ભઠ્ઠામાં કાય
ભદ્રાને સપિ ી વૃશ્ચિકી એક
સદ્દાવાસ અને લ
પ્રભુ ૨ જી વાર પ્રકરણ વાર્ સના
વાર પરત્વે કાય
વાર પ્રવૃત્તિ
ક્રાન્તિ પરત્વે વારના આરબના ભેદ
ગુલકર વાર
દ્વારા દિવસના ચોમાં
ગાયક
૧૪૨
૧૨
3-4
L-K
૧૦–૨
૧૩–૧
૧૭
૧૫
૧૨૧
૨૨-૨૫
૨૬-૨૦
૨૮-૩૧
કર
aa
૩૪
પ
૩૬
૩૭-૪૨
૪૩-૯૫
૪૩
૪૪-૪
૪૭-૪૮
૪-૧૦
પ
પુર
પૃષ્ઠ(ક
૧૭–૪૦
ર
૨૭
૨૭
२७
૨૮
૨૪
રૂ.
aa
જ
૪
૩પ
પ
મ
સ
૩૫
૩૪.
૪૧-૨
૪૧
૧
૪૧-૪૨
કર
* * *
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગા
૫૪.
૧૫-૧૭
૪૧-જs
૫૮
રાત્રિના ચોઘડીયા વાર પર વર્ષ ચાલડીમાં શુભ ચાહીયાં આયા લગ્ન મુહૂર્ત હાસ અગા સંકુની સિહ છાયા વિજય મુહૂર્ત શિવા લિખિત મુહૂર્ત અર્થ પ્રહાર કાળવેલા
૬૨-૬૩
૪૦-૪ ૪૯-૫૦
૫૧ ૫૧-૫ ૫૫
૬૫-૮૭
૮૮
૫૫
૫૫
૨-
૩
૫૬ પ૭-૧૨૪
યથા પ્રકરણ ૩ મું નક્ષત્ર પ્રકરણ નક્ષત્રના તારાઓની પંખ્યા નક્ષત્રના વા (ચરણ ચૂ૦) નક્ષત્રોની સંખ્યા અને કાર્ય ઉર્વમુખ નવા અધોમુખ નસરો તિયગમુખ નક્ષત્રો નક્ષત્રોની શાનિ શનિ વૈર
૫૮ ૫૮-૫૯ ૫૯
છે
જ
છે
૬-૨૫૦ ૯૬–૧૦૦ ૧૦૧-૧૭ ૧૦૮-૧૧૨ ૧૧૩-૧૧૪ ૧૧૫-૧૬ ૧૧–૧૧૮ ૧૧-૧૨૦ ૧૨૩-૧૨૪ ૧૨૫-૧૨૮ ૧૨૯-૧૨ ૧૩૩-૧૩૭ ૧૩-૧૪ ૧૫૦–૧૫ર ૧૫-૧૫૬
૧૫૮
૦
ગણ
૦
૦
નક્ષત્રોની શકિ વ રાશિ પરત્વે વર્ષ ગ્રહ મૈત્રી મહ હતૃતા કાણ ય (વાર નસત્રથી)
11
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિલમ
પૃષ્ઠક
૭૮
૧૮
૮૨
૮૨૮૩
૮૩-૮૪૪
માથાક મૃત્યુ ચોમ
૧૬૨ ઉત્પાત યોગ
૧૬૩ રાક્ષસ જેમ
૧૬૪–૧૬૫ યમઘંટ
૧૬૬–૧૬૮ કોમ (વાર તિથિથી)
૧૬૯ મૃત્યુ યોગ
૧૭૦ અવનેક
૧૭૧-૧૭૨ વિસર વિભ)
૧૭-૧૭૫ મમકર્તરી, ચમશુલ અને (તિથિ નક્ષત્રોથી) ૧૭૬-૧૭૯
જ્વાલામુખી યમલોર (તિથિવાર અને નક્ષત્રથી) ૧૮૦ ત્રિપુષ્કર
૧૮૧ વજમુશલ
૧૮૨–૧૮૬ પરિષદ
૧૮૭–૧૮૯ આવવ-વિલ
૧૯૦-૧૯૧ તિથિ ગંદાંત
૧૯૨ નક્ષત્ર અંતિ
૧૯–૧૯૪ લગ્ન એકાંત
૧૯૫ ગંત ફળ
૧૯૬ આનંદાદિ યોગ
૧૨૮૨ આનંદાદિ યોગેનું ફલ
૨૦૩-૨૦૯ વિન શુદ્ધિ
૨૦-૨૧૪ સિટિગ (વાર નસત્રથી)
૨૧૫ દિતિયાગ ફળ
૨૧૬ અમૃતિિહ ફળ સહિત
૨૧૭-૨૧૮ વિષયોગ
૨૧૯-૨૨૦ સ્થવિર યોગ (વા. ત. નક્ષત્ર) ૨૨૧ ૨૨૨ રાજયોગ
૨૨૩-૨૪ કુમારગ છે
૨૨૫-૨૨૬ સર્વો:
૨૨-૨૮ યમરાહ
૨૨૮–૨૧
૮૮-૮૯ ૮૯
૯૮ ૯૮-૧૦૨
૧૦૪
૧૦૫
૧૦૬ ૧૦૭ ૧૦૮
૧૦૮ ૧૦૮ ૧૦
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાયક ૨૩૨-૨૩૫ ૨૩૬-૨૪૨ ૨૪-૨૫૮
પ-ર૬૯ ૨૫૧-૨૫૨ ૨૫૩-૨૫૮ ૨૫૦-૨૬૦ ૨૬૧ ૨૬૨ ૨૬૩-૨૫ ૨૬૬-૨૬૭
પૃષ્ટક ૧૧૦
૧૧૧ ૧૧૪–૧૧૬ ૧૨૫-૧૨૬
૧૨૫ ૧૨૫ ૧૨૫
૧૨૬
વિષય ધનિષ્ઠા પંચક રવિવાર ક્ષિતિજ પ્રકરણ ૪ થું ચ પ્રકરણ મહાને રાશિ ભગવાને સમય પ્રહ ગોચર નાની પનોતી મોટી પતી . મંગલ ગાદિના વક્રો ગતિના દિવસે
, , અતિચાર ગતિ ,, ન મંગળનું વિશેષ બસ્ત વિચાર પ્રહ રાચર ફળ પ્રકરણ ૫ મું રાશી પ્રકરણ
અલ પ્રા . તારાબલ પ્રશંસા તારામણના પ્રકાર તારા ભેદ (ઉત્તમ તારા) સૂનમાં નિષિદ્ધ (મધ્યમ) તારા વર્ષ (મધમ) તારા અશુભ ચંદ્રમાં બાર અવસ્થા ભેદ મન અંગમાં વાસ ચંદ્રને વાલ શશિ પરત્વે ચંદ્રનો દિશાઓમાં વાસ ટિકા પરત્વે દિવિદિવાસ સપી રવિ ચક ચંદ્રોદય ફળ ચંદનું નગરાદિ વાસ ફળ પ્રકરણ છઠું મહૂત પ્રકરણ ગર્ભાધાન મુહૂર્ત વીમત છે
૨૬૯ ર૭૦-૩૦૪ ૨૭૦-૨૭૧
૨૭૨
૨૭૩
રાઉ૪ ૨૭૫
૧૨૬ ૧૨૬ ૧૨૬
૧૨૬ ૧૨૭–૧૪૩
૧૨૭ ૧૨y. ૧૨૭ ૧૨૭ ૧૨૮ ૧૯ ૧૩૦ ૧૩૩ ૧૫ ૧૩૬
૧૩૭ ૧૩૭-૧૮ ૧૮-૧૩૯
૨૭૭-૨૮૧
૨૮૨-૨૮૬ ૨૮–૨૮૮ ૨૯૦-૨૯૨ ૨૯૩–૨૯૫ ૨૬-૨૯૭ ૨૯૮-૩૦૧ ૩૦૨-૩૦૪ ૩૦૫-૮૧૩
૧૪૪-૩૮૯
૧૪૪ ૧૪
૩૦૬-૦૭
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાયક
૦૮-૦૦૯ ૩૧૦
પૃષ્ટક ૧૫ ૧૪૭
૧૫૪-૧૫
૧૫૬-૧૫૮
૧૫૯
૧૬૧-૧૬૨
વિષય સતિકાસ્નાન મુદત ઝરમર ઝારવી મંડાંત ફલ આશ્લેષા જન્મ વિચાર મૂળ જન્મ વિચાર કુલસંહાર ઘેગ મૂલ પરથાકાર ચક્ર મૂલ ચરણ વિચાર મૂહ વૃક્ષાકાર ચક્ર મૂલ તો ચક્ર (રીયાકાર ચક્ર) મચર વિચાર (બી) જાર જન્મ યોગ પુરૂષાકાર ચક્ર બીયાકાર ચક્ર નિક જમ કુંડલીનાં ફળ સ્તનપાન મુદત પાલકારોહણ નામકરણ મુહૂર્ત અન્નપ્રાશન કર્ણવેધ દતત્પત્તિ મુંડન (ચૌલ) વિદ્યારંભ દીક્ષા લેચ જનોઈ વિવાહ-ભકુટ વિમેળાપક નવપંચક પ્રીતિ
૩૧૨-૦૧૫ ૩૫૬-૩૨૧
૨૨ ૩૨૩-૩૨૫
૩૨૬ ૩૨૭-૩૬૦ ૩૧-૩૩૪
૩૩૫ ૩૩૬-૩૩૭ ૩૩૮-૩૪૦ ૩૪૧-૩૪૨
૪૩-૩૪૭ ૩૪૮-૭૫૦
૧૬૪–૧૬૫
૧૬-૧૭૦ ૧૭૧-૧૭૨
૧૭૨ ૧૭૨ ૧૭૨ ૧૭૩
૩૬૧ ૩૬૨-૩૬૩ ૩૬૪-૩૬૫ ૩૬૬-૩૬૭ ૨૬૮-૨૭૧ ૩૭-૩૭૭
૭૪-૭૭ ૩૭૮-૩૭૦ ૩૮૦-૮૧ ૨૮૨–૨૮૪
૧૮૫ ૨૮૬-૩૮૭
૩૮૮ ૩૮૯
૧૭૪
૧૫ ૧૭૩-૧૭૮
१७८
૧૮૧
૧૮૨-૧૮૩
૧૮૪.
૧૮૪
૧૮Y
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષય
ગાયાંક ૩૯૦
પૃષ્યાંક
૧૮૫ ૧૮૫
૧૮૫
૩૯૨-૩૯૩ ૨૯૪-૩૯૭ ૩૯૮-૪૦૦ ૪૦૧–૪૦૫
વૈર ષડાષ્ટક વસ્ય ભકુટ વૈર ભકુટ કન્યા વિચાર વાગ્દીન મુહૂર્ત વિવાહે ત્યાજ્ય (વાદિ) વિવાહે ગ્રાહ્ય (ગુદિ)
પેઠું મારા વિચાર પિકાદ માસ વિચાર કહબલ વિચાર રવિબલ વિચાર ગુર બલ વિચાર ચંદ્ર બલ વિચાર ગ્રહ પૂજા પ્રકાર વિવાહે તિથ્યાદિ શુદ્ધિ
૪૦૧૭-૪૦૮
૧૮૫ ૧૮૫-૧૮૬ ૧૯૦–૧૯૧
૧૯૧ ૧૯૧ ૧૯૧ ૧૯૧ ૧૧ ૧૯૧ ૧૯૧
૪૧૦ ૪૧૧ ૪૧૨
૪૧૩ ૪૧૪–૪૧૫
૧૯૨
૪૧૬-૧૭
૧૯૫
, નક્ષત્ર
૪૧૮–૪૧૯
૧૭
૪૨૦
૧૯૯
વિવાહે પુષ્ય નિષેધ કાલપટ ચક્ર વિવાહે નિષિદ્ધ ચોથો દશમે રવિયોગ
૨૦૦
૨૦ ૩. ૨૦૫ ર
૦
લતા ફલ પાત પાત ફળ
૪૨૧-૪ર૮ ૨૮-૪૩૨) ૪૩-૩૬
૪૩૭ ૪૩૮૪૪૦ ૪૪૧-૪૪૪ ૪૪૪૪૪૫ ૪૪૬-૪૫ર ૪૫૨-૪૫૫ ૪૫૬-૪૫૯
૪૬૦
૨૭ ૨૦૮
યુતિ
૦
નક્ષત્ર વેધ (પંચાલાકા) પાદાન્તર વેધ (પંચકલાકા) રવિવામ વેધ ચંદ્રવામ વેધ ગુરૂ વામ વેધ વેધ ફળ જામિત્ર દેવ
૨૦૯-૨૧૦ ૨૧ ૦-૨૧૧
૨૧૧ ૨૧૫ ૨૧૫
૪૬૨
૨૧૫
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાયક
પષ્ટક ૨૧૬
૨૧૬-૨૧૮ ૨૧૮-૨૧૯
૨૨૦ २२१
૨૨૨
૨૨૨ ૨૨૨૨૨૩
૨૩ ૨૨૪
૨૨૩ ૨૨૩-૨૪
૨૨૪
વિષય હતાદિ પચે દેનું ફળ બાબુ પંચક બુધ પંચક એકાગલ એલાર્મ ચક્ર ઉપગ્રહ વિવાહે અષ્ટદોષ અદેપ પરિહાર કાતિસામ મટકશલ્ય છિદ્ધયોગ મર્મકટકાય છિદ્રયાનું ફળ હમશુદ્ધિ (ચંદ્રાલ) દિવારાચંધ લમ કરદેવર્જિત લગ્ન વજર્યથાગ વર્ષવાર : ઉપદગ્રહ પ્રહવિશ્વા પ્રમાણ રામભંગદ ગ્રહ પંચરખદ ગ્રહણ માલિક લગ્ન માલિકેશંગદ ગ્રહ ગોલિક રેખદ પ્રહ. સ્ત્રીને નૂતન વસ્ત્રાભરણ મુહૂર્ત પ્રથમ વધુ પ્રવેશ
વિચાર (વપ્રવેશ) શુક્ર અધત્વ વિચાર વેપાર (દુકાન)નું મુહૂર્ત નિધિ કાઢવાનું મુહૂર્ત પશુ ખરીદવાનું ,, કૃષિ યુતિ
૪૬૮-૪૭૦ ૪૧- ૪૮૪- ૪ ૪૫-૪૯૮ ૪૯-૫૨ ૫૦૩-૫૦૪ ૫૦૫- ૫૦-૫૧૦ ૫૧૧-૫૧૨ ૫૧૨–૫૧૪ ૫૧૫-૫૧૭ ૫૧૮-પર પર૧-૫૨૨ પરસ-પર ૫૭-૫૮ પર૯-૫૦૦ ૫૧૫૩૨ ૫૩-૫૪ ૫૫-૫૩૭ ૫૩૮૫૩૯ ૫૪૦-૫૪૩
૫૪૪ ૫૫ ૫૪૬-૫૭ ૫૪૮-પપ૭.
૫૫૮ પપ૯-૫૬૦ ૫૬૧-૫૬૨ ૫૬૨-૫૬
૨૨૫
૨૨૫ ૨૨૫ ૨૨૭ ૨૨૮ ૨૨૮ ૨૩ ૨૩૩ ૨૩૩ ૨૩૭ ૨૩૭ ૨૪૩
૨૪૩
૨૪૪ ૨૪૫૨૪૬
૨૪૬ ૨૪૮ ૨૪૯
૫૬૮-૫૬૯ ૫૭૦-૫૭૩
C
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષય
પત્રક
વાડીરાપણુ (ગારામ ઘાન) ધાન્ય સમહુ
પ્રતિષ્ઠા મુ
20
જૈન પ્રતિષ્ઠા મુક્ત ઔષધ લેવાનુ મૃત
પટ્ટી લગાડવાનું રાગમુકિતરનાન
નૂતન વસ્ત્ર ધારણ વાસણ ખરીદવાનુ મૃત
પ્રતાિ
સંગીત શીખવાનું મુ
નાટારંભ
99
જન્મ નક્ષેત્ર વય
જેટી રાખવાનું મહત પ્રથમ મદિરાપાન મુફ્ત
સમ ગ્રહણુ
ભચા
હાથી મેડા લેવાનુ રાજયન પ્રયાણું વત્સવિચાર
શુક્રવાસ
દિશાશૂન
33
વાર પરત્વે ગામિની
અધ પ્રહરી યાગિની ટિકા શૈાગિની
કુંભવ્યા
33
..
.,
શૂલપરિહાર
તિથિનાર નક્ષત્ર પરત્વે થય તિથિપરત્વે પ્રણ અને પાશ્ચ
33
ગાયક
૧૪
૫૦૫
૫૭૬
૫૭-૫૭
૫૮–૧૮૧
૫૨-૫૮૩
૫૨૪
૧૮૫૫
૫૦-૫૯૧
પર
૫૩ ૫૪
પાપ
મ
પછ
પ૮-૦
૬૦૧
**
૩૪
૬૦૫
}}
}¢»}\•
ર
૧૩-૬૧૪
}૧૫૬૧૮
{1}ર
}{૭}૨૪
૨૫૬૨૬
}૨૭-}૨૯
૩૧-૩૨
-૬૫
પૂર્ણાંક
૨૫ર
૨૫૫
૨૫૦
૨૫૦ ૨૫૮
૨૫૮
૨૫
૨૫૯
૨૫:
પ
૨૫
૨૩૦
૨૬.
૨૬.
૨૦
૨૬૦
૨૬.
૩૬.
૨૧
૨૧
૨
૨૩
૨૦૩
૨૦૫
૨૦૫–૨૭૬
૨૭૮
•
૨૫૦
૨૮૨૨૮૩
૨૮૩
૧૮૩-૮૪
૨૮૫૨૮૬
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગાયક
વિષય પ્રમાણે વજર્ય તિથિ નક્ષત્ર ઉત્તમ પ્રાલ તિથિ વાર નક્ષત્ર ઉત્તમ
૨૮
૬૪૧-૪૨
१४४-१४८ ૬૪-૬૫૧ ૬૫-૬૫૪ ૬૫૫-૫૬ ૬૫૭-૧૫૮
૨૮૮ ૨૮૮
૨૮૮ ૨૬-૨૭ - ૨૯૮
૨૦૦
૩૦૭
નિષિ તિથિ વાર નક્ષત્ર પ્રસ્થાન લાલાટિક ષ પંચતત્વ પંચ સ્વર ફલ વિચક્ર રાયક અધપ્રહરરાહુ પંથા રાહુચર સુધે વિશેષ લાલ નક્ષત્ર અને તેમનું ફલ સૂર્ય કાલાન ચક્ર ચંદ્ર કાલાનલ ચક યમદંચક નરચક (બારવાહની , (નવવાહન) વાસ્તુ પ્રકરણ ગામ સાથે કોણદેણ ગામ વાસ ફળ શુન્યવાસ ગુહારંભ મુહૂર્ત દ્વારા નિર્ણય પૃથ્વી સુતી કે બેઠી ? ગુહાર રાહુચક્ર
૨૦૧૦ ૧-૧૪
૧૪ ૩૧૫-૧૬
૨૧૬
૧૭૧૮
૬૭-૬૮૦ ૬૮૪-૬૮૫ ६८९-१८ ૬૯૦-૬૭ ૬૯૦-૭૦૦ ૭ ૦૧-૩૦૩ ge૪૭૦૬ ૭૦-૧૪ ૧૫-૭૧૬ ૧૭-૫૭૨૪
૫ ૭૨ ૭૩૦-૧૧ ૭૩૩–૭૫ ઉ૬-૧૭ ૭૩૮-૭૪૦ ૭૪૧૪૩ ૭૪૪૪૫ ૭૪૬૪૯ ૫૦-૫૪ ૭૫૫-૭૫૬
૨૨-૨૬
ર૭
કરા-૨૪૦
ગૃહ પ્રવેશ ગૃહ પ્રવેશે કલશચક્ર રવિવાસ રામાકે ઘરમાં ચૂલો કરવાનું મુહૂર્ત
૩૫૫ પ૩૫૮
૩૫૯ ૩૬૪
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાક
ગાર્યા
૭પ૭ ૭૫-૭૬૪ ૭૬૫–૭૨૮
૩૭૧-કર
૩૫૪
૭
૩૭
2
વિજય ઘર પાછળ નિહ વસ્તુ લણણ પ્રશ્ન અકામચક
અરિયાન ગર્ભજ્ઞાન સંતાન સંખ્યા રામ પ્રશ્ન રાગ પ્રશ્ન ૫ક્રમામ - ત્રિનાડી ચક્ર ભાત કે રાને પાત વિચાર સર્પદં વિચાર વારકાવતી નક્ષ અષ્ટાવલી વાર નક્ષત્ર કષ્ટાવલી નષ્ટ પશુ લાભ પ્રકરણ ૭ મુ યોગ પ્રકરણ ગતસિંથી કાસમાલુના યુગ પ્રમાણ એક પંચાંગ પરમી બીલ પંચાંગ બનાવવાની રીત
૩૮૦
૨૮૨ ૨૮૨–૨૮૦
૭૩-૭૪ ૭૫-૭૭૬ ૭૭૭૭ ૭૮૦–૭૮૨ ૭૮૩-૭૮૪ ૭૮૫-૯૪ ૭૫-૭૯૬ ૭૦-૮૦૦ ૮૧-૮૧૧ ૮૧-૮૧૩ ૮૧૪-૯૯ ૮૧૪ ૮૧૫
૨૮૬-૩૮૭ ૨૮-૧૮૮
»૮૯ ૩૯૦-૪૪૦
૩૯
૪
નક્ષત્ર સાન પાન ખાન અધિક માસ જ્ઞાન વાના રાજદ દિનમાન સાધન દિનમાન રાત્રીમાનના હિમ વન પ્રમાણુ વટિયા સાધન પ્રકારાન્તરે પટિયાધન ગતરાત્રીમાન સાધન
૮૧-૮૨૦
૮૨૧
૮૨૨ ૮૨૩-૮૨૪ ૮ર૫-૮૫૦ ૮૧-૮૨૩ ૮૪-૮૪૪ ૮૪૫-૮૫૦ ૮૫૧-૮૫૩ ૮૫૪-૮૫૮ ૮૫-૮૬૧ ૮૬૨-૮૬૮
૩૯૪-૩૯૫ ૩૯-૦૯ ૪૦૦-૪૦૧
Yox
૪૦૫ ૪૦૬-૦૭
You You-Yo
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિજા
પૃષ્ટક
૪૧ ૪૧૨
ગાયક ૮૬૯-૮૭૩ ૮૪-૮૭૬ ૮૭–૯૧૩૮ ૮૭૯-૮૮૧ ૮૮૨-૮૮૬
૮૮૭ ૮૮૮-૮૯૭
૮૯૮
૪૧૪ ૪૧૪ YY
૪૧૬૪૧૭
૪૧૮ ૪૧૮૧૯
૯૦૦-૯૦૨ ૯૦૩-૦૭
સંવત્સર નામ ચર નક્ષત્ર ફળ સંવત્થર ફળ મેલનાં નામ અને ફળ રોહિણી ચક વર્ષના તંબ ગ્રહણ વિચાર અગત્યોદય વિચાર વર્ષ ધ્રુવાંક વિશ્વનયન (વયા) આયવ્યમ વર્ષ દિન સંખ્યા વિચાર નક્ષત્રોનાં આમેયાદિ મંડળ સંક્રાતિ ફળ
કાતિ વખતના ચંદનું ફળ સંક્રાતિના નામ મુહૂર્નાદિ સંક્રાતિની વકો ઉપરથી સુભિક્ષાદિ જ્ઞાન આદ્ધ પ્રવેશ પાંચ વાર ફળ શુક્રચાર ઉદયાપ્તાહિક મેધાજ્ઞાન ત્રિનાડી ચક્ર ગુરૂ અતિચાર ફળ કેટલાક વર્ષો યોગ અમાવાસ્યા યોગ તિથિ ફળ ચિત્રાદિ માય પરત્વે ફળ સંથાલંકાર
૯૨૮ ૨૬ ૯૩૭-૯૪૮
૪૨૧ ૪૨૧-૪૨૨ ૪૨૩-૨૪ ૪૨૬-૪૨૭ ૪૦૦-૪૩૨
хаз
૯૧૧–૯૬૨
૪૫
૯૬૪-૬૫ ૯૬૬૯૭૬
૪૫ ૪૩પ-૪૩૬
૮
૯૭-૯૮૦ ૯૮૧-૯૮૨ ૯૮૩-૯૯૭ ૯૯૮-૯૯
Yau ૪૩૭
૪૩૮ ૪૩૮-૪૩૯
Yak
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના
પ્રસ્તુત ગ્રંથ હીરક્લશ તેના કર્તા મુનિશ્રી હીરકલાના નામથી હીરકલશ નામે રજી કરવામાં આવે છે. આમ કરવામાં આશય એ છે, કે ગ્રંથનુ ગ્રંથકારે પાતે આપેલું નામ અમારા જાવામાં નથી. ગ્રંથની અંતરંગ અહીરંગ પરીક્ષા કરતાં જોતિષહીર નામ ઉપજાવી શકાય છે ખરૂં, પશુ શ્રો હીરવિજયજી મહારાજની કૃતિ જોઇશહીરના નામે ઉપલબ્ધ થતી હાઈ ભ્રમ ઉત્પન્ન થવાની પણું શક્યતા રહે છે. તેથી જેમ સસ્કૃત સાહિત્યમાં પરિપાટી છે, તેમ આ ગ્રંથ પણ ગ્રંથકારના નામથીજ હીરકલશ નામે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં માઘ કવિના શિશુપાલવધને “ માધ કાવ્ય ” તેમજ ભટ્ટી કવિના કાવ્યને “ભટ્ટીકાવ્ય” તરીકેજ પ્રસિદ્ધિ મળેલી છે, તેમ આ ગ્રંથને પણ હીરકલશ નામથીજ પ્રસિદ્ધિ મળેલી હતી, અને અહીં પશુ તેને કાયમ રાખી હીરકલશ નામે જ ગ્રંથનુ પ્રકાશન કરવામાં આવ્યું છે. ગ્રંથકાર
આ ગ્રંથ જુની ગુજરાતી ભાષામાં દુલ્હાઓમાં તેના કર્તાએ લખ્યું છે. અને તેમાં ગ્રંથકાર કવિત્વ સ્કૂટ થાય છે. ઘણી વખત સંસ્કૃત લેાકામાં પણ જ્યેાતિષિક કીકત રજુ કરવા જતાં લિતા આવી જાય છે. જ્યારે અહી ગ્રંથકારે કુશળતા અત્તાવી કિલષ્ટતાને દૂર જ રાખી છે, અને કવિના નામને સાર્થક કર્યું છે.
આમ તે ગ્રંથકાર જુની ગુજરાતી ભાષાના કવિ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે જ, તેમની કૃતિઓ પણ તેમને કવિ તરીકે સાબીત રી શકે છે. આ ગ્રંથ જેવાથી આ હકીકત વધુ સ્પષ્ટ થશે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા મુનિશ્રી હીરકલશ મહારાજ છે. તેઓએ આ ગ્રંથમાં પેાતાનું નામ ઠેરઠેર મૂકેલુ છે. તેઓ પાતે ન્યાતિષી હાવાનુ ગૌરવ ધરાવતા હતા. કારણકે જ્યારે ત્યારે તેઓએ ઐતિષહીર ” એમ પાતાની જ્યેતિષી તરીકે ગવ પૂર્વક રળ
બાલ્યા
આત કરી છે.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ગ્રંથમાં તેમની ઓળખાણ સંબંધી બીજું કશું મળતું નથી. કારણ ગ્રંથ અધૂરે ( નહીં જે ભાગ રહી ગયે છે. કદાચ ગ્રંથાલંકાર માત્રજ બાકી છે.) છે. પરંતુ તેમના બીજા ગ્રંથમાં તેમણે પિતાની પૂરી ઓળખાણ આપી છે. ત્યાં તેઓ લખે છે કે –
( હાલ ધન્નારી ચઉપરી હિલી ) શાસનનાયક વિર જિણેસર, પૂજે જઈ નિતુ ચંદન કેસરિ, તસ પટિ સેહમ વંતિ, ગુણ વરણુઉ બહુ કંઈ ન જાણુ શાષા વચગ કુમરની જાણું, ખરતરગછિ પ્રશસિ. શ્રી જિણમાણિકરિ ગુરૂપાટ, નામ જપતાં હુઈ ગલગાટ, શ્રી જિણચંદ સુરિંદ. જસુ નામિ સવિ વાદી ભાઈ કેસરિની પરિ ગુહિરૂ ગાઈ રાજઈ મુણિવર વૃદ. શ્રી સાગરચંદ્રસૂરિ આચારિજ છએ કીયા મોટા જગી કારિજ, જિણિ ઊથાપિ કુશીલ. થાપિઉં શીલવંત ગચ્છનાયક એ છઈ મહીપતિ મેટાં વાયક, પાઈ નમઈ જસુ લીલ. મહિમરાજ વાચક તસુ શીશ પાટિ તાસુ વલિ વાણારી, દયાસાગર તસુ નામ. તાસુ સીસ પદવી વાણુરી ન્યાનમંદિર ગુરૂ મહા વિચારી, પુવી સારી મામ. માહીયલિ તાસ પાટિ વિખાય ગુરૂશ્રી દેવતિલક વિઝાય, તાસુ સીય સુખદાય. હર્ષપ્રભુ નામઈ મુનિરાય, હરકલશ તસ સીસ કહાય. પામી અગુરૂ પસાય. સંવત સાલહસઈ ચઉવીસ માહી પૂનિમ બુધ સારીસ, પુષ્પ નક્ષત્ર લેહ.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેશ સવાલષ નચરી જેહ ધર્મ તણુ જિહાં વાગ્યુ નેહ, તિમાં કોઈ ચઉપય એહ. ઈતિશ્રી સમક્તિ કોમદિ ચરીય મઈ સંપઈ એ ઉરિય, વિસ્તરિ ગુરૂમૃષિ વાણિ. ભણુઈ ગુણઈ જે સુઈ અહાનિશિ, ઘરિ અઈઠાં તસુથાઈ સવિવસિ, રિદ્ધિ વૃદ્ધિ લ્યાંણ.
–-સમ્યક્રવકોઅદી રાસ
હાલ ઈકવીસાની શ્રી ખરતરે ગણહર ગુરૂ ગેમ સમઉ નિતિ ઉઠીરે
જિણચંદ સૂરિ પયન તસુ ગઈ? સંપ્રતિ પાઠક ગુણનિલઈ વગાદી રે
શ્રી વિજયરાજ વસુધા તિલઉં.
વસુધા તિલક તસ સીસ બેલઈ સંઘનઈ આગ્રહ કરી દિઈ સવાલિખ મે(હ)ડ નયા સદા જય આણંદ ભરી સંવત સોલેસે છત્રીસઇ બીજ આ વદિ કથા તિહ કહિય સિંહાસણુ બત્રીસી હરકલસ સુણી યથા ઈણી ચરિતેરે હા ગાહા ઉપઈ સહુ અંકેરે બાવીસ સઈ કંઈ અધિકઉ ઉછઉ જે ભાસિફ અલી, તે સદગુરૂ પાએ
નમિષામઉ વલી.
–-સિંહાસણુ બત્રીસી સેલહસે સત્તોતર વાસ કર્ણપુરી નાયરી ઉલ્લાસ જેઠિ પુનિમ ને બુધવારે શ્રી સંવેગિ જોગ અવતાર. ખરતર ગચ્છ સુવિહત સિણગાર શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ ગણધાર વાદીગંજન સિંઘ અપાર જેહનિ કેઈ તો થેકાર ગુરૂ શ્રી દેવતિલક ઉવઝાય હરખ પ્રભુ તસુ સીસ કહેવાય તિ સદગુરૂને આયસ લહી હીરકલશ એ ચેપઈ કહી.
– કુમતિવિષ્કસ ચેપ
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થાત્ તે
સત્તરમી સદીના આરંભમાં થયેલા ખરતર અમના જૈન સાધુ હતા, અને તેમને લેખનકાલ સવત ૧૯૦૭ થી શરૂ થઈ સ ંવત ૧૬૪૬ સુધી પહાંચે છે. તેમની ગુરૂ પરંપરા નીચે મુજબ છે.
.
12
તેમનાં નામ અને રચનાકાલ નીચે મુજબ છે.
ગ્રંથનામ
>>
રચના સંવત્
રચના સ્થલ
૧ સ ંવત્ ૧૬૦૭ કુમતિ વિધ્વંસ ચાપાર્ક કર્ણ પુરી(હાલનુ નાગાર) ૧૬૧૩ આરાધના ચાપાઈ
*
3
૧૬૧૬ નાતરાં સમધી સજ્ઝાય
ગ્રંથકારના સમય અને ગુરૂપરપરા
27
""
ખરતરગચ્છના શ્રી જિનમાણિકસૂરિની પાટે જિનચંદ્રસૂરિ--ગચ્છનાયક સાગરચંદ્રસૂરિ——માચા માહિમરાજ----વાચક યાસાગરજ્ઞાનમદિર-વાચક તિલક---ઉપાધ્યાય હે પ્રભુ-ગણિ હીરકલશ-મુનિ
""
""
}'
આ શ્રકારના હાલમાં જેટલા ગ્રંથા જાણવા મળે છે,
૧૨૨ સ્વન સાય
૧૬૨૪ સભ્ય ૧૬૩૨ જ. ચાપાઇ-
૧૬૩૨ સિંહાસન ખત્રીસી--સવાલાખ દેશ ૧૪૩ જીભ દાંત-સંવાદ
શ્રીયુત માહનલાલ દલીચ'દ દેશાઈના “જૈન ગુર્જર ના આધારે ઉપર પ્રમાણે ગ્રંથકારના બીજા ગ્રંથા તથા પ્રવૃત્તિના ખ્યાલ મળી શકે છે, ગ્રંથકારનું લેખનકાર્ય
૧૬૧૮ સુનિતિ ચિત્ર ચાપાર્ક-વીકાનેર ( બીકાનેર)
રાજલદેસર
કૌમુદી રાસ સવાલખ દેશ ( મેવાડ)
વાસડે નગર
( મેડતા )
વીકાનેર
કવિએ
સાહિત્ય
લગભગ
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
છત્રીસ વર્ષ પર્યત ચાહ્યું છે. અને તેમને તે સમયને વિહાર લગભગ મારવાડની દક્ષિણ સરહદ, મેવાડ તથા બીકાનેર પર્યત હેમતેમ કરે છે. તેમના ગ્રંથમાં તેમણે જણાવેલાં ગ્રંથપૂતિ સમયનાં સ્થળે (ગ્રંથકારે તે તે ગામના સંવને ઉપદેશવા ગ્રંથે રમ્યા હાય તેવે ખ્યાલ ઊભું થાય છે. અને થાલંકારમાંથી તેને પુષ્ટિજનક ઉલ્લેખ પણ મળે છે) આ હકીકતની સાબિતી આપે છે. તેમજ આગળ ગાણિતિક પદ્ધતિથી સાબિત પણ કરવામાં આવ્યું છે.
આમ તેમના સાધુજીવનની હકીકત મળી આવે છે. પરંતુ તેમના પૂર્વાશ્રમનું કંઈ પણ જાણવા મળતું નથી.
શ્રીયુત દેસાઈએ પોતાના ગ્રંથમાં પ્રસ્તુત કંથને તિષસાર તરીકે દર્શાવે છે, અને તે હીદી હામાં છે, તેમ જણાવ્યું છે.
જોઈશહીર અને જાતિસાર ઈશહીર નામથી જે ગ્રંથની ગણના કરવામાં આવે છે, તેને જ તિષસાર પણ કહેવામાં આવે છે. આ એક ૨૮૭ ગાથાનું પ્રાકૃત પ્રકરણ છે. પ્રાચીન જ્યોતિષ માં કેટલીક જગ્યાએ જ્યોતિસાર નામથી પ્રમાણુ તરીકેનાં ઉદ્ધરણે માલુમ પડે છે. તે ઉપરોક્ત જાતિ સારથી બીજા જ કંઈ મંથનાં છે, અને સંસ્કૃતમાં હોય છે. જ્યારે ઉપરોક્ત પ્રકરણ પ્રાકૃત છે. એટલે પ્રસિદ્ધ ગ્રહલાઘવકાર ગણેશદેવજ્ઞના પિતા અને કેશવી પદ્ધતિના પ્રણેતા કેશવદેવ શકે ૧૪૨૦ માં લખેલા મુહૂર્તતત્વ ઈત્યાદિની ગણેશદેવ આદિની ટીકામાં ઉદ્ભૂત થએલા જાતિસાર જુદી જ કૃતિ છે.
પ્રસ્તુતગ્રંથને જે જોઈશહીર કહીએ તો તે ચાલે તેમ છે, અને તેમ કરવામાં આપણને ગ્રંથકારના જ શબ્દો ઉપગી થાય છે. પરંતુ ત્યાંને સંદર્ભ જોતાં “ તિષી હીર બેલ્યા” એ શબ્દાર્થ સાચે છે. એટલે તેને ગ્રંથનું નામ ઠરાવી દેવું ઉચિત નથી. જયારે ગ્રંથમાં આરંભે કે અંતે (અંત તે છેજ નહિ.) કયાંય જોતિષસાર એમ પણ નામ જડતું નથી. એટલે શ્રીયુત પાનલાલ . દેશાઈએ તેનું તિષસાર નામ શાથી આખું ?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે સમજાતું નથી. કદાચ કઈ પિથી ઉપર તેનું તેનું નામ લખેલું હશે, અને તેથી તેમણે તેમ કમ્યું હોય તે બનવા જોગ છે. શ્રીયુત દેશાઈ એ ઐયરચનાકાલ જણા નથી.
આ ગ્રંથ તેના ર્તાએ સંવત ૧૨૪૩ માં લખ્યું છે. આને માટે અમારી પાસે બહીરંગ પ્રમાણ નથી, પણ અંતરંગ પ્રમાણ છે. જે ગ્રંથની પુપિકા હેત તે ગ્રંથની સમાપ્તિ ક્યારે થઈ તે જરૂર મળત. પણ કમભાગ્યે અમારી પાસે તે અંશ નથી. એટલે અમારે ગ્રંથમાંથીજ શોધી કાઢવાનું રહ્યું છે.
ગ્રંથરચના સમય તિશાસ્ત્રની ગણિતશાખાના ગ્રંથમાં કર્તા ગ્રંથરચનાને કાળ પિતાની મેળે જ દર્શાવે છે. તેના ગણિતનો આરંભ કરતાં તેને તે દર્શાવ પડે છે. જો આમ ન હોય તે કોઈ પણ જગ્યાએ ઉદાહરણ કે બીજી પ્રક્રિયા અથવા પોતાની વિશેષ યુક્તિ બતાવતાં તેને વર્તમાનકાળ સંવત શક તે આડકતરી રીતે બતાવી જાય છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથ ગણિતની શાખાને નથી, મુહૂર્તને છે. છતાં પ્રસંગવશાત્ આ ગ્રંથના વિષયમાં પણ તેવું જ બન્યું છે.
ગ્રંથકાર સાતમાં પ્રકરણમાં ગાથા ૯૨૦ માં અધિક માસનું જ્ઞાન કરાવતાં લખે છે કે:
સંવત માંહેથી ટાલી જે સીલેસે તેત્રીસ શેષને ભાગ ઉગાણસને વધતે ધરે સુજગીસ બિહું વધે આસુ વયે પંચે શ્રાવણ દાખ તેરે ભાવ ચિત્ર વિહુ ઈગ્યારે વૈશાખ
૯૨૧ આઠે પુરે જેઠ બે સેલે વધે આસાઢ અધિક માસ તો હીર એ બાલ્યા જ્યોતિષ ગાઢ ૯૨૨
અહીં સંવતમાંથી ૧૬:૩ બાદ કરી શેષને ઓગણીસથી ભાગ દેવાનું કહ્યું છે. તેનું કારણ જોતિષશાસ્ત્રના જ્ઞાતાઓ જાણે છે કે દર ઓગણીસ વર્ષ પૂર્વે આવેલા અધિક માસ આવે છે. સંવત ૧૬૩૩ માં ગ્રંથકારે ગ્રંથ લખ્યું છે. તે વખતે અધિક માસ આવી ગએલે છે, અને સંવત ૧૯૩૫ માં અશ્વિન અધિક
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવનાર છે. ગ્રંથકારે આ યુતિને ઉપરાત ગાથાઓમાં આશ્રય લીધો છે. એટલે અહીં ગ્રંથકાર ગ્રંથરચના કોલ સં. ૧૯૩૩ની ઘણુજ નજીક છે.
સંવત ૧૬૨૪ માં સમ્યકત્વ કૌમુદીરાસ લખ્યા પછી સંવત ૧૯૩૬ માં ગ્રંથકાર સિંહાસન બત્રીસી લખે છે. આ બે મેટા શ્રેના વચ્ચે બાર વર્ષના ગાળે છે. ગ્રંથકાર જંબૂ ચાઈ સં. ૧૬૩૨ માં લખે છે. આ ગ્રંથનું પ્રમાણ નાનું માલુમ પડે છે.
જ્યારે વચ્ચેના બાર વર્ષના ગાળામાં મંથકારની સાહિત્ય પ્રવૃત્તિ એકદમ બંધ હોય તેવો ભાસ થાય છે. એટલે તે સમયમાં પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચનામાં ધ્યાન આપ્યું હોય તે શકય છે. તેમજ ઉપરોક્ત સં. ૧૯૩૩ ની તદન નજીકની સાલમાં ગ્રંથ પુરો કર્યો છે જોઈએ. એટલે સં. ૧૬૩૩ માં ગ્રંથ રચાય તેમ માનીએ તો તેમાં કંઈ ખોટા જેવું નથી.
ગ્રંથસ્વરૂપ ગ્રંથકારે સાત પ્રકરણમાં આ ગ્રંથ લખ્યો છે. અને જેમ બધા જેન જતિષ ગ્રંથકારે વિષયને દ્વાર શબ્દથી ઓળખાવે છે, તેમ આ ગ્રંથકાર પણ કર્યું છે. તેઓ મંગલાચરણ પછી તરતજ લખે છે કે –
તિથિ વાર નક્ષત્ર ગ્રહ રાશિ મુહુરત જોગ
એ સાતે દ્વારિઈ તિષઈ કહિસું સંક્ષેપઈ ભેગ. આમ કહા પછી તરતજ તિથિપ્રકરણ શરૂ કરે છે. અને ત્યારબાદ અનુક્રમે વાર નક્ષત્ર ઈત્યાદિનાં પ્રકરણે કહે છે.
- જગ પ્રકરણની વિશેષતા જેમ પ્રકરણમાં ગ્રંથકારે વર્ષના યોગાનુયોગ કહા છે. જે બીજા મુહૂર્તના ગ્રંથકારેએ કહ્યાા નથી. સામાન્ય રીતે મુહૂર્ત ઉપર ગ્રંથ લખનારાઓ પંચાંગનાં પાંચ અંગે તિથિ, વાર, નક્ષત્ર, ચોગ અને કરણની ચર્ચા કર્યા બાદ તિથિવાર અને નક્ષત્રના મિશ્રણથી થતા વિશિષ્ઠ રોગો ઉપર કહે છે. આ ગો સિદ્ધિ
ગાદિના નામથી ઓળખાય છે, અને ત્યારબાદ ગર્ભાધાનથી
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
લઈ સમાવર્તન સુધીના સોળ સંસ્કાનાં મુહુર્ત કહે છે, અને તેમાં વિવાહ સંસ્કાર ઉપર ઘણેજ વિસ્તાર કરે છે. ત્યાર બાદ યાત્રા (પ્રાણ) અને વાસ્તુ (ગ્રહારંભથી હપ્રવેશ) પ્રકરણ કહી ગ્રંથની સમાપ્તિ કરે છે. પરંતુ સંહિતાર્કંધમાં આવતા ગ્રહચાર તેમજ ઉદાસ્તાદિથી થતા ફલ સંબંધો કશું કહેતા નથી. જયારે આ ગ્રંથકારે તેને માટે એક આખું પ્રકરણું રેકયું છે, અને ૨૩૮ ગાથાઓ કહી છે. અને તેમાં પણ સામાન્ય રીતે વર્ષના ગાનુયોગ સૂચવતા મેઘમાલા, કપલના ઇત્યાદિ સ્વતંત્ર ગ્રંથો કરતાં પણ વિશેષતા છે. આ પ્રકરણ ૨૩૮ ગાથાઓમાં પુરૂં ન થતાં મેટું હશે એમ અમારું માનવું છે. અને શ્રીમેઘવિજય ઉપાધ્યાયના મેઘમહેાદય (વર્ષપ્રધ) ની માફક સ્વતંત્ર ગ્રંથ જેવું હશે.
અમને જેટલો ભાગ મળે છે, તેટલાથીજ અમો તેને ઈતર વર્ષના યોગાનુયોગ દર્શાવતા મેઘમાયાદિ ગ્રંથો કરતાં વિશેષ માનીએ છીએ. અને જે હકીકત તે ગ્રંથકારો નથી આપી શક્યા તે આ ગ્રંથકારે આપી પિતાની કુશળતા દર્શાવી છે.
ગ્રંથકારની કુશળતા ગ્રંથકારે આ પ્રકરણમાં એક પંચાંગ ઉપરથી બીજું પંચાંગ બનાવવાની રીતિ, અધિક માસમાં જેન અને જનેતર માન્યતાને ભેદ, દિનમાન, રાત્રિમાનનું આનયન, લગ્નસાધન, રાત્રીએ નક્ષત્ર ઉપરથી (આકાશમાં દેખાતા નક્ષત્રથી) ઈષ્ટકાલ સાધન, દિવસે છાયા ઉપરથી ઈષ્ટકાલ સાધન ઈત્યાદિ વિષય ચર્ચા છે. જે કે લગ્નસાધન, નવાંશાનયન ઈત્યાદિ બીજા મુહુર્તિક ગ્રંથકારે વિવાહ પ્રકરણમાં પ્રસંગ આવતાં દર્શાવે છે, તેમ આ ગ્રંથકાર પણ દર્શાવ્યું છે. છતાં અહીં આ પ્રકરણમાં જાતક પદ્ધતિ ગ્રંથકારો તેમજ પંચાંગરચનાના ગણિતના ગ્રંથકારાની જેમ પંચાંગાનયન અને ઈકાલ સાધન ઉપર જે લખ્યું છે, તે ગ્રંથકારના જોતિષશાસ્ત્રના વિશાળ જ્ઞાનને તેમજ કુશળતાને દર્શાવે છે.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ સિદ્ધિ અને હીરશ
જૈન સમુદાયમાં વર્તમાનમાં આર સિદ્ધિ ગ્રંથના સારા પ્રચાર છે. આ ગ્રંથની સાથે હીક્લેશની સરખામણી રસપ્રદ થઈ પડશે; એમ ધારી અહીં કંઈક તેવા યત્ન કરીશ્યુ.
આરસિદ્ધિના કર્તા શ્રીમાન ઉદયપ્રભદેવસૂરિ આ ગ્રંથકારના પૂર્વગામી છે. શ્રીઉદયપ્રભસૂરિજીએ પાંચ વિમમાં અગોર દ્વારમાં પેાતાના ગ્રંથની રચના કરી છે. આ ગ્રંથમાં ગ્રંથકારે જૈન સાધુસમાજને ઉપયેગો થવાય તે ટિબિંદુ નાખીને શકય તેટલી બધીજ ચર્ચા કરી છે. અને તેમાં શાસક તરીકે રાતે ઉભા રહ્યા છે. તેઓ તા આરસમાંજ કહે છે:वैशदीपकलिकां व्यवहारचर्या - मारम्भसिद्धिमुदयप्रभदेव पनाम् । शास्ति क्रमेण तिथिवारभयोगराशि गोचर्यकार्यगमवास्तु विलग्नमित्रैः ॥ અહીં તેઓ શિષ્યાને જ્યેતિષશાસ્ત્ર વિષયક શાસન (ઉપદેશ) કરે છે. અને તેથી શાન્તિ ક્રિયાપદનેા ઉપયોગ કર્યો છે.
અને તેથીજ આગળ જતાં મુહૂર્તો કહેતાં અમુક નક્ષત્રમાં અમુક કાર્ય કરવું, એમ ન કહેતાં અમુક દિવસે અમુક નક્ષત્રે અમુક કાર્ય ન કરવું એમ શાસન કરે છે. બીજુ વળી સાધુશ્માને અનુપયેાગી એવુ' વિવાહપ્રકરણ તે બહુજ સંક્ષેપમાં કહે છે, જ્યારે દેવમ ંદિર, આચાર્યાભિષેક ઈત્યાદિક કાર્યો જે સાધુસમાજને અવશ્ય જ્ઞાતવ્ય છે, તેના ઉપર વિસ્તાર કરે છે. અર્થાત્ તેમના ગ્રંથ તેમણે સાધુઓને, પ્રયાણુ, પ્રતિષ્ઠા, આચાર્ય-અભિષેક ઇત્યાદિ વ્યવહાર કાચનાં મુહૂર્તોનું જ્ઞાન કરાવવાના હેતુથી લખ્યા છે. તેમના ગ્રંથ તે જૈન સાધુષે માટેજ લખે છે, તેમ સ્પષ્ટ દેખાઈ આવે છે. ગ્રંથના અંતમાં જતાં પણ તેઓ કહે છે કે; इति वक्तव्यता येयं भूपालस्याभिषेचने । आचार्यस्याभिषेकेऽपि सा सर्वाप्यनुवर्तते ॥
*
-
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
હીરકલરામાં તેમ નથી. ઈતર જૈનેતર ગ્રંથકારની માફક તેમણે અમુક યોગાનુયોગમાં અમુક કાર્ય કરવું તેમ જણાવ્યું છે. તેમજ જેન સાધુસમાજને અનુપયેગી મુહૂર્તી (ગર્ભાધાન મદિરાપાન, શાધારણ) પણ તેમણે કહ્યા છે. એટલું જ નહિ, પણ વિવાહ પ્રકરણને અધિકૃત કરી વિસ્તાર કર્યો છે.
અર્થાત્ આ ગ્રંથકાર ઉપર આરંભસિદ્ધિની છાપ પડી લાગતી નથી, પણ બીજા જેનેતર ગ્રંથના અવગાહનની વિશેષ અસર છે.
અને આથી જે વિષયોને આરંભસિદ્ધિમાં સમાવેશ નથી, અથવા વિસ્તાર નથી, તે બધું આ ગ્રંથમાં છે. જો કે આરંભસિદ્વિકારે તેમજ તેમના ભાગ્યકારે બનતા સુધી બધાજ વિષને સંનિવેશ કર્યો છે, છતાં વિસ્તાર થઈ શક્ય નથી, એટલે તે ગ્રંથમાં સામાન્ય જનસમુદાયને વિશેષની અપેક્ષા રહી જાય છે. જ્યારે આ સંથમાં તેમ બનતું નથી. - આરંભસિદ્ધિકારનું પાંડિત્ય હીરકલશકાર કરતાં વિશેષ હોય તે સ્વાભાવિકજ છે, અને તેમનું સ્થાન પણ મોટું છે. તેમને ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં છે. જ્યારે હીરકલશ ગુજરાતીમાં છે, એટલે તેટલા પૂરતી તે બેની સમતુલા તે નજ થઈ શકે પરંતુ હારકલશનું જોતિષશાસ્ત્રવિષયકજ્ઞાન જૈનેતર ગ્રંથોના અવગાહનથી વધેલું અને વિપુલ હતું, એમ કહેવામાં કંઈ ખોટું નથી.
ગ્રંથકારના આધારભૂત પંથે. ગ્રંથકારે વિષયને વિમર્શ કરતાં ઈતર ગ્રંથકારેની ચર્ચા બહુજ ઓછી કરી છે. કેટલીક જગ્યાએ પાઠાંતર તરીકે અથવા રીત્યંતર તરીકે કહ્યું છે. ત્યાં માલુમ પડે છે કે તે બીજાના મતની ચર્ચા કરે છે, પણ ત્યાં વિવાદળેલી જોવામાં આવતી નથી. તેમજ તે ગ્રંથકારનું નામ પણ આવતું નથી. એટલે હીરકલશે ક્યા કયા
થો નજર સમક્ષ રાખી આ ગ્રંથની રચના કરી છે, તે કહેવું દુર્ઘટ થઈ પડયું છે. છતાં પણ શ્રીપતિભઠ્ઠ કૃત “રત્નમાલા” તેની સમક્ષ છે, એમ કહેવામાં જરા પણ ખમચાવા જેવું નથી.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિશિ પ્રમાણ ઘડી આધી કરી માહે ચઉદશ મેલી પળે તો કવિ કરી ઘડી તે પણ તેણ ઈમ ભૂલી બાકી પણ વીતી ઘડી લાગઈ વાર ની વાર રતનમાલ એ હીર કહે જાણી કરે વિચાર.
વાર પ્રકરણના આરંભમાં જ ગાથા. ૪૬-૪૭ માં ગ્રંથકાર પિતેજ વાર કયારે બેસે તે વિષયમાં રત્નમાલને પ્રકારને અનૂદિત ન કરતાં તદુત્પન્ન સિદ્ધ અંકને ઉગમાં લઈ પોતે જે સ્થાનમાં છે, ત્યાંની વાર પ્રવૃત્તિ કહે છે અને “રત્નમાલા” કહે છે, એમ વિધાન કરે છે.
અહીં ગ્રંથકારને રત્નમાલાનું પ્રમાણ આપવાની જરૂર પડી છે. પિતે ગુજરાતની ઉત્તર સરહદ ઉપર છે. એટલે ત્યાં વારપ્રવૃત્તિ કયારે થાય તે ગણિતથી ઠરાવી નિષ્પન્ન અંક કહે છે, એટલે જે અંકનિષ્પત્તિ થઈ તે કેવી રીતે આવી તેને માટે તેમને રત્નમાંલાને હવાલે આપવો પડયો છે, અહીં આરંભસિદ્દિકાર કરતાં પણ ગ્રંથકાર પિતાની વિશેષ જ્યોતિર્ષિક કુશલતાને પરિચય આપે છે.
પતિને પ્રકાર નીચે મુજબ છે – चारप्रवृत्ति मुनयो वदन्ति सूर्योदयाद्रायणगजधान्याम् । उर्व तथाघोऽप्यपरत्र तस्माबरार्धदेशान्तरनाडिकाभिः। चरार्घदेशान्तरयोपियोगो योगोऽथ पानीयपलैश्च सम्यक सूर्योदयादुर्घमृणे धनेऽघो वारप्रवृत्ति मुनयो वदन्ति ।।
અથોત લંકા (વિષુવવૃત્તને પ્રદેશ) માં સૂર્યોદય થાય, ત્યાંથી વારપ્રવૃત્તિ થાવ, (વાર બેસે) એમ મુનિ કહે છે, અને તેથી પિતાના ઈષ્ટસ્થલનાં ચરાધે તથા દેશાતરઘટિકાના ગાનર તુલ્ય પલએ સૂર્યોદયથી પહેલાં અથવા પછી પિતાના ઈષ્ટ સ્થાનમાં વાર પ્રવૃત્તિ થાય છે.
ચરાધન કરવામાં સૂર્ય સ્પષ્ટિકરણ તેમજ સ્વદેશીય પલભા ઉપરથી ચરખંડાદિ જ્ઞાન કરવું જરૂરી છે. અને ત્યાર બાદ ચર
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવે. આમ ચરસાધન કરવામાં ગણિતને આય લેવો પડે છે. તેથી તેને બાજુ ઉપર મૂકી ગ્રંથકારે પિતાના સ્થાનમાં મેષારંભે (સાયન) એટલે કે શૂન્ય ચર૫લ વખતે માત્ર જે દેશાંતર સંસ્કાર રહે તેને લઈ તેટલી પળે પછી પિતાના સ્થાનમાં લંકાના સૂર્યોદય પછી સૂર્યોદય અનાર હાઈ પિતાના ત્યાંના સૂર્યોદય પહેલાં લંકામાં સૂર્યોદયે વાર પ્રવૃત્તિ થએલી હાઈ ત્યાંથી વાર પ્રવૃત્તિ બતાવી છે.
સંથકાર કહે છે કે રાત્રિમાનના અર્ધમાં ૧૪ ઘડી ઉમેરો એટલે વારપ્રવૃત્તિ થશે.
- હવે સાયનમેષારંભે સર્વત્ર ૩૦ ઘડીને દિવસ અને ૩૦ ઘડીની રાત્રિ હોય છે. તે દિવસે સર્વત્ર ચરાભાવ હોય છે. એટલે કેવલ શાન્તર તુલ્ય અંતરે લકથી પોતાના ઈષ્ટ સ્થાનમાં સૂર્યોદય થાય છે. અને લંકાના સૂર્યોદય વખતેજ ઉજયિનીની મધ્યરેખાના દરેક નગરમાં રામાન સૂર્યોદય રહે, આથી મધ્યરેખાથી પૂર્વના દેશમાં પહેલાં અને પશ્ચિમના પ્રદેશમાં પછીથી સૂર્યોદય થાય.
મધ્યરેખા અને સ્થાનીયરેખાના અંતરને દેશાન્તર કહે છે, તેમજ મધ્યરેખાના સૂર્યોદયથી વાર પ્રવૃત્તિ થાય છે.
જે ઈષ્ટ સ્થાન મધ્યરેખાથી પૂર્વમાં હોય તે સૂર્યોદય થયા પછી વાર પ્રવૃત્તિ થાય, અને પશ્ચિમમાં હોય તે સૂર્યોદય પહેલાં થાય.
ત્રીસ ઘડીની રાત્રિ તથા ત્રીસ ઘડોનો દિવસ હોઈ મધ્ય રાત્રિ પછી પંદર ઘડીએ સૂર્યોદય થાય.
પરંતુ ઈષ્ઠસ્થાન અને મધ્યરેખામાં સૂર્યોદય આગળ કે પાછળ થનાર હાઈ વારપ્રવૃત્તિ એટલે મધ્યરેખાના સૂર્યોદયમાં અને સ્થાનીય સૂર્યોદયમાં અંતર રહેજ, આ અંતર જેટલું હોય તેટલી પળો પંદરમાં ઓછી વસ્તી થાય.
અમદાવાદ અને મધ્યરેખા વચ્ચે ૩૨ પેલેનું ગણિત સિદ્ધ અંતર છે. એટલે અમદાવાદમાં ૧૪ ઘડી ૨૮પલે વાર પ્રવૃત્તિ થાય.
આપણા ગ્રંથકાર ૧૪ ઘડી ૪૦ પલે મધ્યરાત્રિ પછી વાર
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રવૃત્તિ થાય તેમ બતાવે છે, માટે તેઓ અમદાવાદના ખાંશની બહુજ નજીકના પૂર્વ તરફના રેખાંશને આશ્રય લે છે.
સંથકારના ઈતરની રચનાનાં સ્થાને જોતાં તેઓ તે સ્માનના પ્રદેશને જ ઉદરેખ કરી રહ્યા છે, એમ રહેજે સમજાય તેમ છે.
આમ ગાણિતિક કુશળતા દર્શાવી પોતે જે પ્રકારથી આ અંકનિષ્પત્તિ કરી શકયા છે, તે દર્શાવી દે છે. અર્થાત્ ગ્રંથકારે શ્રીપતિ ભટ્ટની “રત્નમા” ને આશ્રય લીધે છે, અને તેનું સારૂં અવગાહન કર્યું છે, તે સ્પષ્ટ થાય છે. અને પ્રસ્તુત ગ્રંથ રચવામાં તેને ઉપગ કર્યો છે, એ નિર્વિવાદ છે.
વાર પ્રવૃત્તિના સંબંધમાં આવુંજ પ્રસિદ્ધ મુહુતદીપકકાર મહાદેવ ભટ્ટ પણ કર્યું છે. મહાદેવભટ્ટ ભૂજ (કચ્છ) માં સંવત ૧૭૧૮ ની લગભગ થઈ ગયા છે. તેઓ કહે છે કે –
राज्य पुयुतं सपादमनुयुरु वारप्रवृत्तिं ततो તો સારાવાહિલ છdશા છે
અહીં તેઓ રાગ્યમાં સવાચૌદ ઘડી ઉમેરવાનું કહે છે. અર્થાત્ તેઓ મધ્યરેખાથી ૪૫ પળ જેટલા અંતરે પશ્ચિમમાં છે. ભૂજની રેખાન્તર પલ ગણિતસિદ્ધ ૪૫ છે. અર્થાત્ તેઓ ભૂજમાં હતા તે સાબીત થઈ શકે છે.
મૂળ ગ્રંથ. આ ગ્રંથ કેવડે મોટે છે, તેનું વાસ્તવિક પ્રમાણુ અમારી પાસે નથી, પરંતુ અમને જે મળ્યું છે, તે ઉપરથી ગ્રંથ લગભગ ૧૦૦૦ કહા (અથવા ગાથા) માં લખાએલો છે. અહીં અમે ૯૬૦ ગાથાઓ લીધી છે, અને ત્યાંથી પછી થોડામાં જ સમાપ્તિ થઈ હશે એમ અનુમાન થાય છે. કારણુ ગ્રંથકારને કહેવાનું લગભગ બધુંજ ૯૬૦ ગાથામાં આવી જાય છે. નછ ભાગ રહી જાય છે. જે ગ્રંથાલંકાર પહેલાં ૨૦-૨૨ ગાથામાં સમાઈ જાય
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
તેમ છે. અને ત્યાર બાદ ૨૦ જેટલી ગાથાઓમાં ગ્રંથાલ કાર માનીએ તા ૧૦૦૦ ગાથાના બંધ રહેજે થઈ જાય છે.
તરીાધન અને ગાથાસંગ્રહ,
આ ગ્રંથની પ્રજ્ઞા ત્રૂટક મળે છે. નગુર્જરર્કાવના કર્તાને પણ અધુરી પ્રતા મળી છે. ભાઈ ગારધનદાસે ઘણી મહેનતે જુદાં જુદાં સ્થળાના પરિભ્રમણને અંતે ૬૦ ગાથાના સગ્રહ કરી આપ્યો છે. તેમને જે સામગ્રી મળી તે ઉપરથી તેઓ નોંધતા ગયા છે. તેમજ પાઠાંતર પણ આપતા ગયા છે, અને અમુક પ્રતમાં આ છે, અને અમુકમાં નથી તેવી નોંધ પણ કરી છે. તેમની ગાંધામાંથી મહારાજશ્રી જવિજયજીની પ્રત, ડભાઈની આચાર્ય વિજયજ’બુસૂરિજીના ભંડારની પ્રત અને બાકીની પાઢણુની પ્રતાના તેઓએ ઉલ્લેખ કર્યો છે, અને તેમણે જે રીતે ગાથાઓ (જે સ્વરૂપમાં ) લખી આપી તે સ્વરૂપમાંજ અહીં રજુ કરવામાં આવી છે. એટલું ભાષાશાસ્ત્રીઓની ષ્ટિએ આ ભાષા વિક્રમની સત્તરમી સદીના પ્રારભકાળની ભાષા છે કે કેમ તે વિચારવાનું રહે છે. પરંતુ તેમાં ગોરધનદાસને કઈ દોષારાપણ જેવું રહેતું નથી. તેમણે તા સ ંગ્રહ માત્ર કર્યાં તે જ ધન્યવાદ પાત્ર છે. ગોરધનદાસનુ` કા` અને ટીકા,
ભાઇશ્રી ગારધનદાસે ઘણી મહેનતથી આ કાર્ય કર્યું છે. તે તે આ ગ્રંથના પ્રકાશક ભાઈ સારાભાઇ નવાબના માંથી મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજીએ જે કહેલું તે સાંભળ્યુ ત્યારે ખાત્રી થઈ કે લગભગ દશ વર્ષ પર્યંત તેઓએ સગ્રહ કરવાની પાછળ મહેનત કરી છે.
તેમણે આટલું જ કરી રહેવા દીધું નથી. પરંતુ ત્યાર બાદ તેઓએ ગાથાઓના અર્થ સમજી તે ઉપર ટીકા લખવાનું કામ કર્યું છે. તેઓએ યથામતિ ટીકા લખી છે. ટીકામાં તેઓએ ગ્રંથકારની ગાથાઓને ન્યાતિમયૂખ, ખ્યાતિસાર, સહદેવના અચમાંથી કવિતા ઈત્યાદિ દ્વારા પુષ્ટિ માપી છે. તેમજ પ્રથાન
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
N
મુહુર્તના ઉપાંગમાં આવતાં મુહર્તા માટે શ્લોક ટાંક્યા છે. ચકો બનાવ્યાં છે. તેમજ સાધુઓ, યતિઓ વગેરેને પૂછપરછ કરી ગ્રંથના વિષયનું ચચ દ્વારા વિશ્લેટન કર્યું છે. તેમની આ મહેનત ઉલ્લેખનીય છે. ગ્રંથની પૂર્તિ થવા માટે આવશ્યક બધું જ કરવા તેમણે મહેનત કરી છે. મુખ્યત્વે તેમણે તેમની પ્રાંતીય પ્રણહિ.કાને તથા મેવાડ આદિ પ્રાંતના જેન નેતર સમાજમાં ઉપયોગમાં લેવાતાં મુહુર્નાદિ માટે સારો પ્રકાશ પાડે છે. અને લોકીક શબ્દો કે જે વિદ્વાન જ્યોતિષીઓની પણ જાણ બહારના હોય છે, તે બધાને આમાં સારામાં સારી રીતે સમાવેશ કરી એક ઉપકારક કાર્ય કર્યું છે.
મારી વાત. ભાઈશ્રી ગોરધનદાસે પચીસ પ્રકરણમાં આ ગ્રંથને વહેંચી નાખી પિતાની ટીકા સાથે મોટા થોકડા રૂપે તૈયાર કર્યો. અને તે તેવા સ્વરૂપમાં શ્રી સારાભાઈ નવાબને છાપવા આપે.
શ્રીયુત નવાબે તેની પ્રેસકોપી કરવા માંડી અને તેની પ્રસ્તાવના લખવાનું મને સંપ્યું. સમગ્ર વસ્તુને જોઈ જતાં પ્રથમ દષ્ટિએજ મને લાગ્યું કે ભાઈ ગોરધનદાસના હાથે આ ગ્રંથના અંગ–પ્રત્યંગને ગ્લાનિ જનક વિચ્છેદ થઈ ગયું છે.
અને આથી તેનું પુનઃ સંપાદન કરવા શ્રીયુત સારાભાઈને કહેતાં તેમણે તે કાર્ય મનેજ સેંડું, અને તેથી મેં વિષય વિમર્શનથી પ્રકરણ વાર ગાથાઓનું સંકલન કર્યું. અને તે ક્રમે ગોરધનદાસની ટીકામાંથી છ પ્રકરણ સુધીની ટીકા ઉપગમાં લઈ ગાથાવાર જી દીધી છે. આમ કરવામાં મારે ઘણી છૂટ લેવી પી છે. અને કેટલીક જગ્યાએ તે તેમની મતલબ માત્ર સ્થાનમાં લઈ મેં પોતેજ ટીકા લખી દીધી છે.
આમ હવા છતાં કેટલીક જગ્યાએ ગોરધનદાસની ટીકા ગાથાઓના અર્થને સ્પષ્ટ ન કરતી હેાઈ ભાવાર્થ પણ લખે છે. તેમજ ટીપણીમાં ટીકામાં દર્શાવેલા શ્લોકોનું સ્પષ્ટિકરણ કર્યું
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે. અને વિસંવાદી વિષય ઉપર નિશ્ચયાત્મક ટીપ્પણી કરી છે.
ગ્રંથકારની ગ્રંથારંભની બીજી ગાથાને ખ્યાલમાં રાખી તે મુજબ સાત પ્રકારની મેંજ રોજના કરી છે, અને વિવાહ, યાત્રા, વાસ્તુ ઇત્યાદિને મુહૂર્ત પ્રકરણમાં અવાંતર પ્રકરણ તરીકે જ્યાં છે.
સાતમાં જે પ્રકરણ ઉપર ગોરધનદાસની ટીકા નિરર્થક લાગવાથી તે છેડી દઈ મેં પોતેજ વિવેચન કર્યું છે.
આમ આ ગ્રંથ બને તેટલે શુદ્ધ, સ્પષ્ટ અને સુંદર બનાવવા પ્રયત્ન કર્યો છે. મને કેટલી સફળતા મળી છે, તે તે સંપાદનકલાના વિદ્વાનો અને આ વિષય (જ્યોતિષ) ના નિષ્ણાત નક્કી કરશે.
આ ગ્રંથને ઉપયોગ કરનારા વર્ગને વિઠી પણ સહાય થાય, તેમજ ગ્રંથકારની કૃતિનું અંગવિચ્છેદન ન થતાં તે સર્વાગ સુંદર રહે એટલીજ મેં અભિલાષા રાખી છે, અને ભગવાનની કૃપાથી તેમ બન્યું છે, એમ મારું માનવું છે. પછી તો તેની ઈછા ! માગશર વદ ૭ શનિવાર A સંવત ૨૦૦૪
- હિમતરામ મહાશકર જની મણિયાશાની ખડકો, ખાડીમાં
અમદાવાદ
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી પાર્થનાપાય ગમ
શ્રી હીરલા તિથિપ્રકરણ ૧
સદ્દગુરુ સામિ શ્રી સરસતિ સુમરી સુવચનસાર જેશના દુહા કહીશ ખાલમાધ હિતકાર તિથિ વાર નક્ષત્ર ગ્રહ રાશિ મુહૂરત દ્વેગ એ 'સાતે દ્વારેણુ,જ્યાતિષઇ હિંસુ સક્ષેપ૪ ભાગ ૨
જ્યોતિષશાસ્ત્રના નામથી જે શાસ્ત્રનું દ્યોતન થાય છે, તે શ્વાસના ત્રણ મુખ્ય અને બીજા ઘણુા અવાન્તર લે છે. ત્રણ મુખ્ય વિભાગા (૧) સિદ્ધાન્ત (૨) સહિતા અને (૬) હૈારા એ નામે ઓળખાય છે. આ વિભાગોને સંધ કહેવામાં આવે છે. અને એટલા માટે ત્રિસ્ક ધ ન્યાતિષશાસ્ત્ર એમ કહેવાના રીવાજ છે.
જે ગ્રંથને લઈ આ વિવરણું લખાય છે, તે સહિતા રાંચના મુર્હુત વિભાગના ગ્રંથ છે. અને સામાન્ય રીતે ન્યાતિષશાસ્ત્રનું પ્રથમ પગથીયું આ મકય છે, જેથી તેના માલ સામાન્ય પરિભાષાથી લઈ ફરવામાં આવે છે.
સંપૂર્ણ નૈતિષશાસ્ત્રના એક ઉદાહરણ રૂપે પંચાંગ નામથી એક પુસ્તક Àતિષીઓ તરફથી દરવર્ષે મહાર પડે છે. આ પંચાંગમાં માસ, પક્ષ, વાર, નક્ષત્ર, ચાંગ, કરણ ઈત્યાદિ તેમજ અમુક અમુક દિવસેના પ્રાતઃકાલિક અથવા મિશ્રમાન કાલિક સ્પષ્ટ હા, રહેાનાં રાશિ પરિવર્તન, વક્ર, હૃદય, અસ્તના સમય, સૂર્યચંદ્રનાં મહેણુ ઇત્યાદિનું સ્પષ્ટિકરણ કરેલુ હાય છે.
પંચાંગ એટલે પાંચ અંગ તિથિ, વાર, નક્ષત્ર, ચૈત્ર અને પણ એ મુખ્ય પાંચ અગેને લઈ તેને પંચાંગ કહે છે. કેટલીક
૧ સાતણ
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
વખત તેને ટીપણું એમ પણ કહે છે. ટીપણું કહેવામાં ટીપ કરવી અર્થાત નેધ કરવી, એ સામાન્ય શબ્દાર્થ ઉપરથી તિથિવાર ઈત્યાદિની જેમાં નોંધ લેય તે ટીપણું એમ રૂઢ થઈ ગયું છે. હાલમાં બીજી નેંધોને ટીપણું કહેતા નથી, ખાલી ટીંપણ કહે છે. પરંતુ પંચાંગને ટીપણું શબ્દ રૂઢ થઈ ગયે છે.
પ્રથમના સમયમાં (તેમજ હાલમાં પણ મારવાડ ઈત્યાદિ કેટલાક પ્રદેશોમાં) જેશીઓ હાથે લખેલાં ટીપણું વાપરતા. પરંતુ હાલમાં તે છપાએલાં મળે છે. હાથે લખતા ત્યારે પ્રાચીન પદ્ધતિ પ્રમાણે એક કાગળને બીજો ચેઢી મોટું ઓળીયું કરતા. પરંતુ હાલમાં છાપખાનાની સુવડને લઈ ચાપડીના આકારમાં પંચાંગે છપાય છે. છતાં કેટલાક વિભાગોમાં હજી પણ હાથે લખેલાં પંચાંગને વધુ માનની દષ્ટિએ જુએ છે. આ રીવાજ જેન યતિઓમાં દેલવાડા (મેવાડ) વગેરે ગામોમાં હજુ ચાલુ છે.
પંચાંગનાં પાંચ અંગેનું એક બીજા સાથે મિશ્રણ થવાથી કેટલાક વિશિષ્ટ યોગ બને છે, અને તે ઉપરથી અમુક નિયમ મુજબ વિશિષ્ટ દિવસ નિશ્ચિત કાર્ય માટે શોધી કાઢે છે, તેને મુર્ત કહે છે. માન્યતા એવી છે કે આ પ્રમાણે જે જુદા જુદા યોગો છે, તે ગેમાં જુદાં જુદાં કાર્યો કરવાથી લાભ અથવા નુક્શાન થાય છે.
આ પાંચ અંગો કઈ કઈ દિશામાં પોતાને અધિકાર ધરાવે છે, તેની સમજુતી આપતાં સહદેવ જોશી કહે છે કે –
વાર વાયચે તિથિ ઉત્તરે, નક્ષત્ર દક્ષિણે જાણ; ચોગ આવે પૂરવ થકી, કરણુ આકાશ વખાણુ, સહદેવ જોશી ઇમ કહે, એહ પંચાંગ પ્રમાણુ. ૧
વારનું મહત્વ વાયવ્ય ખૂણામાં, તિથિનું ઉત્તર પૂર્વમાં, નક્ષત્રનું દક્ષિણ પશ્ચિમમાં, યોગનું પૂર્વાદિ ચારે દિશાઓમાં, અને
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરણનું આકાશ માર્ગે સર્વદિશાઓમાં પ્રબલતાપણુ દેવું જોઈએ. એક વર્ષના બાર મહીના–માસ હોય છે. અતિ આદિ મહીનાઓનાં નામ
(૧) કાર્તિક, કાતિ, કતિ અને કારતક. (૨) માર્ગશીર, મિગસર, માર્ગ, મૃગશીર્ષ અને માગશર. (૩) પૌષ, પુસ અને પોસ. (૪) માઘ, મહા અને માહ. (૫) ફાદગુણ, ગુણ અને ફાગણું (૬) ચઈતર, ચેત, ચેત્ર અને ચિત્ર. (૭) વેસાખ, ઈસાન અને વિશાખ. (૮) ખ, જેષ્ઠ, છ અને જેઠ. (ઈ અસા, આસાઢ, આખાઢ અને આસાડ. (૧૦) સરાવણુ અને શ્રાવણ (૧૧) ભાવે, ભાદ્રપદ અને ભાદર. (૧૨) આશ્વિન, અશ્વિન, આસેજ, આસુ અને આસે. એમ જુદા જુદા પ્રાંતમાં નામના ઉચ્ચાર કરે છે. બાર માસનાં સંસ્કૃત અને દેશી પર્યાય વાચક નામ.
(૧) ચૈત્ર ચેત, ત્રિક અને મધુ. (૨) વૈશાખમાધવ, રાધ અને વૈસાખ.(૩) જયેષ્ઠ જેઠ, શુક્ર અને તપન. (૪) આષાઢશુચિ, અસાઢ અને અહાહ. (૫) શ્રાવણનભ, શ્રાવણિક, સાવન. (૬) ભાદ્રપદ પોષ્ઠપદ, ભાદ્ધ, ભાદ, ભાદવ અને નભસ્ય. (૭) આશ્વિન ઈષ, અશ્વયુજ, કવાર અને કુંઆર. (૮) કાર્તિકકાર્તિકિક, બાહુલ, કાતિક અને જર્જ. (૯) માર્ગશીર્ષ મગશિર, મિસિર, અગ્રહણ, ગહન, માર્ગ, આગ્રહાયનિક, સહસ અને નાસારી. (૧૦) પૉષ સહસ્ય, પૂસ અને તેષ. (૧૧) માધeતપ, માહ. (૧૨) ફાગુનષ્કાળુનિક અને તપસ્ય. તિષસાર નામના ગ્રંથના આધારે દરેક માસનાં તથા તે તે માસના સૂર્યનાં નામે
ગુજરાતી નામ
સૂર્યનાં નામ
સંસ્કૃત નામ
મધુ: માધવ:
વેદાંગ
વિશાખ
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાષા શ્રાવણ ભાદરવા
શુચિ: નભ: નસ્ય: ઇષ:
ગતિ
યમ સુવર્ણતા-હિરતા
દિવાકર
માગશર પાષ માન ફાગણ
સ: સક્ય તપ: તપસ્ય:
વિષs અs
સૂર્ય
દરેક માસમાં એ પણ હોય છે. શુકલપક્ષ અને મુખ્યપક્ષ. ફિલપક્ષ એટલે અજવાળીયું, અને કૃષ્ણપક્ષ એટલે અંધારીયું પખવાડીયું. સામાન્ય રીતે પખવાડીયાના પંદર દિવસ ગણાય છે. પરંતુ તિથિના વધવા તથા ઘટવાથી કેટલીક વખત ચોદ અથવા સેલ દિવસનું પણ પખવાડીયું હોય છે, અને કેઈક વખતે તેર દિવસનું પખવાડીયું હોય છે, અને જે વર્ષમાં તેર દિવસનું પખવાડીયું હોય છે તે વર્ષ ભયંકર ગણાય છે.*
ઐક્ય પ્રકાશમાં (હેમાભસરિત) દરેક મહીનાના અધિપતિ પ્રહ બતાવ્યા છે. જેમકે આષાઢ સૂર્ય, શ્રાવણ , ભાદરવાને ચંદ્ર, મા તથા કાર્તિકને બુધ, માગશર અને પિષને ગુરુ, મહા તથા ફાને શનિ, ચિત્ર તથા વૈશાખને અધિપતિ રાહુ છે, તેમજ જેઠન અધિપતિ મંગળ થાય છે.
હિમમતરામ, ઝ પખવાડીયામાં બે તિથિ ધટે તે તેર દિવસનું પખવાડીયું થાય. ત્યારે સૂર્યની ગતિ ધીમી અને ચંદ્રની ગતિ વધારે હોય ત્યારે આમ બને છે, અને આવું કઈકજ વખત બનતુ લેવાથી મહાભારતમાં અનિષ્ટસ બનાવે ગણાવતાં ભિષ્મએ તેર દિવસના પક્ષને પણ અનિષ્ટસૂચક ગણાવ્યું છે. તિવમાં તે વિશ્વાસ નામથી પ્રખ્યાત છે. અને તેને શુભ કાર્યોમાં વિજ માન્યું છે. સંહિતા જ્યોતિષમાં તેર દિવસના પાને દુર્ભાિશકર ગણાવેલું છે, તેથી તેને ભયંકર માનવામાં આવે છે. પણ તેને
જ જયંતર અથવા અતિઉત્પાતસર એવો થતા નથી. નરમતારામ
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
અજવાળીયા પખવાડીયામાં ચંદ્ર સંધ્યાકાળથી જ દેખાય છે, અને ચૌદશ તથા પૂનમ સિવાય પાછલી રાતે કે સવાર પડતાં દેખાતા નથી ત્યારે અંધારીયા પખવાડીયામાં સંધ્યાકાળે ચંદ્ર આકાશમાં દેખાતા નથી, પરંતુ સવારમાં પશ્ચિમ દિશામાં તથા મધ્ય આકાશમાં કે પૂર્વ દિશામાં દેખાય છે; અને તિથિઓ પ્રમાણે આ પાછો પણ દેખાય છે. અજવાળીયા પખવાડીયાની કેટલી તિથિ પુનમ ગણાય છે, અને એ ધારીયા પખવાડીયાની છેલ્લી તિથિ અમાવાયા ગણાય છે.
અત્યારે છાપેલા ટીપણામાં અથવા પંચાંગમાં અમાસની તિથિના બદલે ૩૦ ને આંક છાપવામાં આવે છે, પરંતુ પ્રાચીન દસ્તાવેજો અથવા કાગળ વગેરેમાં અમાસની તિથિના બદલે )) આ પ્રમાણે નિશાની કરેલી મળી આવે છે.
પક્ષ એટલે પખવાડીયાનાં પર્યાયવાચક નામે.
કૃષ્ણપક્ષ વદિ, અસિત, તમ, બહુલ, મેચક, અંધારા અને અપેરે. - શુકલપક્ષસુદિ, સિદ, લક્ષ, ધવલ, સિત, શ્વેત, હજુઆલા, ઉજવલ, ચાંદય અને ચાંદ.+
તિથિ. પડો એકમ પ્રતિપદા. બીજગદ્વિતીયા. ત્રીજતૃતીયા. ચોથ ચતુથી. પાંચમ=પંચમી. છઠઃષષ્ઠી. સાતમ સપ્તમી આઠમ= અષ્ટમી. નામનવમી. દશમ= દશમી. અગીઆરશ=એકાદશી. બારશદ્વાદશી. તેરશત્રદશી, વિશ્વ. ચૌદશચતુર્દશી અને ભૂત. પૂનમ પૂર્ણિમા અને પૌમાસી. અમાસ અમાવાસ્યા, અમા, દશે.
વાર. વિસૂર્ય, સુરજ, ભાનુ, ભાણુ, અર્ક, આદિત્ય, દિવાપતિ અને દિનાધિપ.
સેમચં%, ઇંદુ, શશી, શશીયર અને રાત્રિપતિ. 1 + ભાઈ ગોરધનદાસે પ્રાંતીય ઉચારને દર્શાવતાં શુદ્ધ અહિ રાત ગુજરાતી અપભ્રંશ વગેરે નામને જુદાં જુદાં નામ તરીકે
-હિમ્મતરામ
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંગળ , ભૂમિપુત્ર, ભય, ભ, ક્ષિતિજ, મિજ, લેમિપુર, મુજ અને આર.
બુધ સૌમ્ય, શશિસ્ત, ચંદ્રપુત્ર અને .
ગુરૂ દેવપતિ, દેવાધિપતિ, બુહસ્પતિ, સુરગુ, દેવગુરુ, જીવ અને ઈજ્ય.
શુક્રવ્યુહર, દાનવપતિ, દાનવગુણ, અસુરગુરુ, કવિ અને કવીશ્વર,
શનિ-મંદ, સૂર્યપુત્ર, પશુ, શનિવાર, છનછર અને શનિશ્ચર.
ઉપર પ્રમાણે સાત ગ્રહેનાં જુદાં જુદાં નામ છે. સાત શહે ઉપરથી સાત વારનાં નામ પડેલાં હાઈ કેટલીક વખત શહાનાં બીજા નામથી પણ વારનો ઉલ્લેખ કરાય છે. જેમકે –
વિવાર ઈતવાર, આઈતવાર ઈત્યાદિ સુવાચી સઘળાં નામ, આ સિવાય સૂર્યનાં ૬-૧૨ ને હજાર નામ સ્તોત્ર, કવા અને સ્તુતિઓમાં મળી આવે છે.
સેમવાર ચંદરવાર, ચંદ્રવાર વગેરે, ચંદ્રનાં ૨૮ નામે છે.
મંગલવાર અંગારક, લેહિતાંગ ઈત્યાદિ મંગલવાચી નામે, સ્તોત્રમાં ૨૧ નામે છે.
બુધવારચંદ્રસુત, ચંદ્રજ, જાર, રઢિય, વિદ્દ, વિદિય વગેરે. તેમાં ૨૫ નામે છે.
ગુરૂવાર હસ્પતિ, આંગિરસ, સુરાચાર્ય, ગીષ્મતિ, ધિષણ વાચસ્પતિ. સ્તોત્રમાં ૨૫ નામ છે.
શુક્રવાર કાવ્ય, ત્યગુરુ, ત્યપતિ, ઉશના, ભાવ, દત્યરાજ, આદિદેવ, ગુરુચિત્ર, શિખડિન, ઇભ્ય, સ્તોત્રમાં ૨૧ નામે છે.
શનિવારમંદચાલ, છાયાસુત, સૌરિ, રવિનંદન, આર્કિ, મંદ્રગ્રહ, સ્તોત્રમાં ૧૦ નામે છે. આ પ્રમાણે સાત વારનાં જુદાં જુદાં નામ છે,
નવગ્રહ નવગ્રહ પકડી ૧ વિ. ૨ સેમ, ૩ મંગળ, બુધ ૫ ,
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ શુદ્ધ અને ૭ નિ. મા સાત બ્રહાનાં જુદાં જુદાં નામેા ઉપર વારમાં આવી ગયા છે. આઢીના ખીજા એ મહેાનાં નામા આ પ્રમાણે છે.
રાષ્ટ્ર=શિખી, સિંહિકાચુત, અકાય. શહેનાં ૨૫ નામેા છે. કેતુ મહાવીર્ય, ચંદ્રાદિત્યવિમન, સિંહિકાગ. કેતુનાં પણ ૨૫ નામે છે.
ગ્રહોની શુભ અને પાપસ જ્ઞા
આ નવચંડા પૈકી સામ, બુધ, ગુરૂ અને શુક્ર એ ચાર મહે સૌમ્ય (શુભ) ગણાય છે, અને રિવે, મોંગલ અને નિ એ ત્રણ ચહેા ક્રૂર ( અશુભ) ગણાય છે; છતાં સીમાદિના મુહૂ માં શિવ-મંગળ મંગલકારી ગણાય છે. રાહુ અને કેતુ આ બંને મહા પાપ મા કહેવાય છે.
નક્ષત્ર
બધાં મળી ૨૭ નક્ષત્રા છે. અને તેમનાં નામે નીચે મુજબ છે.
અશ્વિનિ ૧, ભરણો ૨, કૃતિકા ૭, રાહિણી ૪, મૃગશીર્ષ ૫, આર્દ્રા ૬, પુનસુ ૭ પુષ્પ ૮ આશ્લેષા ૯ મા ૧૦ પૂર્વાફાલ્ગુની (પ્ ) ૧૧ ભત્તરાફાલ્ગુની ( ઉં. ા) ૧૨ હસ્ત ૧૩ ચિત્રા ૧૪ સ્વાતિ ૧૫ વિશાખા ૧૬ અનુરાધા ૧૭ જ્યેષ્ઠા ૧૮ મૂળ ૧૪ પૂર્વાષાઢા ( પૂ. ષા) ૨૦ ઉત્તરાષાઢા (ઉ. ષા) ૨૧ શ્રવણ ૨૨ ધનિષ્ઠા ૨૩ થતભિષા ૨૪ પૂર્વાભાદ્રપદ (પૂ. શા) ૨૫, ઉત્તરાભાદ્રપદ (ઉ. ભા) ૨૬ તથા રેતિ રજી.
ઘણે ઠેકાણે અભિજીત અભિચિત્ અને અભિચ નામનું નક્ષત્ર પણ ગણતાં ૨૮ નક્ષત્રાની બહુતરી હાય છે, અને આ નક્ષત્ર ૨૮ નાણા પૈકીનું ૨૨ સુ નક્ષત્ર છે.
અભિત નક્ષત્રની સમજણુ.
બધાં નક્ષત્રા ૬૦ ઘડીનાં હાય છે, પરંતુ જ્યારે અભિજીત નક્ષત્ર ગણુનું હાય ત્યારે ઉત્તરાષાઢાના ચાથા પાયા ( એટલે ૪૬ સી ૬૦ ઘડીના ચાથે પાયે) એટલે ઉત્તરાષાઢાની છેલ્લી ૧૫
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડી અને શ્રવણની પહેલી ચાર ઘડીઓ મળી કુલ ૧૫ થડો આનું અભિજીત નક્ષત્ર ગણાય છેઆ પ્રમાણે ઉત્તરાષાઢા ૫ ઘડીનું અને શ્રવણ પદ ઘડીનું ગણાય છે અને બાકોનાં બીજાં બધાં નક્ષત્ર ૬૦ ધડીનાં ગણાય છે. દર નક્ષત્રનાં ૪ ચરણપાદકપાયા હોય છે. ૨૦ ઘડીવાળાં દરેક નક્ષત્રાના દરેક પાયાની ૧૫ ઘડીએ ગણાય છે, પરંતુ ૨૧ મા ઉત્તરાષાઢાની ૪૫ ઘડીએ જ બાકી રહેવાથી આ નક્ષત્રના દરેક પાયામાં ૧૧ ધો અને ૧૫ પહે ગણાય છે. બાવીસમા શ્રવણ નક્ષત્રની પ૬ ઘડોના હિસાબે ૧૪ ઘડોને એક પાયો ગણાય છે. કેટલીક વખત ૧૩ વડી અને ૪૫ પલનો એક પાયો ગણાય છે.) આ બંને નક્ષત્રની વચમાં આવેલા અભિજીત નક્ષત્રની કુલ ૧૯ ઘડીએના ચાર પાયા તેમાં એક પાયામાં ૪ ઘડી અને ૪૫ પલ ગણાય છે. (પાઠાંતરે ૨૦ વડીના હિસાબે પાંચ ઘડી સંપૂર્ણને પાયે ગણાય છે.)
આ ગણતરી અવાહક મકમાં તથા જન્મેલા બાળકનું નામ પાડવામાં તથા જ્યાં ૨૮ નક્ષત્ર દેવાતાં હોય, અને તેની રાશિઓ કરવી હોય, તથા ઘડો પલનાં મુહૂર્તો કાઢવાં હેય, ત્યારે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
જ્યારે અભિજીત નક્ષત્રને ગણતરીમાં લેવું હોય, ત્યારે વણ નક્ષત્રની સંખ્યા ૨૩ મી ગણવી અને તે પછીનાં નક્ષત્રોનાં નામમાં પણ એકએક સંખ્યા વધારવાથી જ ૨૮ નક્ષત્રો થાય છે. અભિજીત નક્ષત્ર અશ્વિનીથી ૧૨ મું થાય છે, અને તેને ઉત્તરાષાઢા પછી અને શ્રવણના પહેલાં ગણવાનું છે.
વેગ સત્તાવીશ છે. તેમના નામ અનુક્રમે વિકુંભ, પ્રીતિ, આયુષ્યમાન, સૌભાગ્ય, શોભન, અતિગંડ, સુકર્મા, ધૃતિ, શુલ,
* પાઠાંતરે શ્રવણની પહેલી પાંચ લડીઓ મળી કુલ ૨૦ ધડીનું અભિજીત નક્ષત્ર ગણાય છે, પરંતુ બહુમત ૧૯ ઘડીને લેવાથી, ટીકાકાર પણ ૧૯ ઘડીનું જ અભિજીત નક્ષત્ર ગણત્રીમાં લીધેલું છે.
- સારાભાઈ નવાબ
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગંડ, વૃદ્ધિ, ધવ, વ્યાધાત, હર્ષણ, વજ, સિદ્ધિ, વ્યતિપાત, વરીયાન, પરિપ, શિવ, સિદ્ધ, સાધ્ય, શુભ, થા, બા, અન અને વેધતિ એમ છે.
તિથિ, નક્ષત્રો તથા પેગો એ દરેક સાઠ સાઠ પડીનાં ગણાય છે. પરંતુ તેમની વૃદ્ધિ અને હાલ થાય છે. અર્થાત તે કેટલીક વખત સાઠથી વધારે અને ઓછાં પણ હોય છે. તિથિ ઘણું ખરે વૃદ્ધિ પામી પાંસઠ વડીની અને હાસ પામી યાપન ઘડીની થાય છે. (આ નિયમમાં હવે અપવાદ છે) અને નક્ષત્ર તથા ચગેનું હાસવુદ્ધિનું પ્રમાણ તેનાથી પણ વધારે છે. જ્યારે સાઠ ઘડી કરતાં તિથ્યાદિ વધે છે, ત્યારે વૃદ્ધિ તિથિ, વૃદ્ધિ નક્ષત્ર યા વૃદ્ધિ ચોગ આવે છે, અને ઘટે છે, ત્યારે તેને સંયતિથિ ઇત્યાદિ કહે છે. પંચાંગમાં કેટલીક વખત તિથિ બે વખત લખેલી હોય છે, ત્યાં બીજી વખત લખાએલી તિથિ વૃદ્ધિ થવાથી લખેલી હોય છે. આવી જ રીતે જે સાઠ વડોથી ઓછી હોય છે, તે ક્ષય પામેલી હાઈ લખાએલી નથી હોતી. એગ તથા નક્ષત્રનું પણ એમજ સમજી લેવાનું છે.
કરણ. કરણ એટલે તિથિનું અર્ધ, સામાન્ય રીતે તિથિનું અધ એટલે ત્રીસ ઘડોનું કરણ થાય. પંચાંગમાં સૂર્યોદય વખતે જે તિષ્ઠાદિ હોય તે લખાય છે. આથી કરીને કમ એકાંતરે આવે છે. થલ અને કૃષ્ણ પક્ષના ભેદથી અમુક તિથિના પૂર્વાર્ધમાં કર્યું અને ઉત્તરાર્ધમાં કર્યું કરણ આવે તે નીચેના કોષ્ટક ઉપરયી સમજાશે, શુકલ પક્ષ
કૃષ્ણ પક્ષ તિ. ધ ઉત્તરાધ તિપૂર્વધ વૃિત્તતિ પૂર્વાર્ધ કુતર પાત પુર્વાધ કરાઈ ૧ વસ્તુનનું | બાલવ લવ ! ૧ લકલવ ! તૈતિલ ૨ બ વવ વવ -તતિ સર રાતતિ ગર વણિજ વિષ્ટિ • નિલ ગર ૧૧ વણિજ/વિષ્ટિ | |-ણિવિષ્ટિ ૧બર લવ જ બિજ વિદિ પરબવ બલવ જવ - હાર કે લવ તતિશા
બિર કલર | લવ વિનિલ પકૌલવ તિતિલ કપૂર, જિ : hવ નિક ૪ ણિજ ગર જિ વિદિ મુનિ કવિ કવિ વિષ્ટિ નવ વિષે અવસર
ઝ
1 ટી
કોન
નાગ
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
બમાર આ પંચાગનાં મુખ્ય પર આગ તિથિ, વાર, ન, ચોગ, કરણ ઈત્યાદિ ઉપર વિવેચન કરી સમજુતિ આપી છે. અહીં તેમનું સામાન્ય જ્ઞાન દશાવ્યું છે. જેથી સમજવામાં સરળતા પડશે.
તિથિઓની સંજ્ઞા પડિવા છ8 અગ્યારસી નંદા નામ કહાઈ બીયા સાતમી મારસી ભદ્રા નામ સુણાઈ કુતીયા આઝમી તેરસી જયા કહાવે નામ રિતા ચોથ ને નવમી ચઉદશ ત્રીજે કામ ૪ પાયમ દશમ પૂર્ણિમા નામે પૂર્ણ પાંચ યોગ કડિયા હીરે તિહાજિહાં એ નામ સુસાંચ ૫
તિથિઓની સંજ્ઞાના જે અર્થ થાય છે, તે પ્રમાણે તેમનું સ્ટ પણ હોય છે. શાસ્ત્રમાં તિથિનું મહત્વ ઘણું બતાવ્યું છે, અને તેની પ્રસંશા કરતાં ત્યાં સુધી કહી દેવામાં આવ્યું છે, કે તિથિ યહ હોય તે સર્વ યુદ્ધ જાણવું. જેમકે તિતિ સુકી તિ
જે અહિ શિવા કોરી (તિષસાર ગાથા ૧૧) અર્થાત તિથિથતિનું મહત્વ છે. અંધકાર સર્વ પ્રથમ તિથિપ્રકરણ
બારને કોરાની મતલબ કો દ્વારા વધુ સ્પણ સમાયે. નંદાદિનિધિ
શુભ આનંદકારી ૨–૧-૧૨
ક્રયાણકારી ---૮-૧૦
વિજયકારી રિકતા
ન્ય કરનારી ૫-૧૦–૧૫ ]
પરિપૂર્ણ કરનારી
H
જય
II
૧
ના ૨ પંચ સુસંય
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
યુદ્ધ તિષિ
રિતા ૢિ અમાવસી અઠ્ઠમી બારસી દુગ્ધ ગલગ્રહ ક્રૂર ષટતિ વતિ 'તજી અવર તિથિ *હી શુદ્ધ
રિકતા એટલે ૪–૯–૧૪ તથા છઠે, માઢમ, ખારસ, અમાસ Üસજ્ઞક તિથિ, ગલગ્ર તિથિ, ક્રૂર તિથિ તથા ક્ષય અને વૃદ્ધિ તિથિ સિવાયની બીજી તિથિએ શુદ્ધ ગણાય છે.
( ) દસ્કૃત્તિાધ
વસ્તી વધારે ખીજ
ધન મીન સંક્રાતિ બહુ વૃષભ ભ સ ંક્રાતિ મહીં ચાથી તિથિ મ બીજ ૭ મેષ કરક છઠ્ઠી નિરખ કન્યા મિથુને અિ વૃશ્ચિક સિંહ ભાણુ વહે દશમી *દાખ એકઠી ૮ તુલ મકર સૂરજ વસે તત્ર આરસી નિષેધ વીર ડે એ દુગ્ધાતિથિ મહુરત પાત એ ધ વ
(૨૧) દૃથિ
શશીર દુગ્ધા આતિથિ કુંભ અને શશી મેષ મિથુને ચેાથ તિથિ વરને જાંણી તુલ સિંહુ છઠ્ઠી તથ સત્તમ અધિ મીત મકર કન્નડુમી વૃષભ॰ *ક દમીય ૧૧ તુલ વસહાં ઇંગ્યારસી મિથુન ધન્ન પન્ન અલિ ફન્ન હીર કા તિથિ આરસી જે વરă
તે સુન્ન કર
મીય
સદીય
સિંહ
દગ્ધ તિથિના એ ભેદ હ્રાય છે. સૂર્યષ અને ચતુ. ગામાંથી ચંદ્રદગ્ધાના ઉલ્લેખ જવલ્લેજ મળે છે. જ્યારે સૂર્ય ગ્યા પ્રસિદ્ધ છે. અને તે વ્યન્ય ગણાય છે. તિથિ બંને પક્ષની સમજવી.
૧ વૃત્તિ અવતિય શુદ્ધ ર વસહા અહિં જામી ક તુથીમર" સરિજ ! ધાતઈ વેલ. છ મિથુનકાસ ચક્રથી ૮ કુલ આર તુવ સિત છો તણ સમિ વસીય. હું રા ૧૦ લાલ.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂર્યદગ્ધા તિથિ અંદધા તિથિ
જતિ | તિષિ | ચંદની રાશિ ધન - મીન | ૨ { {જ -- ધન
- કંબ | ૪ | મેષ – મિથુન
–
મકર
| કન્યા – મિથુન | ૮ | મીન
વૃશ્ચિક --- સિંહ મકર – તવા
કન્યા
–
પિ
- હીરકાશકારના મતમાં ધંધા તિથિ આઠ છે. તે સાતમ અને વૃશ્ચિક કે સિંહને ચંદ્ર હોય તે તેને ૫ ગ છે. તેમજ તુલા અને વૃષભમાં અગીઆરસ ૫ ગણે છે. વળી આઠમમાં કન્યાને ચંદ્ર Wા બારસમાં મિથુન અને ધનને યંત પણ ગણે છે. આવું વિધાન બીજા ગ્રંથામાં મળતું નથી.
મેષ રવિ પડિવા તજહુ બીજ વસહ સંમંતિ 'તી જ મિથુન ચઉથિ કરક સિંહ છઠ્ઠી દુખદંતિ ૧૩ સત્તની કન્યા પરિહર તુલ અમો પરિહાર
વૃશ્ચિક નવમી ધનઇગ્યારસી મારસિમકાર નિવાર ૧૪ કુંભ તજઈ તેરસી મીનઈ ચઉસિ ટાલિ હીર કહઈ એ રતિથિ વરજઈ મહુરત કાલ ૧૫ પાંચમી દશમી પુષમા ચઉ ચઉ ભાગ મેણુ મેષ થકી દીયા મીન લગી પનર પનર ઘડીએણ ૧ નિમિણાં અહિ
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંક્તિ
]
મેવ
મિથુન | કે
સિંહ | કન્યા
દર
ના પાંચમ | પાંચમ જાણ I L બીજો
પંચમ I એપ
વા | કીિ
જન | માર | જ | મન |
"
,
તિનિધિ એકજ તિથિ ત્રિઉં વારને ફરસઈ તે સહુ કજજ વર તે તિથિ હીર કહિ વધતી તિથિને કજ ૧૭
યતિથિ અવમ કહી જઈ ધટતીતિથિ તિથિ વિહંગવાર ફરસઈ તે તછ હીર કહિ મ કરસિ અવર વિચાર ૧૮
વાર સાઠ વઢીને હોય છે. તેથી ત્યારે તિથિ સાઠ વઢીથી વધાર હાય ત્યારે તે જે ત્રણ વારને સ્પર્શ કરે તે તેની વૃતિ સંજ્ઞા જાણવી અને તે શક્ય કાર્યમાં ત્યાન્ય છે.
તેવીજ રીતે એક તિથિ સાઠ પડીથી ઓછી થઈ એવી રીતે આવે કે એક જ વારમાં ત્રણ તિથિઓ આવી જાય. ત્યારે વલી તિથિ કે જે આદિમાં કે અંતમાં સૂર્યોદયને સ્પર્શ નથી કરતી તે સાવ સંશક થાય છે. ક્ષયને અવમ પણ કહે છે. આ તિથિ શા થઈ ગયા છે
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
મગહ લિપિ ચઉથિ હિલ પ્રહરલમિ ગલમ દોષ વિહાય સત્તષિ અમિ નઈ નવમી ઉભય થડી ખ થાય. ૧૯ તેરસી આદિ ચાર તિથિ આજે વોચાઈ જાણ એક પડી ગલમય પ્રતી વરજે સવિ કામ ૨૦ હીર કહે અલયહે હર ગમણ વિવાહ વાણિજ વિધા દીખ ગત વરજ્યા શિવ સુખ થાય. ૨૧
ગલઢ તિથિઓમાં શક ન કરવાં એમ જણાવેલું છે. ગલગ્રહ તિથિ થઈ છે, તે સંબંધમાં જણાવેલું છે કે –
रुध्यापक्षे पतुर्थीति सप्तम्यारिदिनत्रयम् । प्रयोदशीयतुल्क मरावेते गलग्रहाः ।।
અર્થાત-કૃષ્ણપણાની થાય, અને પક્ષની સાતમ, રામ, નેમ એમ ત્રણ દિવસ તથા બંને પક્ષની તેરસથી ચાર દિવસ એમ આઠ તિથિએ ગલગ્રહ સંશક છે. આ ગલગ્રહ તિધિઓને વિવારંજ, નેઈ, ક્ષોર એ શુભ કાર્યોમાં ત્યાગ કરેલો છે.
થકારે ગલગ્રહમાં અપવાદ જણાવેલ છે. અને અમુક પ્રહર ત્યાગ કરી બાકીની આખો તિથિ શુદ્ધ ગણી છે. ગ્રંથાકારના મત મુજબ નીચેના કેક પ્રમાણે ગલગ્રહનું ત્યાત્વ છે.
ત્યાજ્ય
Tયર
પ્રહર
પહેલી બે હઠી
મખની એક પડી
સામાન્ય રીતે જઈ ઈત્યાદિમાં તે સંપૂર્ણ ગાશ્રય લિથિ ત્યાગ કરવાનો રીવાજ છે.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
માસ
બસ મને પક્ષની તિથિ
ચૈત્ર
વયાખ શ
બાઢ
વણુ ભાદરવા આસા
કારતક
સાગર
પુષ
સા
ાગણ
પરત્વે અન્ય તિથિયા ગલમહુતિધિએમાં તજવાની શી
તિથિ સંબંધ પહેટર બડી
*
આ ૧૩ વદ ૧૪
..
2-3
૧-૨
ta«11
"
૩૧ ૧૪. ૧૯
9-6
૪૫
દર વર્ષ ૧૩ ૧૪૪
સ
G
.
૧
'
'
નિધ તિથિનક્ષત્રના યાગ.
ર
ર
ર
અજવાળીયા પખવાડીયાની ૧૩, ૧૪ તથા પૂર્ણિમાના અને અધારીયા પખવાડીયાની એકમના મૌત પહેારની વચલી એક કડી એટલે કુલ ચારે દીવસની એકએક ઘડી તજવી જોઈ એ.
બારે માસની શૂન્ય (નિષેધ ) તિથિ ઉપર પ્રમાણે બી. થળી નીચે જણાવેલી તિથિના દિવસે નીચે જણુાવેલાં નક્ષત્ર હોય તે તે પણ તજવાં એઈએ, એટલેકે તે દિવસે તે નક્ષત્રમાં કાઈ પણ ગુલ કાર્યની શરૂઆત કરવી નહિ, એમ ઐતિષ થાઓના મત છે.
—મુહૂર્ત ચિ ંતામણિ.
આષાઢ નિંદ, પાસ સુધી અને માઘ સુદી એકમને ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્ર હૈાય. વૈશાખ વિદ, કાર્તિક સુદી અને માગશર સુદી બીજને અનુરાધા નક્ષત્ર હોય. જેઠ હિંદુ અસાડ વિદે આવણ સુદી, તથા વદ, માગશર સુદો, પોષ સુદી, માહ વદ, ફ્રાગણ સુદી તથા ૧ ત્રીને ત્રણે ઉત્તરા નક્ષત્ર હોય. અસાડ સુદી, માગશર વદ અને
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાસ વદ પાંચમને મા નક્ષત્ર હોય. ચૈત્ર સુદી, ભાદરવા વા, આસા વદ અને ફાગણ સુદી છઠને રાહિણી નક્ષત્ર હોય. અસાડ સુદ્રી, પોષ વદ અને શ્રાવણ સુદી સાતમને. હસ્ત નત્ર હાય. જેઠ વદ, માગશર સુદી અને પોષ વદ આઠમે પૂર્વાભાદ્ન પદ નક્ષત્ર હાય. અસાડ ૧૪, માહ સુદી અને શ્રાવણ વદ નામને કૃત્તિકા નક્ષત્ર ડાય. અસાડ ૧૪, શ્રાત્રણ વદ, પાષ સુદી અને માહ સુદી અગીયારસને શહિણી નક્ષત્ર હોય. ચૈત્ર સુદી, શ્રાવણુ વદ, ભાદરવા વદ અને ફાગણ સુદી બારસને અદ્વેષા નક્ષત્ર હોય. વૈશાખ સુટ્ટી, જેઠ સુદી અને કારતક વદ તેરશને સ્વાતિ નક્ષત્ર હાય. આતિષિ યુક્ત નક્ષત્ર હોય તા શુભ કાર્યમાં નિતિ છે. ઉપરનાં તિથિ નક્ષત્ર અમુક માસ, પક્ષમાંજ હોય છે. પરંતુ અધિક માસ ગા હાય કે આવો હાય અથવા તિથિ નક્ષત્રનો વધાટ ભાગન પાછળ તથા પાસે પાસે થવાના સંભવ હોવાથી ઉપરતું સ્પષ્ટીહેરણું કર્યું છે.
પાંચ પ.
કૃષ્ણ પક્ષની આઠમ, ચૌદશ, અમાસ, પૂર્ણિમા અને સૂર્ય સક્રાંતિ એસે તે દિવસ આ પાંચ દિવસે પૂણ્યકારક પણીના ઢાવાયી એ પણ મુહુર્તમાં નિહિત છે.
સર્વ કાર્યંને વિષે શુભાક્ષુષ તિથિ
શુકલાંતે પ્રતિપદા શ્રેષ્ઠા, દ્વિતીયા કાર્ય સાધિની 1 તૃતીયા ક્ષેમમારાગ્ય, ચતુથી લાગમમ પંચમી ચ શ્રિયે નિત્ય, ષષ્ઠી અ કપ્રિયા । અન્નપાન સમાયુક્તા, સપ્તમૌ સુખદાયિકા અજીમી વ્યાધિ મઝુલા, નવમો મરણ ધ્રુવ દમી ચ જયે નિત્ય, એકાદશી હિરણ્યદા દ્વાદશી પ્રાણ સદેહા, સર્વ સિદ્ધા ત્રયેાદી ! ચુલાના દેિ વા કૃષ્ણા, વનીયા ચતુર્દશી
૧ પૂનમ પછીની પાવે ઉત્તમ ગણવી.
unl
"ર
nau
॥૪॥
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂર્ણિમા ચ અમાવાસ્યાં, પ્રસ્થાન નવ કારિયેત ! અમાવાસ્યા ન ગંતવ્યું, યદિ કાર્ય શત ભવેત્ ૫ છે :
નિષિદ્ધ તિથિઓમાં પરિહાર. જ્યોતિર્મયૂખ નામના ગ્રંથમાં અશુભ તિથિમાં નીચેની ઘડીએ છોડી દેવાનું જણાવેલું છે. બંને પક્ષની નિષિદ્ધ તિથિએ ૪-૬-૮-૯-૧૨ અને ૧૪ અંધારીયા પખવાડીયાની તેરસ ચૌદશ, અમાસ અને અજવાળીયા પખવાડીયાની સુદી એકમ સુધી બધી તિથિઓ નિષિદ્ધ તિથિ જાણવી.
ઉપર ગણુવેલી નિષિદ્ધ તિથિઓની અનુક્રમે ૮-૮-૧૪૨૫–૧૦ અને ૫ ઘડીએ ત્યાજ્ય છે. ગમનાગમનમાં સરખા ફળવાળી તિથિઓ તથા દિશાઓ.
તીયા તેરશી સારિખી, ચૌદશી ચોથી માંહે, પંચમ પૂનમ અમાવસી, ગમનાગમન વિવાહ પૂરવ અગનિ એક સમ, નૈરૂત દક્ષણ જાણ; પશ્ચિમ વાયવ એક સમ, ઉત્તર સમ ઈશાન. આ પ્રમાણે તિથિ ગમનાગમન ફલ જાણવું.
- કરણ લાવવાની રીત. વરતમાન તિથિ કીજે ઘણી કિસને સમ સમ શુકલઉણી બાકી તિથિ તે સાતે હરણું હીર કહઈ તે શેષે કરણું ૨૨ કિસનપણે મિણીયાઈ કર્ણ તિથિ બિમણી કરી જાણ સાત ભાગ દીજતાં વધતે કરણ વખાણ ૨૩ કિસન ૨યણ ચઉદશ શકુન માસવ ઉપદ નામ સુદિ પડિવા કિસ્તુદ્ધ બવ વહેં સદાએ માગ ૨૪ તિથિ બિમણી કરી સેત પણે તેમાંહિ એક ટાલિ બાકી સાતે ભાગ છે વધતે કરણ નિહાલિ ૨૫
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચરકરણ સહુ કરણ માસ કહ્યાં ચર સત્તઈ થિર ચાર ઉભય કરણ ચમહ નિશિ વહઈ તેહને સુણે વિચાર ૨૬ અવ બાલવ કૈલવ કરણ તૈતલ ગરાં વાણિજ વિષ્ટિ કહી જે સત્તને એ ચર સદા ગિણીજ ૨૭
કરણ શું છે? તે શરૂઆતમાં કહેવાઈ ગયું છે. અહીં કરણ લાવવાની સામાન્ય રીતિ કહી છે. એક તિથિમાં બે કરણ રહે, માટે શુકલ પક્ષની એકમથી જેટલામી તિથિ હોય તેને બમણી કરી એક બાદ કરી સાતને ભાગ આપવાથી શેષ રહે તેટલામું શુકલ પક્ષમાં કરણ થાય. વદમાં એક એ છે ક્ય વગર સાતે ભાગ આપવાથી શેષ રહે તે કરણ થાય છે.
વદ ચૌદશના ઉત્તરાર્ધમાં શકુનિ, અમાસના પૂર્વાર્ધમાં ચતુષ્પદ ઉત્તરાર્ધમાં નાગ અને શુકલપ્રતિપક્ના પૂર્વાર્ધમાં કિસ્તુત નામનું કારણ રહે છે. આ ચાર કરણ સ્થિર છે. જ્યારે બવ, બાલવ, કૌલવ, તૈતિલ, ગર, વણિજ અને વિષ્ટિ એ ચરકરણ છે. ચાર સ્થિર અને સાત ચર મળી કુલ અગીઆર કારણ હોય છે.
કરણ પરત્વે કાર્ય કષ્ણ ચતુર્દશી અરધથી શનિ ચતુષ્પદ નાગ પડવે દિન કિસ્તુ ન રહે એ કરણ થિર માન ૨૮
ગેહારંભે ભવ કરણ બ્રહ્મ ક્રિયા કરે બાલે મિત્ર કલત્રા કેલવે તૈતલ હય ગય ફાલે ૨૯ ગર કરણે કરસણ કરે વણિજે વાંણીજ હાઇ ભદ્રાએ હણીએ વિરીયાં શનિ ઔષધ જે ૩૦ શાંતિ કર્મ ચતુષ્પદ ફલે બાગે સહાગ કહાઈ મંગલ કીજે કિસતુને કહે હીર વિગતાઈ ૩૧
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
કયા કામમાં કયું કરણ લઇ શકાશ તે બતાવ્યું છે. ગાથી ૩૦ માં જે “શકુનિ ઔષધ જેઈ” એમ કહ્યું છે, તે થકારને મત છે. તેમજ ગાથા ૩૧ માં ચતુષ્પદ કરણમાં શાંતિકર્મ, નાગમાં સહાગ અને કિંતુનમાં મંગલકર્મ કહ્યાં છે, તે ફક્ત આ પદ ૧૪ તથા દિવાળી અને બેસતા વર્ષ પુરાં છે. અન્યત્ર ચૌદશ અમાસ આદિ તિથિ નિષિદ્ધ હોઈ તેમાં જ શકુનિ આદિ કરે આવતાં હાઈ શાંતિકર્મ ઈત્યાદિ ન થઈ શકે.
ભદ્રા ત્યારે આવે? સુદિ આઠમી પૂનિમ ધરેહિ અથ અગ્યારસ અંતિ વદિ સત્તામિ યુરિ ચાદશી ત્રિજઈ દશમ ભદ્રતિ ૩૨
ભદ્રા પરિહાર રયણુ ભદ્રા દિન વહઈ દિન ભદ્રા વહઈ રાત તે મત વર હીર કહઈ કઈ સગલી વાત ૩૩
ભવાનાં નામ ભેમ વાર ભદ્રા વહે પુન્યવતી રવિ જણ શનિવારઈ વિષ્ટિ અવાઈ હીર કહે કલ્યાણી ૩૪.
ભદ્રામાં કાર્ય વાહ કરણ વૈરી હરણ વૈદ બુલાવણુ કાજ ભય પૂરીયઈ ભૂપતિ મીલણ ભદ્રા લીજઈ સાજ કપ
ભદ્રાને સપિણી વૃશ્ચિકા ભેદ સિત પખે સપિણી જાણીઈ વિંછણઇતમ ૫ખી પાંચ ઘડી સાપિણ મુખઈ વિંછણી પુંછડી રમી ૩૬
ભદ્રા વાસ ભદ્રા ત્રીસ વડા સબહીં આઠ ઘડી સુરમાળ સોળ ઘી મહીયલ વસ ષ ઘટિકા પાતાલ ૩૭ ત્રિભુવને ભદ્રા ફલ રહ્યો સરગઈ ફલ સુખકાર પાતાલ ધન આહી માનવ ફલ મૃતકાર ૩૮
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
મેષાં વૃષાં કરકાં મકરજા ઈયાં. રાશી ચ તા કલ્યાણી સરગે વહુઈ આપૈ અધિક આણંદ ૩૯ કન્યા મિથુન તુલાં ધનાં રાશીયે વસે પિયાલ કલ્યાણી વહતી કહે સૌંપદ કર્યું નિહાલ ૪૦ સિદ્ધ મીન વૃશ્ચિક ટાં ચંદ્ર રહ્યા તે રાશી તા નરક્ષેત્રે કલ્યાણીયાં નહતી કરેઈં ઉદાસી ૪:૧ ભદ્રાએ જે કામ કર્યું તેહ પ્રમાણ ન થાઇ વિષ્ટિ મુખેઇ જે કામ હુવě તે તે મહા દુઃખદાઇ ૪૨ સાતમ્' કરશુ વિષ્ટિ છે. તેને ભદ્રા પશુ કહે છે. અને તેના આવવાના ક્રમ નીચે મુજબ છે.
પક્ષ શુક્લ શુક્લ શુક્લ શુક્લ | કૃષ્ણ | કૃષ્ણ કૃષ્ણ કૃષ્ણ
તિથિ
11
૫
.
७ ૧૦ ૧૪
સમય રાત્રે દિવસે રાત્રે દિવસે રાત્રે દિવસે રાત્રે દિવસે
અહી રાત્રી તેમજ દિવસને અર્થ પૂર્વાર્ધ અને ઉત્તરા એવા છે. પરંતુ જે તિથિ સૂર્યોદયથી લઈ બીજા સૂર્યોદય પર્યંત હાયતા ભદ્રાના આગળ જણાવેલા પરિહાર થઈ શકે નહિ, તેમજ તિથિ કંઈ સૂર્યોદયથી જ શરૂ થતી નથી. એટલે રાત્રી દિવસ એમ જે ભેદ પાડેલા છે, તે સાર્થક થાય છે. જો દિવસની ભઠ્ઠા દિવસે અને રાત્રીની ભદ્રા રાત્રે આવે તાજ તેના દોષ છે. બાકી દોષ લાગતા નથી.
કરણેાના સ્વામી નીચે મુજબ છે.
ખત્ર ખાલવ કૌત્રવ તૈતિથ ગર વણિજ વિષ્ટિ
કુનિ ચતુષ્પદ નાગ સ્તુ
ઈંદ્ર રવિ અર્થેમા પૃથ્વી થી શક્તિ કલિ નદીશ્વર | ક્ષેપ
વા
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષ્ટિ વિના બવાષ કરણેષુ દશધ્વપિ ચતુર્વગશ્ચિતાઃ સર્વા: કરણીયાઃ શુભા ક્રિયા છે ૧ | દિવા ભદ્રા યદા રાત્રી રાત્રૌભા દિવા યદિપ ન તત્ર ભદ્રા દેષ:સ્થાત્ સર્વે કર્માણિ સાધયેત્ છે ૨ સૌમ્ય સચ કલ્યાણ શની વિષ્ટિ તવચ રવી પુણ્યવતી પ્રેક્તા ભોગે ભદ્રા પ્રકીર્તિતા છે કે
ભદ્રાને મનમાં નિષેધ વિયાંચ દારૂણે રોઢે યૌવે ગછતિ માનવ: | ગતસ્યાગમન નાસ્તિ નદી નામિવ સાગરે ૧
- ભદ્રા કયે ઠેકાણે લેવાથી શ્રેષ્ઠ યુદ્ધ ભૂપતિ દર્શને ભય વને ઘાતેચ પાતે હતે ! વેશ્યાગમને જલ પ્રતરણે શત્રસ્તાને છે સિહાષ્ટ્રખરમાહિષ ગજમૃગી અગૃહે પાતને સેવા રૂતુ મજજનેષુ શકટે ભદ્રા સદા ગૃહ્યા છે
ભદ્રા પુછ વિચાર દિવસસ્ટાગ્રમે અધે રાત્રો અર્ધ દ્વિતોય કે
સદા ત્રિશત્ ઘટી મળે પુછે ત્રિણિ શુભાવહ છે ૨ |
જોઈસસારે ગાથા ૨૦૩–૪ પછી અજવાળીયામાં આદિની ૬ ઘડી અને અંધારીયામાં અંતની ૩ ઘડી તજવી એમ કહ્યું છે. એનું કારણ આપણી, વિંછણ ભદ્રા હોય છે, તે સમજવું. જેવી રીતે અજવાળીયામાં સર્પણ અને અંધારીયામાં વિંછણી છે, તેવી રીતે દિવસની ભદ્રા સપિણી અને રાત્રિની વિંછણ સમજવી.
શુકલપક્ષે સપિણી ભા અંગ વિભાગ ફલ ચક્ર અંગ | મુખ | કંઇ તા પટ
ફલ હાનિ
મૃત્યુ | રિધ ઉન્મત્તતા
નાસ |
જય
પર તા૫ | | |
|
|
|
|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
કૃષ્ણપક્ષે વિંછણુ ભદ્રા અંગ વિભાગ ફલ ચા અંગ | પૃષ્ઠ | ખ | પેટ | છાતી | કંઠે !
-
-
-
-
- -
ફલ ! મૃત્યુ ! હાનિ | દરિદ્રતા ઉન્મત્તતા નાશ
જય
-
-
-
ઘટે ત્યાગ ૫ | ૧ | ૧૧ | ૪ | ૬ | ૩
સમુખી ભદ્રાને વિચાર પુર્વે ચવદિતિ પઢમં અઠ્ઠમિ અને બીય પુહરશ્મિ દખ્ખણિ સત્તમિ તિ પુહર પુત્રિમ ને રઇય ચઉ૫હર છે અસ્થમિણે ચઉથી પણું દસમી સડ પુહર વાઈ કૂણુએ ! ઉત્તરિ સગ એગારિસિ તીયા ઈસાણ અઠ્ઠમય છે કિસિણિ તિયા અમ્મીહિ સરમી નેરઈય દરમિ વાહિ ઈસાણે ચવક્રિશ્ચિય ભદ્દા હવઈ કૂણ મુહં સુકલ ચઉત્થી દખ્ખણિ અઠ્ઠમિ પચ્છિમિ ઈગારસી ઉત્તરે પુત્રિમ પુરવદિસેહિ હવએ ભદ્રા મુહં તિજયં છે
–ોતિષસાર ગાથા ૨૦૯-૨૧૨ ગ્રંથાન્તરમાં:---
કૃપક્ષે તૃતીયાયાં મુખમાગ્નેય ગોચરે છે સક્ષમ્યાં નૈરૂતે વિદ્યાત દશમાં વાયવ્ય ગચરે છે ૧ ચતુર્દશ્ય ભવેતસ્યાં સુખ ઈશાન મેવ ચ ચતુર્થી શુકલપક્ષેતુ વિષ્ટિવકત્રંતુ દક્ષિણે 1 ૨ છે અષ્ટમ્યાં પશ્ચિમે વિદ્યાર્ એકાદશ્ય તત્તરે પૂર્ણિમા પૂર્વ સેવા વિષ્ટિ મુખતુ વર્જયેત છે ૩ છે કૃષ્ણ તૃતીયા પશ્ચિમાધે પૂર્વાર્ધ ચ સપ્તમી પશ્ચિમાધે દશમીયા પૂર્વાર્ધ ચ ચતુર્દશી છે જ છે શુકલ ચતુથી પશ્ચાદ્દે અષ્ટમી પૂર્વતસ્તથા : પાર્વેકાદશ્ય પૂર્વાર્ધ શ્રવ પૂર્ણિમા ૫ છે
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવાર્થ-વદ ૧૪ ના પહેલા પહેરમાં પૂર્વ દિશાએ, સુદી આઠમના બીજા પહેરે અગ્નિખૂણામાં, વદ સાતમના ત્રીજા પહેરે દક્ષિણ દિશામાં, પૂર્ણિમાના દિવસે ચોથા પહારે નિત્ય ખૂણામાં, સુદી ૪ ના પાંચમા પહોરે પશ્ચિમ દિશામાં, વદ ૧૦ ના છઠા પહેરે વાયવ્ય ખૂણામાં, સુદી ૧૧ ના સાતમાં પહોરે ઉત્તર દિશામાં અને વ૮ ૩ ના આઠમાં પહોરે ઈશાન ખૂણામાં ભદ્રા સંમુખી છે, અને તે પ્રયાણાદિ કાર્યોમાં વર્જનીય છે.
વદી ૭ ના દિવસે અગ્નિખૂણામાં, સાતમે નૈઋત્ય ખૂણામાં, દશમે વાયવ્ય ખૂણામાં અને ચૌદશે ઈશાન ખૂણામાં ભદ્રાનું મુખ હોય છે. અજવાળી ૪ ને દિવસે દક્ષિણ દિશામાં, આઠમે પશ્ચિમ દિશામાં, અગિયારસે ઉત્તર દિશામાં અને પૂર્ણિમાના દિવસે પૂર્વ દિશામાં ભદ્રાનું મુખ હોય છે. અને તે પ્રયાણદિમાં વર્જનીય છે. ૨૧૧, ૨૧૨.
૪-૫ કલેકમાં પશ્ચિમાને અર્થે રાત્રે અને પૂર્વાર્ધને અર્થ દિવસે સમજવાને છે.
ભાનું મુખ પક્ષ તિથિએ વિશા વિદિશામાં
ઈશાને સન્મુખી વદિ ૧૪ પૂર્વે સન્મુખી પૂનમે | અગ્નિમાં સન્મુખી વદિ 1
દિવસે પૂર્વાર્ધ | દિને પૂર્વાધે 1 ૩ રાત્રે પશ્ચિમાધે
ઉત્તરે સન્મુખી સુદિ ૧૧ | પ્રયાણે સન્મુખી ભદ્રા | દક્ષિણે સન્મુખી સુદિ ૪ જ રાત્રે પશ્ચિમ
વજવી ! રાત્રે પશ્ચિમાધે
વાયવ્ય સન્મુખી વદિ ૧૦ પશ્ચિમે સન્મુખી સુદિ નિરત્યે સન્મુખી વદિ ૭ એ રાત્રે પશ્ચિમાધે | ૮ મે દિને પૂવૉધું ! મે દિને મુવી
રક્ષાબંધે રૂતુસ્નાને કાર્તિકેયાં ચ રત્સવે છે દેવીપૂજાસુ સર્વાસુ વિષ્ટિદે ન વિદ્યતે છે ૧
અર્થાત-બળેવે રાખડી બાંધતાં, રજસ્વલા સ્ત્રીને સ્નાન કરતી વખતે, કાળી ચૌદશના દિવસે તથા હાળી પૂજન વખતે અને નવરાત્રિમાં દેવીની પૂજા વખતે ભદ્રાને ડેષ લાગતો નથી.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરણની સુનાં બેઠાં ઊભાં વગેરે સંશ સુપ્તસ્ય સંક્રમે નાગે તૈતલે ચ ચતુષ્પદે ગરે વિયાં વિનિશ્ચ વણિજે બાલવે બવે છે ઉર્ધ્વસ્થિતસ્ય કિસ્તુને શકુનો કોલવે ભવેત !
કનિષ્ટ મધ્યેષ્ટ સફલા ધાન્યાવિષ્ટિધુ કમાતું રે ૧ છે
તૈતલ, નાગ અને ચતુષ્પદ આ ત્રણ સૂતાં છે. કિંતુ, કોલવ અને શકુનિ આ ત્રણ ઊભાં છે તથા ગર, વણિજ, વિષ્ટિ, બવ અને બાલવ આ પાંચ કરણ બેઠાં છે. આ કરણનો ઉપયોગ સંક્રાન્તિના ફળમાં છે. તેમજ કેટલાંક કાર્યોમાં પણ છે. જેમકે –
સુતાં સરોવર ખણાવીયે, બેઠાં વસાવીયે ગામ,
ઊભાં કટક ચલાવીએ, કરણ એહ પ્રમાણ ૧ તલાવ સરેવર ખોદાવતાં સુતાં કરને વેગ જોઈએ, ગામ વગેરેનાં વસવાટ માટે બેઠાં કરણને ગ જોઈએ અને શુદ્ધ માટે લશ્કર વગેરે મોકલવા માટે ઊભાં કરણેને ગ જોઈએ, વળી બાર મહિનાની સંક્રાંતિઓ બેસે તે પણ કરણેમાં બેસતી હાવાથી વસ્તુઓના તેજીમંદી ભાવો જાણવા માટે પણ કરણનો ઉપયોગ થાય છે. જેમકે –
શયાળે સુતી ભલી બેઠી વર્ષા કાળ;
ઉનાળે ઊભી ભી જેશી ખરૂં નિહાળ. ઈતિ શ્રી હીરલશ જૈન યાતિષ ગ્રંથ
તિથિ પ્રકરણ સમાસ :
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાર પ્રકરણ ૨
વાર સંજ્ઞા રવિ શશી મંગળ બુધ ગુરૂ શુક્ર શનિશ્ચર વાર જૂર ત્રિભુ રવિ સૂમ શનિ અવર સેમ્ય સુવિચાર ૪૩ ન વાર દષાઃ પ્રભવંતિ રાત્રૌ વિશેષતે ભેમ શનિશ્ચરાકે : અ યથા ભર્તરિ માનુનીનાં કટાક્ષબાણ વિકલા ભવતિ |
જેવી રીતે સ્ત્રીનાં કટાક્ષબાણે અંધ પતિ પાસે નિષ્ફલ નીવડે છે, તેવી જ રીતે રાત્રિમાં વારને દોષ લાગતો નથી અને વિશેષ કરીને મંગલ, શની અને રવીવારે રાત્રિએ વારને દોષ લાગતું નથી.
વાર પર કાર્ય શનિ થાપન રવિ નૃપમિલણ જ્ઞાન બુધ યુદ્ધ ભમ ગમને શુક વિવાહ ગુરૂ કામ સંયે સામ્ય ૪૪ શનિ સુતે પરિહરિ કરો મંગલ ભુગતો જણ સોમાં શુક્રાં સુરમુર હાલત મ કરો કાંણ ૫ સચ કીજૈ વાર બુધ થાવર કીજૈ ગેહ ગામાંતરિ શુકરઈ કરે રૂદ્ધિ વૃદ્ધિ હેય દેહ ૪૦
વાર પ્રવૃત્તિ નિશિ પ્રમાણ ઘડી આધી કરી માંહિ ચઉદઈ મેલી પલઈ ત્રીસકવિ કરી ઘી તે પિણ નિસદિન મેલી
પાઠાંતરપળે તીસે કવિ કરી ઘડી તે પણ તેમ છમ ભેલી ૪૭
ઉદ્વાહે ચેત્સવે જીવ: સૂર્યો ભૂપાલ દર્શને ! સંગ્રામે ધરણુપુત્ર વિદ્યાભ્યાસે બુધ બલી છે યાત્રામાં ભાવ: પ્રેક્તો દીક્ષામાં ચ શનિશ્ચર: ચંદ્રમાં સર્વ કાર્યેષુ પ્રશસ્ત ગૃહાતા બુધેલ છે પ્રયાણુમાં શુક્ર બલવાન, વિદ્યાભ્યાસમાં બુધ બલવાન, રાજા ૧ શનિસર ૨ ભૌમ ૩ અને ૪ હવાઈ
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદિની મુલાકાતમાં રવિ બલવાન, વિવાહમાં ગુરૂં બલવાન, રીક્ષામાં શની બલવાન, યુદ્ધમાં મંગલ બલવાન અને સર્વ કાર્યમાં ચંદ્ર બલવાન જેવો જોઈએ.
બાકી પળ વીતી ઘડી લાગઇ વાર તી વાર રતનમાલ એ હીર કહિ જાંણી કરો વિચાર ૪૮
સંક્રાતિ પર વારના આરંભને લેક મીન મેષ અલિ કુંભ રવિ વરતે સધ્યા વાર તુલ ધન વૃષ કરકે વદતિ રયણિ મધ્ય વિચાર ઇલ મિથુન મકર કન્યા હરિ સૂરિજ ઉગઈ તે વાર સંકાસ્યાંસું હીર કહે કીજ કારિજ સાર ૫૦
સંક્રાંતિમાં વાર બદલવાનો નિયમ કુંભ, કરક વૃખ સિંહ ચિહું પ્રહ સંક્રમે ભાણુ મેષ મિથુન તુલ વૃશ્ચિકે સંક્રમણ કરે મધ્યાન. મીન મકર કન્યા ધને સંધ્યા સંક્રમણું હાઈ; વાર સંક્રમણ ઈસી પર હુવે જેતીષ ભાખે છે. કુંભ, કર્ક, વૃષભ અને સિંહ-પ્રભાત સમયે મેષ, મિથુન, તુલા અને વૃશ્ચિક=માન્ડ સમયે મીન, મકર, કન્યા અને ધનસંધ્યા સમયે
અજ અલિ ઘટ મીને ભાસ્કરેડક્ત પ્રયતે | વૃષ ધન કુલો રાખે ચાર્જ રાત્રો તુલાયામ છે મિથુન મકર સિંહે કન્યકામાં પ્રભાતે છે ઈતિ વિધિ ગણુનીયે વાસર: સંક્રમેષ છે
શુભકર વાર નિજ રાસ ત્રીજે છ દશમે અનઈ ઈચ્ચાર જે ગ્રહ હૂવ સે વાર તિણુઈ કામ કીયૐ સુખકાર પ૧ ૧ વર તે ૨ વહતિ સૂર ૪ લહિ
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વવારાગણુનીયાસ્તા રવિ શુક્ર બુધેદવ: શનિ જીવ કુજાયા હેારા:સ્તાવારત: ક્રમાતું ચંદ્રજ્ઞ ગુરૂ શુક્રાણું હેરાડ સવોર્થસિદ્ધિદાઃ |
રવિ માર્કપુત્રાણું કૂરા હિરા ને શેના: | ૧ |
ચંદ્ર, બુધ, ગુરૂ અને શુક્રની હોરા સર્વાર્થસિદ્ધિ કરે, અને બીજી હેરા ફરે છે તે સારી નહિં, જે દિવસે જે વાર હોય તેની હારી પહેલી ગણવી અને પછી છઠ્ઠા વારની બીજી એમ બધી હારા છઠ્ઠા છઠ્ઠા વારની ગણવી.
હેરાનાં નામ અને કમ વાચ ૧ પ્રવૃત્તા ૨ ઘટીકા ૩ ધનજ્ઞા કાલાક્ષ પહેરા પતાકા સુરાણા દા દાનાપીપાઘ૭ રવિ શુકર સૌચ્ચે શશાંક૪ શૌરીપ યર કુછ
કમેણુ છે ૧ છે હેરા નામ
+ વાર
વાચ : રવિ)ને
પ્રવૃત્તા | શુક શ્રેષ્ઠ
૧ વારની હોરા રા અઢી ઘડી રહે, પછી ઘટિકા | બુધ |શ્રેષ્ઠ
! બીજે વાર ગણો તેની લાગે એ રીતે
એક રાત્રિ દિવસમાં ૨૪ ચોવીસ હારા આવે. ધાનઝા સિમ શ્રેષ્ઠ
રાત્રીએ હોરા પોતાના વારથી પાંચમા પલાણ શનિ નg | વારની આવે છે.
પતાકા
1 ગુરૂ
શ્રેષ્ઠ
દાનાધી)પગલા ને
પાવા
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
હરા. હેરામાન અઢી ઘડી વહે સદા ચઉવીસ બાર દિવસ બાર રજની સાતાં વાર સરીસ પ૨
દિવસના ચોઘડીયાં રવિ ઉદ્વેગ સેમે અમૃત ભમે રાગ બુધ લાહ ગુરૂ શુભ ભૃગુ ચલ શનિ કલહ ગિણી છઠ્ઠી વાહ ૫૩
દિવસના ચોઘડીયા ગણવાને કમ ચોઘડીયું અટકળે કાળા ઘડીનું ગણાય છે. પરંતુ ખરી રીતે દિનમાન કે ત્રિમાનના આઠમા ભાગનું જ ગણવું, કારયુકે શીયાળામાં રાત્રિ મેટી ને દિવસ કે હાય છે અને તેનાથી ઉલટું ઉનાળામાં દિવસ મેટે અને રાત્રિ ટૂંકી હોય છે, એટલે તેને ખરો હિસાબ ૩ ઘડીથી બેસે જ નહિ. માટે ઘડી પળને આઠમે ભાગ ગણવો જોઈએ. ચોઘડીયું જે પહેલું હોય તે જ છેલ્લુ આવે એવો નિયમ છે. ચલને કેટલાક ચંચલ પણ કહે છે.
Gર રવિ સોમ મંગલ બુધ : ગુરૂ | શુક્ર શનિ ૧ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચલ કાલ ૨ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ શુભ ૩ લાભ શુભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ ૪ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચર કાલ ઉદ્વેગ પ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચલ ૬શુભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ ૭ રાય લાભ શુભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત ૮ કિગ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચલ કાલ
૧ ભારઈ વય
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રંથાન્તરે–ઉગામૃત રેગ: લાભ શુભ ચલ કાલ: વારાદિષ ષષષષ્ઠયાશ્ર દિવારોત્રી પંચમા:
રાત્રિના ચોઘડીયાં
વાર
રવિ સોમ મંગળ બુધ ગુરૂ શુક્ર શનિ ૧ જીભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ ૨ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ
ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ શુભ IFામ લાભ શુભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત ૫ - ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચલ ૬ લાભ શુભ ચલ કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રાગ 9 ઉઠેગ અમૃત રોગ લાભ શુભ ચલ કાલ
૮ રાભ ચર કાલ ઉદ્વેગ અમૃત રોગ લાભ જે દીવસે સવારમાં જે ચોઘડીયું હોય તેનાથી આગળ છઠ્ઠા વારનું પહેલું ચોઘડીયું તે સવારના વારનું બીજું આવે તે વારથી છઠ્ઠા વારનું ત્રીજુ ચાઘડીયું એમ ગણતાં આઠમું જે સવારમાં હોય તે જ બીજીવાર સાંજે આવે. અથવા છઠ્ઠો આગળ ન ગણે તો પાછલા ત્રીજા વારનું પહેલું તે આ વારનું બીજું. તેના થી પાછલા ત્રીજા વારનું તે ત્રીજું એમ ગણવું. જેમકે રવીવારે પહેલું ઉદ્વેગ, બીજુ શુ કરનું પહેલું તે રવીનું બીજુ, પછી બુધનું પહેલું તે રવીનું ત્રીજું એમ ગણવું. અને રાત્રે પહેલું એટલે રવીથી પાંચમે વાર ગુરૂ તેનું પહેલું શુભ, તે રવીની રાત્રે પહેલું આવે. વળી ગુરૂથી પાંચ વાર સેમ તેનું દિવસનું પહેલું અમૃત, તે રવીની રાત્રે બીજું આવે. એમ દરેક પાંચમાં વારનું પહેલું એમ ગણવું.
શુભ ૧ ચલચ ૨ કાલંચ ૩ ઉગા ૪ મૃત ૫ રેગ ૬ લાભ ૭. આ પ્રમાણે રાત્રિનાં દરેક વારનાં પહેલાં ચોઘડીયાં અનુક્રમે
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાણવા અને દિવસ માટે “ઉગા ૧ મૃત ૨ રેગા ૩ લાભ શુભ પ ચલાં ૨ તક૭” અંતક એટલે કોલ. આ પ્રમાણે દિવસનાં દરેક વારનાં પહેલાં ચોઘડીયાં અનુક્રમે જાવાં. દિવસનાં લાભ અને અમૃત ચોઘડીયું જેડે આવે અને રાત્રે શુભ અને અમૃત જેડે આવે તેમ દિવસે રેગ અને ઉગ જોડે આવે તથા રાત્રે રેગ અને કાલ જેડે આવે.
રાત્રીનાં ચેઘડીયાં રવિ શુભ રાશી ચલ ભમે કાલ બુધે ઉમ ગુરૂ અમૃત ભેગુ રેગ શનિ લાભ ગિણે ઈમ ચોઘડીયાં રાત્રીમાં પંચમે પંચમે લાગેહ ૫૪
વાર પરત્વે વ ચાવડીયા સાતાં વારાં અધ પહર જે ઉત્તમ સંચ રવિ પહેલે બીજે છેડે શશી આઠમે ઈમ પાંચ પપ નામ અમ સત્તમ ચતુર્થ બુધ તેય છ અફ ગુરૂ બીજે પણ સત્તમ ટાલ અવરકુન ૫૬
રવિવારે ચોઘડીયું ૧-૨ અને ૨ સેમવારે
૧પ અને ૮ મંગલવારે
૪૭ અને ૮
૩-૪ અને ૮ ગુરૂવારે
૨૫ અને ૭ શુક્રવારે
છે ૧-૪-૬ અને ૮ શનિવારે
૩-૫૭ અને ૮ આ અર્ધ પ્રહર અશુભ છે માટે ન લેવા અર્થાત્ આ સંખ્યાવાળાં ચેવડીયાં શુભ કામમાં ન લેવાં. ૧ થી અમે ગમંચ ૨ મ સ ચવષ્ય : ત્રીજ છ અદ્ર શુક ચૌલત
બુધવારે
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભૃગુ જંગ ચદડ અનુમા તિય પણ સમ અર્હમદ એ અશ્વ પહુમાં હીર કંઠે સૂક્ષ્માં હીર મુણિંદ ૫૭
આ ચાબડીમાં શુભ છે માટે લેવાં
રવિવારે ૬ઠું, સેામવારે પહેલુ, મંગળવારે ચેાથુ, બુધવારે આઠમુ, ગુરૂવારે પાંચમ, શુક્રવારે આઠમુ અને શનિવારે સાતમુ શુભ ચાઘડીયાં
એ ષડીયાં શુભ સૂર છડે બુધ અ ચાર બ્રૂ સત્ત શનિ સયા શશી છંઞ અઠ્ઠમા ગુરૂ પંચમે પવિત્ત ૫૮
છાયા લગ્ન મુફ્ત
તનુ છાયા મણિ ભૂમિસ રિવ પાવડાં ઈંગ્યાર બુધ આઈં મોંગલ નવમી સાતě સુર ગુરૂવાર ૫૯ શુકર સેમ નિસરાં સાઢાં અડ્ડય પાય હીર કર્યું તે જીગતિસુ મુહૂરત હુવઇ સુખદાય ૬૦ આ છાયાલગ્ન હાય તા શુભલગ્નના અભાવમાં પણુ ગમન, પ્રવેશ, પ્રતિષ્ઠા, દીક્ષા, વગેરે શુભ કાર્યો કરવાં એવા વિદ્વાનાના
મત છે.
આરસિદ્ધિ આદિ ગ્રંથામાં કહ્યું છે કે–શુભ ગ્રહે લગ્નના અભાવમાં વિરૂદ્ધ દિવસેામાં આવશ્યકતાએ ગમન, પ્રવેશ પ્રતિષ્ઠા આદિ શુભ કાર્યો કરવાં. વિદ્વાનાએ કહ્યું છે કે શુભ શુકન, નિમિત્ત અને શુભ લગ્નના અભાવમાં આ છાચાલગ્નમાં નિશ્ચયે કરીને શુભ કાર્ય કરવુ જોઈએ. નસ્પતિ જયચર્ચામાં કહ્યું છે કે
નક્ષત્રાણિ તિથિ વારા સ્તારાÄ ખલ ગ્રહા: દુષ્ટાપિ શુભ ભાવ ભજતે સિદ્ધ છાયચા ॥ ૧ ॥ આ બાબતના વધારે ખુલાસા આરસિદ્ધિ વાતિકમાં છે.
ચૌ સત્ત
૧ યુક્ર
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વસિદ્ધિકર મુહૂર્ત તનુ છાયા લગન (પગલાંથી)
..
મંગલ
છાયાપાદ મહુર્ત
સ્વછાયા ત્રિગુણી કૃત્ય ત્રયોદશ સમન્વિતા અષ્ટલિસ્તુ હરેભાગે શેષે ચિવ શુભાશુભ ૧ | લાભશેકે દ્વિસિદ્ધિઃ વૃદ્ધિ: પંચમ સપ્તકે હાનિશ્ચય તૃતીયેષુ ચતુર્થ રેગ મેવ ચ + ૨ છે ધનધાન્યાગમ: વર્ષે અષ્ટમે મરણું પ્રવમ ન તિથિન ચ નક્ષત્ર ન વારો ન ચ ચંદ્રમા !
સર્વસિદ્ધિ કરું જ્ઞાન જિનસ્ય વચનં યથા છે ૩ બીજના મતમાં–
શને શુક્રસ્થ સેમસ્ય સર્વે પ્રમાણતઃ | બુધેચાણો નવાઃ મે સપ્તપાદા બહપતૌ છે ૧ છે ભાની એકાદશ ચિવ છાયા લ પ્રશસ્યતે છે ન વારે ન ચ નક્ષત્ર ન તિથિ ન ચ ચંદ્રમાં છે છાયાક્ષેત્રે વિવાહાદો પ્રકુર્યાત શુભકર્મણિ ૨
| રવિ | મ | માંગલ
મંગલ
બુક
કર !
| કનિ !
પાઠાંતરે–ત્ત્વનુ છાયા લગ્ન–
અણીયાદા બુધેશ્યાત નવધરણીસુતે સમજીવે પદાનિ યાદેકાદશાકે શશિશનિ ભૂગુ જે સાર્ધ ચવારિ પાદરાઃ છે તસ્મિન કાલે મુહૂર્તે સકલ ગુણયુતે સર્વકાર્યાર્થ સિદ્ધિન નતિ પંચાંગ દે ન ચ ખચર ફલ ભાષિત ગર્ગ મુખ્ય છે ?
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ રાવ | સામ સિંગલ | લ | વ | શ | શનિ |
પાઠાંતરે તનુ છાયા લગ્ન– સાત ગાવ શનિ શુકર લીજે આઠ પાવ બુધ એકલા ભણજે, અગીઆર પાવ રવિ મંગલ જાણુ તેર પાવ ચંદ્ર ગુરૂ નિર્માણ ૧ લાગે દાવ તે ભરી જે પાવ શું કરે તેને રૂડો રાવ સાચે મન કરી ચાલે સેય તે તરણું લે તે કંચન હોય. ૨ | રવિ ! સોમ ! મંગલ / બુધ | ગુરૂ 1 શુક્ર | શનિ
બીજા કેઈકના મતમાં--
સાડા નવ શનિ શુક્ર સેમ અગીઆરહ દીજે; અર્ક આઠ બુધ નવ અંગારે ત્રિણ સપ્ત દીજે ગુરૂવારે. રવિ બલ શશીબલ કલબલ જોગણ બલ મત જય; છાયા લઈને ચાલીએ જિમ અજરામર હોય.
-
-
-
લ
રવિમલ શશીબલ રાહબલ ગિની ચક્ર મત જોય છાયા લગ્ન ચલાવિ પ્રિય જિમ અજરામર હાય ૬૧
અભિજિત છાયા મુહૂર્ત માહ અંગુલ તૃણુ ગ્રહી ગિણી અભીયાં શંહ
રજ શશી સોલહાં મંગલ પનરસ માંહ દર ૧ આવે પાવ તો લાગે દાવ ૨ સૂર
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
અભિજીત યોગ ૧૨ આંગુલના શકથી છાયાનું માપ રવિ ] સોમ | મંગલ બુધ | ગુરૂ
-
-
-
બીજા કેઈકે સાત આંગળને શંકુ લઈ અભિજિત કાળ શોધવાનો પ્રકાર કહ્યો છે. જેમકે -
રવી વીસે સસી સે પનરે મંગળવાર બુધ રતન ગુરૂ ત્રદશ શુક્ર શનિશર બાર,
ઊભાં સમ આગલાં તરણું એહ વિચાર ૧ પણ ઘણુંખરા ખાર આંગળને શંકુ લેવાનું કહે છે જેમકે -
રવિ વીસે શશી સેળે પનરે મંગળવાર; બુધ રતન ગુરૂ ત્રદશ શુક્ર શનિશર બાર. ૧ તરણું ભરી બાર આંગુલાં તેની છાયા હેત;
મુહૂર્ત અભિજીત નીપજે તતક્ષણ કામ કરે. ૨ એ વારે અભિજીત લઈ લાત પાતને કર્કટ જેગ; ભણે ગગ રૂષિ એ અમૃતસિદ્ધિ જોગ. ૧
બાર આંગલને શંકુ લઈ “રવિ વીસે” ઈત્યાદિથી જે આવે છે તેનું નામ અભિજીત મુહર્ત છે તે અને ઉત્તરાષાઢાને ચેાથે પાયો ને શ્રવણની પહેલી ચાર ઘડીથી જે અભિજિત નક્ષત્ર કહેવાય છે, તેમાં ભેદ છે. અભિજીત નક્ષત્ર ૨૭ દિવસે એકવાર આવે છે. અને અભિજીત મુહૂર્ત તે દરરોજ સવારે અને સાંજે બે વખત આવે છે. - બુધ ચવદાં ગુરૂ તેરહાં બાર બાર ભગુ મંદ
ગિણિગિણિ લીજે છાંહડી બેલૈ હીર મુણિંદ ૬૩ વિજય મુહુર્ત
ઢૌ પ્રહરી ઘટીકા ૧ હિનો દ્રો પ્રહશે ઘટિકા ૧ ધિકો છે વિજય નામ ગાય સર્વકાર્ય પ્રસાધક: ૧ ૧ ૧
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
વિજ્ય મૂહુર્ત વાસર વિચે જે બે થી વિજય મહુરત તે કાજ કરો સે હીર કહે જિમ સુખ આવે દેહી ૬૪
શિવ લિખિત મુહૂર્ત શિવા લિખત છહ માસનાં શ્રાવણ ભાદ્રવ માહ ફાગુણ ચત્ર વૈશાખ દિન સગબાઈ શુભગ્રહ ૬૫ સૂ | | બ | ગુ ! ! ! શા |
આ વારે આટલામે અડધો પહેર તજ. અપ્રહરી - પ્રહરાઈ એટલે ૩ ઘડી કાલાવેલા = કાલલાનું
1 પ્રમાણ ૩ ઘડીનું છે. કયા વારે કયા ચેઘડીયાં તજવાં યોગ્ય છે, તે બતાવે છે. અહો બુધે સૂર્ય સુતે દ્વિતીય સેમે તૃતીયા ચ જીવે ચતુથી પછી કુંજે સપ્તમી ભાર્ગવે ચ સૂડષ્ટમી ચૌઘટી વર્જનીય છે
અર્થાત્ –રવીનું ૮મું ઉદ્વેગ, સેમનું ૩નું શુભ, મંગલનું ૬ કાલ, બુધનું પહેલું લાભ, ગુરૂનું ૪થું ચલ, શુક્રનું ૭મું રેગ અને શનિનું ૨ જું શુભ આટલા ચોઘડીયાં તજવા લાયક છે. સેલહ બી ઘડીયાં વાર તે રયણિ પણિતિમ જાણી તે માટે અમૃત ઘડી તેહનાં કરૂં વખાણ ૬૬ રવિદિન શુભ ફુગ ચ દશમ ઈગ્યારમ સેલંસ રચણિ ઇગ તિગ નવ દહા પનરસ સેલસ દંભ ૬૭ શશિ દિન શુભ દુમ પંચ છહ ચાદમ પનરમ બાર રયણિ મહીં શુભ કારિયાં ચતુ પણ દહ ઈગ્યાર ૬૮
* અહીં બધે ઘીયાંને અર્થ અર્ધશહર ગણવાનો છે, અર્ધપ્રહર થતી પર્વત રહે.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભૈમવાર શબવાસરે ચઉ દશમે બાર રયાણિ પશુરસ મારો ચઉદશ અમૃતધાર ૬૯ વાર | સ | ચં ! મું | બુ | ગુ | શું | શ . અને
અપ્રહર
અર્ધપ્રહરી ૭ | ૬ | ૫ | ૪ | ૩ |
કુલિક
. | ૫ | ૪ | ૩ | ૨ ! ૧ | {
ઉપકુલિક }
કંટક
પાઠાંતરને હેક-ઉપકુલિક, કુલિકને કંટક વેગે અર્ધપ્રહાર અમુક વારે તજવાને કમ.
ઉપકુલિક ગુર:સ્થાના ભેમ સ્થાના કટકા
કુલિક શનિ તો ય વારાદો ગણત બુધ: * ચં બુ શુ છે
—– વારે અર્ધપ્રહર ત્યાજ્ય
૭૦
બુધદિન શુભ ચિા અમે દહ તેરસ ચઉદઈ નિશા તિમ ચઉથે નવમ દહ પનરમ સોલે ગુરૂ શુભ બિયતિય અમો નવમ અને પનરેઈ
ણિ તિન્નઈહુગ ચઉથા દશમ ઈગ્યારસ ચરમે વાર | મૂ | ચ | મે | મું | ગુ
૭૧
- -
થોર |વિકુંભI શલ | ગંડ |અતિગં | વજૂ વ્યાધાત વૈદ્ધતિ ઇતિ શ્રી હરકલશે જેન તિષ ગ્રંથે
વાર પ્રકરણું સમાપ્ત
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
નક્ષત્ર પ્રકરણ ૩ ભૃગુ શુભરસ સંગ તેરમે પનરમ કો ઉદાર રયણિ તિજે પાંચમે ઇગ્યારસ નઈ બાર ૭૨ શનિ દિન ઈસમ વસુ દશમ અદ્ર તેર સેલેણ નિશિ ઈમરસ સંગ તેરમો પરમ શુભ હીરેણુ ૭૩ અથ આસુ નઈ કાતિયાં મૃગશિર પોષ ચોમાસ સાતે વારાં શુભ ઘડી કહસું તહિજ માસ ૭૪ સૂરિજ બિય તિય વસુનવમ ભારચવેદ(૧૪) રયણિ પણ સમ તેરમો સાલસ શુભ લેઇ ૭૫ શશી છઠ્ઠો સમ સેલમે અમૃત હિવઈ નિશજોઈ બિય રસ વસુ ઇગ્યાર બારમ નઈ પનર ૭૬
જે નક્ષત્રના જે તારા કીધા છે. તે આંકની સંખ્યાવાળી તિથિ ને તે નક્ષત્રદનિયું મળે તે અશુભ જાણવી. દા. ત. અશ્વિનીના ૩ તારા છે. તે અશ્વિનીને ત્રીજ અશુભ જાણવી. વળી કૃત્તિકાના ૬ તારા છે, તો છઠને કૃત્તિકા આવે તો અશુભ જાણવી. શતભિષાના તાર સે છે, તો સે ને પંદરે ભાગતાં શેષ દશ વધે તે શતભિષાને દશમ અશુભ છે. તેમજ રેવતીના ૩૨ તારા તારા છે, તે ૩૨ ને પંદરે ભાગતાં બે શેષ વધે તે બીજ ને રેવતી આવે તો અશુભ છે. આ પ્રમાણે દરેક નક્ષત્રે તિથિઓ સમજવી. નક્ષત્રેના તારાની સંખ્યાથી થતી નિષેધ તિથિ.
નક્ષત્રના તારાની સંખ્યાથી થતી નિષેધતિથિ. નક્ષત્રો અભ|ક સામા પુન , અલે મ . ફ. ફા.
તારા
નિષેધતિથિ | | |
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
નક્ષત્ર
તારા
તિથિ નિષેધ ૫૧
નક્ષત્ર
-
તારા
બધ
સ્વાવિ અનુ
૪
૪
જીત
૧૦૦
૪
૪
યે સૂ પૂ. જા . ષા અભિ.
ર
T
૧૬ ૪
ર
૧
પૂ. ભાઉ. ભા
ર
૪
૪
૩
૪
રેવતી
OF
.
T
તિથિ નિષેધ ૩ ૪ ૧૦ મ ર્
૨ ૨ બીજ
ભીમ ઇંગ ફુગ સગ વસુ અમૃત એતા દીઠુ ણિ રસ સમ ખારમા પનરમ સેાલમ લિડ ૭૭ બુધ ત્રીજો પંચમ નવમ ઇગ્યારમ પનરેઇ નિશિ ઇગ દુય ચથા દસ ઈગ્યારમ સેલેઇ ઇઞ રસ સગ નવ તેર તિથિ સાલમ સુરગુરૂ વાર નિશ દુગ તીજાહિં ભલે ઈંગ્યારમ નઈં ખાર શુક્ર ઈંગ પણ સત્તમેા ચવામ સાલમ દીઠુ રણિ તિય ચ બારમા તેહિ ભલેઇ થાવક્રિન ક્રુતિય વસુ ચવક્રમ પનરમ ખાર નિશિ ઇત્ર ચથા તરમા ચઉદશહીર સસાર હિવઇંજેષ્ઠ આષાડદુગ રવિતિન્નઇ યથા ઠાવાર રણિય તિય વસુ નત્રમ ચક્રમ પનરમ સાર સેમઇ વાસર સત્તવસુ રુદ્ર તેર અમિયાંત રણિત છઠ્ઠું સત્તમે બાર તેર શુભગાહ
9.
Ge
.°
૯૧
૮૨
ર
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંગલ દિન શુભ તિય નવમ ઇગ્યારમ હિતકાર રચણિ પહિલે બિય વસુ દશમ નઈ ઈગ્યાર ૮૪ બુધ ઈગ છ સાતમે પનરમ સેલમ સાર રચણિ પણ રસ બારમે ચઉદમ કહિ બાર ૮૫ ગુરૂવારે શુભ ઈગ દુખ વસુ ઇગ્યાર ચઉદેઈ (૧૪) આણિ ચઉથા નઈ નવમ દશમે દુખ ચેઇ ૮૬ શકે શુભ પણ અમે નવમ.. અથ રાતિ ચે પણ દશમ ઇગ્યારમે સલમ સુત્તમ ભેત્તિ ૮૭
અર્ધપ્રહાર રવિ ઉથ શશી સત્તમે મંગલ ગીય બુધ પંચ અઠ્ઠમ ગુરૂ ભૃગુ તીયડે શનિ છઠ્ઠો અધમં ચ ૮૮
કાલાવેલા શનિ દુગભગ સમ વેદ ગુરૂ હિલો બુધ નિહાલ મંગલ પ ત્રીજે શશી ભાણુ અઠ્ઠમ તજ કાલ ૮૯
કુલિક ભાનું સપ્તમ છહ શશી ભેામ પંચ બુધ ચાર ગુરૂ તીજે દુગ દાનવપતિ શનિ ઇગ કુલિક નિવાર ૯૦
ઉપકુલિક શનિ જ ભગુ સગઈમ ગુરૂ બુધ બીજે ભૂમિ તીય શશી ચઉો રવિ પંચમે એ ઉપકલિક સદીય ૯૧
સૂર્ય તિય શશી બીયડા ભેમ ઈઝ બુધ સત્ત ગુરૂ રસ ભૃગુ પણ મંદ ચાર એ કંટક તજ મિત્ત ૯૨ કલિકાગ ધનનાશ હવઇ ઉપકુલિકા ભાણ કુલને ક્ષય કંટક કરઈ અધકહરાં પરમાણુ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
યમભૂલ રવિવારે વિષકુંભ તજી શશી ચુલા ભૂમ ગંડ બુધવારે અતિગંજનું વજને ગુરૂ કંડ ૯૪ ભૂગુ વ્યાધાત શનિ વૈકૃત એહ ગ સ વાર હીર કહે વરછ કરી કામ કરે શુભકાર ૯૫
ઉપર બતાવેલાં ૨૮ અઠ્ઠાવીસ નક્ષત્ર અને તેમના ચરણ મુજબના અક્ષરે નામ પાડવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. નશાત્રના ચાર ચરણ અથવા પાયા હોય છે. અને તે દરેક (લગભગ) પંદર પંદર ઘડીને થાય છે. જે પાયામાં જન્મ થાય તે પાયાનાં અક્ષર ઉપર કે તેની આસપાસના તેજ અક્ષરની બારાક્ષરીમાંના કેઈ અક્ષર ઉપર નામ પાડવું. જો તેમ અક્ષર ઉપરથી આપણને રૂચે તેવું બંધ બેસતું નામ ન આવે તો નક્ષત્રના ચરણે ઉપરથી રાશિ કલ્પવામાં આવી છે. તેમાંના કોઈ અક્ષર ઉપરથી નામ પાડવું. બને ત્યાં સુધી નક્ષત્રના ચરણું ઉપરથી જ નામ પાડવું. કારણ શુભ કામમાં જન્મનક્ષત્ર લેવાતું નથી. તેથી જે નામ નક્ષત્ર ઉપરથી હાય તો તરત જ જન્મનક્ષત્રની સમજ પડે. અને ચરણ ઉપર જ નામ પાડવું તે આગ્રહ એટલા માટે છે કે નક્ષત્ર ચરણની પણુ મહાદશામાં ભૂતકાળ ગણતાં અથવા પંચશલાકા, સસશકાલા આદિચક્રોમાં વેધ જેવા માટે જરૂર પડે છે. માટે બનતા સુધી નક્ષત્ર ચરણ ઉપર જ નામ પાડવું.
રાશિ ઉપરથી નામ પાડવા માટે અક્ષરે નીચે મુજબ છે.
આ લા ઈ મેષ, બે વઉ વૃષભ, ક છ ઘ મિથુન, ડહ કર્ક, મ ટ સિંહ, ૫ ઠ ણ કન્યા, રા તા તુલા, ના યા વૃશ્ચિક, ભા ધા ફા ઢા ધન, ખા જા મકર, ગો સી કુંભ, દા ચા ઝા થા ક્ષા મીન.
સવાબે નક્ષત્રની એક રાશિ બને તેથી એક રાશિમાં ચરણ મુજબ નીચે પ્રમાણ અક્ષર આવે છે.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭
યુએલા અશ્વિનિ લીલુલેલે ભરથી આ કૃતિકાને પ્રથમ ચરણ, મેષ રાશિ |
-
-
-
35 ચરણું
વાવીયુ રહિણી કે મૃગશીર્ષનું અર્ધ વૃિષભ રાત્રિ પરંતુ આમ જોવા જતાં ઉપર રાશિ ઉપરથી જે અક્ષરો બતાવ્યા તેમાં અને નક્ષત્ર ચરણ ઉપરથી બનતી રાશિના અક્ષરોમાં માટે ફરક આવી જાય છે. માટે જે નક્ષત્ર ચરણ ઉપર જ નામ પાડયું હોય, અને તે નક્ષત્ર અરણથી છે, એમ ખાત્રી હોય તે ખરી જન્મ રાશિ પકડાઈ આવે. તેમજ મુહૂર્તાદિકમાં વધુ શુદ્ધ જળવાય.
આ નક્ષત્રના તારાઓની સંખ્યા અવનિ તીય ભરણું તીય ષ તારા કુતીય રોહિણી પંચ તિય મૃગશિરાં આદર ઈગ રિસીય પુનર્વસ ચઉ પુષ્ય તિય અષા ષડુ મધ પંચ પૂ. ફા ઉફા દોય દેય હસ્ત પંચચિરાઇ ઈગાર હ૭ ઈમ સ્વાતિ વિસાહ ચઉ ચતુ તારા અનુરાહ જેઠા ત્રિણ રિસિ કહી મૂલ ઈગ્યાર પૂરાહ ૯૮ પૂ. જા . ષા ચાઉ ચાઉ તીય અભિજિત સેય સવણ ત્રણ ધનિ ચઉ સતભીષ સો પુરાય ૯૯ પૂ. ભા હમ ઉ. ભા દુશ રેવઈ વલી બત્તીસ તારા સંખ્યા જે તિથિ તે વરેજો સજગીસ ૧૦૦ અશ્વનિ હરત શહિણી દત્તરાષાઢ ભરણી ધનિલા ચિત્રા ઉ. ફા. શતભીષ ખ્યાતિ મૃગશીર અભિજીત રિવતો પૂર્વાભાદ્રપદ વિશાખા, જાણે
-
- -
-
-
- -
નિસ ઘેડ પાડે | સર્ષ
નિળીઓ હાથો સિંહ
| વાઘ
| ગાય
નક્ષત્ર નામે
આદ્રા |અનુરાધા કૃત્તિકા | શ્રવણ પૂર્વાફાલ્ગની પુનર્વસુ મૂલ ! ચેષ્ટા | પૃષ્ઠ |પૂર્વાષાઢા મધા | અષા
થાનિ ! કુતરો | હરસુ ! બકરે! વાંદરો ! ઉંદર
બિલાડી
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
નસવાણ ચેચોલા અશ્વિની લીલુલેલો ભરી આઈએ કૃત્તિકા વાવીન્દ્ર રોહિણી ૧૦૧ વેવાકાકી મૃગશિરે વહે કુઘડછ આદ્રા કહે કેકેહાહી પુનર્વસુ, હુહેડા પુષ્ય ૧૦- ૨ ડીડ્રેડ અશલેષમાં બધા મામીયુમ ૧ મેટાટીટુ પૂફાગુની પાપી ઉફા ૧૦ ૩ પુષમુઠ હસ્તમાં પેપરરી ચિત્રા સરેરાતા સ્વાતીમાં તીતૂતે તે વિશાહ ૧૦ ૪ અનુરાધા નાનીમૂને નેયાયી, જિહ. એભાભી મૂલરિસિ સુધાફાઢા પૂષાઢ ૧૮૫ ભેજાજી ઉષાઢમાં અભિજિતુ જુજબ ખિખખખાં સરવણું માગીગુગ ધનિ ૧૦ ૬ ગેસાસીસુ શતભિષાં પૂભા સેદિક
ઉભાદ્રા કુશાઝથા રેવતી દેદાચીચ ૧૦૭ અર્થાત-રેવતી, અશ્વિની, ભરણી, કૃતિકા, હિણી, મૃગશિર આ નક્ષત્રે આદ્ય ભાગ મુંજાનાં તે સ્ત્રીને ભસ્તર પરમ વલ્લભ હોય.
આદ્રા, પુનર્વસુ, પુષ્ય, અષા, મઘા, પૂર્વાફાગુની, ઉત્તરાફાગુની, હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, વિશાખા અને અનુરાધાએ ૧૨ નક્ષત્રો મધ્ય ભાગ ચુંજાનાં-પરસ્પર પ્રીતિ.
ચેષ્ઠા, મૂલ, પૂર્વાષાઢા, ઉત્તરાષાઢા, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા પૂર્વાભાદ્રપદ અને ઉત્તરાભાદ્રપદ નક્ષત્ર અંત્ય ભાગ ચુંજાનાં ભત્તરને સ્ત્રી વલ્લભ હેય.
નક્ષની સંજ્ઞા અને કાર્ય સ્વાતિ પુનર્વસુ શ્રવણ ય એ પાંચે ચાર પણ તિને પૂરવ મધ ભરણી કર પંચ પરમાણુ ૧૦૮
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિને ઉત્તરા ને રોહિણી એ ધ્રુવ બાલ્યા ચાર તીક્ષણ આદ્ર અશલેશકું જેઠા મૂલ વિચાર ૧૦૯ ક્ષિમ અભિચાં અશ્વની પુષ્ય નઈ વલી હત્ય અનુરાધા મૃગ રેવતી ચિત્રા મિત્રો સાથે ૧૧૦ "મિશ્ર વિશાખા કૃત્તિકા અહિ રિસી કહીયાઈ કર્મ નામ તિસાં પરિણામ તિમ સવિ જણીજ મર્મ ૧૧૧ ગમણુ કરીનૅ ચાર લહ ઉગ્ર થિર હવઈ હતિ વ્યાધિ છેદે તીક્ષણ રિસી મિત્ર સંહારણ હુંતિ ૧૧૨
ઉર્વ મુખ નક્ષત્રો ઉત્તરાતિય શ્રવણાદિ તિય અહા રહિણી પુખ્ત એ નવ ઉરધ મામીયાં કહે હીર કવિ રિષ્ય ૧૧૩ ગેહ તારણ ચેઇય કલશ ઠવણ છત્ર આરામ રાજકાજ મંગલ સવિ કીજૈ ઉત્તમ કામ ૧૧૪
અધમુખ નક્ષત્ર અધો તીનઈ પૂરવા મૂલ મા અશલેશ ભરણી કૃત્તિ વિશાહ સુ કીજે કપ વિશેષ ૧૧૫ વાપી સરવર ભૂમિ પર ઠવિ ભૂમિ નિધાન ખાઈ ગઢ મઠનઈ ભુવન કી જ કામ પ્રધાન ૧૧૬
તિર્યગ્રમુખ નક્ષત્ર રેવરસણિ મૃમ પુનર્વસુ અનુરાહો નૈ છઠ્ઠ
હસ્થાદિ તિને રિસાં તિરછા મુહો પઈ ૧૧૭ હય ગય વસહ ખર મહિષ કરતાં દમણ કરે પાલખી વાહણ ઘણુ વલિ કી જ કામ થઈ ૧૧૮ ૧ અને ૨ અવણાય ૩ પુષ્પ
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
નક્ષત્રની નિ અરૂણ શતભિસ યાતિ હય હસ્થ સાઈ મહસીહ રોહિણી મિશિર બેઉઅહીં નકુલ ઉષાઢ અભિચ ૧૧૯ રેવતી ભરણ યોનિ ગજ સિંહ ધનિષ્ઠા પૂભ ચિત્ત વિશાખા વાવ બે ગેખાં ઉફાં ઉભ ૧૨૦ આદ્રા મૂલે શ્વાન નિ મૃગ જિઠ્ઠા અનુરાહ શ્રવણ પૂષાઢા વાનાં કૃતિકા પુષ્ય અજાહ ૧૨૧ પૂફાં ગુણિ મધ મુસમાં પુનવસુ ને અશલેશ , એ મારી ચાનિ બે લગતે વૈર વિશેષ ૧૨
પાનિ વૈર વિર નકુલ અહિ હય મહિષ મૂષક બિલાડી એહ મૃગ કુકર વાનર અજ ગાય વાધ ગજસિંહ ૧૨૩
હીર કહે જે જીવને દેખી ધરે મન રીસ વરજો તે વર વિંદણી નૃપ સેવક ગુરૂ શિશ ૧૨૪
યુ
પૂરવ જુંજા રેવતી મધ્ય જુજ આદ્ર અંતિમ નું જ જેઠથી લે તજી પ્રમાદ ૧૨૫ રેવતીથી છ મૃગશીરે જે જનમેઈ નરનાર
તો તે પરણી કારિણે વારિભ હ્રવઈ ભરતાર ૧૨૬ જે જનમે મારે રિસી આદ્રાથી અનુરાધ તે મિતું પ્રીત વધે સદા સુખદેહી નિરબાધ ૧૨૭ ચેષ્ઠા ઉભદ નવરીસ જે નરનારી જનમતી
હીર કહઈ તે નારીયાં વલ્લભ હોવઈ કંથી ૧૨૮ ૧ ને સાહ
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
ગણ
અનુરાધા મૃગ અશ્વિની પુષ્ય પુનર્વસુ સ્વાતિ રેવતી શ્રવણુ હસ્તસુ એ દેવગણે વિખ્યાતિ ૧૨૯ ગિન્નઇ ઉત્તરા પૂર્વત્રય સત્તમી ભરણી જોઇ આદ્રા ને વલા રહિણી માનવગણુ ઇમ હાઇ ૧૩૦ જેઠ મૂલ ને શભષા મા ધનિષ્ઠ અશલેશ ચિત્રા વિશાખા કૃત્તિકા રાક્ષસ ગણુ બેલેશ ૧૩૧ હીર કહઈં સમણુ સુખી દેવઇ રાક્ષસ વાદ મધ્યમ માનવ દેવતા રાક્ષસ મનુષ વિષાદ ૧૩૨ અથગણુ વિચાર.
અર્થાત્ શ્રવણુ, મૃગશિ, અશ્વિની, પુષ્પ, હસ્ત, પુનર્વસુ, રેવતી, સ્વાતિ અને અનુરાધા. આ ૯ નક્ષત્રા દેવગણનાં છે. રાહિણી, પૂર્વાફાલ્ગુની, પૂર્વાષાઢા, પૂર્વાભાદ્રપદ, ઉત્તરાફાલ્ગુની, ઉત્તરાષાઢા, ઉત્તરાભાદ્રપદ, આદ્રા અને ભરણી. આ ૯ નક્ષત્રા માનવ ગણુનાં છે.
કૃત્તિકા, ના, વિશાખા, અશ્લેષા, શતભિષા, ધનિષ્ઠા, ચિત્રા, જ્યેષ્ઠા અને મૂલ, આ નક્ષત્રા રાક્ષસ ગણુનાં છે.
કદાચિત્ રાક્ષસો કન્યા વો ભવતિ માનવ: । ભત્તર અમે માસે માર તે ચ વિવાહિતા !
અર્થાત્——મીન, વૃશ્ચિક, કર્કના વિપ્રવર્ણ, તુલ, સિંહ, મનના ક્ષત્રિયવર્ણ, મકર, કન્યા અને વરખને શૂદ્રવર્ણ તથા મેષ, મિથુન અને કુંભના વૈશ્યવ જાણવા.
પાઠાંતર-કર્કેટ વૃશ્ચિક મીન સે। વિપ્રા મેષ સિ’હુ ધન ક્ષત્રિવરણા; વૃષ કન્યા મકરે વૈશ્યા મિથુન તુલ કુંભે શૂટ્ટા.
પાઠાંતરે ઉંચ નો વર સમ્યગ્ હીન વણી ચ કન્યા 1 વિપરીત ભવેત્તશ્ય તસ્ય ભોં ન જીવંત ॥ વિપ્ર વ તુ ચા નારી શૂદ્ભવશેષુ ય: પતિ 1 ધ્રુવ ભવતિ વૈધવ્ય શક્રસ્ય દુહિતા ચઢિ
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉંચવણી અદા નારી તસ્ય ભર્તા ન જીવતિ | જીવતિ તસ્ય ભરતા જ્યેષ્ઠ ગર્ભો ન જીવતિ |
કદાપિ પુત્ર જીવંતિ તસ્ય ગૃહ કલેશ કારિણું. પાઠાંતરે-ઉંચ વણી યદા કન્યા નીચ વ યદા પતિ છે
યદિ દેવ કુલે જાતા તસ્ય કન્યા ન જીવતિ | નીચ વણી અદા કન્યા ઊંચ વર્ણ યદા પતિ ધન પુત્રવતી કન્યા રૂપ સૌભાગ્ય દાયિની છે અમૃતસિદ્ધિ એગ ૧, સિદ્ધિગ ૨, સુગ ૩, સામાન્ય ગ, ૪ અને દુષ્ટગ ૫. આ પ્રમાણે ચેરના પાંચ ભેદ છે. આ પાંચ યુગમાં પહેલા ચાર યોગ તે શુભગે છે અને દુષ્ટગ કુગ અર્થાત અશુભ યોગ છે.
બીજા બધા યોગ સારા થાય છે, પરંતુ વિષયેગ અમૃતસિદ્ધિ ગને બગાડે છે. પણ તે વિયેગથી પ્રબળ થતા નથી. વિષગથી વધારે ખરાબ મૃત્યુગ છે, પણ તેને રવિયેગથી નાશ થાય છે.
અહીં જે શુભ યોગો લખ્યા છે, તે દરેક શુભકાર્યમાં લેવાય છે. તો પણ લગ્નમાં રેખાઓના ૧૦ વેગ અને વિદ્યત્યાદિ ૮ અને મર્માદિ ૪ એળે અને ખાસ હસ્તમેળાપ વખતે એ કેથી ૧૦ દશ યોગ હોય છે. તે બીજા કોઈ મુહૂર્તામાં ઉપયોગી નથી. માટે તે અહીં લખ્યા નથી. તે ખાસ વેગે વિવાહ પિટલ ગ્રંથમાં આપેલા છે. ચાલુ મુહૂર્તામાં જેવાતા બાકીના ગે અહીં લખેલા છે. સુગ તથા કાગનાં ફળ અને મુદત. કેગ (દુષ્ટયેગ)નું ફળ અત્યંત અસિદ્ધિ (કાર્યનાશ).
સામાન્ય વેગનું ફળ= દેવગે સિદ્ધિ સુગ (શુભયોગ) નું ફળ=વિલંબે સિદ્ધિ
સિદ્ધિગનું ફળ=ઈચ્છિત સિદ્ધિ અમૃતસિદ્ધિ યોગનું ફળ =ઈચ્છાથી અધિક સિદ્ધિ
આ પ્રમાણેનું ફળ “દીનશુદ્ધિ દીપિકા” ગ્રંથમાં દશ
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેલું છે. “ચોતિષસાર' મંચમાં ગાથા ૧૪-૧૫૦ માં અશુભ ગનાં નામ ૧૨ ગણાવ્યાં છે.
સંવત્ત ૧ સૂલ ૨ સત્ત ૩ ભસમ ૪ દંડાય ૫ વજ મુસલાયં ૬ કાલમુહી ૭ યમઘ૮૮૦મદાઢ૯કાણ ૧૦ મિચ્ચાય (મૃત્યુ) ૧૧, છે ૧૪૯ . જાલામુહી ૧૨ ય ખંજે ૧૩ યમલં ૧૪ ઉપાય ૧૫ કક્કડા ૧૬ જેગં એએહિં જોગ સડસ સર્વે કજે હિ અસુહાર્યા છે ૧૫૦
ભાવાર્થ–સંવર્તક ૧, શુલ ૨, શત્રુ ૩, ભસ્મ , દંડ પ, વજમુસલ ૨, કાલસુખી , યમઘંટ ૮, યમદણ્યા ૯, કાણુ ૧૦, મૃત્યુ ૧૧ જવાલામુખી ૧૨, ખંજ ૧૩, યમલ ૧૪, ઉત્પાત ૧૫ અને કર્કટ ૧૬ એ સેલ ચેગ શુભકાર્યોમાં અશુભ મનાયા છે. માટે દરેક શુભ કાર્યમાં વર્જવા જોઈએ.
સાથે સાથે તજવા લાયક બીજા યોગેનું પણ ગ્રંથકાર હીરકલશે વર્ણન કર્યું છે. યોગ છે તેવા વિકુભ -અ બાત ચલ પરિય વ્યતિપાત વષત
વખતની પહેલી ઘડીએ તજવી 1 | 2 || ૬ ૯ | અડધે બધો | બધે વાર અને નક્ષત્રના સાગથી થતા અશુભ યેગે.
કાણુગ શનિ ચિત્રાં થકાં મઘા બુધ ભરણુ ગુરૂ આઇ;
લેમ પૂ. ભદ જેષ્ઠા રવી કાંણુગ વિખવાદ. ૧૬૮ વાર | શનિ | શુક્ર | બુધ | ગુરૂ | મંગલ રવિ
નક્ષત્ર | ચિત્ર | મધા ભરણી| આ | પૂર્વભાદ્રપદ| જેઠા કાણુગની શરૂઆતની નવ ઘડીઓ તજવી. ત્રિપુર
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૃત્યુયોગ
મોંગલ શતભિષાહે હે શિને ગુરૂ મૃગ ભગુ અસલેશ; શશી ઉ–ષાઢ અનુરાદ્ધ રવિ બુધ અસાનિ કલેશ. ૧૩૯
વાર મગલ નિ ગુરૂ
* સામ વિ સુધ
નક્ષત્ર શ્રૃતભિષા હસ્ત મૃગશિર અશ્લેષા ઉત્તરાષાઢા અનુરાધા અશ્વિન
મૃત્યુયોગની શરૂની પાર ઘડીએ ત્યાજ્ય છે. ગ્રંથાંતરે મૃત્યુયાગ.
અધે અરુણિ મૂલ ગુરૂ પૂસા મૂલ સિતલિસ મિગાય । સનિહર પૂસા ચઉંરા ભિગુ રાહિણિ સાઈ અસલેસા ૫૧૮૩૫ સૂરા મઘ અનુરાહા ચંદા ઉસા વિસાહ પુખે હિ । ભૂમે સિતક્ષિસ મા ભરી મઘ જોંગ મિચ્ચાઇ ૫૧૮૪ જ્યાતિષસારે ગાથા ૧૮૩–૧૮૪,
નિ પ
શુક્ર | વિ
નાર
સુધ
નક્ષત્ર અ. મૂ
ગુરૂ
સામ મગલ
પૂ. મૂ. પૂ. બા દિકરા. સ્વા મધા ઉ. જા. વિ શત. આ. શ. માઉ, યા શ્રધા અલે અનુ
પુષ્ય ા. મ.
આ સાત વારમાં આ પ્રમાણે નક્ષેત્ર મઢવાથી
મૃત્યુયેામ
અને છે.
ભાષા -બુધવારે અશ્વિનિ અને મૂલ નક્ષત્ર, ગુરૂવારે પૂર્વોષાઢા, મૂલ, શતભિષા અને મૃગશીર નક્ષત્ર, શનિવારે પૂર્વાષાઢા વગેરે ચાર નક્ષત્ર, શુક્રવારે રાણિી, સ્વાતિ અને અશ્લેષા નક્ષત્ર, રવિવારે મધા અને અનુરાધા નક્ષત્ર,સામવાર ઉત્તરાષાઢા, વિશાખા અને પુષ્ય નક્ષત્ર, અને મંગલવારે શતભિષા, આČ, ભરણી અને મઘા નક્ષત્ર આવે તેા મૃત્યુયાગ અને છે.
ઉત્પાત યાગ.
શશી પૂ. ષાઢ ઉ. ક઼ા નિ ગુરૂ રહિણી ભગુ પુષ્ય, રવિ વિશાહ બુધ રેવતી ભૂમિ ધનિષ્ઠા દુ:ખ.
૧૪૦
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
નાડી
પહેલી નાડી નવરિસી કૃત્તિકા પુષ્ય અશલેશ ચિત્રા સ્વાતિ પૂષા ઉષા ઉભય રેવય કલેશ ૧૩૩ બીજી નાડી રહિણી પુનર્વસુ અને મધ્યાહ કર વિશાહ મૂલાં શ્રવણ પૂબદ અસ્સણિયાહ ૧૩૪ મૃગશીર આદ્રા ત્રીજી થઈ પૂફાગુણ ઉફાહ અનુરાધા જિઠ્ઠા ધનિહ્ શતભીસ ભરણી નિવાહ ૧૭૫ ઇમરિસી જયાં પ્રીતિ બહુ મિત્ર રાય પુર ગામ બેટે જાયે શત્રુ હવે દંપતિ યમપુર ઠામ ૧૩૬
પહેલી નાડી વર મરણ બીજી નાડી નાર તીજી નાડી હીર કહે કુલને કરે સંહાર ૧૨૭
નક્ષત્રથી રાશિ અશ્વિની ભરણી અપય કત્તિય પહેલો પાય તે નવ પાયે મેલિયે મેષ રાશિ કહેવાય ૧૩૮ કૃત્તિકા બાકી ત્રય પાય શહિણી Dારે પાય
મૃગશીર પહિલા પાયે બે વૃષભ રાશિ કહેવાય ૧૩૯ મૃગશીર પુઠલા દેય પાય આદ્રાસ પુનર્વસતિન પાય તે નવ પાયે મેલિયા મિથુનરાશિ જગમાંય ૧૪૦
પુનર્વસુ ઈગપય પુષ્ય સહ ચારે પાય અસલેશ. કર્ક રાશી તે રીતથી જોતીષને ઉપદેશ ૧૪૧
ચારે પાય મઘા તણું પૂર્વા ફાલ્ગણ ચ્યાર ઉત્તરા ફાગુણ આદિપય સિંહ રાશી સંભાર ૧૪૨ ઉત્તરાફઝુર્ણ ત્રણપય મેલી હસ્ત વિચાર ચિત્રા આદિ દોય પય કન્યારાશિ સંભાર ૧૪૩
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિત્રા દોય પય પાછલા ચાર પાયા સ્વાતિ ત્રિણે પાયા વિસાહના તે તુલરાશી વિખ્યાતી ૧૪૪ છેલો પાયો વિશાહને પય ચારે અનુરહ જેષ્ઠા ચારે પય મિલી વૃશ્ચિક રાશી સમાય ૧૫
જ્યારે પાયા મૂલરિસી પૂર્વાષાઢા યાર ઉત્તરાષાઢા એક પય ધનરાશિ ઉચ્ચાર ૧૪૬ ત્રણ પાયા ઉત્તરાષાઢના શ્રવણુ પુરો ભેલી અરધ ધનિષ્ઠા જોડતાં મકરરાશિ ઈમ મેલી ૧૪૭ અરધ ધનિષ્ઠા પાછલે શતભિષ પુરા કાય પૂરવભદ્ર તિહ પય સહિત કુંભરાશિ કહેવાય ૧૪૮ પૂરવા ભદ્ર ચોથે પય લેઈ ઉભદ રેવતી અંત મીન રાશી મેલી હવે જોઈશ હીર કહંત ૧૪૯
વગ અકટતપયશ વરગ આઠ અનુક્રમે સ્વામિ સદીહ હીર કહે નિજ બુદ્ધિ ગણુ ગરુડ બીલાડી સિંહ ૧૫૦
કુકર અહિ મુષક મરગ મીંઢ અણમ જોઇ
કે જ્યાંથી પાંચમે સ તસ વેરી હાઈ ૧૫૧ વરમ વિરોધ લહી સવે વર વાદ વિવાહ વાણિજે પણ વરજે સવિ મ કહાવો શાહ ૧૫૨
શિવણ વિઝમીન વૃશ્ચિક કરક ક્ષત્રી મેષ ધન સિંહ વિશ્ય મકર કન્યા ઉષે શુક મિથુને તુલ કુંભ ૧૫૩ હીર કહે એક વર્ણ સુખ મધ્યમ ક્ષત્રિ વિખ અધમ વૈશ્ય ને બાંભણ શુદ્ધ વિમત ક્ષિમ ૧૫૪
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
નારી વિપ્ર ને શૂદ્ર પિયુ જો હેાય તે દુખ દેઇ અથવા શ્રેષ્ઠા વરણુ ત્રય સગપણ સદા સુખદેઇ ૫૫ વિપ્ર વરણ પરણે સહુ ક્ષત્રિ નવ સધાતી વૈશ્ય પરણે ષડ્ રાશિયાં શૂદ્ર ત્રિરાશિવિખ્યાતિ ૧૫૬
શિશ સ્વામી
મેષ વૃશ્ચિક ભૂમપતિ કુંભ મકર પતિ મદ ધનમીનાં ગુરૂ સિંહૈ રવિ કરક રાશિપતિ ચંદ ૧૫૭ તુલ વરખ ફ્રાનવતિ કન્યા મિથુને બુધ રાશિસ્વાંમી હિવૈ મિત્ર રિપુ જાણી વરને
૧૫૮
મહુ મૈત્રી ગ્રહુ મિત્રોં રવિ મંગલાં શુક્રાં બુધ શશી જીવ શનિ રાહુ સ* હીર કહે વાધઈ પ્રીત અતીવ ૧૫૯
મહે શત્રુતા
૧ ગુરૂ શુમાં ચંદા બુધાં રાાં રવિ શિન મ હીર કહે એ શત્રુગ્રહ મિલતે ઉઠાવે ધૂમ ૧૬૦
૧ શશી સુધ રિપુ રિપુ શુક્ર ગુરૂ વૈર બેને 'દ રવિ રાહ સુ વૈર તછ ખેલે હીર
સુદ
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમૃતસિદ્ધિ આદિ યોગ અમતસિદ્ધિ ગ ૧, સિદ્ધિયોગ ૨, સુગ ૩, સામાન્ય ગ, ૪ અને દુષ્ટગ છે. આ પ્રમાણે ચંગના પાંચ ભેદ છે. આ પાંચ યુગમાં પહેલા ચાર વેગ તે શુભગ છે અને દુષ્ટગ કોગ અર્થાત્ અશુભ ગ છે.
બીજા બધા યોગ સારા થાય છે, પરંતુ વિષયેગ અમૃતસિદ્ધિ ચાગને બગાડે છે. પણ તે રવિયોગથી પ્રબળ થતો નથી. વિષગથી વધારે ખરાબ મૃત્યુગ છે, પણ તેને રવિયેગથી નાશ થાય છે.
અહીં જે શુભ યોગો લખ્યા છે, તે દરેક શુભકાર્યમાં લેવાય છે તે પણ લગ્નમાં રેખાઓના ૧૦ ચોગ અને વિદત્યાદિ ૮ અને મર્માદિ ૪ યોગ અને ખાસ હસ્તમેળાપ વખતે અકેથી ૧૦ દશ યોગ થાય છે. તે બીજા કોઈ મુહર્તામાં ઉપયોગી નથી. માટે તે અહીં લખ્યા નથી. તે ખાસ એ વિવાહ પટલ ગ્રંથમાં આપેલા છે. ચાલુ મુહુર્તામાં જેવાતા બાકીનાગ અહીં લખેલા છે. સુયોગ તથા કુગનાં ફળ અને મુદત. કુગ (દુષ્ઠયોગ)નું ફળ અત્યંત અસિદ્ધિ (કાર્યનાશ).
સામાન્ય યોગનું ફળ દેવગે સિદ્ધિ યુગ (શુભગ) નું ફળ==વિલએ સિદ્ધિ - સિધિયાગનું ફળચ્છિત સિદ્ધિ અમૃતસિદ્ધિ યોગનું ફળ ઈચ્છાથી અધિક સિદ્ધિ
આ પ્રમાણેનું ફળ “દીનશુદ્ધિ દીપિકા” ગ્રંથમાં શોવેલું છે. “જ્યાતિષસાર' બથમાં ગાથા ૧૪-૧૫૦ માં શુભ પગનાં નામ ૧૬ ગણાવ્યાં છે.
સંવત ૧ સુલ ૨ સત્ત ૩ સામે ૪ દડાય ૫ વાજ મુસલાયં ૬ કાલમુહી ૭ યમઘ૮ યમદાઢ કાણુ ૧૦ મિગ્રાય (મૃત્યુ) ૧૧, ૧૪૯ જાલામુહી ૧૨ ય ખંજે ૧૩ યમલ ૧૪ ઉપાય ૧૫ કકકડા ૧૬ જેગ છે એએહિં જેમ સડસ સરવે કાજે હિ અસહાય છે ૧૫૦ છે
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવાર્થ ––સંવર્તક ૧, શુલ ૨, શત્રુ ૩, ભસ્મ ૪, દંડ ૫, વજ મુસલ ૨, કાલમુખી ૭, યમઘંટ ૮, યમદંષ્ટ્રા ૯, કાણુ ૧૦, મૃત્યુ ૧૧ વાલામુખો ૧૨, ખંજ ૧૩, યમલ ૧૪, ઉત્પાત ૧૫ અને કર્કટ ૧૨ એ સેલ ગ શુભકાર્યોમાં અશુભ મનાય છે. માટે દરેક શુભ કાર્યમાં વર્જવા જોઈએ.
સાથે સાથે તજવા લાયક બીજા રોગોનું પણ ગ્રંથકાર હરકલશે વર્ણન કર્યું છે. રેગ એમ વિધિ | ત | લ પરિષ અતિપાત,કૃત
વખતની ] [. પહેલી ઘડીએ ,
| ૯ | અડધાબધે બધે | તજવી વાર અને નક્ષત્રના સાગથી થતા અશુભ યોગ
કાગ શનિ ચિત્રાં શુકાં મધા બુધ ભરણે ગુરૂ આદ્ર; ભેમ પૂ. ભદ જેઠા રવિ કાંણાગ વિખવાદ. ૧૬૧ વાર | શનિ ! યુ ! બુધ ગુર | મંગલ | રવિ
નક્ષત્ર | ચિત્રા | મધા | લ | આ | ભાદ્રપદ ઠા કાણુગની શરૂઆતની નવ ઘડીઓ તજવી.
અત્યાગ મંગલ શતભિષાહ હથ શનિ ગુરૂ મૃગ ભૃગુ અસલેશ; શથી ઉષાઢ અનુરાહ રવિ બુધ એ સાનિ કલેશ, ૧૬૨ વાર | મંગલ |શનિ ગુરૂ ! શા | સેમ રવિ
નક્ષત્ર
શતભિષા કરતા મૃગશિર |અશ્લેષા ઉત્તરાષાઢા, અનુરાધા અશ્વનિ
જ ત્રિપુર
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૃત્યુગની શરૂની બાર ઘડીએ ત્યાજ્ય છે.
ગ્રંથાંતરે મૃત્યુયોગ. બુધે અસ્મણિ મૂલ ગુરૂ પૂસા મૂલ સિતભિસ મિગાય ! સનિહર પૂસા ચઉરે ભિગુ હિણિ સાઈ અસલેસા ૧૮૩ સૂરે મઘ અનુરાહા ચંદા ઉસા વિસાહ પુરૂખે હિં ! ભૂમે સિતસિસ અદા ભરણી મઘ જોગ મિચાઈ ૧૮૪
-જ્યોતિષસારે ગાથા ૧૮૩–૧૮૪.
' આ સાત વાર બુધ ગુર! શનિ | શ | રધિ સમ ! મંગલ | વાર આ
પ્રમાણે નક્ષત્ર
મલવાયી .. મુ. પાદિર.રવા મલા ઉ. પા વિ શત. આ. મારા નક્ષત્ર અ. મJ
-la. મૃ.. વા શ્રાધા અમલે અનુ] પુષ્ય | ભ. મ. | બને છે.
ભાવાર્થ-બુધવારે અશ્વિનિ અને મૂલ નક્ષત્ર, ગુરૂવારે પૂર્વાવાઢા, મૂલ, શતભિષા અને મૃગશીર નક્ષત્ર, શનિવારે પૂર્વાષાઢા વગેરે ચાર નક્ષત્ર, શુક્રવારે રેશહિણ, સ્વાતિ અને અમલેષા નક્ષત્ર, રવિવારે મઘા અને અનુરાધા નક્ષત્ર,સોમવાર ઉત્તરાષાઢા, વિશાખા અને પુષ્ય નક્ષત્ર, અને મંગલવારે શતભિષા, આઠ, ભરણી અને મઘા નક્ષત્ર આવે તે મૃત્યુયોગ બને છે.
ઉત્પાત એગ. શશી પૂ.ષાઢા ઉ. ફા શનિ ગુરૂ રહિણી ભૃગુ પુષ્ય, રવિ વિશાહ બુધ રેવતિ ભૂમિ ધનિષ્ઠા દુખ. ૧૬૩
-
-
નક્ષત્ર | ૫. વા. | ફ | રા | પુષ્ય | વિ | ૨ | ધનિષ્ટ
ઉત્પાત યોગની શરૂઆતની પાંચ ઘડીએ તજવી. ચાન્તરમાં ઉત્પાત, મૃત્યુ અને કાણોગ.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશાખા ત્રયમાદિત્યે પૂર્વાષાઢા ત્રયં શશી ધનિષ્ટાદિ ત્રયં ભૌમ બુધે ચ વતિ ત્રયં છે હિયાદિ ત્રયં જીવે પુષ્યાદી ય ભાર્ગવે છે ઉ-ફાદિ ય મં ચ સર્વ કમણિ વર્જયેત્ | ઉત્પાત મૃત્યુ કાણાખ્યા સિદ્ધિયેગાઃ પ્રકીર્તિતાઃ |
નૈષ-મૂલ-શ્રવણ-ઉ-ભા-કૃત્તિકા-પુનર્વસુ-પૂ-ફા-સ્વાતિ એ સાત નક્ષત્ર ગણવા નહિ, પણ અભિજીત ગણુતરીમાં લેવું.
અશુભ ચોગે ઘડી પ્રહર ત્યાન્ય. અશુભ ચોગ બિ પહુર તછ મૃત્યુ ઘડી તજી ચિયાર, ઉપાતાં પણ કાં નવ પછઈ સહુ શુભકાર.
ચરચેગ. સૂરહિ પૂવ્વસાઢા ચંદા અવાઈ ભૂવિ સાહાઈ બુદ્ધ હિષ્ણુ સુદ્ધ મા શનિ મૂલા હવઈ ચર યેગા.
-તિષસાર ગાથા ૨૧૮ વાર સૂ | ચં માનું | શુ
નક્ષત્ર
વા. આ વિ રે. મહા મૂલ
બીજી પ્રતમાં કાષ્ટકમાં છૂટા પાઠમાં ગુરૂવારે પુષ્ય છે.
વળી આરંભસિદ્ધિ ગ્રંથમાં રવિવારે ઉત્તરાષાઢાને ગુરૂવારે શતભિષા એમ વિશેષ લખેલું છે.
શક્ષસ રોગ રવિ પુષાઢ શશી અરસાણિ ભૂમ મૃગ બુધ અસલેસ, ગુરૂ હસ્થ અનુરામ ભગુ થાવર ઉષા તજેહ, ૧૬૪ એ વારાં એ રિશી મિલ્યાં રાક્ષસ યોગ કહેવાય; મંગલલા હીર કહે વજ્યાં સવિ:સુખ થાય. ૧૬૫
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫. વાઢા અને અગલે હસ્ત નું 16. વા નક્ષત્ર રાક્ષસ યેગને માંગલિક કાર્યોમાં ત્યાગ કરવો
યમઘંટ યોગ શનિ હત્યાં ભેગુ રેહિણી ગુરૂ કૃતિકા બુધ ભૂલ આકરા મંગલ વિશાહ શશી સૂરિજ મધા યમલ ૧૬૬ યમઘંટ વરએ હીર કહેછે ઈસ રિત ઈસો વિચાર રવિ પનાં શશી તેરહ મૈ ઘડી અઢાર, ૧૬૭ બુધવારે ઇગ દશ વડી ગુરૂ ભૃગુ થાવર વાર સપ્ત સપ્ત તત્ર્ય ઘડી જોઈષ ઈમ વિચાર, ૧૬૮ | શનિ, શક
મંગલ | સોમ ! કવિ, વાર હરત રે.હિણી કૃતિક 1 મૂલ આ વિશાખા | મવા નક્ષત્ર
ક
-
-
- -
-
પાઠાંતરે:
શશી અસવનિ વિશાહ રવિવારે તજીએ મશાહ, જેમ મઘા અફારિશી ગુરૂ કિરતક સવણહ. યમઘંટ! ગમન ન કીજીએ ગૃહ પ્રવેશ દાહ જા સુત જીવઈ નહિx કુલ છેદે વિવાહ.
ભાવાર્થ–નીચે મુજબના વારે નીચે મુજબ નક્ષત્ર આવે તો ચમઘંટ વેગ થાય છે. વાર ચંદ્ર | બુધ ગુરુ | સુ મંગલ શુક્ર શનિવાર
મક
વા રે
- ૨-૫-જા, ઉષા
મિલ્મ નક્ષત્ર, વ, અશ્વ -અ! મઘા
ન * પુત્રી જન્મે તે જીવે.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈતિવાર નક્ષત્ર યમઘંટ વાગ અવગે ટાળવાની ઘડીએ
યમટે ત્યજે દૌ મૃત્યુ દ્વાદશ નાડીકા અન્વેષાં પાપ ગાનાં મધ્યાન્હાતુ પરતઃ શુભ ના
યમદાઢ ચુંગ આદિત્યવારે મઘા ધનિષ્ટા મો મૂલં વિશાખ નિષ્ઠા કુત્તિકા મે ભર વિરોધી બે ફાગુની બુપે રૂંધી.-૨ ગુરૂ અશ્વનિ રેવતી શુકથી રોહિણી સંયુક્તી, શતભિષાને હસ્તશનિ વિધી એતે જમદાઢ જગપ્રસિદ્ધિ
- ઈશહીર ગા. ૨૦
વાર) સ ) સે !
છું
IકI
પાઠાંતરે યમદાઢને લોક. ૧ વજહ સુ મઘા ધનિષ્ઠા સામે જ મૂલું અથવા વિશાખા સોમે ભરયાં અથવા કૃત્તિકા બુધાત્તરા ફાલ્ગનીચાનીy છયદા મૃગશીરેનતુ રેવતી ચ શુકે તથા સ્વાતિ વિશાખતાપિ વારૂષય હસ્તષ ભવેતીમદે એતે યમદાઢ જગપ્રસિધ્ધ છે. ૧
jનક્ષત્ર મધવિ-ભૂજ-કાલ મૃ--રીસ્વા-વિજ્ઞાત
પાઠાંતરમાં બુધવારે પૂર્વાષાઢાને પુનર્વસુ છે, કોઈ ઠેકાણે મંગળવારે રેહિણી છે અને શુક્રમાં અનુરાધા છે, વળી કોઈ કોઈ કેકાણે ગુરૂવારે ઉત્તરાષાઢાને અશ્વિનિ છે.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
યમદાઢ ચેગનું કુલ
શશે! રાવણ મારીચા બલિ ચાંપ્યું પાતાલ; એ કહીએ જમનાડી જોશી ખરૂં નિહાલ.
વળી પાઠાંતરે યમદાઢની ઘડીએ–
--જોઈશરીર ૫ ૪
―――
અત ધનિષ્ટા પણુ પ ઘડી શતભિષ પહેલી સાત; એ ખારત યમની ઘડી છાંડી કરી થુલ વાત.
જોઈશીર પ
તુજ મુશલ યાગ અને મહ જન્મ નક્ષત્રારવિ ભરણી સસિ ચિત્તા, ઉસા ભામાઇ બુદ્ધ પશુિહ્રાય । શુરૂ ઉફ્રા ભિગુ જિડ્ડા, રેવય સનિ વજ્જ મુસલાય મહુજમ્મુ રિસી એએ, વજ્જે વિવાહ કીરએ વિહવ ગમણુાર ંભે મરણ, ધ્યેયઠ્ઠવણુ વિદ્વસ શ સેવાઈ હવઈ નિષ્કુલ, કરસણુ અલેાઈ દાહગિઢપવેસ' । વારતે ય જ, વત્યુ વાઈ ભસમાય
ભાવાર્થ –વિવારે ભરણી નક્ષત્ર હાય, સામવારે ચિત્રા, મંગલવારે ઉત્તરાષાઢા, બુધવારે ધનિષ્ટા, ગુરૂવારે ઉત્તરાફાલ્ગુની, શુક્રવારે જ્યેષ્ટા અને શનિવારે રેવતિ નક્ષત્ર હાય તા વસુશલ યોગ થાય છે. વળી આ નક્ષત્રા મહેાના જન્મ નક્ષત્ર પણ છે.
વાર સ સે મ સુ ચ શુ નિ
નક્ષત્ર સ ચિકિ–ષા * જન્મા જ્યે રતિ
“જ્યેાતિષસાર ગાથા ૧૯૫-૧૯૮
આ પ્રમાણે પણ પાઠ છે—
ભર ૧ ચિત્તુરત્તરસાઢા ૩ ણિ ૪ ઉત્તરજ્જુ ૫ છઠ્ઠ ૬ રેવઈ ૭૨ સરાઇ જમ્મુખ્ખિા, એએ હિં. વજ્રમુસલ પુત્થા ૫૧૫
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવાર્થ-આ બહુજન્મના નક્ષત્રમાં વિવાહ ન કરવો જોઈએ અને કરે તો વિધવા થાય, દેશાટન કરે તે મરણ થાય, પ્રતિષ્ઠા કરે તે દેવસ્થાનને નાશ થાય, કેઈની નોકરી કરે તે પણ નિષ્કલ જાય, ખેતી કરે તે અનાજ પાકે નહિ, ઘર પ્રવેશ કરે તે અગ્નિને ઉપદ્રવ થાય, વિદ્યારંભ કરે તે મૂર્ખ રહે. નવું વસ્ત્ર પહેરે તો સળગી જાય અથવા ફાટી જાય, પંચમહાગ્રતાદિ વ્રત લે તે વ્રતનો ભંગ થાય; પંચમહાવ્રતનો પ્રચાર જેમ ધર્મમાં જ છે એટલે બીજા ધર્મોમાં સંન્યાસી વગેરે થાય તે પણ વ્રતનો ભંગ થાય. સુષ અદા બિરુ રહિ પુખ સિસિ સિતભિસાચ નિવારા ગુરૂ વિસાહા વિજિજય સન્ ગઈ સવાઈ
પાઠાંતરે-વિશેષ કરીને વિવાર ભરણી તથા મંગળવાર ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્ર હેય તે શત્રુગ જાણ.
વાર સ
ચ | મે ||થી ૨
નક્ષત્રમાં પુષક-વા આવિ | શત
–-તિષસાર ગાથા ૧૯૭
અમલ જશવિજયજીના નાના બળી ગએલા હીરકલશમાંથી યાદો
|| ચંદ્ર મંગલ બુધ | ગુરા શુક્ર | શનિવાર 1 વાર
અt
અશ્વમ-આ
- ફિ-અનુરો–રવા. હરે, ૧-જાનું
વાર અને તિથિના સોગથી થતા અશુભ ચગે
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૬
કત્રિોગ પડવા થાવર૪પરિહરે, બીજે ભૂગ વારેણ, ત્રીજે સુરગુરૂ નંદિયે, ચોથે બુધવારે પાંચમ મંગલ છઠ સોમ, સાતમ રૂંધી ભાણ, લીહ મ કા જેશીયા કુલિક એહ પ્રમાણ છે
-જોઈશહીર.
તિથિ) ૧ | ૨
વાર નિા સુદ ગુર/બુદ્ધ | | સે હું તિથિ અને વારને સરવાળે આઠ થાય તે કુલિક પેગ થાય. આને માંકડું અથવા ચાચાનું ઘર ગણે છે અને તે વન્ય છે.
કાગ રવિ બારસ શશી ઈગ્યારશી ભોમ દશમ નવમી બુધ ગુર અમી ભૂગુ સત્તરમી શનિ છઠ્ઠી કકહેણું ૧૬૯
વાર સે | ચં! મં! | | શુ |
ઉપરના વારે નીચેની તિથિ મલવાથી કઈ યોગ થાય છે, ને તેમાં જેઓનાં ગ્રહ જન્મ નક્ષત્રો મલવાથી કાલગ થાય છે.
કર્ક એટલે કર્કટ, ક્રન્ચ અને કડા એ બધાં એકજ નામ છે. તેમાં નિષેધ કાર્યો આ પ્રમાણે છે – ઉગ્નકા શોરકાલે કર્ક (વેદિક હમ્નસા વિધવા કન્યા શોરે મૃત્યુ સમાદિસેતુ
સરકાલ એટલે બાળકના વાર ઉતરાવવાને સમય તથા જનોઈ વખતે અને નવીન દીક્ષા આપતાં વાળ કહાવી નાખવામાં આવે છે તે સમય.
* શનિવાર
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
વળી કયાગ કર્યાં જ્યાં તજવા તેના લાક આ પ્રમાણે. વિવનીય કુલિક ચેાગ કષ્ટપ્રદ સપ્ત સુવાસરે કુ
ત્રિયા જશે જશ વિરૂપ ઘટૌ નિવાદ્ધિ કાકા ભેામે પ્રસિદ્ધ વાર તિષિની સંખ્યાના સરવાળે ૧૩ થાય તા યોગ થાય. અને તે પ્રયા માં નિષિદ્ધ છે.
સાવર× છઠ નવ જઈએ સાતમ શુકર નોંહિ, ય્યામ ગુરૂ અથ્રુસ્ર મળે અધ નુમ જ માંહિ. દશમ મંગળ દુખી આવે જો સામ અગીઆરશી; કર્ક ભેગ ડાય જોતાં રવી આવે મારથી, સહદેવ કહે શાસ્ત્ર ણ પુછે તેને પાલીએ
હાર સંમ દશ દિશા હાય તા પણ ચિંતવી ગામ ન ચાલીએ.
મૃત્યુયાગ
હીર
ઇં પુના શની, ભદ્રા શશી ગુરૂવાર; શિવ ભૂમ નંદા બુધ જયા, ભૃગુ રિક્તા મૃતકાર ૧૯૦
વાર
નિ મન્ચુ શિવ માંગલ સુધ સુર
રિક્તા
તિમિ પ ભા
وف
વાર
સુધ શનિ
સવક યાગ.
બુધ ડિવા શનિ પંચમી ગુરૂ નવમી ખીજ શુક્ર રવિ સત્તમી શિશ તેરશી ચવદશી ભેમ નહીં ટૂક ૧૭૧ એ સાતે લી વાર તિથિ સત્તુંક કહેવાઇ; હીર કહઈ શુભ કામનિ એન્ડ્રુ ન આવે કાઇ ૧૭૨
ઐતહિ એમ પાંચમ
નામ ભીંજ સાતમ તેરશ
ચૌદશ
શ રિવ
સામ
× શનિવાર
નદા ના
જમા
ગુરૂ
મગ૩
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
પડવે મંગલ તીય બુધણ છઠ્ઠી છણા
બીચ શકેણ સત્તામિ શનિ સૂરેણુ છે ભાવાર્થ-ડેવે ને મંગલવાર, ત્રીજને બુધવાર, છઠને ગુરૂવાર, બીજને શુક્રવાર અને સાતમને શનિવાર અથવા રવિવાર આવે તો તે સંવર્તક ચોગ કહેવાય છે. આ વિષયમાં ઘાણ જાતનાં પાઠાંત છે.
ગુરૂ છઠ્ઠો નવમી તિહિ, બિગ બીયા તીય બુધ ઈગતીયા સસિ સામી તેરસિયા, સત્તમિ રવિ ભૂમ અવકિસિ યા છે શનિ પંચમી સંવત્તક જેગં, અવજેશ મy સવૅહિં નહુ કોઈ વિવાહ, મંગલ કાલે હિ વજેહિં
– જ્યોતિષ સાર ગાથા ૧૦-૧૧ વાર ગુર | શુક્ર | બુધ ! સમ ! રવિ | મંગલ શનિ | તિથિ ૬-૯ | ૨-૩ ૧-૦ ૭-૧૩ ૭ ૧૪ | N |
ભાવાર્થ-ગુરૂવારે છઠ અને તેમ, શુક્રવારે બીજા અને ત્રીજ, બુધવારે એકમ અને ત્રીજ, સેમવારે સાતમ અને તેરસ, રવિવારે સાતમ, મંગલવારે ચઉદશ અને શનિવારે પાંચમતિથિ હોય તે સંવર્તક યોગ કહેવાય છે. આ યુગમાં વિવાહ વગેરે શુભ કાર્યો કરવા નહીં અને માંગલિક કાર્યમાં તે ખા સંવર્તક યોગને અવશ્ય ત્યાગ કર કોઈએ.
વિષ્ક ભોગ સૂરિજ ચઉથી બારશી શશી જગ્યારશી ત્રીજ બુધવાર પડવા નવમી મંગલ દશમી બીજ, ૧૭૩ ગુરૂ અમી પૂનિમ તજહું સત્તામાં તેરશ શુક છઠી ચઉદશી થાવર એ તિથિ વાર ન લંક ૧૦૪ હીર કહઈ એ વાર તિથિ વિષભ ચોગ કહાય, વિણકિણહીં રિસી બિલિયાં દૂષણ દૂર પલાય ૧૭૫
| વાર રવિ સોમ. બુધ મંગલ ગુરૂ શુક્ર, શનિ
Mલાગી
વિથિક-૧૨
-ક
૯/૧૦-૨૮-૧
-૧૩-૧૪
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુંજ્ઞાનયોગ
હુતાશન ચેાગ(દગ્ધ-વિષ)મુત્તથિ તામણો. પત્ર-૩ લે. ૮
તિથિ ૭ ૮ ૯ ૧૦
૧૦ ૧૧
ર
વારસા
ગા
શુક્ર નિ વિ તિથિ અને નક્ષત્રાના સચાગથી થતા અશુલ યમકર્ત્તરિ, યમશુલ અને જવાલામુખી યોગ અને તેમનું ફૂલ. પરિવા પરિહર સૂલરિસી ખીયા હિંણી અનુરાહ અનુરાડા ઉત્તરા તિય ચઉથિ ઉત્તરા માહ ૧૭૬ પંચમી મૂલ મા ભરણી છઠ્ઠી રાશી ચાંડુ, હસ્તાં મૂલાં સપ્તમીયાં અહૂમિ કૃતિ વિશાહ ૧૭૭ નવમી કૃતિકા રાહિણી દશમી અશલેશા માની તેરી ચિત્રા સ્વાતિ એ પૂનમ ઉત્તરા તીની ૧૭૮ ઇયાં તિયાં ઈયાં રિસાં મેલીયાં ચમકત્તરિ યમાલ જવાલાયેાગ લહી ખરા હીર કહે તમે ૪૨ ૧૭૯
તિમિર .
૪ ૫ * ७
નક્ષત્રામ
રા. અનુ ઉ મમ અનુ-૩૨મ
ભર
સર્વ કાર્યે નિષેધ.
૧.
૧૫
હ–મૂ ક઼- વિકૃ−રા અલેચવે ઉ-૩
કાલમુખી યાત્ર.
પંચમી મધ ચઉં ઉત્તર નવસિય કિત્તગિય તીય અણુાહા અમિ રાણિ જિમ કાલમુઠ્ઠી યોગ એ મહિયા ॥ —ચૈતિષસાર ગાથા ૧૯૫
ભાવાર્થ-પાંચમને મઘા, ચેાથને ત્રણ ઉત્તરા નક્ષત્રમાંનું ગમે તે નક્ષત્ર હાય, ગામને કૃત્તિકા, ત્રીજને અનુરાધા અને આમને રાહિણી નક્ષત્ર હોય તે તે કાલસુખી યાગ કહેવાય છે.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમાન ગ અણરાહાએ બીયા ઉત્તર તીયા મથાઈ પંચમીયા ૪૨ મૂલા સત્તીયા અઠ્ઠમિત્ર સ’મ્રુત રહિણીયા ! તેરસિ ચિત્તા સાર્ક એએ યમદાઢ જોગ દુષ્ટદાઈ ઉત્તમ કચ્છુ ન કાઈ કારય નહુ કરઈ જઈ માઈ ! જ્યાતિષસાર ગાથા ૨૧૬-૨૧૭
wwwwc
ભાવાર્થ-નીચેના ક્રાષ્ટકમાં સમજુતી ખાખ્યા પ્રમાણેની તિથિએ જે બીજા નક્ષત્રના ખાનામાં દર્શાવેલું નક્ષત્ર હાય તે કાઈ પણ જાતનું ઉત્તમકાર્ય કરવું નહી. અને કરવામાં આવે તે મરણ થાય છે.
તિથિ ખીજ ત્રીજ પંચમી સાતમ સામ તેરશ નત્ર અનુ ઊ-૩ અવા -મ41-291. પાંતરમાં ચમકર્તી મેગ
શ
દ્વિતીયા અનુરાધાયાં તૃતીયા ઉત્તરાત્રય ! પંચમી મઘા સંયુક્તા હસ્ત મૂલેચ સપ્તમૌ અષ્ટમી રાહિણી ચૈવ ચિત્રા સ્વાતિ યેાદો શુલકર્મ ન કર્તવ્ય ષટ્ટ માસે મરણુ ધ્રુવ Lu
માલધ
જ્વાલામુખી યોગ અને તેનું ફૂલ
પડવે મૂલ પાંચમ ભરણી ગ્માઢમ કૃત્તિકા નુમ રાહિણી; દશમ અશ્લેષા સુણ રે સહિયા એ તે જોગ જ્વાલામુખી કહિયા–૧ જન્મ તા જીવે નહિ વસે તેા ઉજડ થાય; નારી પહેરે ચુલા માંહી સમુળી જાય. ગામ ગયા આવે નહિ ધ્રુવે નીર ન હૈાય; ખાટ પહેચી ઉઠે નહિ પંડિત વિચારી જોય. વાવે તે લણે નહિ ભગે તા ભૂલી જાય; કાચું આપ્યું નહિ મલે, એહ વિના ખોજી શું થાય. × નાચંદ્ર ટિપ્પનમાં ને હિણી નક્ષત્ર પાઠ
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથિ 1 પડવા ] પાંચમ ! આઠમ | ગુમ ! દશમ
નક્ષત્ર
| મૂલ [ ભરણું | કૃત્તિકા
ર
| અમ
વેધન નંદા ચ રહિણી વેષ ભદ્રા વેધા ચ વિતિ
જ્યા હત વેધચ રિકતા ચેષ્ટા તથૈવ ચ ૧u પૂર્ણ અનુરાધા પંચ ... ... ! એતાનિ તિથિ વેધાનિ શુભકર્માણિ વર્જયેત્ પરા વિવાહે વિધવા નારી પ્રસ્થાને મરણું છે હાનિકર્તા પ્રતિષ્ટાયાં શિશુ જાતે ન જીવતિ પર
તિથિ નંદા/ ભદ્રા જયા રિક્તાપૂર્ણ
નક્ષત્ર રહિ ? રવ | હતી જેમાં અનુ નંદાદિ તિથિઓના જણાવેલાં નક્ષત્ર સાથે સંગ થવાથી વેધયોગ થાય છે, તે શુભ કાર્યમાં વજર્ય છે. તિથિ-વાર અને નક્ષત્રના સચોગથી થતા અશુભયોગ
યમલગ કર વાર ભદ્રા તિથિ મૃગશિર ચિત્ત ધણિક અમલ યોગ એ હર કઈ ઉત્તમ કામ ન દિ ૧૮૦
તિથિ | ભદ્રા=૨-૭-૧૨
ફરવાર=વિ શનિ-મંગલ
આ કોઈ પણ ત્રણને સંગ થાય તે અમલગ થાય.
અમીર, ચિત્રા અને ધનિષ્ઠા
* રવિવાર, શનિવાર અને મમતાવાર
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
ત્રિપુષ્કર (ત્રિપાખલ ચે) પૂ-બદ ૧ કિત્તિ ર પુણવસાંક ઉફા ૪ઉષા ૫ વિશાહ ૬, ભદ્રા તિથિ રવિ ભ્રમ શનિ યાગ ત્રિપુષ્કર દાહ ૧૮૧
તિથિ
સદ્દા=૨–૩–૧૨
ક્રૂર=વિશનિ-મંગલ
નક્ષત્ર નક્ષત્ર=મૃ. પુન, §-ફ્રા. -ષા, વિ, પૂ-ભા
ત્રિપુષ્કરને કેટલીક જગ્યાએ ખયેાગ કહેવામાં આવ્યે છે. પંચમે પંચ ગુણિત ત્રિગુણુ ત્રિપુષ્કર । યમલે દ્વિગુણુ સહાનિ વૃધ્યાદિક મતમ !
જ઼્યાતિષસારે.
-
વાર
ભાવાર્થ –યમલયેાગમાં શુભ અથવા અશુભ કાર્ય કરવું હોય તે અમણુ, ત્રિપુર ચેાગમાં ત્રણ ગણું અને કરવાથી પાંચ ગણું થાય છે.
પચક ચેગમાં
નરભક્ષક યોગ
તિથના રિક્તા પૂર્ણ ભા જમા
શુ નિ શ્રુ
ગુ
મ ભરણી મલે | મા
વાર મ
નક્ષત્ર
એ ચાર મલિક કામે ન લેવા તે તે
વજ્રમુશલયેાગ.
મરણુ ઉપ૨
સૂરજ સપ્તમી ભરણીયાં ચઉદશી ચિત્રા ચ ગુરૂ ફા ઇગ્યારશી અમી રેવય
× ગાથા કે શેક મળ્યાં નથી.
મ૪ ૧૮૨
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
બુધ ધનિ મારશી શકો છ૩ નવમી ભૂમિ દશમી ઉપાસું એ તિથિ પ્રહ રિસી જન્મી ૧૮૩ વજમુશલ એ ચોગ ભણઈ વિવાહઈ વરજે વિવાહ થાઈ વિધવા બમણે મરણ કહેઈ ૧૮૪ સેવા કીધી હુઈ નિષ્ફલ કરશણ નિલે જાઇ ગૃહપ્રવેશે દુખ દીએ વિદ્યા ભણી ન આઇ ૧૮૫
ઈ ગિહિ બેઠાવણે કઈક હવઈ ઉપાર્ષિ, વધૂમુશલ તજી હીર કહઈ સગલાં હવઈ સમાધિ ૧૮૬
ભરણી ચિત્રાઉ–ષા ધ. ઉ– જે. રવ શથાન્તરમાં પણ આવું જ કહ્યું છે. જેમકે –
વિવાહે વ વૈધવ્ય પ્રવાસે મરણું ધ્રુવંશ વિવાર ચ મૂર્ખર્વ કૃષિ વાણિજ્ય નિષ્કલં પાપ ગૃહ પ્રવેશે દાહ સ્માત સેવા ભવતિ નિષ્ફલ ! ચૈત્ય વંસ પ્રતિષ્ઠાયાં વ્રતધ્વસ દીક્ષિતે પરા વન્ડિ િવ કાસુ મુનિભિઃ પરિકીર્તિત ગ્રહાણાં જન્મ રૂાણિ શુભકર્માણિ વયેત્ aa
પરિઘદંડ વેગ પરિધયંત્ર સમચોરસ કરી વાયવ અગનિ કુણે ઠાવી રહ કત્તિ આદિ રિસિ સમ પૂરવે મધ સમ દખિણ દેય ૧૮૭
૧ નેકરી, ૨ ખેતી, ૩ દેવની પ્રતિષ્ટા કરે છે.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમ અનુરાધા પશ્ચિમે ઉત્તર રંગ ધીનાહિ પૂરવ ઉત્તર સમલે ખ્ખિણ પચ્છમ માંહિ ૧૮૯ વિપરીતે એ મકર। ગમન રિધ ઈંસી પરિ જાણા દેવ ન લ થઇ હીર કટક તે નર મત કહેવા અજાણા ૧૮૯
ઉત્તર
ધ્રુવ
આ - પુન - ૫ - અà–
di
પરિવદ' યાગ
મ-પૂ-ફા-ઉફા-દ-ચિ–સ્વા
-~-~♠13 b]
—
• 6] ~ 1 ~ @ ~~ ~ ~ ~ ~Pre
-
પશ્ચિમ
દક્ષિણ
મુત્ત ચિંતામણિ Àાક ૩૬ તથા ૩૮ પ્રમાણે પરદેશગમને પરિવદ ચાત્ર નિષેધની હકીક્ત
કૃત્તિકાથી છ અશ્લેષા સુધીનાં પૂર્વ દિશાનાં છે. માથી છ વિશાખા સુધીનાં દક્ષિણ દિશાનાં છે. અનુરાધાથી છ શ્રવણ સુખી પશ્ચિમ દિશાનાં છે. ધનિષ્ઠાથી ૭ ભરણી સુધીનાં ઉત્તર દિશાનાં નક્ષત્રા છે. ઉપર નમૂના ખતાન્યે તે પ્રમાણેના જે સમચાસ તેનું નામ પરિધ છે. અને વાયવ્ય કાણુથી અગ્નિકાજી સુધીની જે માડી લીટી કરેલી છે, તે દંડ કહેવાય છે. પ્રયાણમાં પદ્મિના દંડને માળ ગવેા નહિ. અર્થાત્ જે જે દિશામાં લખેલાં છે તે તે નાત્રામાં એટલે દક્ષિણ પશ્ચિમ નક્ષત્રમાં, દક્ષિણ પશ્ચિમ દિશાની યાત્રા શષ્ઠ છે અને પૂર્વ ઉત્તર નક્ષત્રામાં, પૂર્વ ઉત્તરની માત્રા
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક છે. ઘ૩૬ વળી કોણેની યાત્રા-પૂર્વનાં નક્ષત્રમાં અગ્નિકોણની વાત્રા એષ્ટ છે, દક્ષિણનાં નક્ષત્રમાં નૈઋત્ય કોણની યાત્રા શ્રેષ્ઠ છે. પશ્ચિમનાં નક્ષત્રમાં વાયવ્ય કોણની યાત્રા શ્રેષ્ઠ છે અને ઉત્તરનાં નક્ષત્રોમાં ઈશાન કેણની યાત્રા શ્રેષ્ઠ છે. ખાસ આવશ્યકતા હવે તે પરિષદંડનું ઉલ્લંઘન કરીને જવું.
નક્ષત્ર ફૂલ, વાર ભૂલને ત્યાગ કરીને દિફબલિ લગ્નની કૃદ્ધિમાં પરદેશગમન કરવું.
મેષ-સિંહ અને ધન પૂર્વનાં લગ્ન. વૃષ-મકર-કન્યા દક્ષિણનાં હાગ્ન. મિન-તુલા અને કુંભ પશ્ચિમનાં લગ્ન. કર્ક અને મીન ઉત્તરનાં લગ્ન છે. જે દિશામાં લગ્ન, તે દિશાની યાત્રા વખતે હોય તે દિબલિ લગ્ન કહેવાય છે. તેમજ અનુરાધાન્ડસ્ત અને પુપ તથા અશ્વિનિમાં સર્વ દિશાનું પ્રયાણ શ્રેષ્ઠ છે.
અહિં હસ્ત સર્વ દિશાની યાત્રામાં શ્રેષ્ઠ છે એમ કહ્યું છે. પરંતુ એક જગ્યાએ કર્યું છે કે
પશ્ચિમ ઝવણ મ કરીશ ગમણા;
હરિહર શા પુરંદર મરણું. ૧ આવાં આવાં કેટલાંક પાઠ મળી આવે છે, તે વચનેને પણ માન આપવા જેવું છે.
જે વાપી ગ્રહ કેંદ્રમાં હોય તે પરદેશ ગમન ન કરવું જોઈએ. વકીગ્રહના વર્ગમાં કે વારમાં યાત્રા ન કરવી. છે ૩૮
અથ આડવલ યોગ આડવલ યોગ આદિત રિસિ આદિ મેં શશિ આઇ બીજે સત્તમ અઠ્ઠમ સલામ” રિશી કહવાઇ. ૧૯૦ ઈગવીસમે તેવીસ અઠવીસમો રિસી જે હીર કહઈ મંગલ તજે અશુમાં મૂલ સવેઈ ૧૯૧
-ઈતિ આઠવલ ચાગ * ચૌદમ જોઈએ.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
કે વિવાહાદિ શુભ કાર્ય માં છ નક્ષત્રા છોડી દેવાં એઈ એ, તેનાં નામ.
જન્મસ ૧, કર્મલ ૧૦ મુ, સધાતિક ૧૬ સુ, સામુદાયિક ૧૮ સુ, વિનાશ ૨૩ સુ' તથા માનસ ૨૫ મું, આટલાં નક્ષત્રા જન્મ નક્ષત્રથો ગણીને છોડી દેવાં. વળી પાઠાંતરે જન્મ નક્ષત્ર છેડવું નહિં, પરંતુ પ્રતિષ્ટા કારક આચાર્યનું ૧૭મું નક્ષત્ર છેડી દેવુ' જોઈએ.
રવિયાથી નિયુ ગણતાં. ૨-૭-૮-૧૬-૨૧–૨૩ અને ૨૮મ થાય તા તે વિવાહ તથા પ્રયાણું તજવું, અને પ્રતિષ્ઠામાં ૧૦૦ ૧૬-૧૭–૧૮-૨૪ અને ૨૫મુ ાંત છે, તે તેા પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર આચાર્યના જન્મ નક્ષત્રથી ગણીને ટાળવુ એમ છે.
અથ ખાડવલ ચેાગ પ્રચાણે નિષેધ.
રવિયાથી દુનિયા સુધી ગણીને તેને સાતે ભાગતાં રોષ એ અથવા તે શૂન્ય વધે તે આટવલ ચેગ થાય અને રૂ અથવા ૬ વધે તા ભ્રમણાગ થાય તે પણ નિષેધ છે.
સૂર્ય મુક્ત નક્ષત્રથી આટલામું વવું. ૨૦–૧૪-૧૧-૨૧૨૩ અને ૨૯. કુલ-ર=મૃત્યુ, ઉત્ત્પતિ, ૧૪-રાગભય, ૧૬ ખંધન ભય, ૨૧ વિષ, ૨૩ શસ્ત્ર અને ૨૮મે અગ્નિભય ઉપસ્થિત થાય.-ઇતિલ':
આડવી ગમને મૃત્યુ વિવાહ વિધવા ભવેત્ । ગૃહારલે અગ્નિઘાત' સેવા ભતિ નિષ્ફલ ॥ મૃત્યુદ્ઘાતિ ભયં ચૈત્ર અંધન વિષે શસ્ત્રયેટ: t અગ્નિભય ન બ્ય વયેત આડવલ બુધૈ: રા
પ્રયાણુમાં, ખેતી કરવામાં, યુદ્ધને વિષે દસ્તીની શરૂઆતમાં, કુવા ખેાદાવવામાં, તલાવાદિ ખાાવવામાં, બગીચાદિ રાપવામાં, કાઢ વગેરે કરાવવામાં અને ઊંટ, ઘેાડા, રથ વગેરે પર સ્વાર થવામાં આડવલ યોગ વર્જવા જોઈએ.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહે
આવલ તથા ભ્રમણ નષ્ટ ચગે છે,
રવિભાગ઼ણુચેÜાંદ્ર સપ્તહૃત દ્વિર ખ, આડવલય્યાપિચ ૩ ગાળ્યાં ભ્રમણ
ગ્રેષકે
યા
સ્ત્યજેવ
ભાવાસુ નક્ષત્રથી ચંદ્ર નક્ષત્ર સુધી ગણુતાં. ૦-૨૭૧૪–૧૬-૨૧-૨૩ અને ૨૮માંથી કાઈ પણ આવે તે વિવાહ, પ્રચાણુ કે પ્રતિષ્ટા ન કરવી. ગૃહારજ અને નાકરી પશુ ન કરવી. આમાં બે ભેદ છે. ૧ આડવલને ૨ ભ્રમણુયાગ. ભ્રમણ્યાગા ઉલ્લેખ કાઈક જ પ્રથામાં છે, પરંતુ આડવલ ચેાગ સઘળે મુક્તિ જણાવેલ છે.
અથ તિથિ વાર નક્ષત્રે અશુભ ગૃહરૂક્ષકાલ યાગ. દ્વાદશી ભરણી સૂર્ય ચિત્રા એકાદશી શશી દશમ્યાંગારક પૂષા ધનિષ્ઠા નવમી મુદ્દે ul
પૂર્વી ! ચાષ્ટમી જીવે છુટ્ટે જ્યેષ્ટા ગ્ર સપ્તમી 1 ષષ્ઠો શનો ચ રૈવત્યાં કાલયેાગામે વહી ારા
એલિ:સીયા ન સેવૈત પથિ જાતા ન જીતિ ! વિદ્યારલે ચ મૂત્વ રાગે પચમેવિહુ ા ગ્રહપ્રવેશે દારિદ્ર કૃષિ વાણિજ્ય નિલે ! નિવાહેષુ ચ વેધન્ય' શયને (યાતિ) નિષ્કુલ જા
એકલાવાર ભરણીઅે જન્મ નક્ષત્ર મળે તે વયોગ થાય છે. એકલાવારે બારશ આદિ તિથિ મ તા કયાગ થાય છે. વા૨ે અને નક્ષત્રમાં સાતમ આદિ તિથિએ મલે તા સુશલ યોગ થાય છે. અને કયેાગમાં ગ્રહનાં જન્મ નક્ષત્ર મળે તા ગ્રહરૂક્ષકાલયેગ થાય છે.
વાર તિથિ નક્ષત્રે ત્રિષા અધુભ યોગ કાગ.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
વારા સાય મથુ
તિથિ ૧૨,૧૧ ૧૦૯ :
નક્ષત્ર ભરાચ પૂ-ષા ધ. –ફા | યે ||૩
વાર મ
ગુ
મ
શું થ
છ
મ
આ વાર માં તિથિ મળે તા ઝાલયેામ થાય છે. તથા ટ માગ પણ થાય છે,
જો ઉપરના વાર તિથિમાં નીચેના નક્ષત્ર મળે તે ગ્રહ કાલ રક્ષયામ થાય છે તે તેજ છે,
ઈતિ ગ્રહ રૂક્ષ કાવ યાગ,
ગુ શ શ
નક્ષત્ર લ ચિપૂષા ધપુફા જ્યે
2
મા ગ્રહીનાં જન્મ નક્ષત્ર છે. તે વારે તે નક્ષત્ર મળે તેા વાયોગ થાય છે.
ગમે તે વારે ઉપરનાં નક્ષત્રા હાય તા પણ તે ગ્રહ જન્મ નક્ષત્રા શુભ કામ વત છે.
અય ખ્યાતિષસારે પૃ. ૫૬-૫૭ ગાથા ૧૯૪ ભસ્મ અને દયેાગ. ભાણાઈ ગિણરિસિ સત્તમ ભસમાઈ તહુઈ પનરમય યેાગાહિ ઈચ માસ મજૐઈ ઇગવાર ॥
ભાષા-સૂર્ય નક્ષત્રથો ચંદ્રનક્ષત્ર સાતમે હાય તો ભસ્મયોગ અને પંદરમે હાય તા દંડયાગ થાય છે. આ મને યોગે દરેક મહિનામાં એક વાર આવે છે.
અય તિથિ આદિ તે ગડાંત. પૂરણના તિથિ વિચે જાણી વરો (વધ નર અથ નક્ષત્ર આદિ અંતે ગડાંત
ધડી વડે મંડાંત, ઢાલા મનની ભ્રાંત ૧૯૨
રૈવરણ અસલેસ મા છઠ્ઠા ચૂલાં જિઝ, ઉભય ગડાંત કહી ગુરૂ મુખ નિરતા યુજિંગ ૧૯૩
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
અય તિથિ ગંડાંત ગાથાંક ૬૦ તિથિ | અંતની પડી છે
થિ નક્ષત્ર મંડાંત ગાથાંક ૧
રેવતી | અંતની | પડી ૬
, { આદિની, મા
અશ્વનિ | પ્રથમની, ૧
» |
અંતની
,, ને
અષા અંતની
એ છે કે આદિની ,, મા
મધા | આદિની,
,
એ અંતની૦
જા
[ અંતની
| આદિની ,, li
મૂલ
પ્રથમની
અથ નક્ષત્ર મધ્યે ગંડાંત રેવે તિયા પણ ૫ અસણિ ચઉ સુપે મધ સાત જેઠા અ ઘડી મૂલ નવ મધ્ય વહૈ ગંડાંત, ૧૯૪
-ઈતિ નક્ષત્ર મધે ગંડાંત.
લગન ગંડાંત કક સિંહ વૃશ્ચિક ધનાં મીન મેષ મય,
આધિ વડી મંડાંત વહે પાછે લગન સુઝેહ, ૧૯૫ આ લગ્ન ડાંત વિવાહ સમયે તથા માંગલિક કાર્યો તજવું ગડાતે નર નારિ હુઈ જાયા ન જવા દેઈ, આવે તે જુઠા હવઈ લે હીર સવઈ. ૧૯૬
-ઈતિ ગંડાંતે જન્મ ફલ. ર .
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાડતી નક્ષત્ર મધ્યે ગડાંત
રતિ ૩ મધ્યે
શ્રુતિ
અશ્લેષા ૪
મા
યેષ્ઠા
W
છ
મૂળ
**
“
..
*
ન
મીન
મેષ
તિથિ નક્ષત્ર લગ્ન ગડાંત વિવાહ, પ્રયાશે તથા જન્મકાલે અશુભ છે. પુન: શીઘ્રાધે
19
ક
'હ
વૃશ્રિક
"
લગ્ન ગડાંત
અંતની લ ૧૧
આધી પહ
અંતની પક્ષ ૧૫
આદિની
-ES -
ખતની
દિની
પક્ષ ૧૫
૧૫
પવ
તિથિ ગઢ ભગૐ ચ લગ્ન ગૐ ચ જાતકઃ । ન જીવતિ યદા જાતા જીવિત ચ ધની ભવેત્ । પુન: પાઠાંતર---
૧૫
પક્ષ ૧૫
ગડાંતેષુ ચ ચે જાતા નરનારી તુરંગમા । ન ચિર ગૃહે તિષ્ઠતિ ક્રિતિષ્ઠતિ દુખદા ૫૧૫) અથવા મૂયતે માતા પિતા વા ધનવર્જિતા ગડાંત સિવિધાપ્યત્ર વિવાહાદિ શુભાશુભ: હરા વૈધવ્ય ચવિત્રાાદો વિદ્યારભે ચ મૂર્ખતા કૃષિભિ: નિષ્ફલા ચૈવ ગૃહારભે ચ પચતા !શા -ઈતિ ગડાંત લ મુત્ત માર્તંડમાં અને મુ ચિંતામણિમાં પણ વિવાહ પ્રકરણમાં લખ્યું છે કે~
જેમ તિથિની વિષ ઘટીએ છે, તેવી જ નક્ષત્ર અને વારોની પણ છે અને તે વિષે ઘટીના દોષના ભંગ કરનાર પશુ
મા અને કુગ્નના સ્વામી થાય છે.
-મુહૂત્ત માર્ત્તડ
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુના શ્રીધરી પંચાગમાંથી અથ નક્ષત્ર તિથિ વાર વિષ ઘટી કોષ્ટક અંકન. નામ વટી અંકન. નામ ઘટી તિથિઅંક નામ ઘટી વારઅંક નામ ઘટી ૧| અષનિ પhપ સ્વાત ૧ ૫૩ ૫
૧૫ રવિ
1 ૨ ભરણું |
વિશાખા |
| ૨) બીજ
|
કૃત્તિકા |
અનુરાધા
| | ત્રીજ
|
૩ મંગળ
|
* પાહિણી ૪૧૨ ચેષ્ઠા ૧૪ | આ ચેય
) છે.
4 |
૫ મુગશીર}
s | 3 | 4 |
{ મૂળ |
T૫ પંચમ
ગુરૂ
3 |
{ આદા રર
. ર
ર
ા છે
છઠ
પુનર્વસુબેર ઉ વા.
સાતમ
| નર|
| 2 |
ર૦રર શ્રવણ
1
1 ૮ આઠમ
| 2 | 3
|| * | ? 1 2 | * | S |2 | 3 | જ | ૨ | 2
અષા કરર | ધનિષ્ઠા | | | નેમ
વારની વિશ્વ ધટીનું કેક મુહૂર્ત ચિંતાપણી પ ક વિવાહ પ્રકરણે
. ૪૯-૫૧
૦૨૪ શતભિષા
|
દશમ
૧૧ ૫. ફા. રરપ પૂ. ભા. ૧૬.
૧૧ અગીબારશ ૩
૧૨ . ફા.૧૮ર
| 2 | 3 | 4 1 2
ઉ ભા.ર૪
બાર8
|
|| હસ્ત ર૧ર ફેવતિ
hકે તે
૨
!
| ચિત્રા
hી ચૌદશ
? ' . .
પૂનમ ને ! મમ:
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવિ ઘટીઓ જન્મ કાલે પણ નિષેધ છે. તેમ સર્વ શુભ કાર્યોમાં પણ નિષેધ છે. મુહૂર્ત ચિંતામાં ૬ ઠ્ઠા વિવાહ પ્રકરણમાં વ્હે. ૪–૫૧ માં લખે છે કે
નક્ષત્ર વિષ ઘટી ચક્રમાં બતાવેલી સંખ્યાથી વધારે ૪ ઘડી સુધી વિષ ઘટી જાણવી, જેમ અશ્વનિ આગળ ૫૦ ને આંક છે. તે ૫૧ થી ૫૪ ઘડી સુધી વિષ ઘટી જાણવી, એમ બધી વિષ ઘડીએમાં સમજવું. તે વિવાહમાં વરછત છે, પણ તેને પરિહાર છે. પરિહાર–લગ્ન કુંડળીમાં ચંદ્રમા ત્રિકેશુમાં એટલે ૫-૯ મે સ્થાને હોય તે વિષ ઘટીને દેષ નહિં. તથા લગ્નના સ્વામીને રાભગ્રહ દેખતા હોય અથવા લગ્ન પતિ કેંદ્રમાં હોય તથા ચંદ્રમાં શુભગ્રહની રાશીમાં હોય, તથા ચંદ્ર મિત્ર પ્રહની દ્રષ્ટિમાં હાય અથવા પોતાના વર્ગમાં હોય કે લગ્નપતિ ચંદ્રમા હેાય તે તિથિવારાદિ વિષ ઘટીને દોષ દૂર કરે છે.
-ઈતિવિષ ઘટીકા જ્ઞાન વળી મુહૂર્ત મારૂંડમાં પણ લખે છે કે-જેમ તિથિની વિપ ટીઓ છે તેવી જ નક્ષત્ર અને વારેની પણ છે, અને તે વિષ ઘટીના દેષને ભંગ કરનાર પણ ચંદ્રમાંથી અને લગ્નના સ્વામીથી થાય છે. તેમ મુહૂર્તમાડમાં વિવાહ લગન પ્રકરણમાં છે. તે જન્મ વખતે પણ ખરાબ છે. અને ખાસ વિવાહમાં પણ નિષેધ છે. ગ્રંથમાં લખ્યું નથી પણ પ્રતિષ્ઠામાં પણ તેમ હોવું જોઈએ.
અથ વિયા નક્ષત્રથી દનિયા નક્ષત્ર સુધી ગણતાં જે સંખ્યા આવે તેમાંથી રવિયોગના નક્ષત્રોની સંખ્યા બાદ કરતાં બાકીના અઢામાં દુષ્ટ યોગ થાય છે તેમાંના કેટલાક અહીં ગણાવ્યા છે.
રવિયાથી દનિયા સુધી ગણતાં ૧-૨-૩-૧૧-૧૨-૧૬–૧–૨૬ અને ૨૭ અંકોનું ફળ ખરાબ છે અને બાકીના યોગેનું શુભાશુભ ફલ કહેલું છે તે પ્રમાણે જાણવું અને કેટલાકનું ફલ ઉપગ્રહ પણએ કરીને કહીએ છીએ.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
હવે રવિયાથી દનિયા સુધી ગણતાં જેની ઉપગ્રહ સંજ્ઞા છે તે કહે છે.
૫-૭-૮-૧૪-૧૫–૧૮-૧૯-૨૧–૧૨–૨૩-૨૪-૨૫ મુ થાય તે તે નક્ષત્ર પ્રહ કહેવાય છે. આ ઉપરનાં બારે નક્ષત્રો અશુભ છે. આ બાર ઉપગ્રહોમાંના આડ અંકની નીચે જે આડી લીટી કરી છે તેનાં નામ તથા તેમાં વિવાહદિ કાર્યો કરવાથી જે ફલ થાય છે તે નારચંદ્રમાં નીચે મુજબ કહેલાં છે.
વિદ્યુમ્મુખની ચોપાઈ ૪ વિવાહપટલ ૧૭ માં પાઈ આંક ૫૧૧ થી ૫૧૪ માં તેમાં ને અહિં થોડા ફેરફાર છે.
વિન્મુખની આર્યા–
વિષપુત્ર વિનાશ નિવેદત્પતિવેધ તિ શૂલ દશમદિને અશનિપાતર અપત્યુપઘાત સદેવ કેતુ દ્રવ્ય વિનાશચાકા પ૨ પુરુષ તિ કરતિ વજાઓ:
કંપ સ્થાન વિનાશ કુલસંહારં ચ નિર્ધાત: પર પુન: પાઠ-આ યોગો કેટલામે નક્ષત્રે થાય તેને નિયમ.
સૂર્યભાસ્પંચમે વિદ્યત્ નક્ષત્રે શૂલ અમે ચતુર્દશ અશનિપાત: પાત: કેતુ અષ્ટાદશે ઘા હનવિશે ભદુલકા નિર્વાશ્ચ લિવિંશકે છે ત્રવિંશતિએ કંપ: ચતુર્વિશે ચ વજક: મારા પુત્ર નાશ કરી વિદ્યુત ભg: શૂલ વિનાશક: અશનિ વંશધાવી ચ કેતુ દેવર ઘાતક: a (વ્યનાશ કરી ચાલકા નિર્ધાતે બંધુનાશક: ૫
કંપઃ કંપયતે નિત્યં વજે સ્ત્રો વ્યભિચારિણી પઝા ૧ ના ૨ સંતાનધાત.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિન્મુખાદિ બ્લેકેની સમજુતિ અને આઠ પગ જે નક્ષત્ર થાય તેની વિગત, આઠ ઉપગ્રહ દોષની સંખ્યા નામ અને તેનું ફલ.
રવિયાથી પાંચમું થાય છે તેનું નામ વિન્મુખ થાય છે. આ પ્રહમાં વિવાહાદિ કાર્ય કરવાથી પુત્રનું મરણ થાય છે.
રવિયાથી આઠમું થાય તે શલ ગ્રહ થાય છે. આ ગ્રહમાં કાર્ય કરવામાં આવે તે પતિનું મરણ થાય અને સંતાનને ધાત થાય.
રવિયાથી ચૌદમું થાય તે અશનિ ગ્રહ થાય. આ ગ્રહમાં કાર્ય કરવામાં આવે તો દશ દિવસમાં જ વજપાત થાય પાઠાંતરે પતિના વંશને ઘાત થાય.
રવિયાથી અઢારમું થાય તે કેતુ ગ્રહ થાય. આ ગ્રહમાં નાનાભાઈ (દિયેર) સષ્ઠિત પતિને ઘાત થાય.
રવિયાથી ઓગણીશમું થાય તે ઉલ્કાગ્રહ થાય. આ ગ્રહમાં ધનને નાશ થાય.
રવિયાથી બાવીશમું થાય તે વગ્રહ થાય. આ ગ્રહમાં શીલપણું થાય અને સ્ત્રીના ભાઈને નાશ થાય.
રવિયાથી તેવીશકું આવે તે કંપગ્રહ થાય. આ પ્રહમાં સ્થાનભ્રષ્ટ થાય,
રવિયાથી ચાવીશમું થાય તે નિર્ધાત ગ્રહ થાય. આ ગ્રહમાં કુલનો નાશ થાય અને સ્ત્રી વ્યભિચારિણી થાય છે.
બારમાંથી બાકીના ૭-૧૫-૨૧ અને ૨૫ ના આંકવાળા ચાર ઉપગ્રહે અનિષ્ટ ફલને આપનાર છે.
વળી ૮૧ પદના નામવાળા (સર્વતોભદ્રચ) વેધ ચકાદિકમાં પણ આ રીતે જ ઉપગ્રહનું ફલ જાણવું.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિનશુદ્ધિ દીપિકા પૃષ્ઠ ૨૧૮ ના આધારે વિયેગની વ્યાખ્યા અને તેનું ફુલ.
સૂર્યનક્ષત્રથી ચંદ્રનત્ર સુધી ગણતાં જેટલામું નક્ષત્ર થાય તે ભેગનું ફલ. અભિજિત નક્ષત્ર આ ગણતરીમાં લેવામાં આવતું નહિ હોવાથી ૨૭ ચોગ બને છે તેમાં કેટલાક શુભ અને કેટલાક અશુભ ગ છે.
ગ
નક્ષત્ર ૧ લું
થાય તે
મૃત્યુ
એંડવલ
કલહે . વિયોગ, ભય
. & s. ૩ ૩.
મરણ, પુત્રવધ શત્રુને જીતે મિત્રની હાનિ
બ્રમણ રવિયેગ વિમુખ રવિયોગ ભસ્મગ શૂલ રવિ
મૃત્યુ
૪. બ. . . @. ટ્ટ
૪૧૦ મું
રવિ
પૂજા, લાભ
કાર્ય સિદ્ધિ , ધનનાશ, સ્થાન ભંશ
વિયોગ, અતિદુઃખ ૧૩ મું
» સુખ ૧૪ મું
જ્ઞાતિ, કુરમતિ ૧૫ મું
વજપાત
ધનહાનિ, લલમોહરણ » ચિખ રવિયોગ.
રવિયોગ આડવલ દંડયોગ આડવલ
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનહરણ વગેરે ૧૮ મું દુખ ૧૯ મું * * ૨૦ મું , ૨ાજ્યલાભ
રવિયોગ વળી શુકલપક્ષમાં ૨૦ મા નક્ષત્રમાં કાર્ય કરવાથી અતિશય લાભ થાય છે. પરંતુ ૨૧ થી ૨૭ સુધીના નક્ષત્રમાં થાય તે તીવ્ર દુઃખ વગેરે ફલ થાય છે.
ઉપર પ્રમાણે ૪-૬-૯-૧૦-૧૩ અને ૨૦ મા નક્ષત્રમાં મહાસિદ્ધિ કરનાર રવિરોગ થાય છે. તેની શક્તિ માટે યતિવલભમાં
“શુદ્ધ લગ્નના બળ જેવું જ રવિયેગનું બલ છે.”
નારચંદ્ર ટીપણુમાં પણ કહ્યું છે કે –“એક સિંહના ભયથી જેવી રીતે હજાર હાથીઓ નાસી જાય છે. તેવી જ રીતે રવિયેગના બલથી નાશ પામેલા ગ્રહે આકાશમાં દેખાતા નથી. રવિયેગનાં કુલ જુદાં જુદાં આ પ્રમાણે છે.
રવિયાથી જ છે નક્ષત્રે બહુ સુખ, ૬ કે નક્ષત્રે શત્રુથી જ, ૯ મે નક્ષત્રે લાભ, ૧૦ મે નક્ષત્રે કાર્યસિદ્ધિ અને ૧૩ મે નક્ષત્ર પુત્રજન્મવત હર્ષ પ્રાપ્તિ તથા ૨૦ મા નક્ષત્રે રાજ્ય પ્રાપ્તિ જેવું સુખ મળે છે.
સૂર્યના નક્ષત્રથી દુનિયા નક્ષત્રની સંખ્યામાં જે ચોગ થાય તેમાંના કેટલાક યોગોનાં નામ અને તેનાં ફલ.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિગ
ફલ
ચાગ
૧ બમણું
મૃત્યુ
1 વજપાત
૨ આડવલ
| કલહ.
૧૬ અાડવલ
બંધન
ભ્રમણું
1 ભય
૧૭ કારપટ
ધનહર
જ રવિયોગ
સુખ
Iટા ચેરીકાવ
ધનનાથ
વિદ્યુમ્મુખ | પુત્રવધ
hી કd ઉલ્કા
| રવિયોગ
1 શરૂ
રવિયોગ
રાજ્યભવ
જરમ
! મિત્રહાનિ
શ્નાવલ
માલ
અલગ
નિત
! કુવસંહાર
રવિ
ર૩ કપાગ
1 પાનના
૧ી રવિ
| કાર્યસિદ્ધિ
રનું વજ . ત્રિી વ્યભિચારી
ચારીકાલ ! સ્થાનભ્રંશ
રપ ને યોગ
ચેરીકાલ
૧ર સૂર્યનીલાત અતિદુઃખ
ર૬ શ્રેષ્ટ
------- રનું શ્રેષ્ઠ
| (નામ નથી) — | (નામ નથી)
૧૩ રવિ
1 પુત્પત્તિ
૧૪ અશનિ 1 જાતિભેદ ! ( આઠવલ | અગ્નિભય
બેંધ–-રવિગ બધે શ્રેષ્ઠ છે, તે સિવાયના નષ્ટ છે. તેમાં કઈક પ્રયાણાદિમાં ને બીજા વિવાહાદિ કાર્યોમાં વર્જિત છે.
૧૦
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટ
ઞાન દાદિ ૨૮ ચૈાગ
રવિ અસ્થાન! શશી મૃગશિરાં ર્ ભામવાર અસલેસ મુધ હસ્તાં . અનુરાધ ગુરૂ ૫ ભૃગુ ઉષાઢ વિશેષ ૭ ૧૯૭ વાર શનિશ્ચર સતભિષાં એ એ નક્ષત્રાં આહિ આણુ દાર્દિક કે ગિણાં વાસર રિસિ ગણું વાસર િિસ મદિ ૧૯૮ ઈંગ ૧ ચઉં ૪ પણ ૫ સગ ૭ વસુ ૮ ઇગ્યારમને ખાર, તેરહ ચઉ ઉંગણીસમને વળી વીસ એકવીસાં સાર. ૧૯૯ ચવીસમ છાવીસમને સગવીસને અડવીસ; એ દિન શુદ્ધિ નિર્મલા મેલે હીર મુનીશ ૨૦૦
પાઠાંતર
ઈંગ ચઉ પણ સગ વધુ દશમ ઇગ્યારમ નઇ ખાર તેર ચક્ર ઉગણીસમી વીસ ગનીસાં સાર ૨૦૧ ચવીસમ છાવીસમી સગવીસ નઇ અડવીસ એ નિશુદ્ધ જ નિરમલા એલઇ હીર મુનીશ ૨૦૨ કુલ ૧૫ ચાગ શુભ છે. ઈતિ નિજ નામ વિનશુદ્ધિ -માન ક્રાદિ ૨૮ ગ
અથ આનદાદિ પ્રત્યેક ચેગ લાલ
આણંદથી આનંદ પશ્ન કાલદડ કઈં કાલ; ધૂમ્ર કરઇ ધુંએ ખડૂલ પરજઇ +પરજ સુકાજ ૨૦૩ સામઈ સુજસ વઈં ઘણા વાંખ ધસમસ દ્રોડ, ધ્વજ ૫૬ દી” સાસતી વછંઇત્ર વાંચ્છા એડ. ૨૦૪ વજ્ર વજ્ર ઉંચારીયે મુદ્ગર મરણુજ થાઇ; છત્રછેં છત્ર ધરાઇજે મિત્રા મિત્ર મિલાઇ, ૨૦૧
આ અશ્લેષા સંસ્કૃત પાઠમાં ૧૪મું નથી, પરંતુ ભાષામાં છે. ફલ ભેટ છે. + પ્રજાપતિ, પાતા. × શ્રી વત્સ. ૧ મેાગર થાઈ
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાર નક્ષત્ર આનંદાદી ૨૮ યોગની સમજણ સોમ | મે
- બુધ ! ગુરૂ શુક શનિવાર
ગિનામ
રવિ
ઘડી
ફલ
આનંદ
અશ્વનિ મૃ અન્ને હસ્ત અનું છે. પશિત
! સિદ્ધિ-અનિંદ
ધનલામ સુખ
કાલદંડ
| ભ
આ મહા ચિ જે અભિપૂ. ભા સર્વ મૃત્યુ
મહાભય
|
ધૂમ્રાક્ષ
. ભા
૧
અસુખ-ગભરાટ
| સુખ હરે
| ફ ! પુન પૂ. ફા રવા મૂ
---- --—–
! પ્રજાપતિ-ધાતા શકારામ
| સર્જાથે સિદ્ધિ ! સુખમાં વધારો
| ક સિદ્ધી
૫. સામ્ય-સૌભાગ્ય
1 +
અ
---- --
છે ! અને ઉં. વ. ૩ ! અશ્વ
મહાસુખ જશ છે કે સમપતિ
-સિદ્ધિ
છ | વજ
! આ મચિ જો અભ પૂ.ભા. ભ . ૫ ધક્ષય-ઉચાટ દેશો
3 . રોગ ઉપજે. ભાવ
ખરાબ વિચારો થાય પુન ફ ા મ ] » ઉ. . ? | ૦ ! સર્વસુખ સંપત્તિ
કાર્યસિદ્ધિ-કોટિ
અર્થધનને દેના
| મનઈચ્છિત રાપ્રાપ્તિ અચિત અધે કિ ફા. વિ પૂ. વા. ધ ! રે રે
સુખસંપત્તિ -લાભ
| શ્રી વલ્સ
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે !
| શા-રાણાવે
સાગર
| મ | ચિ
અને અલિ પ, ભા. ભ
મેર
૧૧
છત્ર
પૂ-ફા. સ્વા મુ ( શ ઉ. ભા. ક ] પુન ! ૦ | સુખ-રાજ્યમાન
લાભ રાજ્ય-વૈભવ
૧ર | મિત્ર
ઉ. કવિ
પૂ. પ ધ :
ર ! !
પિષ્ટિ-મિત્રમેલાપ !
મન ઇચ્છિત
ઈષ્ટ લાભ
૧૩માનસ-મનg | હ ! અનઉ પા! શું
એ ! મું | અ
૦ | સુખ-મન ઇછિત દ્રવ્ય લાભ
1 પડ્યાખ્યપ
{ ચિ ? જે
અતિ પૂ. ભાભ
આ
મ
૪ કણ ધનહાનિ
| ભય ઉપજે
સ્વા
મુ
શ્ર
. ભા ૧
પુન , ફા. ૪. ચેર યુ
અપ
-ભય
૧૬ | ઉત્પાત પ્રવાસ ! વિ
. ૧. ધ
રે
રે ! પુ
, ફ, સર્વ મૃત્યુ રૂદન ૬ખ
ગ્રામાંતર લાભસજનની કતિ વધે
૧૭ મૃત્યુ ! અનુ . ષ ! મુ અચ્છે છે કે સર્વ : મૃ યાધિ રાગ-અંતરાય ૧૮ | કાલુ-વ્યાધિ | ને અભિ પૂ. ભા. ભ મ મ ય ર કલેક-ગઃખ | પરાજય પામે
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
| મૂ
બ હ ભા. પુન -
સ્વ +
સિદ્ધિ
| વિખે કાયણિતિ
૨૦ શુભ
પૂ. થા ધ
રે ! રે ! પુ . ફ. વિ . •
લ્યાણ શાંતિ
૨૧ | અમૃત–સ્ય
ઉ. મા. ૨ : અશ્વ મ
મ
હ | અનુ
માનમાં વધારો ધનનાર સરી
નાસાન
મહાભ પાપમો અનારકાર
કામ બંધ બાપુ નાણકારી
|
રર ! મુયા
? અભિ
મ ચિ { થે
જા ભ ા આ
૨૩ | ગદ
| શ્ર
8 ભા
કુ
પુન પૂફ રવા | મ | ૭ |
-ળ ઉal
| ધનના
[ ધ રે ! રે | પુ ફિ. ફા! વિ ષષા. ૦ કરાવતિ ડાનજી ! કન્યા વિદ્યા કે
ધન મળે
૨૪) માતંગ
૨૫ રાસ-ક્ષય
ક્ષય મહા
રે ગ | ઘનક્ષયરાજભા
૨૬ ] ચરમ
૨૭ સ્થિર
છે. ભા. ભ| આ | મ | ચિ જે અમિ • વિદ્યપા-કા-સિદ્ધિ રામ મા ના
| સામાન્ય ફલ સ્થિરકા-ઝારભે ; ધીરેધીર ભાભ-અટ ધનલાભ
સ્થિર રહે તેવું ફળ --------- નાદિ મંગલ | રવતિ ર | પુષ્પ 8િ. ફા વિ . ૧. ૨ { ° વર્ષમાં વધારો !
અવસિ લક્ષમીલાભ ખરું છે. એમાં જણાવે ટીકકે નામ કઈમાં ફેરફાર કરવાની જરૂર નથી ચાસ પાઠો તપાસીને કર્યું છે.
- -
- -
-
- -
-
૨૮. પ્રવર્ધમાન નહિમા કે
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
મનસા પૂર્વ મન તણી પમ પદ્મમ વિકસાઈ, લુખક ચારજ તૂટશે ઉત્પાતઈં દુઃખદાઇ ૨૦૬ મૃત્યુ દિખાવÛ મરણુ ભય કાંણુ ઉઠાવે વ્યાધિ; સિદ્ધિ કારજ સિદ્ધ હુવŪ શુભ સપજઈ સમાધિ ૨૦૭ અમૃત અમૃત સિંચીયછેં મુસલઈ વપુ ભગ; મદ જોગે ઉડ ગદા જ્ઞાન વહુઇ માતમ. ૨૦૮ રારપણા રાક્ષસ કઈં ચરયેાગે ચરસિદ્ધિ થીર થાય” ચીર હીર કંઈ વરધમાન હુઈવૃદ્ધિ. ૨૦૯ પતિ માનાદિ ૨૮ યોગ શુભાશુભ લ. દક્ષિણી પોંચાંગમાં આનર્શાદ યાગનાં શુભાશુભ
લ
૧ લાભ દિવસ ૧૬ અશ્વદર્શન ૨ મૃત્યુ કરે દિન ૨૮ અપયશ હાય. ૩ પ્રલય ૪ શુભકાર્ય દિન ૧૬ કાર્ય સિદ્ધિ. ૫ સિદ્ધિ દિ. ૧૯ મહત્વવાદે ઉત્તમ શકુન. ૬ હાનિ તૢિ ૧૫ હાનિ હાય વિપ્ર ૩ ભેટ. ૭ વખલાલ દિ ૨૧ લાભ હાય, મદ્ય ભેટેલ ૮ લક્ષ્મીપ્રાપ્તિ દિ ૧૦ વ્યલાભ પૂર્ણ ભભેટેલ. ૯ કઇ સાંગે દિ ૪૯ ઉત્તમ હાય વિપ્રભેટેલ. ૧૦ મરણુ સાંગે. દિ. ૨૭ વ્યથા વિધુર દન. ૧૧ છત્રલાભ. નિં. ૨૭ શ્વાન, ગૌ, શુભ શકુન ૧૨ સ્ત્રીચેગ. દિ. ૩ લાભ ઓ. પ્ર. વ. ભેટેલ. ૧૩ શૂન્ય. દિ. ૨૦ માગી મિત્ર લાભ હાય. ૧૪ જય.દિ. ૨૦ લાભ હાય. ૧૫ ધન હાતિ, દિ. ૬૪ અનલાલ. ૧૬ નાથ . ૨૧ કુભ. ઉજવા સેટેલ. ૧૭ હાનિ. દિ ૧૦ અપમૃત્યુ. અશ્વ સેટેલ. ૧૮ સપત્તિ. દિ. ૨૭ મહાકાર્ય સિદ્ધિ ટાઢ ઉજાઈલ. ૧૯ સિદ્ધિ. દિ. ૧૪ ચિતિલે પ્રાસ હાય વિપ્રદર્શન. ૨૦ મહેત્વ, ક્રિ. ૧૦ લેાકત્રયી મહત્વ હાય. ૨૧ વસ પ્રા. .િ ૩૦ લક્ષ્મી પ્રાપ્તિ. ૨૨ હાનિ, ક્રિ. ૭ વિપરીત ભેટેલ. ૨૩ ઘાતસાંગે, દિ. ૮ દુષ્ટ સમાગમ વિધવા સેટેલ. ૨૪ મૃત્યુ. ક્રિ. ૯ કાળ ભેટેલ.યુ.પુ.અ.કા.લેટેલ.
૨ લુ ઢ
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
103
પાઠાંતરે.સ.યુ. ૨૫ હાનિ દિ. ૭ નાના વિધ સેટેલ. પાઠાંતરે વિધવા દન. ૨૬ લાભ. ક્રિ. ૧૦ કાહી લાભ. કલેશ. ૨૦ સ્થિર, દિ. ૨૮ સ્થિર કાર્યને સિદ્ધિ ૨૮ સર્વલાભ. દિન, ૫ ચિતિત સિદ્ધ હાય.
અથ પુન: નિજ નામ નિશુદ્ધિ
તિથિ વાર રિસી જનમ રસી ઇયાં ચિહ્` અકે હીર; સાતે ભાગે દીજતાં વધતા અંક ઉદીર. ૨૧૦ એકલિખમી ઉભય દુઃખ ત્રિતું સુખ ચઉથ સાગ; પંચમ શુભ છ. શ સત્તમ વાંછિત ભાગ. ૨૧૧ -શ્રુતિ પુન: નિજ નામ દિન શુદ્ધિ.
અથ લઘુ દિનશુદ્ધિને કુલ—
ઉભય માસ ચૈત્રાદિ દે મિણ્યેિ ન અવèહી; ભેલી સાતે ભાગ દે વધતા અંક લેઇ, ૨૧૨ શ્રીય(સિરીય) કલહરઆન 6 મૃત્યુ૪પ ત૫૬ વિજચેઇ૭; સિરીચે ધન કડ઼ે યુદ્ધ આનંદ આનંદ દેઇ, ૨૧૩ મૃત્યુ સિદ્ધિ ન ધરમદ્યુતિ તપ રહિ સમભાવ વિજય વિજય પદ પર કહે એ શુદ્ધિ દીન હાઇ ૨૧૪ ~~~ઈતિ લગ્નુ દિન સપ્ત નામ શુદ્ધિ.
વળી પાઠાંતરે લઘુ દિન શુદ્ધિ. જ્યોતિષસારે પૂ. ૨૧ ગાથા. ૬૨થી૬૪ ચૈત્રાદિ ગત માસના બમણા કરીને તેમાં ચાલુ મહિનાના અત દિવસા મેળવીને, સાતે ભાગતાં જે શેષ રહે તેનું અનુક્રમે કુલ સમજવું.
જ્યાતિષસાર ગ્રંથની ગાથા ૧૫૧ માં જણાવેલા ૬ મહાન્ કુલયોગનાં નામ.
થિવરા૧ ચ રાજયોગ૨ કુમારગ ચ અમિય સિદ્ધિ જોગ૪ સવક ૫ વિચાગ ૬ એએહિ હહુઇ અવર્નીંગ
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવાર્થ –સ્થિયેગા, રાજગર, કુમાગર, અમતસિદ્ધિગજ, સવકગપ, અને રવિગ૬, એ છે શુભ છે. આ સર્વગ અશુભને નાશ કરનાર છે.-૧૫૧ અથ વાર તિથિએ સિદ્ધિગ
શુનંદા બુધે ભઠ્ઠા મરિફતા મુજે જયા ગુરૂપૂણખિલા રંભા સર્વકાર્ય સિદ્ધિદા
–ઇતિ સિદ્ધિ ગ. પ્રયાણે વિશેષ કરીને સિદ્ધિ ગ–
ચોથ મને ચૌદશી જે શનિવાર લહંત, એકજ કામે નીસર્યા સે સે કામ કરત.
--છતિ સિદ્ધિ યોગ. શુક્રવારે નંદાતિથિ, બુધવારે ભદ્રા તિથિ, શનિવાર રિક્તા તિથિ, મંગલવારે જયા તિથિ અને ગુરૂવારે પૂર્ણ તિથિ હોય તે તે સિદ્ધિગ કહેવાય છે. વળી ચોથ, નેમ અને ચૌદશને શનિવાર હોય અને માણસ બહાર ગામ જાય તે ધાર્યા કરતાં સેગણું કાર્ય થાય છે. વળી પાઠ--
અગિયારશ છઠ એકમ વાર શુકર વતીજે; બારશ સાતમ બીજ લાહે બુધ મહુરત હીજે. તેરશ આઠમ તીજ કરે મંગલ શુભકારિ, ચૌદશ અમને ચેાથ વાર શનિ વિઘન વિહારિ. પુનમ દશમી પંચમી એ આવે સુરગુરૂ આવેલ તિથિ વાર લઈ ચાલીએ સિહ જોગ કાર્ય સફલ.
–ઈતિ નંદાદિ તિથિવારે સિદિગ. અથ વાર નક્ષત્ર સિદ્ધિ ગ. રવિ મૂલાં શશી શરવણ ગુરૂ પૂરવા શનિ સ્વાતિ, ભૃગુ ઉ–ફાઝમ ઉભદાં બુધ કૃત્તિકા સિદ્ધિખ્યાતિ. ૨૧૫
–ઈતિ વાર નક્ષત્રે સિદ્ધિ ગ.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ સિદ્ધિયોગનું ફલ– વાસર અવગે ભર્યો સિદ્ધિોગ ઇગ હે; તો અવરોગ સવિ હણે સંસે મ કરો કોઈ ૨૧૬
–ઇતિ સિદ્ધિયોગનું ફલ. વાર નક્ષત્રે સિદ્ધિયોગ.
પાઠાંતરે સિદ્ધિયોગનું બલ. અયોગ સિધિયોગા દ્વાવેતો ભવતો યદિ અયોગે હન્યતે તેને સિદ્ધિયોગા બાલાધિકા
અથ વાર નક્ષત્રે અમૃતસિદ્ધિ યોગ રવી કર શશી મૃગશરમ અશ્વનિ બુધવારો અનુરાહ જીવ પુષ્ય ભગુ રેવતી શનિ રોહિણી અમી ખાય ૨૧૭
વાર નક્ષત્રે અમૃતસિદ્ધિ ગ. વાર| સ | ચં | મ | મું | ગુ | શ | શ
છે | મ | અશ્વ અનુ પુષ્ય ૨ | રે
અમૃતસિદ્ધિ અમૃતસમ અવર ન દીસે ચોગ; હીર કહે એ સાધતાં સંપ વધે લેગ. ૨૧૮
–ઈતિ અમૃતસિદ્ધિ વેગનું ફલ. અમૃતસિધ્ધિ યોગ હોય તે પણ નીચેના વારે નીચે દર્શાવેલાં નક્ષત્ર હોય તો નીચેના કાર્યોમાં તે વર્જિત જાણવો.
૪ પાઠાંતરે પૂ. ૧. + હા ૧૪
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
લિ. અમૃતસિદ્ધિ જ ચ માસે મરણ
ગુરૂ પુષ્ય વિવાહ ચ પ્રમાણે શનિ રોહિણી
માધિની પ્રવેશે ચ ષમાસે મરણું પર્વ છે અમૃતસિદ્ધિ પેગમાં પણ નીચેની તિથિઓ મલે તે વિષયોગ થાય છે, માટે તે વર્જિત જાણ. અથ વિષય તિથિ વાર ન –
રવિ હત્થા પંચમી વરછ શશીમૃગ પછી હીહ ભેમ અસણી સત્તની તજ બુધ અઠ્ઠમી અનુરાહ ૨૧૯ ગુરૂ પુષ્ય નવમી અશુભ દશમી રેવતી સુw;
શનિ રોહિણી એકાદશી એ વિષમ અચુક ૨૨૦ તિથિ વાર નક્ષત્ર નષ્ટ તિથિ મળવાથી અમૃતને વિષયોગ.
વાર | સ | ચં ! મું | બ | ગુ
-
-
-
-
-
નક્ષત્ર' 6 ] » 1 અશ્વ અનું પુષ્પ
તિથિ | | | | | | અય તિથિ વાર નક્ષત્રે સ્થવિર – રિગતા અમી તેરશી ગુરૂ શનિ કૃત્તિ અદ્દાહ, અશલેશા ઉ–ફાગુણ સ્વાતિ જિ ઉષાહ રર૧ શતભિષ અંતઈ રેવતી પિલિત હીર કહંતિ, વિર યાગથીર થાપીયઈ તે સવિ સંપદ હંતિ રરર
ઈતિ સ્થવિરથિવિર યોગ. ખ્યાતિષસાર ગ્રંથમાં પૃ. ૪૦ ગાથા ૧૩૮માં આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે.
સ્થવિરોગમાં અનશન કરવું, ખેતર ખેડવાં, દેવું ચૂકવવું, વ્યાધિ અને શત્રુને નાશ કરવા માટે પ્રયત્ન કર, સંધિ કરવી અને જળાશય બંધાવવાં વગેરે કાર્યોમાં સ્થવિર યોગ ઉત્તમ છે.”
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૭ અથ તિથિવાર નક્ષત્રે રાજગ–
ભદા તીયાં પૂર્ણિમા ભાણ ભૂમ બુધાહ લુગુ ભરણી મૃગ પુષ્યહાં પુરવાફગુણીયાં, ૨૨૭ ચિત્રાને અનુરાહસું પૂર્વાષાઢા ધનિષ્ઠ. ઉત્તર ભદાં હીર કહઈ રાજોગ સવિસિહ રર૪
–ઈતિ શગ સ્થવિર રોગ ક્ષેપક
શું | શનિ ! } |
વાર
અદ્ર અન્ને --
સ્વા ! નક્ષને
છે
–| સ | ૨.
શુભાગ
રાજયોગ તિથિવાર નક્ષત્રે ૨ | ૯ ૧૨ | 8 |૧૫ | તિપિ
સ. 1 1 બુ ! શું ! ૦ | વાર
મૃ [ પુષ્પ-
ચિ.
અનુ ૯ નક્ષ
-ષા! ધ.
3. ભા.
ભ. 0
૦
રાજાગને ઉપગ ક્યા ક્યા કાર્યોમાં કરો તે બતાવે છે.
ગૃહ પ્રવેશે એવિ ચ વિદ્યારંભાદિ સક્રિય રાજયાભિષેકઆદિ રાજાભિધીયતે જ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮ અથ તિથિ વાર નક્ષત્રે કુમાર ગ– નંદા પંચમી દશમી તિથિ શશી જેમ બુધ ભિશાહ અરસાણિ રોહિણી પુણવમાં પધા હથા વિશાહ ર૨૫ મૂલ શ્રવણને પૂર-ભદાં મિતઈ યોગકુમાર કાજ કરે સવિ હર કઈ જિમ હવે જયજયકાર, રર૬
નેધ-ઉપરના ૨૨૬ માં ગાથાંકમાં મૂલ અને પૂ. ભા બે ના કુમાર ચોગમાં ગણાવ્યાં છે તે બીજા બમાં નથી.
તિથિ વાર નક્ષત્ર કુમાર યોગ. ૧ | ક | ૧૧ | ૫ ૧૦ | તિથિ
ચં ! મું | બુ ! શુ | ૦ ૬ વાર
અશ્વ | રો | પુન : મક્કા હરસ ૯ નક્ષત્રે
અથ તિથિ વાર નક્ષત્રે સવાંક – તિથિ વાર રિખ ઇર્ક મિલિ અંકાઇ કહિય સવૅકે, પણ ૫ ઈગ્યારહ ૧૧ તેરહાં ૧૩ સત્તર ૧૭ નિ ઉગણીસ રર૭ તેવીસ પણવીસર૫ ગુણતીસાર૯ ઇમતીસ૩૧ સઈતીસ૩૭
ઈગયાલ તીયાંલીસ૪૩ સઇતાલી૪૭ સરર્વક તિથિ વાશે રિસિ હીર કહઈ કીજે કામ નિઃશંક ૨૨૮ સર્વાકમાં પણ ત્યાજ્ય યમદાઢ – અંત ધનિષ્ઠા પણ (૫) ધડી શતભિશ પહિલી સાત એ મારહ યમની ઘડો છ કરે શુભ વાત. રર૯
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
અથ સર્વોચીંગ પાઠાંતરે
તિથિ દૃણિ વાર તિગુણુ નક્ષત્ર ચગુણ જાણ છઠ્ઠું સત્તહુ અર્જુ ભાગ છે વતા અંક પ્રમાણ ૨૩૦ ફલ-આદિ શુન્ય બણા કહુઇ મધ્ય. શુન્ય દુઃખદાઇ અતિ શુન્ય દેહી દઇ સુખ સર્જકે કહાઇ ૨૩૧ વળી પાઠાંતરે
આદ્ય શૂન્ય વપુ પીડા મધ્ય શૂન્ય દરિદ્રતા ત્ય શૂન્ય ભજેમૃત્યુ સોં કે વિજયી ભવેત્ ॥
તિથિવાર નક્ષત્રના સરવાળા કરતાં નીચે મુજબ સંખ્યા થાય તે સર્વોક યાગ થાય છે.
પશુપ ઇકારસ૧૧ તેરસ૧૩ સતરસ૧૭ અણુવીસ૧૯ તહુય તેવીસારમા પશુવીસર૫ ઈશુતીસાર૯ ઇગતીસા૩૧ સત્તતીસા૩૭ ય ૧૫ ઈગયાલા૪૧ તૈયાલા૪૩ સગયાલા૪૭ હુતિ સવ્વકા !! તિહિ વાર ખ્મિ સહિયા નાચવ્યા સભ્ય સબ્નકા ારા પાડબેક હાવાથી આ ગાથાઓ નોંધી છે.
પ્રકારાંતરે સર્વાક ચાગ ત્યતિષસારે ગાથા. ૧૪૧ વાતિફિસ રયે એકઝૂ નિમણુા ત્રિવા ચગુણા કરિય ! ભાગવિદેઈ પિડું છએ સત્ત અે વલિંગ વધત અંક ત્રિહુ મિન્ગ ુરા આદિ શૂન્ય દુધ દાઈયણે મજએ લચ્છિ વિચત્ર 1 અતિ શૂન્ય હુઇ હાણિ, સવ્વ કે શુભ ચેત્ર ૫ ૧૪૧
ભાવાર્થ:-—વાર, તિથિ અને નક્ષત્ર આ ત્રણે એકઠા કરીને ત્રણ જગ્યાએ જુદા જુદા રાખવા અને તેને અનુક્રમે ખમણી, તમણા અને ચાર ઘણા કરવા અને અનુક્રમે તે ત્રણ ગુણાકારને ૧ તિથિ વારાં રિર્રસ એક ર્િ ીય તીય મુણકાર સમર્થે ભાગ દ સત્ત અડદેઈ કરા વિચાર
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
છ, સાત અને આઠથી ભાગવા પહેલા ભાગાકારની શેષમાં શૂન્ય આવે તે દુઃખદાયક, લજા મધ્ય) ભાગાકારની શેષમાં શૂન્ય આવે તે લક્ષમી નાશકારક અને ત્રીજી (છેલ્લા) ભાગાકારની શપમાં શૂન્ય આવે તો મૃત્યુ કારક જાણવું. બધાની શેષમાં અંક આવે તો શુભયોગ જાણ. ૧૪૧ વળી પાઠાંતરે લોક
તિથિ વારં ચ નક્ષત્રોમેકી કૃત્ય સમાચતું ! દ્વિત્રિ ચતુર્ણં પ્રોક્ત રસ સપ્તાઈ ભાજિત ૧૫
અથ અંક મુહુર્ત તિમખે. પૃષ્ઠ ૧૯૬ . ૧૦-૧૧ તિય પક્ષગુણિતાઃ સપ્તભિજિતા &તા છે વારા સ્પર્વન્તિ ગુણિતા વસુમિગ્રેવ ભાજિતા ૧૧ ચતુર્ગુણાનિ જાવંગ લાજિતાનિ યથાક્રમમ | પીડા સ્યાસ્ત્રથમે શૂન્ય મધ્યે શ મહાભયમ છે અંત શૂન્યતુ મરણ અંકે વિજયે ભવેત્ ૧૧
ધનિષ્ઠાપંચક અધ ધનિષ્ઠા પંચકાં સવાસન નવિ ગેહ દક્ષિણ ગમન ગ્રહ કરણ મૃતકારિજ ન કરેહ ૨૩૨ ધન નાશઈ ધનિ રિસિ શતભિસ સુખ ન દેય નૃપદંડ પૂરવભદાં ઉભદ કલહ કરેહ ૨૩૩ અગનિદાઘ હવઇ રેવલી પંચક લક્ષણ પંચ જાણી વજે હરિ કહઈ જિમ પામ સુખ સંચ ૨૪ પંચક પંચગુણે ફલઈ ત્રિપુકર ત્રિગુણે થાઈ અમલમ બિમણે વહઈ હાંણિલાભ ગ ભાઈ ર૩૫
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ વિગ અને તેનું ફલ– હીર કહે રવિ રિસી થકી દિન રિસીને હો ભાગ
પઢમ મરણ બીજઈ કલહ ત્રીજઈ દુઃખ વિયાગ. ૨૩૬ ચોથઈ સુખ પણ ૫ સુયમરણ છઠઈ શિવ સુખ થાય; સત્તમિ મિત્ત વિણાસ હવે અમિ મૃત્યુ કહાય. ૨૩૭
નવમ દસમ સુખકારીયો ધન ઈગ્યારમઈ જાય બારમ દૂખી તેરમ સુખી ચદમ દુરમતિ થાઈ. ૨૩૮ વજઘાત હવઈ પનરમઇ સેલમ સત્તર અઢાર; ઉગણીસમ લિખમી હરણ વિસમે સાવિ સુખકાર. ૨૩૯ ઈગવીસમ સગવીસર૭ લગિ રવિ શશી બે અયાર પણુઈ રવિયોગઇ મિયાં ભઈ સુખ ભંડાર, ૨૪૦ વળી રવિયેગ– હર કઈ રવિ શશી થકી દીન રિસનો લ્યો ભેગ; ચઉ જ નવ દહ તેરમે વીસમ એ રવિયાગ. ૨૪૧ એકણિ સિંહ કિશોરથી જિઓ ગજ ભાંજે શર તિમ એકણિ રવિચગથી સવિ પલાયે દૂર. અથ વિયેગની પ્રબલતા
ભદ્રા કર્કટ સોગં 2 ચમઘંટે ગલગ્રહ !
અન્વેષાં દગાનાં વિયોગેષ લુખ્યતે છે અથ વિગની સમજુતી—
હર્ષપ્રકાશ' ગ્રંથના આધારે જે જે આંકેથી રવિન થાય તે તે અકેનું ફલ અને બાકીના અંકમાં કેટલાક તજવા તે બતાવે છે.
૧ મિત્રવેદોષ રિસ સવિ દાર
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂર્ય નક્ષત્રથી દનિયા સુધી ગણતાં ૪–૬–૯-૧૦-૧૨ અને ૨૦ મું હોય તે રવિયેગ થાય છે. પરંતુ ૧-૫-૭-૮-૧૧-૧૫ -૧૬ થાય તે તે વેગ પ્રાણુને હરનાર છે, માટે તે સર્વકામાં તજવાં. રવિયોગનાં અકેનું ફલ– સૂર્યના નક્ષત્રથી ૪ માં કાર્ય કરવાથી ઘણું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
- ૬ માં કાર્ય કરવાથી શત્રુ પર જિત મેળવાય છે.
૯ માં કાર્ય કરવાથી ઘણે લાભ થાય છે. ૧૦ માં કાર્ય કરવાથી કાર્યસિદ્ધિ ધાય છે. ૧૩ માં કાર્ય કરવાથી પુત્રની પ્રાપ્તિ એટલે
હર્ષ થાય છે. ૨૦ માં કાર્ય કરવાથી રાજવૈભવ જેવું સુખ
પ્રાપ્ત થાય છે. શુહ લગ્નમાં જેટલું બલ હોય છે, તેટલું બલ આ રવિયોગમાં હોય છે. એમ “ચતિવલભ' ગ્રંથમાં કહેલું છે. વળી કહ્યું છે કેઈસ્ટ ભએ પંચાણુણસ્સ ભજતિ ગય ઘડ સહસ્સા !
તહ રવિ જોગ પણઠ્ઠા ગયમ્મિ ગહા ન દીસંતિ છે વળી–
સર્વ વિરૂદ્ધ દિવસે કે ભવંતિ સૂર્ય યોગસ્તુ હિમવત્ દિનકર કિરણે સર્વ દેવા: વિલાં યાંતિ છે
--ઈતિ રવિયેગ. રવિયોગ- તિષસારે પૃષ્ઠ ૪૨ ગાથા ૧૪૪–૧૪૩ રવિ રિફખ લેઈ દિણ રિફખ ગણુહુ ચઉ છઠ્ઠ નવ રસ તેરા વીસમ એ રવિયેગા સિદ્ધ ઈયં સન્ન ગાઈ ૧૪૨ ઈક સિંહ કિસોયર ગાય ઘડ ભજનંતિ તસ કેડીએ ! રવિ જે સયા પલાણ ગણુમ્મિ ગહ ન દીતિ ૧૪૩
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવાર્થ-જેવી રીતે સિંહના એક બાળક માત્રથી કરો હાથીઓને સમૂહ નાશી જાય છે. તેવી રીતે રવિયોગથી નાશ પામેલા બ્રહો આકાશમાં દેખાતા નથી. અર્થાત જે રવિયોગ બલવાન હોય તે બીજા કુયોગ નાશ પામી જાય છે. વળી કહ્યું છે કે– રવિયોગે રાજયોગે માગે અશુદ્ધ દિઅહ વિ . જે સુહં કર્જ કીરઈ તે સર્વ બફલ હોઈ છે
ભાવાર્થ—અશુભ દિવસે પણ જે રવિયોગ, રાજયોગ અથવા કુમાર યોગ હોય અને તે દિવસે શુભ કાર્ય કરવામાં આવે તે તે બહુ ફલને આપનારું થાય છે. વળી કહ્યું છે કે
તિથિ એક ગુણી પ્રોક્ત નક્ષત્ર ૨ ચતુર્થબુમ છે વારે અષ્ટ ગુણે પિત કરવું પડશાન્વિતમ છે દ્વાત્રિશત્ ગણે યોગ પછી તારા બલિ મૃતા છે ચંદ્ર શતગુણું પ્રોક્ત તસ્માત્ સૂર્ય બલિસી ારા
ભાવાર્થ-તિથિ ૧ વણ, નક્ષત્ર ચાર ઘણું, વાર આઠ ઘણે કરણ ૧૬ વર્ણ, યોગ ૩ર ઘણે, તારા ૨૦ ઘણું, ચંદ સો ધણે, લગ્ન ૧૦૦૦ ઘણું આ ગણાવેલા ક્રમમાં એક એકથી વધારે બલવાન છે. આ બધાથી પણ રવિયોગ લાખ ઘરે બલવાન છે. એટલે જે દિવસે રવિયોગ હેાય તે દિવસે ગમે તેટલા બીજા કોગે હોય તે દિવસને શુભ માનીને શુભ કાર્ય કરવાથી શુભ ફલની પ્રાપ્તિ થાય છે.
તિર્મયૂખ' ગ્રંથમાં પ્રયાણ વખતે ઘબાડ યોગ સારે ગણાવ્યો છે, જે આ પ્રમાણે છે:
સૂર્ય ભાદગણતુ ચાંદ્ર ત્રિગુણું તિથિ મિશ્રિતમ છે સપ્તશિસ્તુ હરેભાગે ત્રિણિ શેષે વબાડકમ ઘબાડપિ પ્રયાણું સ્યાત બહુર્થ લભતે નરમ છે સર્વસિદ્ધિ મવાનેતિ જયતે વાંછિત ફલામ ધરા
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
Le
ભાવાર્થ-સૂર્યના નક્ષત્રથી ચંદ્રના નક્ષત્ર સુધી ગણીને, ત્રણ ઘણા કરવા અને તેમાં અજવાળીયાદિ વર્તમાન તિથિ ઉમે રીને, તે સરવાળાને સાતે ભાગતાં ૩ શેષ વધે તે તે ઘખાડ યોગ જાણવા. આ યાગ હૈવર યાગ કરતાં પશુ ઉત્તમ છે. આ ચાગમાં પ્રયાણુ કરવાથો કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે અને મહાન લાભ થાય છે. અથ હેવર યોગ ‘જ્યંતિમ શુખ' પૃ. ૧૯૯ બ્લેક ૯.
ચંદ્રભ સૂર્ય ભાયુક્ત' પક્ષાદિ તિથિ વાસરે । નળાખ્ત સપ્તશેષેતુ હેવર: સ્વામ્બુભાગમે ક્રા
ભાષા—સૂર્ય નક્ષત્રથી ચંદ્ર નક્ષત્ર સુધી ગણીને તે પક્ષની જે તિથિના અંક હાચ તે મેલવીને નવે ભાગતાં શેષ ૭ વર્ષે તા હૈર ચાગ થાય છે. આ યાગ પણુ પ્રયાણુમાં શ્રેષ્ઠ છે. અય તિથિ વાર નક્ષેત્રે ત્રિધા સિદ્ધિ ચેાગ—
રવિ સુઇગ અઠ્ઠમી નવમી વણિ ધૃણિફા&; મૃગ પુનવસુ પુષ્ય ૧ રેાહિણી ઉત્તર જિ′૨ જૂલાહ. ૨૪૩ સસિવારાં સુહ ીય નવમી અનુરાધાં પુષ્યાંહ હત્યા ઉફા રાહિણી શતભિસ મૃગ શ્રવણાંહું. ર૪૪ ભામ જયા ૩ છઠ્ઠી સુહા ભરણી દુઞ ૪ અનુરાહ; મૃગ મૂલાં અસલેસડુાં પુખ રેવતી અભિયાંડુ× ૨૪૫ બુધ સુદ્ધ ભદ્દા ઇંગ ઉભઇ શ્રવણુ શત ૫ ઉ-ષાં પૂષાંહું; રાહિણી મૃગ પુષ્ય જે કર અનુરાધાં કૃતતાંક ૬ ૨૪૬ ગુરૂ પુન્ના સુરુ માસી રેવસૃષિ પુન્નાહ C; પુષ્ય પુનર્વસુ સ્વાતિય કર અસલેસ ઘણાંહું ૨૪૭ ભૃગુ નંદા સુહૈં તેરસી દુગ સવણાં પૂફા૮; પૂ.ષા મૂલ૧૦ અનુરા, પુષ્ય કર દુગ રેવય પૂફાહ૧૧ ૨૪૮ ૧ હથાત × પુષ્ય રેવણિ –ભાડ
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ પાઠાંતરે–૧ પુષ્ય પછી હસ્ત કેટલીક પ્રામાં છે. ૨ જિના બદલે તીય જોઈએ, કેટલીક પ્રતિમાં હસ્ત નહિ પરંતુ જિહુ ખરૂં અને તીય પણ નહિ. ૩ ઘણુ પાઠમાં જયાના બદલે તીયા છે, પરંતુ જાતિપસારમાં પણ જયા છે. બીજી પ્રતમાં ફગ ના બદલે માત્ર ને જ છે. ૫ શતના બદલે કેટલીક પ્રસ્તામાં કુતિ છે. ૬ કેટલીક પ્રતમાં કૃતીતાને અર્થ રેવતિ કરેલ છે. ૭ બીજા ગ્રંથમાં ત્રણે પૂર્વ છે. ૮ કેટલીક પ્રતમાં પૂ. શાહના બદલે પુષ્યાહ છે. ૧૦ મૂલના બદલે બીજા ગ્રંથમાં મગ છે. ૧૧ કેટલીક પ્રતમાં પૂ. ફાહના બદલે ઉ. કાષ્ઠ છે.
તિથિ વાર નક્ષત્રે ત્રિધાસિદ્ધિ (શુભ) ત્યાગ.
-
-
- -
-
-
-
વાર
નક્ષત્ર
તિથિ
T૨-અશ્વિ–ધ-મૃ-પુન-પુયરે ઉત્તરા--મૂ
૧૦ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૨ ૬ ૭ ૮
૧-૮-
સોમ
અનુ-પુષ્ય હ -ઉં-ફા-રો શત-મૃ
ભર-ક-અનુ મૃ-- અચ્છે–પુચ–૨–
૫ -૬.
ભા
૩-૬ ૮-૧
-mત-પૂજા-ઉષા-રા-મૃ-પુષ્ય ૧૦ ૧૧ ૮ ૯ ૨ ૩ ૪
-હ-અનુ (ર) | ૫૪ ૫ ૬ ૧૨ ૧.
૨-૭-૧૨-૧
-અશ્વિપૂર્વ(8) પુષ્ય-પૂન-સ્વા-વિ-અનુ-હ-અ ૧ ૧ ૧ ૩ ૨ ૭ ૮ ૯ ૬
ઘનિ. ૪ ૧છે
-૦૫
૧
અક
-
-મ-અન-અન-ધ-રે-અ-ઉફીJh-૬-૧૧-૧૩ ૪ ૨ ૦ ૩ ૬ ૧૨ ૧ ૫
| ૯ ૧૦
૮
સ્વા. અશ્વ-પુ-ફા-પુષ્ય-અનુ-રા-મધામૃ-ઋ–ધ-શ. I
૪૯,૧૪,૮ ૭ ૧ ૬ ૪ ૮ ૨ ૫ ૩ ૯ ૧૦ ૧૧
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
શનિ રિગતા સુહ અઠ્ઠમી સ્વાતિ અશ્વ પુ-ફાઈ; પુષ્ય અનુરાલ રોહિણી મૃગ મધ શ્રવણ તીયાંહ, ૨૪૯ ઈયાં સાતાં વારાં તિથી જે લિખીયાં રિસી હીર; તાસ સુમહુરત સાધતાં સંપક થાય શરીર ૨૫૦
શ્રી જશવિજયજી મહારાજ સાહેબના સંગ્રહની છ અપૂર્ણ હીરકાશની પ્રતમાં ગાથા ૨૩ થી ૨૫૦ ના પાઠાંતરે. તિથિ વાર નક્ષત્ર ત્રિધા સિદ્ધિ શુભ ગ—
રવિ સુહ ઇન અમી ૮ નવમી વસણિ પનિહ; મિસ પણ વસ પુખ હસ્થ રહણી ઉત્તરતિય મૂલાંક શશિ વારાં સુહ બીય નવમી અનુરાધા પુષાંહ; હત્યાં ઉફા શહિ શતભિષ મૃગ સવણહ. જેમ તીયા છદ્ધિ સુહા ભરણીને અનુરા, મૃગ મૂલાં અશલેસ પુખ્ય વસણિ ઉ–ાહ. બુધ સુઇ ભાદા ઈગ શ્રવણ કૃતિ પુષા ઉ–વાહ, ઉ-વાહ રહિણી મૃગ પુષ્ય જેઠ કર અનુરાધા કિરતાર ગુર પુના સુદ્ધ ઈગ્યારસી રેવઋણિ પુરવાહ પુષ્ય પુણવસ સ્વાતિ તીય કર અસલેસ ધણાહ. ભૃગુ નંદા સુહ તેરસી દુબ સવર્ણ પુકાર ઉષા મૃગ અનુપુષ્ય કર દુગ વય સાહ. શનિ રિક્તા સુહ અમિ સ્વાતિ અશ્વ પુકાહ: મુખ્ય અનુરાધા રોહિણી મઘ મૃગ શ્રવણ તિયાં. ઈયાં સાતાં વારાં તિથાં જે લખિયાં રિસિ હીર. તે સુમુહૂરત સાધતાં સંપદ થાઉં શરીર.
નોંધ-ઉપર જે જે શબ્દોની ની નિશાની કરી છે, તે તે શબ પાછલા પાઠમાં વધઘટ કે નામાંતર સુચવે છે.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી જશવિજયજીની પ્રતમાંથી તિથિવાર નક્ષત્રે–ત્રિધા સિદ્ધિ
શુભ યોગ
.
.
.
-
-
- -
- -
રવિ' –ધ-મૃ-પુન-પુષ-૯-ર-ઊ૩-
ચંદ્ર
અનુ-પુષ્ય--ઉ-ફ-રા-શત-મૃ-ત્ર
ભોમાં ભઅન-૫-મૂ-અ–પુષ્ય---અશ્વ-ઉ-ભા
બુધ જ-કૃ-પુવા––––મુ-પુષ્ય-જયે હ–અનુ-ર)-ઝુ ર-૩-૧૨-૧
સારા અક્ષ-પૂર્વક પુષ-પુન સ્વાતિ વિ-અનુ-હ-અક્ષેધ
પ-૧૦-૧૫-૧૧
મ-ધ-પુશ-ઉવા--મુ-અનુ-પુષ્ય-૯-રે-અ-ઉ–
૧-૬-૧૧-૧૩
શનિ] સ્વ-અશ્વ-પુ-ફા-પુષ્ય-અનુ-ર-મ-મુ-શ્ર-ધ-શ-
––૧૪-૮
જતિષસાર મંચના આધારે તિથિ વાર નક્ષત્રે ત્રિધા સિદ્ધિ યોગ. ગાથા ૧૫ર ધી ૫૮.
હત્યુત્તર તિય મૂલ પુખ ધણિઠ્ઠાઈ અરૂણું રેવઈ છે પડિવા અ8મી નવમી રવિ સંજોગે સુહા હેડ ૧૫રા
યા નવમી પુખં મૃગશીર રહણીય સવર્ણ આસુરાહા છે ચંતાણય સંયોગે સંસય રહિયં સુહા હે ૧૫૩ રેવય મીગાસીર અસ્મણિ મૂલ અસલેસ ઉત્તરાભ છઠ્ઠી તિયા અઠ તેરિસિ મંગલ જેગે સુહા હાઈ ૧૫૪ સવર્ણ હિણિ પુખે મીરાસીર આયુરાહ કિતિગારિખા છે બીયા સતમિ ખારસિં જે બુધવાર સુહ હેઈ ૧પપા પુષ્નાઈ હસ્થ પુખં રેવઈ અસણિ વિસાહ પુણવ્યસર્યા છે પંચમી દશમીગારિરિ પુનિામ ગુરૂ જેગે સુહ લઈ ૧૫
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮ ઉત્તરાસાઢા અરૂણિ જેવઇ આયુરાહ પુષ્ય સંસ્થા છે યુવા ફગુણિ તેરિસિ નંદા તિહિ સુકે સુહ હાઈ પશા સવર્ણ પુષ્યાફગુણિ રોહિણિ સાઈ મવાય સતભિસા છે. ચઉસ્થિ નવમી ચઉદિશિ આહુમિ સુહ જોગ શનિ હાઈ ૧૫૮
પાઠાંતરે-જ્યોતિષસારે તિથિવાર નક્ષેત્રે ત્રિધાસિદ્ધિ શુભ યોગ પૃ. ૪૬ ગાથા. ૧૫૨ થી ૧૫૮ વાર
તિથિ રવિ| -૬-૩મૂ મુખ-ધ–અશ્વ–૨
-૮-૯
નક્ષત્ર
સમ, પુષ્ય-મૂ-રા-શ્ર-અનું
-મૃ-અશ્વ-મૂ-એ
-ઉ–ભ
| બુધ
શ્ર-રા-પુષ્ય-મૃ-અનુ
રિ–-૧૨
ગુરૂ | - ૩-પુષ––અશ્વ-વિ-પુન-હ
પ-૧૦-૧-૧૫
-
-
-
-
શુ ! ઉષા–અશ્વ—-અનુ-પુન-હ-પૂફ
૧૩–૧-૬-૧૧
શનિ
શ્રપુ-ફા--રવા-મ
(૪-૯-૧૪–૮
-
-
- -
-
-
પાઠાંતરે-જીના છૂટા પાના ઉપરથી ઉતારે. તિથિ વાર નક્ષત્રે ત્રિધા સિદ્ધિ યોગ–
આદિવેચાણમી હસ્તો અશ્વિનિ ચત્તરા વય મૂલું પુષ્પ ધનિષ્ટાયાં સિદ્ધિ યોગા: પ્રકીર્તિતા: ૧ સોમે ચ નવમી પુષ્ય શ્રવણે રોહિણે મૃગ | શમ્યાં ચ સદા મૈત્રિ સિદ્ધિાગા: પ્રકીર્તિ તા: પર
મે પછી તૃતિયાયાં અષ્ટમી ચ દશી મૂલાધિની મૃગાલેષા સિકોત્તર ભાદ્રપદા ફા
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
બુધવારે દ્વિતીયામાં સપ્તમી દ્વાદશીષ ચ | મૃગે અનુરાધા પુષ્ય ચ સિદ્ધા કૃત્તિકા રહિણું ગુરૂ ચ દશ પંચમ્યાં પૂર્ણિમાસ્યાં વિશાખયો ! પશ્વિની અનુરાધાસુ સિદ્ધિ પુષ્ય પુનર્વસુ પા થકે પ્રતિપદા ષષ્ટી એકાદશી વ્રયેાદશી પૂર્વાફાલ્ગની રેવન્ય અશ્વિન્યૌ મૈત્રાદિતિ શુભા દા શનો ચતુથો નવમો ચતુર્દશાંતુ રેશહિણી અવાણું ચ મવા સ્વાતિ પૂર્વાફાગુની સિદ્ધિદા પણ અવયોગ સિવિયોગાશ્ચ દ્વાવે તો ભવતે યદિ છે અયોગ હન્યતે તેને સિદ્ધિયોગા બલાધિકાર પત્ર
છટક પાનાને ઉતારે-તિથિ વાર નક્ષ-ત્રિધા સિદ્ધિયોગ. રવિ -અશ્વિ---
મધ્ય
સમ1 પુષ્ય-શ્ર–રો-મૃ
-૧૦
મંગલ મૂ-અશ્વિ–મૃ–અશ્વે-ઉભા
૬-૩-૮-૧૩
મૃ-અનુ-મુખ–-રો
૨-૭-૧૨
| ગર| વિ-અશ્વિ-અનુ-પન-પૂબ
૫-૧૦-૧૫
િશ
ફા–ર–અધિ-અનુ-પુન
! ૧-૬ ૧૧–૧૩)
1
| શનિ રા-ક-મ-સ્વા પૂજા
૪૯૧૪ અથ તિથિ વાર નક્ષત્રે સિદ્ધિ યોગ. બાળબોધની પોથીમાંથી કાંક ૫૫ થી ૧. આ કેના પૂર્વાર્ધમાં સિદ્ધિયોગ છે અને ઉત્તરાર્ધમાં મૃત્યુયોગ હોવાથી અત્રે પૂર્વાર્ધ અને ઉત્તરાર્ધ જુદા જુદા આપેલા છે. ૧ રવતિ
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ પૂર્વાર્ધ– સૂર્યાશ્વિમૂલ કર વાસવં ચ પુત્તર ચામિ સિદ્ધિ યોગર ૫૫ ચકર્ભ પુષ્ય મૃગ રૂક્ષ રાધા વિષ્ણુ સ્તથા સ્માતુ નવમી
શુભાસ્યાસ્પદ મુજે જયા રાગ મૃગશ્વિની ચ સતરા ભાદ્ર
સુસિદ્ધિ યુગઃ પા બુધે ચ ભા હરિ પુખ્ય હસ્ત બ્રહ્માનુરાધાગ્નિ ચ
સિદ્ધિ યોગ: પાપતા પૂર્ણ ગુરૂ પુષ્ય પુનર્વસુ ચ પોણું વિશાખા યમ
સિદ્ધિ યોગ: પલા શકે ચ નંદા અમર હસ્ત પોણું .. સિદ્ધિ મેગ: મા મદે મા સ્વાતિ ચ વિપશુ બ્રમા રિક્તા અને વારૂણ
–સિદ્ધિ એગ: હા તિથિ નક્ષત્રે ત્રિધા સિદ્ધિ યંગ બાયબોધે છે. ૫૫-૬૧ પૂર્વાર્ધ
અથ વા
રવિ
આઠમ
અમિલ હસ્ત-નિકા-પુષ-ઉત્તરા-૩ સિદ્ધિયોગ ૧૫
ચંદ્ર |
નવમી
[ રે–પુખ્ય––અનુરાધા-શ્રવણે
મંગલ |-૮-૧૭-૬ મુમ-અશ્વિ-અધે-ઉત્તરાભાદ્રપદે
| બુધ
-૭-૧૨
-પુષ્ય-- હસ્ત–રા-અનુરાધા-કૃતિકા
,,
૫
ગુરૂ ૫-૧૦-૧૫| પુષ્ય-પુન-વતિ-વિશ્વાખા-ભરણું
શુક્ર
-૬-૧૧ | આ
હ-૨–ઉષા-ઉપા-પુન
શનિ ૪-૦૧૪
મધા-રવા-ક-રા-મૃગ-શત
ઈતિ તિથિ વાર નક્ષેત્રે ત્રિધા સિદ્ધિ ગ.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
સા
અથ તિથિ વાર નક્ષત્રે ત્રિધા મૃત્યુ ચેોગ–ઉત્તરાય નૂન' ફ્રિ દેવા ત્રિ મઘા ચ ચામ્ય નંદા સુનિ દ્વાદશી
જલ્લા ત્રિચિત્રા દ્વિ પતિ ચ ભદ્રા લિક્વે: ગૃહકાદશીકા
....
.-
આવા યા હૈ નવમી ચ ભૂત પુષ્ણા ત્રિમૂલ વસુ
મૃત્યુયોગ: ાપા ભદ્રાષ્ટમી વર્ણ કૃતિકા ચ બ્રહ્મા ત્રયં વૈકિલ ચા ચુ નાશ: ાપા દ્વિતીય રિક્તા સુવિદ્રિ ધિષ્ણુ પુષ્પા ત્રય રાહિણી
....
4444
વાર
....
ભૂત મૃત્યુ ાપા
પૌષ્ણાત્તરા ફા ત્રિચ સપ્ત પૂર્ણ ષષ્ટિ દ્વિતીયા કિલ
તિથિ
રવિ ૧-૬--૧૧૭-૧૨-૧૪
સેમ ૨-૭-૧૨-૬-૧૧-૧૩ પૃષા-ઉના-શ્ર ચિત્રા વિશાખા
|મલ ૧૭-૧૦-૧૧
સુધ ૩-૮-૧૩-૧-૯-૧૪
ી ર-૦-૧૨-૨
શુક્ર ૨૭-૪-૯-૧૪
નિ ૨-૬-૭-૫-૧૦-૧૫-૩| રે—ઉફા
ચૈ મૃત્યુ પંપા rvott
મૃત્યુયોગ: ઘરના
મૃત્યુયેગઃ ૫૬૧૫
નક્ષત્રે ત્રિધા મૃત્યુયાગ Àા.૫૫-૬૧ ઉતરાવે
-
વિશાખા—અનુ-જ્ય-મલા-ભરી એ
મૃત્યુયાગ ૫૫
ક
?-અશ્વ-ભર-મૂલ નિ શ્રૂત-કૃતિ--રા--મૃ-આ
જ્યે પુષ્ય - અો—મલા-રા
આર્દ્રા-ઉષા–ધનિ—શત-મૂત્રા ૫૭
"3
37
..
..
33
૫૮
"
પહ
..
19
A
""
""
""
21
૬૧
—તિ તિથિ વાર નક્ષત્ર મૃત્યુયાગ.
>>
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રિધા સિદ્ધિ યોગથી વિરૂદ્ધ ત્રિધા અશુભ યોગને પાઠ હીરકલશની આ પ્રતમાં કે બીજી જિર્ણ હીરકલશની પ્રતમાં નહિ હોવાથી બીજા ગ્રંથમાંથી અત્રે સંગ્રહ રૂપે આપવામાં આવેલ છે.
જયોતિષસાર” ગ્રંથના પૃષ્ઠ ૪૮ હેક ૧૫૯ થી ૧૫ પરથી તિથિ વાર નક્ષત્રે ત્રિધા અશુભયોગ.
રવિ છઠ્ઠી સત્તમિયા બારશી ચઉદિશી ગારિસી જિફા છે આશુરાહાય વિસાહા મઘ ભરણું જેગિ અસુહાઈ પાપા
સેમ ગારિસી સપ્તમી બારિસી ચઉદિસિય પુલ્વાસાઢાયું છે ઉત્તરાસાઢા ચિત્તા વિસાખાહ જેગેહિ અસુહાઈ ૧૨૧
મે દસમી પડિવા એરિસિ અદ્દ ઉત્તરાસાઢા છે ધણિઠ્ઠા સિતભીસ પૂ-ભદ્ર જેગે મિલિ એહિ અસુહાઈ ૧૬
બુધ તિયા અડ તેરિસિ પડિવા નવમીય ચવદશી મૂલે છે રેવય અરૂણિ ભરણી ધણિઠ્ઠા અણરાહ અસુહાઈ ૧૬૨
ગુરૂ બીયા સગ બારસી ચઉસ્થિ છઠ્ઠીય અઠ્ઠમી ઉ–ફા છે કિત્તિગ રેહણિ મિગસ અદા સિતસિહ અસુહાઈ ૧૬૩
ભિગુ ચઉ નવમી ચવદિશિ બીયા સત્તમિય તીય રેહણિયા છે જિદ્દ મઘ અસલેસા પુખ્ત પમુકાઈ અસુહાઈ ૧૬૪
શનિ પણ દશમી પુક્નિમ છઠ્ઠી સમિય રેવાઈ ચિત્તા છે હત્યા ઉત્તરષાઢા ઉત્તર ફગુણિય અસુહાઈ ૧૨૫
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘર
અથ તિથિ વાર નક્ષત્રે ત્રિધા અશુભયોગ. જ્યોતિષસારે.
વાર
નક્ષત્ર
તિથિ
એ
ન
.
- રવિ
જયે–અનુ-વિ-એ-ભ
૬-૭-૧૨-૧૧-૧૪
---
સોમ પૂષા-ઉષા-ચિ-વિ
૧-૭-૧૨-૧૪
, -
-
| મંગલા આર્કા-ઉ-વા--૧––પૂર્વાભાદ્રપદ
: ૧૦-૧-૧૧
બુધ] મૂ-રે--અશ્વ-ભ-ધ-અનુ
કે ૩-૮-૧૩–૧૨–૧૪
ગુરૂ | ઉ-ફા-નૈરો-મૃ–આ–શ
૨-૩-૧૨-૪-૬-૮
શુક્ર | રો-
-મ-અલ્લે–પુષ્ય
૪-૯-૧૪-૨-૭-૩
શનિ, રવિ-હ-ઉ–ષા–ઉ ફા
૫-૧૦–૧૫-૬-૭
ઈતિ તિથિ વાર નક્ષત્રે અશુભ ગ. એક જુના છુટા પાના ઉપરથી તથિ વાર નક્ષત્રે થતા વિધા
મૃત્યુગ. સૂચે વિશાખા ભરણી દ્વાદશી ચ ચતુર્દશી છે અનુરાધા મઘા ચેષ્ટા વિરૂદ્ધા સપ્તમી સદા ના સામે ચિત્તરાષાઢા પૂર્વાષાઢા વિશાખ છે એકાદશ્ય ત્રદશ્ય ષષ્ઠી યુનેન વર્જયેત્ પર ભેમ આર્તા ધનિષ્ટા ચ દ્વિતીયા પૂર્વાભાદ્રયા છે શતભિષેત્તરાષાઢા દસમી ચ વિવર્જયેત્ ૩ બુધે ધનિષ્ઠા ભરણી અશ્વનિ મૂલ સંયુતા છે તૃતીયા નવમી ગ્રેવ પ્રતિપદા રેવતી ત્યજેતા
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીણામી ચતુથી ચ આતાચોત્તરફાગુની છે રહિણી શતભિષા ષષ્ટી કૃત્તિકા મૃગવર્જિત પાપા ભાર્ગ રહિણી જ્યેષ્ટા દ્વિતીયા સપ્તમીશુ ચ છે પુષ્ય અલેષા મઘા ચેવ સર્વ કાર્યાણિ વર્જયેત પેદા સૌરે હસ્તત્તરાષાઢા રેવતી તિથિ પંચમી છે ષષ્ટીએત્તરાફાલ્ગન્યાં પૂર્વાષાઢા ચ વર્જયેત્ ા કઈ જુના છુટા પાનાનો ઉતારે–
તિથિ વાર નક્ષત્ર-ત્રિધા મૃત્યુ વેગ. રવિ વિભ–અનુ-મલા-- | ૧ર-૧૪-૭
| સેમ ચિ-ઉ–ષા-પૂ-વા-વિ
! ૧૧-૧૩-૬
મ] આદ્ર-ધન--ભા-શત-ઉ-કા
ર-૧૦
બુધTધ–ભ-અશ્વ-મૂ-રે
ગુરૂ | આર્કા-ઉ-ફી-ર-શત-ક-મૃ
| ૮-૪-૬
શુક્ર ! –-પુષ્ય–અશ્લે–મધા
૨-૭
શનિ હ––ષા–– ફા–પૂજા | પ-૬
ઈતિ ત્રિધા મત્યુયોગ, ઈતિ શ્રી હીરલશ જન જોતિષ ગ્રંચે
નક્ષત્ર પ્રકરણ ૩ જી સમાસ,
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રહ પ્રકરણ ૪ થું
મહેને રાશી મેળવવાનો સમય રવિ માસાં ઇગ રાશિ રહઇ ચંદ્ર સવા દિન હાઈ દોઢ માસ મંગલ રહઇ બુધ અઠ્ઠાવિસ નઈ રપ૧ માસ તેર દેવાધિપતિ દાનવપતિ ઈગ માસ ત્રીસ માસ શનિ ભગવાઈ રાહુ અઢારહ માસ ૨૫૨
પ્રહ બેચર હીર કહઈ રવિ મ શનિ એ ત્રણ એક વિચાર ત્રીને છઠ્ઠો ન દશમે ઇગ્યારમે શુભકાર ૨૫૩ શશી પહલો ત્રીજો છઠ્ઠો સત્તમ દશમ ઈગ્યાએ હીર કહઈ તિમ ધવલ પખે બીય પણ નવમ ઉદાર ૨૫૪
અગીઆરમે છ દશમ બીજે ત્રીજે વલી જોઈ અઠ્ઠમે ચઉથ ઇગ બુધ હીર કહઈ સુખ હેડ ૨૫૫ બીજે નવમે પાંચમે અગીઆર નઈ સત્ત ઇગ્યારમ હીર કહઈ ગુરૂ આયી કરે અનુપમ વત્ત ૨૫૬ બીજે ચોથો જનમો ઇગ્યારમ પણ તિવ ભગુ નવમે બારમે અમે હીર કહે જશ દીય ૨૫૭ રાહ જનમ છઠ્ઠો તિય નવમ દશમ ઈગ્યાર હીરે કહઈ શુભ કેતુ તિમ વર માસ અઢાર ૨૫૮
નાની પનોતી થાવર ચઉથી અઠ્ઠમે રાશી માસ ગણી ત્રીસ વહેતી ઉપજાવે અશુભ કુણુ માનવ કુણ ઈશ ૫૯
અગનિ જિહાં કિણ પરજલે દાઘ પડઈ જિન ડાય તિગ્રહ જિજિણ રાશિહુઇતિમતિમ તે ફલ થાય ૨૬૦ ૧ રાક કે અમચાર ૨ ઇમારમ દવઢ ૪ કાંમને
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬
મેટી પનોતી રવિ સત બારમે જનમ દય સાઢા સાત વીસ વહેતે ઉપજાવે અસુખ કુણ નર કુંણ હરિ ઇશ ૨૬૧
મંગલ આવે બહુ વકે બવ તેમને દિવસનું પ્રમાણ મંગલ પંચક વક્રી જે તેહૂત્તર તેવીસ તેરૂત્તર પશુપાલ દિન શનિ દિન સે ચાલીસ ૨૬૨
અતિચાર પ્રમાણુ અતિચાર તિમ વિવરોઈ પનર દિન પણુયાલ ૪૫ શુક્ર દશ નવ વોસ શનિ ઇમ પંચે સંભાલ ૨૬૩ અતિચારી આષા વહઇ વક્રીય પાછા જાય મંગલ બુધ ભૂગુ મંદ ચઉ મૂલરાશી ફલદાય ૨૬૪ સુરગુરૂ જીહાં તે સંચરઇ રાશી તિહાં ફલ દિંતિ હીરકઈ સિંહસ્થમ દીક્ષાધે મહંત (મહંત-આચાર્ય ૨૬૫
શનિ મંડળનું વિશેષ વક ગતિ મંગળ શાને રેવસ્મણ મૃગ પુખ મૂલ હસ્ત અનુરાધ રિસી પુહવી દિખાવઈ દુખ ૨૬૬ વલી મીન મેષાં વૃષ મિથુન સિંહ ધન સૂર જે મંગલ શનિ વક્રી જે તે પુગી દુબઈ પૂર ૨૬૭
અસ્ત વિચાર ચારે માસ મંગલ રહૈ શુક એઢાઈ માસ બુધ ગુરૂ શનિ ઈગ માસ રહે અર્તગત એ ભાસ ૨૬૮
પ્રહ ગોચર ફળ આપણુ રાશિ થકી ગિણ હત્રિણ છહ દશમ ઈગ્યાર જે ગ્રહ હોઈ શુભ વારે તિણઈ કામ કિધે સુખકાર ૨૬૯ ઈતિશ્રી હીરકલશ જૈન તિષ ગ્રંથે
ગ્રહ પ્રકરણ ૪ થું સમાપ્ત ૧ દુખદૂર ૨ ચૌમાસે
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાશિ પ્રકરણ પણું
અકબલ પ્રશંસા તિથિને લીજે એક ગુણ નક્ષત્રમાં ગુણ ચ્ચાર
આ ગુણો ફલ વાર દેઈ કરણ સેલ ગુણ ધાર ૭૦ ચિગ દીઆઈ બત્રીસ ગુણ તારા સાઠ કઈ સસી બલ ગુણકારી સસીમલ તિણ સવિ લઈ ર૭૧ બાર રાશીના ચંદ્રનું ફલ.
જન્મસ્થ કુરૂતે પુષ્ટિ દ્વિતીયે ન નિવતિ છે તૃતીચે રાજ્ય સન્માનં ચતુથે કલહાગમ ના પંચમે જ્ઞાનવૃદ્ધિાશ્ચ ચંદ્રણેવ ન સંશય: ૧ ધનધાન્યાગમાં ષષ્ઠ રાજપૂજા ચ સપ્તમે મારા અષ્ટમે પ્રાણુ સદેહે નવમે કલેશ મેવ ચ | દશમે કાર્યો સિધ્યર્થ ધ્રુવમેકાદશ ય 3 દ્વાદશેન શશાંકેન મૃત્યુટેવ ન સંશય:
તારબલ પ્રશંસા કિસન પખઈ શશીબલ તજે તારા લીજૈ તંતી કંથ વિદેશે મ ઘરણી તિમ તારા ફુલ દોંતી ૨૭૨
તારા ગણના પ્રકાર તારા ખેલ કૃષ્ણ લીયો ઘુરિ જનમાં રિસિ દે આવી જે દિનરિસિ લગઈ નવહી ભાગ ઠઈ ૨૭૩
તારા ભેદ ઉત્તમ મધ્યમ ને અધમ તારા એ ત્રિતું મર્મ ઉત્તમ ચ છઠી નવમી કીજે સલાં કર્મ રહ૪ ૧ તિમvખ ૨ મઝિને
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડનમાં નિષિદ્ધ તાણ માધિમ ઈ બીય અઠ્ઠમી લીજૈ સલાં કામ પણિ મુંડન નવ કરાઈએ અવાર ન જઈએ ગામ ૨૭૫ ચંદ્ર અને તારાનું બલ ક્યારે લેવું?
શુક્લ પક્ષે બલિ ચંદ્ર કૃણે તારા બલિયસી છે દ્ધિ પંચ નવા શ્રેષ્ઠ પ્રાપક્ષે ગુરૂવત્ શશી શાળા
અંધારી દશમ પછી અને અજવાળી પાંચમ સુધી કૃષ્ણ પક્ષ-અંધારીયું પખવાડીયું અને અજવાળી છઠથ અધારી દશમ સુધી શુક્લ પક્ષ=અજવાળીયું પખવાડીયું સમજીને તારા અને ચંદનું બલ જેવું. અજવાળીયા પખવાડીયામાં ચંદ્ર બલવાન હેાય છે અને અંધારીયા પખવાડીયામાં તારાનું બલ વધારે હોય છે.
વેદાઝ દ્વાદશે કુબ શુક્લે દ્ધિ નવ પંચમે ! યથા માતા સુતં રક્ષેત્ તથા રક્ષતિ ચંદ્રમા: ૧
૪-૮-૧૨ મે ચંદ્ર અંધારીયા પખવાડીયામાં શ્રેષ્ઠ છે. અને ૨-૫ અને ૯ મો ચંદ્ર અજવાળયા પખવાડીયામાં શ્રેષ્ઠ છે. કૃષ્ણ પક્ષે તારા બલ–
ઉત્તમ તારા, ૪-૬–૯. મધ્યમ તારા. ૧-૨-૮ અધમ તારા, ૫-૩–૭. તારાઓ લે છે તેમાં કેટલી સારી છે અને તે કઈ કઈ રીતે તે ગણવે છે.
જન્મ તારા દ્વિતીચા ચ ષષ્ટી ચેવ ચતુર્થિક ! અષ્ટમી નવમી તારા ચૈવ ષ તારા શુભદા સ્મતા ૧૫ ઘપિ બલવાન ચંદ્રો મુનિઃિ કથિત શુભાઃ આનયતિ તદા દુઃખે ત્રિ પંચ સપ્ત તારિકા: ઘરા
૧ વલિ
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
તારા ફ્રેમ સમજવો—
રહ
જન્મ રૂક્ષ ગણેદાદા દિન રૂક્ષ ́તુ ચાવત: । નવભિતુ હરેતૂ ભાગ શેષ તારા વિનિશ્ચિત્ પ્રકા
તારા ૯ છે તેનાં નામ—
શાંતા ૧ મનેહરા ૨ ક્રૂરા ૩ જયા ૪ ચ કુલિકાક્ક્ષવા: પા પદ્મની હું રાસિ ૭ ધારા ૮ આનંદા ૯ નવમી સ્મૃતા પ્રા તારાનું બળ કહે છે.
ન કૃષ્ણ પક્ષે શશીને પ્રભાવા સ્તારા અલ તંત્ર વિચિ
દેશાંતરસ્થ ચ ગતે ચ પત્યું સર્વાણિ કાર્યાણિ રાતિ
૧૭
તનીય ॥
નારિ પા
વ તાય
અધમ તીય પશુ સપ્તમી ટાક્ષિ સલે થાક હીર કહે૪” તમ પુખ્ખુ લીચેા પા માને લેાક ૨૭૬ જન્મ રાશિ મ કામ શુભ પણ અશુભ પચેઇ સૈાર કરમ ઐષધ અમણુ નાદ વિવાદ્વૈત ય ૨૭૬૪
જન્મ ચંદ્ર ત્યાગ કરવા.
જન્મસ્થેન શશાંકેન પંચકર્માણિ વચૈત્ । યાત્રા યુદ્ધ વિવાહચ્ચ ક્ષૌર ગૃહ પ્રવેશનમ્ II ફૂલ-ક્ષોરે રાગી ગૃહે ભગ ચાત્રાયાં નિર્ધાના ભવેત્ ॥ વિવાહે વિધવા નારી યુધ્ધે ચ મરણુ ધ્રુવ uu વળી કુલ-યાત્રામાં જાયતે મૃત્યુ મૃત્યુ સૌરે દરિદ્રતા 1 યુધ્ધ પરાજય ચૈવ વિવાહ વધવ્ય તથા ારા
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
દેશ પરતેવે વ્યવસ્થા–
સૌરાષ્ટ્ર શાલ્વે હિમપર્વતાઝે ભૂ ફુડ કરણાટક વિધ્ય બને છે ત્યજત્ વિવાહે ખલુ જન્મ ચંદ્રો ન સર્વ દેશે મુન:
વદંતિ છે આવશ્યક્તાએ ૧૨ મે ચંદ્ર ગ્રાહ્ય
આધાને સંપ્રદાને ચ વિવાહે રાજ્યવિહે છે
શુભ કાર્યો ચ યાત્રામાં ચંદ્રો દ્વાદશે શુભ નીચેના કાર્યોમાં ૧૨ મે ચંદ્ર ઉત્તમ છે – નાભિશેકે ચ વર્ષને વ્રત બંધને છે
પાણિગ્રહણે પ્રમાણે ચ ચંદ્રો દ્વાદશે શુભ અથ ચંદ્રની બાર અવસ્થાઓ
અશુભ ચંદ્રમાં બાર અવસ્થા ભેદ રાશી અપૂજ આવઈ જબઈ તવ જોઈશએહ વિચાર પઈતીસસે સાવિ ઘડી ચંદ્રાવસ્થા બાર ર૭૭
પ્રવાસ નમ્ર મરણ જમ હાસા રયને કીડ નિદ્રા ભુક્તિ જરા કં૫ સુતા એ શશી બારહ ભીડ ૨૭૮ ઘડી અગીઆરઇ પલ પનર મેષાદિક પ્રવાસ વૃષે નષ્ટ મિથર્ન મરણ કૐ જય પરકાશ ૨૭૯ સિંહૈ હાસ્ય કન્યા તઈ તુલ ક્રીડા પભણેઈ વૃશ્ચિ નિદ્રા ધન ભૂગતિ મકરૈ જરા ગિPઈ ૨૮૦ કુંભ કંપી મીનઈસુ તિથિ નામ તિમાં પરિણામ હીર કહઈ નિજ રાશિથી ગિણી શુભ કી જઈ કાંમ ૨૮૧ ૧ ની વ્યગતિ જર કપ અતિથિ
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાશિ 1 અવસ્થા ફળ
પ્રવાસ | નેન્ટ
વૃષભ | નષ્ટા ! નષ્ટ
મિથુન | મરણ
નેન્ટ,
કર્ક
|
જય
સિંહ.
હાસ્ય
શ્રેષ્ઠ
કન્યા ! રતિ ( શ્રેષ્ઠ
જે રાશીને ચંદ્રમા તેનાથી અવસ્થા પહેલી ગણવી. એક રાશીમાં ૧૩પ ઘડીમાં બાર અવસ્થા સેગવે. એક એક અવસ્થામાં ૧૧ ઘડીને ૧૫ પલ (સવાઅગીઆર ઘડી) ભેગવે. જે ટાઈમે ચંદ્ર બદલાય ત્યાંથી તે રાશીની જે અવસ્થા તે પહેલી ગણવી પછી કમવાર ગણવી. શુભ અવસ્થામાં કામ કરવું.
તુલા | ક્રીડા
શ્રેષ્ઠ
વૃશ્ચિક | નિંદ્રામાં ને
ધન | ભt, I
મુક્તિ
!
શ્રેષ્ઠ
મકર
જવારા
નષ્ટ
T કંપ
નેન્ટ
મીન ] સુતા | શ્રેષ્ઠ
વીતી ગએલી ઘડીઓ મેળવીને ફરી ચારથી ગુe, ૪૫ ને ભાગ દે. જે ભાગ આવે તે ગત અવસ્થા અને શેષ વર્તમાન અવસ્થા જાણવી. અને ૪૫ નો ભાગ દેવાથી ભાગ ૧૨ થી વધારે આવે તે તેને ફરી ૧૨ શ્રી ભાગવે, ભાગતાં જે શેષ વધે તે
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગત અવસ્થા જાણવી. તેનાથી અડધી વર્તમાન અવસ્થા હોય છે. મેષના ચંદ્રથી પ્રવાસાદિ અવસ્થા ગણવી. જેટલામી રાશી તેટલામી અવસ્થા મેળવીને ગણવી. વિશેષ ભેદ માટે મુહર્તા ચિંતામણિ જુએ.
વિશેષ અને પ્રત્યંતરે ભેદ-આરભસિદ્ધિ, દિનશુદ્ધિ, વનશુદ્ધિ તથા મુહૂર્ત ચિંતામણિ આદિ ગ્રંથમાં ૧૨ અવસ્થાઓનાં નામેામાં કેટલાક ફેર છે. અહિં પહેલી પ્રવાસ અવસ્થા છે, તેના બદલે તેમાં પ્રેષિત છે, છઠું નામ હર્ષ છે, સાતમું નામ રતી છે, ૧૧ મું જરા છે, ૧૨ મું સુખિતા છે.
૧૩૫ ઘડી ચંદ્રમા ૧ રાશી ઉપર રહે છે. તે પોતાની રાશીથી નષ્ટ હોય ને કામની આવશ્યકતા હોય તો જે ટાઈમે કામ કરવું હોય તેમાં ફેરફાર કરવો પડે પણ દિવસ તેને તે રાખ. ચંદ્રમા જ્યારથી આવ્યું હોય ત્યારથી સવા અગીઆર ઘડીને ૧-૧ ભાગ કરો. પછી વીતી ગએલી ઘડીઓને ભાગ જતાં શુભ અવસ્થા આવે તે ટાઈમ કામનો આરંભ કર. જે રાશીને ચંદ્રમા હોય તેની અવસ્થા પહેલી ગણવીને ૧૨ પૂરી ગણવી. વળી નારચંદ્રમાં લખ્યું છે કે-“ચંદ્રમા બલવાન હોય તો પણ અશુભ અવસ્થામાં કામ શરૂ કરવાથી અશુભ ફળ મળે છે. માટે ખાસ અવસ્થા તપાસી કામ શરૂ કરવું.”
અથ ચંદ્રમાને અંગમાં વાસ. પિતાની રાશીથી ફલ. જન્મને પાંચમે ત્રીજે શીશ છઠ્ઠી આઠ ગણીયે પીઠ નવમો સાતમે અગીઆરમાં ધરીએ રૂદે બીજે દશમો હાથે વહે.
થે બારમે પાયે ઠવીજે ઈમ જાણીને ફલ કહીએ, શીશ ચંદ્રમા કવ્ય બંધાવે રૂદે ચંદ્રમા બહુ સુખ પાવે પાયે કહેશે કે વિનાશ હાથે ચંદ્રમા પૂરે આશ,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
પેાતાની
રાશીથી
૧-૫-૩
}~~
16–3
૨-૧૦
ચંદ્રમાને અગવાસા ને ફૂલ.
૪–૧૨
મગ
શીશ
પીઠ
છાતીયે
હાય
ફળ
શ્રેષ્ઠ
શ્રેષ્ઠ
મૈષ્ટ
ચંદ્રના અંગમાં વાસ
ચંદ્ર ષડી પતીસસેા બારઈ અંગ વસતી રૂદ્ર ધડી પલ પનર વસે વિવરી ઠામ કહેતી ૨૮૨
પગ
શ્રેષ્ઠ
મૈષ્ટ
ફળ પ્રાપ્તિ
દ્રશ્ય બંધાવે
વિનાશ
બહુ સુખ આપે
આશા પુરે
લેશ
પાય હાથ ગ્રુઝ દ્વીયઈ”
શશી નીલડી નયન બહુ નાક વૈણુ ગલ કંધિ ખારમ પૂાં સંધિ ૨૮૩ વિત્ત નિલાડે નાસ નાાં ચાર નિરાસ ૨૮૪
શીશ અન” શાહે દીય લચ્છિ આગમ નૈન હુિ વદન ભ્રંશ કારજ કઈ કઈ લિખમી આઇ કઈ અન સાવન દીઠ થાડા લાડા પાય ૨૮૫
હાથઇ બહુ માહુ ગુઝ સુખ હીયઈ લહોર્જ રાજ હીર કહેઈ શી પૂડા સહુ વિણાસઈ કાજ ૨૮૬ ૧ ચંદ્ર ગ થી વસઈ વિવરી નામ હતું. ૨ વાર ૩ શખ
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
અંગવાસ
શા
લલાટ
ને
નાક
મુખે | ગાલે
ફલ
અન્નલ્લાભદવ્યલાભ.
લક્ષ્મી ચાર કાય | લક્ષ્મી, લાલ નિરાસ | નાશ | લાલ
ધડીયો સુધી ૧૧ ૨૨
૩૩iti
૪૫.
૫૬ | ૬ળા
બે ખભા બે પગે બે હાથે
ગુહ્ય
હદયે ! કટીમાં
સુવર્ણ અ૫
| ભય સુખ લાભ | લાલ
કા
રાજ માન
નાશ
૭૮
૯૦ 1 ૧૦૧
1 ૧૧
/ ૧૨૩
૧૩૫
વળી પાઠાંતરે–ચંદ્રમાને અંગમાં વાસ. જન્મસ્થ ૧ પંચમ પ ધૈવ તૃતીયં ચ વિશેષતઃ | મસ્તકે વસતિ ચંદ્રો લાભ કરેતિ નિશ્ચિત ૧ સપ્તમે ૭ કાદ ૧૧ ગ્રેવ દિફ ૧૦ ચંદ્રમા યદા ભવેત ! હૃદયે વસતિ ચંદ્રણ સહર્ષોલ્કર સ્તથા રા ષષ્ટમે ૬ ચંદ્રો જ્ઞાતવ્ય નવમ ૯ કૐ તવ ચ | પૃષ્ટતે ચંદ્ર તિષ્ઠતિ કિંચિત્ હાનિ કરે ભવેત વસા અષ્ઠમે ૮ દ્વાદશ ૧૨ ઈદુ કરેણુ ચંદ્ર સ્થાપિનિ તસ્યદેતે ભવેત્ ચેતા યાધિ પીડા કરે નર: પા ઊભો ૨ ચત્વારિ ૪ ચંદ્ર રૂની વસતિ સદા આરેગ્યે ધન લક્ષ્મી ચ સા લભતે વાંછિત ફલ પા ભાવાર્થ-૧-૫-૩ માથે, શ્રેષ્ટ, લાભ કરે.
૭–૧૦–૧૧ છાતોએ, , હર્ષ વધારે. -૬- પીડે મધ્યમ ડી હાનિ કરે
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ્યાં
૮-૨ હાય રેષ્ઠ વ્યાપિ પૌડ કર,
૨-૪ પગે શ્રેષ્ઠ મારથ ફળે. અથ શ્રીચંદ્ર પુરુષાકાર ચઢે. ચંદ્રમાને શરીરમાં વાસે.
નક્ષત્ર પર ચંદ્ર (દનિયા) નક્ષત્રથી જન્મ નક્ષત્ર સુધી ગણતાં આવે તે સ્થાનનું કુલ. (૧) ૧ થી ૩ ૩ આદિ હૃદયે શુભ. (૨) ૪ થી ૬ ૩ બાહુ યુમે લાભ (૩) ૭ થી ૯ ૩ સુખે પીડાકારી
નાભિ સ્ત્રી પ્રાપ્તિન્ફર્ષ (૫) ૧૭ થી ૨૦ ૪ ગુ મરણ (૬) ૨૧ થી ૨૫
પગે જમણ (૭) ૨૬ થી ૨૭ ૨ ચક્ષુ પીડાકારી
(૪) ૧૦
છે તે જ હ બ છે
૨૭
– ઈતિ ચંદ્રમાને અંગમાં વાસ.
ચંદ્રને વાસ વરતમાન તિથિ પંચ ગુણ વાર અંક વિસિ અંક
ભેલી ત્રિહ ભાગે દીઓ ટર્લ સજલ વંક ૨૮૭ વધતે આંક શશી લેખ એકણુ વસે પયાલ બિહં માનવ ત્રિéઈસરગે હિવઈ શુભ અશુભ નિહાલ ૨૮૮ સરગ પયા સુખ દીયઈ દુખદાઇ નરલેય હીર કહઈ ઈમ શશી અશુભ ફલ પામૈ જગિ લઈ ૨૮૯ તિથિ પંચ ગુણી વાર નવ ગુણે નક્ષત્ર ૯ ગુણે જાણ ભેલી ત્રિઉં ભાગ દે વધતે અંક વખાણું ના એક વધે પાતાલ સુખ બિહું માનવ દુખ દે, ત્રિ સ્થળે સુખ દીઈ જોતિષ હર કહે મારા
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
શશિ પર ચંને દિશાઓમાં વાસ શશી મેષ સિંહ ધન વાસા પરત માંહ દક્ષિણ વૃષ કન્યા મકર બેઠે નિશ્ચય કહી ર૦ મિથુન તુલ કુંભ પશ્ચિમઈ ઉડુપતિ વાસ લેઇ. ઉત્તર અલિ મીનાં કરક રોહિણું કંથ રહેઈ ર૯૧ હર કહઈ શશી સામહે દાહિણ સંપદ દાઈ વામિ દુખ પૂંઠઈ મરણ કહિયા જ્યોતિસ માંહી ર૯ર
જે રાશીના ચંદ્રને જ્યાં વાસ હોય ત્યાથી ગણવું. ચાલતાં સામાં જમણે લે. ચાલવાના અથવા પ્રવેશના સમયે આખો રાશીને ચંદ્ર સામે જમણે ડાબે જેમ જોઈએ તેમ ન આવતો કાય તે આ ઘડીઓ પ્રમાણે છે.
મેષાદિ ૧૨ રાશીના ચંદ્રને-દિશા પર વાસે.
મેષ-સિંહ-ધને
उत्तरे કર્ક-મીન-વૃશ્ચિક
વૃષભ-કન્યા-મકર
-
મિથુન તુલકુંભ
पबित्रा
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક
થાિ પરત્વે દિખાસ
શશી પડીયાં પણ ત્રીસસા દિશિ વિદિશ વસેઇ પૂરવ સત્તર અગને પનર દક્ષિણ ઇગ વીસેઇ ૨૯૩ નૈત સાલ પશ્ચિમ સત્તર ચહુ વાય માઝાર વીસેાત્તર ઇશાન મહિ ઘડી પનર વિચાર ૨૯૪ હીર કંઇ' ચાલણ સમઈ વામ પૂરી શથી હાંની જિમણા સાહમા ચંદ્રમા લીધે કરઈ" કલ્યાણ ૨૫ ૧ રાશીની ૧૩૫ ઘડીમાં ચદ્રમાને! ૮ દિશાએ પ્રમાણે વાસ
ઉત્તર
શાને
૧૫
૨.
૧૪ kolb
પૂર્વે
૧૭
થેકડીઓ ચંદ્ર
૧૭ પશ્ચિમે
અગ્નિ
૫
૧
૧૬
æÈ
જે રાશીના ચઢના જે દિશામાં વાસ હાય ત્યાંથી ગણવા શશીરવ ચક્ર
દક્ષગે
રવિ સંક્રમે અહ શુકલીય ને સિ સેા આદિ દેઇ ગ્રણીએ જન્મ રિસિ લગે મરાદિ ( નર માંહી) ૨૯૬
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિય છાતિય છાતિય છw fમ સત્તાવીસ રિસીય તિય છwહ છહ હીર કહે રવિ શશી ઈમ ફલ દેય ૨૯
મિન રૂક્ષે રવિ સંક્રમતિ તસ્મિન નક્ષત્ર આ કૃત્વા પૃચ્છકસ્ય જન્માક્ષ યાવત્ ફલાફલં વિચાર્ય
-ઈતિ ચંદિય ફલ. પંથા ભેગા: વ્યથા વસ્ત્રમ હાનિશ્ચ વિપુલંઘનમ !
આ પ્રમાણે ર૦ દિવસનું કે એક માસનું ફલ સમજવું. ૧ માસમાં ર૭ પછી ૧-૨-૩ ફરી ગણવાં.
લાહોરી પંચાંગમાં લખે છે કે સંક્રાંતિ બેસે તે નક્ષત્રના પહેલું ભગવાઈ ગએલું નક્ષત્ર હોય ત્યાંથી ગણવું. દા. ત. જેમકે મધામાં બેસે તે અલેષાથી ગણવું.
સંક્રાંતિ ચક્ર
ચોદય ફળ આદરા અશલેસા ભરણું સ્વાતિ શતભિષ જિ એ છહ રિસિઓ શશી ઉગમે તે તો ધાન અદિઠું ૨૯૮ તિન્નઈ ઉત્તરા રોહિણું પુનરવસુ ને વિસાહ જે શશી ઉગે તે રિસિ તે ધાન્ય સવાયાં થાય ૨૯૯
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
રેવન્સની કૃતિકા મવા પૂર્વા ત્રણ મૃગ પુખ મૂલ ચિત્રા કર શ્રવણ દુગ અનુરાધા દે સુખ ૩૦૦ હીર કહે આ પનર રિસિ જે શશીહર ઉગંતિ તો સમતોલે ધાન સહી જઈશ મ કરો ભ્રાંતિ ૩૦૧
ચંદનું નગરાદિ વાસફળ શનિ નગર ગગને અધે શશી હર વાસ વિચાર મેષ 'વૃષભ મિથુને ત્રણે રનિ વનિ કરઈ કરાર ૩૦૨ કરક સિંહ કન્યા નયર કૂલ ધન અલિ આકાશ મકર કુંભ મીર્ન અધે એસી કરૈ પ્રકાશ ૩૦૩ હીર કહઈ રવિ રગ કર મંગલીક નગર મેઝાર લાભ ગગન પાતાલ દુઃખ જોઈસ એહ વિચાર ૩૦૪ વાર રાશીના ચંદ્રનાં વર્ણન અને તેનું ફલ. મેષ વૃષ સિંહ રક્ત ચંદ્ર કન્યા મિથુન ધન પીતચંદ્ર વૃશ્ચિક કર્ક તુલ વેત ચંદ્ર મર કુંભ મીન કૃષ્ણ ચંદ્ર ન રક્તચંદ્ર ભવેત્ યુદ્ધ પીતચંદ્ર સુખં ભવેત્ છે કૃષ્ણ ચંદ્ર ભસ્મૃત્યુ વેતચંદ્ર ચ લાભદા રા મેષાદિ રક્તવત્રં ચ શુચિ વસ્ત્ર તુલા વૃષે ! કન્યા મિથુન કર્ક” ચ કૃષ્ણ મકર કુંભ ૩ાા પાઠાંતરે–
મે વૃષે ૨ સિંહે ચ ચંદ્રશ્ય રક્ત લક્ષણું છે કન્યા મિથુને ધને મીને પીતવર્ણ જાયતે : કર્ક વૃશ્ચિક તુલા રે કૃષ્ણ મકર કુંભ: ૨ ૧ ૨ તિહું
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
રક્ત ચંદ્ર કરી રૌદ્ધ પીતવર્ણ સુખપ્રદ
વેત ચંદ્રઃ કરી સૌખ્ય કૃષ્ણ ચ મૃત્યુ મેહિ કારા વળી પ્રત્યંતરે રાશી દા–
મે ૨ સિંહે અલિ રક્તતા ચ મિથુનેચ કન્યા ધન પિતવાણું વૃષે ચ કકે તુલ વેત રૂપ કુંભે ચ મીને મિથુને ચ
કૃષ્ણ ના રક્તવર્ણ ભવેદ યુદ્ધ પીતવર્ણ શુભાશુભ
વેતવસ્ત્ર ભવેત્ લાભ કૃષ્ણ મૃત્યુ ન સંશય: રા અથ ચંદ્રમાનાં વાહનો—
મેષાલિ સિંહ ગજવાહન ચ તુલે ચ કકે વૃષભે શશાંક : ધને ભીને મિથુનસ્ય કન્યા ...વાહન અશ્વઆસન છે
. ... ...મકરે ઘટે મહિષાસન અથ ચંદ્રના વાહન વર્ણને ફલ–
મેષ હરખ તથા સિંહ યદિ ચંદ્વો ભવેત્ તદા રક્તવર્ણ ભવેત્ યુદ્ધ વાહન કુંજરાસન ના કકે તુલે વૃશ્ચિકે ચ યદિ ચંદ્રો ભવેત્તદા શુકલવર્ણ ભવેત્ સોગં વાહનં વૃષભાસને મારા કન્યા ધન મિથુન ચ જાયતે રજનીપતિ પિતવર્ણ ભવેત્ લાભ વાહન અધ આસન પાવા મકર કુંભ તથા મીને યદિ ચંદ્ર પ્રજાયતે તે
કૃષ્ણવર્ણ ભવેત્ મૃત્યું વાહન મહિષાસન ૪ અથ પાઠાંતરે ચંદ્રના વાહન તથા વર્ણ–
મેષ વૃષ તથા સિંહે યદા ભવતિ ચંદ્રમા ! રક્તવર્ણ ભવેત્ ચંદ્ર વાહન કુંજરસ્તથા ના મિથુન કર્ક મકરે યદા ભવતિ ચંદ્રમા ! શ્વેતવર્ણ ભવેત્ ચંદ્ર વાહને તુરગમ સ્તથા શા
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
કન્યા કુલ વૃશ્ચિકે ચ યદા ભવતિ ચંદ્રમાં ! પીતવર્ણ ભવેત્ ચંદ્ર વાહન વૃષભ સ્તથા ૩ કુંભે ધને ચ મીને ચ ચદા ભવતિ ચંદ્રમા !
કૃષ્ણવર્ણ ભવેત્ ચંદ્ર વાહન મહિષ સ્તથા ૨૪ અથ ચંદ્રમા પાઘ, વાહન, ભેજન, શ્રી આદિ વિચાર.
મેષ વૃશ્ચિક સિંહે શશી સદા રાતે શીર પાઘ ગજ અસવારી તેમને દુસમનથી ખેલ દાવ મગ ભેજન જારણે સ્ત્રીથી ભેગ. ૧૧ ધન કન્યા મિથુને શશી શીરે કેસરી પાઘ ! નીવ્ર વરણુ ઘેડે ચડે ઘર સંપદ સુખ આપે છે ભજન ચણાની દાળ અણમાનીતી સ્ત્રીથી ભેગ પરા સફેદ શીર પાઘ ચંદ્રને વરખ કર્ક તુલા રાશ ૫ અસવારી બલદાં તણું નિતનિત પર આશ છે ચાખા જન નગર નાયકાથી ભાગ ૩ મકર કુંભ મને શશી કહે શામ શોર પાઘ છે મહિષવાહન તુચછ ફલ પહાર પહેાર ભમાય છે
જન અડદ દાસીથી ભેગ ઘા અથ બાર રાશના ચંદ્રમાનાં ભજન–
મેષ વૃષ મિથુને વડાં કર્ક સિંહ કન્યાએ સુખડાં છે
તુલ વૃશ્ચિક ધને દાલ મકર કુંભ મીને શાલ ૧ અથ બાર રાશીનાં ચંદ્રમાનાં હથિયાર—
મેષ વૃષ મિથુને ઢાલ કર્ક સિંહ કન્યાએ તલવાર,
તુલ વૃશ્ચિક ધને ફરશી મકર કુંભ મીને બરછી ૧ અથ નારચંદ્રના ટબામાં દર્શાવેલા બાર રાશીના ચંદ્રના આકાર, રંગ અને તેનાં ફલ–
અલિ સિંહે ધનુ વધુ વક: શુલા ભ કન્યકા તુલો છે દક્ષિત મીન મે કુલે વૃષે સમસમ છે
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિથુને મકરે ચત્તર ઉન્નતે ચ હલેપમાં
ધન ક હલૌલ્લા નરેંદુ અશુભેન્યથા પરા અથ સુદ બીજને ચંદ્ર કેઈ પણ માસને કેવો ઉગશે, તેને નિયમ.
મીન મેષ દક્ષિણાય ઉત્તર એર સંદ
મકરે કુંભે બરાબરી ઈમ ભાખે સહદેવ ૧ પાઠાંતરે
વૃશ્ચિક ધન સિંહ ઉત્તર બાજુ ઉંચા, કન્યા મિથુન શૂલ માફક ઊભે; મીન મેષ વૃષભ દક્ષિણ બાજુ ઉંચે,
કર્ક કુલ મકર કુંભ બે બાજુ સરખે. ૧ અથ બીજને ચંદ્ર ઉગે તે રાશીથી ઉંચા નીચા ખૂણાનું ફલ અને પ્રમાણુ
મન મેદિતāદ્ર સતત દક્ષિણેશ્વતઃ શેન્નતથ્યોતરાયાં સમતા વૃષ કુંભઃ પ૧ વિરંતુ સમે ચંદ્ર દુર્મિક્ષ દક્ષિણેતે !
સુભિક્ષ ક્ષેમમાગ્યે ઉત્તરાશ્રિત ચંદ્રમા પર
અર્થાત–મીન તથા મેષ રાશીને ચંદ્ર અજવાળી બીજને ઉગે તે તેને ખૂણે દક્ષિણ દિશા બાજુને ઉચે હોય અને તેથી દુભિક્ષનો સંભવ થાય છે અનાજની માંઘવારી થાય છે. મિથુનથી મકર સુધીને ઉત્તર દિશા બાજુને ઉંચે જાણ, તે સુશિક્ષ, ક્ષેમ અને આરેગ્યને કરનારે છે. અને વૃષ તથા કુંભને ચંદ્ર ઉગે તે બંને બાજુ સરખે ઉગે અને અનાજ વગેરેના ભાવ સરખા રહે, પરંતુ રાજાઓમાં કલેશ તથા વિગ્રહ થાય.
અથ બીજને ચંદ્ર ઉગે તેના રાશી ઉપરથી રૂપ, રંગ . અને તેનું ફલ.
વિરહિ સમે ચંદ્ર ક્રશ્મિ દક્ષિણાજતે વ્યાધિ પીડા ભર્યા ફૂલે સુભિક્ષાતરન્નતે છે
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ
રક્ત સ ય યાંતિયુક્લે વૃષ્ટિ સમાગમ ) ધુમ્રુતુ વિદ્યુતૢ વિદ્યાત્ કૃષ્ણે મૃત્યુ સંશયઃ ॥૧॥ અણ્ણા ભરણુ અદ્વેષ વિજિઠ્ઠા અને સાઈિિસ સાઈજી છઠ્ઠ પ્ર એહ રખે ઉગે મયંકા તે પુત્રીતલ ફલઈ કરકા ારા વળી પાડશે
અદ્દા ભદ્દાર ને કૃત્તિકા અશ્લેષાને મઘાહ 1 જો શશી ઉગે મોજકા તે કુશળ કીયાં કહું ત્યાંહુ પ્રા પાઠાંતર (જો ચ ંદો ઉગે બીજના તે નર સુખ શું ય કરાય ) ત્રીજો પાઠવેદ——
આદ્રા ભરણીને અશ્લેષા જ્યેષ્ઠા અને વિશાહે । શ્રવણુ છઠ્ઠા એ છ નક્ષત્રે ઉગેમ કહું !! તા કે રતિને ફ્લેખ કરહુ un ચાચા પાઠ—
મૂલ માને અશ્લેષા શ્રવણુ સ્વાતિ ભરણી વિશાખા, એ નક્ષત્રે ઉગે મયકા તે પડે છત્ર કે ઢે કહે ॥૧u —ઈતિ
ઉપરના બધા પાડાનું સામાન્ય ફૂલ
કઈ રાયા રાયમ ઢળે કે મહાભય હાય; ક્રષ્ણુ પીડે તીસરીન જે નીરતા હેં કાય. ફાઈ માણુસ કાઈ કામ નિમિત્તે પ્રશ્ન કરે તે વખતના ચંદ્રમાના વાસે જોઇને ફળ કહેવા માટે આ ગાથા ઉપચાગી છે.
દાંત હીરક્લેશ જૈન જ્યેાતિયે રાશિ પ્રકરણ સમાપ્ત.
૧ દા. ૨ પૂર્વાભાદ્રપ્રદ અને ઉત્તરાભાદ્રપદ, ૐ ચંદ્ર ૪ ધ્રૂજે, ૫ ૨ખરું. હું હાડકાનાં કલેવર.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુહૂરત પ્રકરણ છઠ્ઠું
ગર્ભાધાન મુહૂત
જેષ્ઠા મૂલ મા ચિત્રા પુષ્પ રેવાણિ અસલેસ પ્રથમ ભાગ નવકીજીયે હીર કહે ઉપદેશ ૩૦૫ સીમંત મુ
માસ પાંચ છ અઠુ નવ રિવ ગુરૂ ભેામાં વાર મેષ કરક તુલ મકર ચિહું લીજે લગન વચાર ૩૦૬ પડવા છ નવમી તજી શ્રવણ પુનર્વસુ પુષ્ય હસ્ત મૂલ મૃગ હીર કહૈ અધરી દે સુખ ૩૦૭ मासे षष्ठाष्टमे वापि नवमे या कुल क्रमात् સસ્કારઃ પ્રથમેગ વિષમે લગ્ન નવાંશકે
પહેલા ગર્ભને વિષમ લગ્ન અને વિષમ નવાંશમાં છઠ્ઠા આઠમા કે નવમા માસમાં કુલના રીવાજ મુજબ સ`સ્કાર કરવા. મુહત દીપકમાં મિથુન વગરના વિષમ લગ્ન અને વિષમ નવાંશ લેવા એમ કહ્યુ છે.
**
મુહૂત માડમાં સૌમતમાં શુકલપક્ષ લેવા એમ કહ્યું છે. વળી શિવ, મ ંગળ, ગુરૂ એ વાર લેવા અને પુરુષ નક્ષત્રા “ અશ્વિની, પુનર્વસુ, પુષ્ય, હસ્ત, અનુરાધા, અભિજિત્ અને પૂર્વાભાદ્રપદ એટલાં લેવાં એમ સૂચવ્યું છે. પર ંતુ મુહૂત દીપકમાં મૃગશીર્ષ, મૂલ અને શ્રવણુ પણ લીધેલાં છે.
સીમંત મુહૂર્તમાં લગ્ન શુદ્ધિ જોતાં પાંચમા અને બારમા સ્થાનમાં શુભગ્રહો લેવા નહિં. અને ૪-૯-૧૪-૧૫-૩૦ એ તિથિઓ ન લેવી.
ગર્ભ રહ્યા પછી બીજા કે ત્રીજા મહીનામાં પુંસવન કરવું એટલે કે રાખડી બાંધવી.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫
વૈશ્ય શૂદ્ધ માટે શકિતષિના મતમાં સાતમા માસમાં સીમંત કરવું એમ છે. તેમજ કુમાર–હારિત ઋષિના મતમાં રેવતી નક્ષત્ર લેવાનું કહ્યું છે. પણ બીજા મતવાળા કબુલ કરતા નથી
સ્ત્રીને ગર્ભ રહ્યા પછી પાંચથી આઠમા મહીના સુધીમાં જાતિ તથા દેશ રીવાજ પ્રમાણે પાયમે-સાતમે કે છછે, આઠમે રાખડી બાંધે, અથવા ખેળ ભરીને પીયર મેકલે છે, તેમાં મારવાડ આદિ દેશના લકે શુકના તારાને દેષ ગણે છે. કહ્યું છે કે –
ગર્ભિયા બાલકેનાપિ નવવધ્વા દ્વિરાગમે પદમેક ન ગંતવ્ય શુકે સનમુખદક્ષિણે સુવિણ શ્રવતે ગર્ભ બાલાપિ મરણું વજેત
નવા વપૂર્ભવેધ્યા શુકે સન્મુખદક્ષિણે અર્થાતુ-ગણિી સ્ત્રીએ નવા જન્મેલા બાળકે, અને નવવધૂએ દ્વિરાગમનમાં (આણું વળતાં) જો શુક્ર સન્મુખ કે જમણે હોય તો એક ડગલું પણ ન ભરવું જે ગણિી જાય તે તેને ગર્ભ સવી જાય. બાળક જાય તે મરણ પામે, અને નવવધૂ જાય તે તે વાંઝણું થાય.
સૂતિકા રમાન મુત્ત. રેવસ્યનિ રહિણી મૃગ પૂર્વ ઉત્તરા જિ હસ્ત અનુરાધા ને શતભિષા અશ્લેષા ને ધનિષ્ઠ ૩૮ હીર કહે તીયા ચઉથી પંચમી સપ્તમી ઇગ્યાર
બારસી રવિ શશો બુધ ગુરૂ સ્ત્રીન્હાવણ સુખકાર ૩૦૯ સૂતિકા ખાનમાં શતભિષા વજર્ય છે. કહ્યું છે કે –
સ્નાન કુર્યાસ્ત યા નારી ચઢે શતભિષાં ગતે સમજન્મભદ્રા વિધવા ભેગા ભવેત્ યદા શતભિષાં સ્નાન નારીણું ચદિ જાયતે
પૂસ્વામિનું તત્ર દ્વાત્મનઃ સર્વસત્કૃતઃ અહીં સ્વામિ એટલે શતભિષા નક્ષત્રને સ્વામિ સમજવાનું છે.
હીર કવિ શશો
છે. કલિકા
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂતિકારનાને નિઘંસ્થાત આર્તાત્રય પુનઃ શવમ વિશાખા ભરણ મૂલ ચિત્રાન્ચે કુતિકાં મજા રિક્તા બુધ:શનિઃષષ્ઠી દ્વાદશી ચાષ્ટમી તથા
એષ સ્નાન યદિ કુર્યાત્યુનઃ સૂતિ ન જાય તે વારને ઉલ્લેખ કરતાં કહ્યું છે કે –
પુત્ર મરણ બુધવારમેં શુકે વધ્યા હોય
શનિ સમ ક્ષય દુગ્ધ મૃત સ્નાન કરે ના કોય તિથિને નિષેધ કરતાં
દશમ્યાં સુત નાશાય સ્વનાશાય ત્રયોદશી હિતી ભય નાશાય મલનાન કૃતે સતિ
અમાવાસ્યા પડવા ચેાથ ઓર નવમી માન ચતુર્દશી આઠમ..............................
નિએ જાણ કોઈ પ્રસૂતા નારી ઈણતિથિમેં મત કરે સ્નાન જાણુ બુઝકે સ્નાન કરે કેઈ નારી તિન જનમમેં વિધવા હેવે ઔર આગે નહિ હવે સંતાન
પ્રતિપદા ચ નવમી ચ ષષ્ઠી મંગલ કયો: વૈધવ્ય ત્રીણિજન્મનિ ચિય: નાનં ન કારયેત
નંદામાં પુત્ર જનની ભદ્રાયાં પુત્રનાશિની જ્યપૂર્ણ ચ સંપત્તી રિક્તા સંતાપકારિણી
અમાવાસ્યા પ્રતિપન્નવમી ષષ્ઠી મંગલઃ
એતા પ્રાણહરા રિક્તા સ્ત્રિભિ: સ્નાન ન કારત પ્રસૂતિસ્તાનમાં તિથિ અને વારને નિષેક નીચે પ્રમાણે છે.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથિ ૧-–દ મંગળ કે શુકવારે–૭ જન્મ વંધ્યા થાય.
૨–૧૦-૮-૧૪-૧૩-૬–૧૫-૩૦ આ તિથિએ પણ
ખરાબ છે. જે સૂતિકા દશમના દિવસે સ્નાન કરે તે પુત્ર નાશ થાય. તેરસના સ્નાન કરે તે જશ નાશ થાય (અથવા પિતાને નાશ થાય) બીજના દિવસે સ્નાન કરે તે ગર્ભને નાશ થાય. અથવા માતા અને બાળક બનેને નાશ થાય.
સૂતિકા શનિવારે સ્નાન કરે તે મૃત્યુ પામે, સોમવાર હાય તે દૂધ થોડું આવે, શુક્રવારે કાકવંધ્યા થાય, બુધવારે સંતાન તથા પતિનું મૃત્યુ થાય. - સૂતિકા સ્નાન માટે લેવાના વાર તથા તિથિ
રવિ, મંગળ અને ગુરુવારે સ્નાન કરે તે શ્રેષ્ઠ છે. તેમજ ત્રણે ઉત્તરા, રોહિણી, હસ્ત, મૃગશીર્ષ, સ્વાતિ, રેવતિ, અનુરાધા અને અશ્વિની નક્ષત્ર શ્રેષ્ઠ છે. શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે –
હસ્તે મૃગેડનુરાધાયાં રોહિણ્યાં રેવતી દ્વયે ઉત્તરા ત્રિત સ્વતૈ જીવાર્ક મુજવાસરે
મંગલ રવિ અરૂ વાર ગુરૂ શ્રેષ્ઠ સદા નિરધાર કીજે સૂતિકા સ્નાનકે હવે સબ હિતકાર
ઝરમર ઝારવી હીર કહું શ્રવણાદિ પંચ પુષ્ય યુગ મૂલ કરાઈ નંદા પુના જયા શશી બુધ ગુરુ જમાઈ ૩૧૦
જમાઈ એટલે સૂતિકાસનાન થયા બાદ સૂતક ઉતરતાં એટલે સવા મહિને અથવા તેથી થોડાક દિવસ આજુબાજુ દેશાચાર મુજબ સ્ત્રી જળદેવતાની પૂજા કરવા જાય છે, તે જેને લેક ભાષામાં ઝરમર ઝારવી કહે છે.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
શનિ આદિતને મંગળ જુહારે જળ માય કષિ દુર્વાસા ઈમ ભણે પુત્ર વિહેણ થાય
ગંતાંત ફલ ગંડાં તઈ નરનારી હય જાયા ને જીવઈ કઈ
જીવઈ તે જોગી હુઈ કવિ હીર ઈમ કહંતી ૩૧૧ બાળક જન્મે ત્યારે રડયું હશે કે કેમ? તેને વિચાર કરતાં કહ્યું છે કે
મે વૃધે ચ સિંહ ચ મકરે ચ તથા તલે
અર્ધશ: ઘટે જે શેષે શબ્દ વિવર્જિત બાળક શાના પાયે જગ્યું છે? તે માટે જ્યોતિષ સારમાં કહ્યું છે કે
આદિ દશ રૂપાણું વિશાખા ચાર લેહકે
પૂર્વી સપ્ત તાપ્રાણ રેવતી ટુ હેમકે પાઠાંતરે–આદ્ગદ્વાદશ રણં ચ ચેષ્ઠા નવ તામ્રકમ
રેવત્યા અગ્નિ સુવર્ણ ચ શેષે લેહં પ્રકીતિમ વિષપુત્ર વિચાર
ચેાથ ચતુર્દશી ષષ્ઠી જેવા જાયા પુત્ર બંધન નહિ એવા એવા પુત્ર મત જણ જે બાઈ કુટુંબ સહિત દાયણને ખાઈ નામ દીયતાં જેશી મરે પછી વિધાત્રા ચિંતવે તે કરે
સહદેવ કહે તેનું શી કીજીયે હવન કરીને વૃષભ દીજીયે વિષકન્યા વિચાર–
ચાય ચતુર્દશી ષષ્કી જાણ વાર શનિ કે મંગળ ભાણ જેઠા મૂળ કે શ્રવણુ સહી તે યોગે વિષકન્યા કહી આપ મરે કે મારે મારે પિતા સહિત કુટુંબ સંહારે એમ કરતાં જે વિવા થાય તે ચેરી પહેલાં વરને ખાય દેવગે જે પરણી જાય તે બ્રહ્મા વિષ્ણુ જેવાને જાય પડે છઠ અગીઆરસ જાંણ વાર શનિ કે મંગળ ભાણ હવે કુતિકા મૃગશીર સહી એ વિષકન્યા કહી
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૯
આપ મરે કે મારે મારે પિતા સહિત તે કુટુંબ સહારે એવી સુતા મત જણજે માઈ સગાં સહિત સંહારે દાઈ તેમ કરતાં તે મટી થાય તે ચેરી પહેલાં વરને ખાય તેથી પણ જે ચૂકી જાય તે બ્રહ્મા વિષ્ણુ જેવાને જાય શાસ્ત્રમાં પણ
દ્વિતીયા કૃતિકા ભમે ભરણ શાન સપ્તમી
અષા દ્વાદશો સૂયે વિયા વિષ કન્યકા જન્મ કુંડલીમાં વિષકન્યા યોગ
રિપુ ક્ષેત્રે સ્થિતી કી તુ લગ્ન યદિ શુભગ્રહો
ફર ક તત્ર જતા ભવેત સ્ત્રી વિષકન્યકા
અર્થાતુ-કુંડલીમાં છઠ્ઠા સ્થાનમાં બે ગ્રહો હોય તેમજ લગ્નમાં પણ બે ગ્રહે તે પૈકી એક શૂરગ્રહ હોય તે તેવા ચેગમાં. જન્મેલી કન્યા વિષકન્યા હોય છે. આ ચેગે પ્રશ્ન કુંડલીમાં પણ જોઈ શકાય છે. આ સિવાય પણ બીજા કેટલાક અવગ છે. જેમ કે –
શિવ ભરણું અહિ જલ વસુ દહન વિશાખા ઇ, સ્વાતિ તિપૂવો યહ મતિ ગર્ગ સુનીંદ્રા રિક્તા ષષ્ઠી દ્વાદશી પાપ વાર અરૂ મૂલ શિશુ જનને યહ ગમેં તેહી ચમહને ત્રિશૂલ નંદા કૃતિ સેમ ચુત ભદ્રા અહી બુધ ગ મઘા જ્યા ગુરુ શુક્ર વસુ રિક્તાયુત સંયોગ શનિ યમ પૂર્ણ ગાયે રૂજ જન્મ યહી અંગ શાંતિ કીયે જીવન રહે વિના શાંતિ તનુ ભંગ ભરશી, કૃતિકા, આઠ, અષા, વિશાખા, છા, સ્વાતિ, પૂર્વાફાગુની, પૂર્વાષાઢા, પૂર્વાભાદ્રપદ અને ધનિષ્ઠા તથા મલ એ ન , ૪, , ૧૪, ૨, ૧૧ એ તિથિયા તથા શનિ, રવિ
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંગળ એ વારના યોગ હોય અને તેમાં બાળક જન્મે તે યમ ત્રિાલ નામને વેગ થાય છે. તેમાં જન્મેલા બાળકને માટે શાંતિ કરવી, અન્યથા બાળકને નાશ થાય છે.
તિથિ
વાર
| નક્ષત્ર
ગ
નંદા ૧૯-૬-૧૧
મંગળ }
| કૃતિકા
| મમ ત્રિશલ
ભદ્રા ૨---૧૨
બુધ | આલેવા
જયા ૩-૮-૧૩
ગુરૂ
મધા
રિસ્તા ૪–૯–૧૪
|
શુક્ર
|
ધનિષ્ઠા
પૂર્ણ ૫-૧૦-૧૫
|
શનિ ! ભરણું
અશુભવેલા જમ–
અશ્વિની મઘમલાનાં પૂર્વાર્ધ બાધ્યતે પિતા પૂષાહિશાક્રપશ્ચાધે જનની બાધ્યતે શિશે: દિનક્ષયે વ્યતિપાતે વ્યાઘાતે વિવિધતો શૂલે ગડે પરિઘ ચ વજે ચ યમઘંટકે કાલ ગ. મૃત્યુને દગ્ધયેગે સુદાણે કૃષ્ણ ચતુર્દશી દશે તાતસોદર જન્મ
જે ચિત્રાના પહેલા ચરણના પૂર્વાર્ધમાં (શરૂ થયાથી છા ઘડી પત) બાળકને જન્મ થાય તે હે મહીને માતાનો નાશ થાય.
પુષ્ય અને મઘાના બીજા અને ત્રીજા ચરણમાં જન્મ થાય તે ત્રણ મહીને પિતાને નાશ થાય.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂર્વાષાઢાના ત્રીજા ચરણમાં જન્મ થાય તે આઠમે મહીને સાઈના નાશ થાય.
ઉત્તરાફાલ્ગનીના પહેલા ચરણમાં જન્મ થાય તે બે મહીનામાં બાળક પોતે જ મરણ પામે.
વ્યતિપાત, વૈધૃતિ તથા સંક્રાન્તિ વખતે જન્મેલ બાળક દરિદ્ધી થાય છે જે કન્યા જન્મી હોય તો ખ અને સર્વનાશ થાય છે.
આશ્લેષાનું ફળ નવમે મહીને, મૂળનું આઠ વર્ષે અને કાનું ૧૫ મહીનામાં ફળ મળે છે.
અભૂત મૂળમાં જન્મેલા બાળકને ત્યાગ કરી જોઈએ. પરીઘ ચોગમાં જન્મે તે પણ ખરાબ ફળ મળે છે. સંધ્યા (સવાર તથા સાંજની) અને પર્વતિથિઓમાં જન્મનાર બાળકને પણ અશુભપશુને દેષ લાગે છે.
અંતઃ પરિઘ શૂલં વ્યતિપાત વૈધૃતિઃ મૂલાષા તથા ચેષ્ઠા યમઘટે સંક્રમઃ વજગડો મૃત્યુ% વ્યાઘાતે દધવાસર: અમા ચતુર્દશી કૃષ્ણ તાત દર જન્મ અવમ ગ્રહણું નિંદ્ય જન્મકાલે શિશાસ્ટિકમ, તષ પરિહારય શાંતિ કુર્યોદયથાવિધિ:
–તિર્મયૂખે અર્થાત-ત્રણ પ્રકારના ગંડાંત (તિથિ, નક્ષત્ર, લગ્ન) પરિઘ, થલ, વ્યતિપાત, વિકૃતિ એ એગ મૂલ, આષા અને જ્યેષ્ઠા એ નક્ષ, યમઘંટ, જ્વાલામુખી આદિ વેગ સૂર્યસંક્રાતિને સમય, વ, ગંડ, મૃત્યુ, ભદ્રા, વ્યાઘાત, દધ; અમાસંકૃષ્ણપક્ષની ચતુર્દશી, માબાપ તથા ભાઈનું જન્મનક્ષત્ર, તિથિક્ષય અને ગ્રહણને ટાઈમ એમાંનો કોઈપણ રોગ બાળકના જન્મ વખતે હોય તો તે ખરાબ માને છે. તેમજ ત્રણ પુત્રોના જન્મ પછી કન્યાને જન્મ તથા
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
ત્રણ કન્યાના જન્મ પછી ચોથા પુત્રનો જન્મ થાય તે અશુલ છે. માટે શાંતિ કરવી. કૃષ્ણ પક્ષની ચૌદશમાં બાળક જન્મે તેનું ફળ
કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દયાં પ્રસૂતો ષદ્વિધફલ ચતુર્દશી ચ ષટ્રભાગ કુર્યાદાદો શુભંકલ દ્વિતીયે ચ પિતૃહૃતિ તૃતીયે માતર તથા ચતુર્થ માતુલ હંતિ પંચમે વંશનાશનમ ષણ્ડ ચ ધનનાશાય આત્મનો વંશનાશનમ
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નને શાંતિ કુર્યાત વિધાનતઃ ગાય ઈત્યાદિ પ્રાણુને પ્રસવ થાય તેના માટે પણ
ભાનો સિંહગતે ચવ યસ્ય ધનુ: પ્રસૂયતે
મરણું તસ્ય નિર્દિષ્ટ ષભિર્માસન સંશય: આમાં વળી મંગળવારને ગ હોય તો વિશેષ ભય થાય
દિવા પ્રસૂતા વડવા શ્રાવણે ચ વિશેષતઃ માઘ માસે બુધે શિવ પ્રસન્મહિષી પદિ
સિંહે ગવાદિ સૂયતે સ્વામિને મૃત્યુદાયકાઃ સ્ત્રિય: પ્રસૂતા યદિ કાન્કિ સ્પાત સિહેગવા વૃશ્ચિકે કુંજરીણ કકે ૨વ્યાધિની રાસભીનાં મે ચેસ્ટ્રો સ્થાપ્રસૂતા હયા વા
બ્દ બિલાડી મહિષી ચ માધે મૃત્યુર્ભત વા સર્વદાદુઃખતું: નારચંદ્ર સસ્તકમાં ગડત વિચાર કરતાં લખ્યું છે કે –
ગંડાંત સ્ત્રિવિધસ્તા નક્ષત્રતિથિલગ્નગ: નવ પંચ ચતુચ્યતે કાર્ય ઘટિકા મતા ગંડાંતે યસ્કૃત કાર્ય તત્સવ નિષ્ફલ ભવેત્ જન્મકાલે ચ ગંડનઃ પરિવાર ક્ષયંકરઃ વૈધવ્ય ચ વિવાહાદો વિદ્યારે ચ મૂર્ખતા કૃષિસ્તુ નિષ્ફલા યા હારલે દરિદ્રતા ગંડાતેષુ ચ યે જાતા નરનારી તુરંગમા:
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વચહે નૈવ તિષ્ઠતિ તિષ્ઠતિ ચ ભયાવહાર
તે ન જીવતિ ન માતુરપાત્ સ્વમુલતાઃ યદિ જીવતિ ગંડાતે બહુ ગાજતુરગે ભવેત્ ભૂપ પિતૃ માતુક્ષચંકરિ પોષ્ણ ડાભવઃ સૂતક આલેષા ગંજે બાલો બ્રાવિઘાતક: જાત અિવિધJડેપિ બાલકે દ્રવ્યઘાતક ગંડાંતત્રિતયસ્માતે અમાયાં ભમવારે ચ જાતઅિવિનાશાય સભવેત્ વિષપૌરુષ: શચશ્લેષા દ્વિતીયા મા સમી ભોમવાણું
કૃતિકા દ્વાદશી સૂર્યે અપત્ય વિષસંજ્ઞકમ ઇલાત્મજ સૂર્યસૂતે દિનાધિપે ભદ્રા તિથિર્વાણુમાર્મિશાસ્ત્રભં ચસ્ય પ્રસૂતિર્ભવતી કાલે વિષાંગના સા પરિવર્જનીયા
અર્થાત્ –ગંડાંતના ત્રણ ભેદ છે. (૧) તિથિગંડાંત (૨) નક્ષત્ર ગંડાંત અને (૩) લગ્ન ગંડાંત પ-૧૦-૧૫ આ તિથિઓને ઉતરવાનો અને તેમના પછીની તિથિને બેસવાને સંધિકાળ તે તિથિ ગંડાંત. આલેષા, જ્યેષ્ઠા તથા રેવતી એ નક્ષત્રો તથા તેમની પછીનાં નક્ષત્રને સંધિકાળ અને કર્ક, વૃશ્ચિક તથા મીનના તેમની પછીની રાશિ સાથેના સંધિકાળને ગંડાંત કહે છે. આ ગંડાંત એગમાં જે બાળક જન્મે તે માતાપિતાને તેમજ હવ્યને નાશ કરનાર હોય છે. જે ગંડાંતમાં જન્મેલું બાળક દેવાશે જીવી જાય તે મહાભાગ્યશાળી નિવડે છે.
ગંડાંતમાં જન્મેલું બાળક કે ઘોડાનું વછેરૂં પિતાના ઘેર રહે નહિ, રહે તે ભયપ્રદ છે.
અષાના મંડાંતમાં જન્મેલોપિયાને ઘાત કરે છે. આશ્લેષાના ગંડાંતમાં જન્મેલો બાપને ક્ષય કરે છે. રેવતોના મંડાંતમાં જન્મેલો માતાનો નાશ કરે છે.
નક્ષત્ર મંડાંત સમય ચાર ઘડો હોય છે. તેમજ તિથિ ગંડાંત પણ ચાર ઘડીને હેય છે. ૨૦
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથિ ગડત, નક્ષત્રગડાંત તથા લગ્ન મંડાંત વિવાહ, પ્રયાણ તેમજ જન્મકાળમાં અશુભ છે. માટે જન્મ વખતે હાય તો શાંતિ કરવી. બીજા પ્રસંગમાં ત્યાગ કર.
આલેષા જન્મ વિચાર સાઠિ ઘી અલ્પેશરિસિ પંચ ધી પય નીચ પાંચે જાનું પરિભ્રમણ સુખ સાતાં આઠ ગુઝ ૩૧૨ આઠ નાભિ બહુ વ્યાધિકર હીચે રાજ યુગ હાઇ હત્યારે કર આડે રેગી દુમ ભુજ લેઈ ૩૧૩ કાંધે દશક ધરી છએ વયણે પિતુ પ્રિય) હંતિ
જ મસ્તક ભેગે સહિત જેતીષ હીર કહતિ ૩૧૪ આદ્રોફળ
સર્વા શે પ્રથમ રાજ્યે દ્વિતીયે તુ ધનક્ષયઃ તૃતીયે જનની નાશશ્ચતુથે મરણું પિતુઃ
આલેષા પુરુષાકાર કલ્પના સ્થાન
ગુહ્યનાભિ| હદય હાથ ભૂજ ખભા મુખ માથું
ફળને મણ સુખ
,
બહુ રાય, ક
ળ
ભાર- પિતૃ- Iભાગ "વાહક નાશ યુિક્ત
Fપત- ભાગ
'વ્યાધવભવ ત્યારે રોગી
આશ્લેષાનો પહેલો, મૂળને છેલ્લો, તેમજ વિશાખા અને ચેષ્ઠાના પહેલા ત્રણ પાયા જન્મ વખતે હાય તો દોષ લાગે
આલેષા પ્રથમ પાદ: પાદો મૂલાંતિમસ્તથા વિશાખા જયેષ્ઠારાઘાસૂયઃ પાદા: શુલોવહી:
– તિર્મયુખ આશ્લેષામાં જન્મેલું બાળક પિતાના વિવાહ પછી સાસુને નાશ કરે છે. મૂળમાં જન્મેલું સસરાને નાશ કરે છે. વિશાખામાં , વિયરને નાશ કરે છે.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૫
મઘાનું ફલી
મઘા ચ: પ્રથમ રાજ્ય શત્ર પક્ષ ક્ષયંકરી દ્વિતીયે પશુ પીડા ચ તૃતીયે બ્રાહુ નાશનું
ચતુર્થી કુટુંબ નાસ્તિ યત્ર જાતે ભવિષ્યતિ ચેષ્ઠાનું ફળ–
આવ પાદેડગ્ર હતિ ચેષ્ટાયાં દ્વિતીયેનુજ તૃતીય જનની નાશ: સ્વાત્માનં ચ તરીકે
જ્યેષાદ્ય ૪ હંતિ દ્વિતીયે ચ ધનક્ષય: તૃતીયે જનની હંતિ ચતુર્થ: પિતૃઘાતક
જ્યેષ્ઠાનું છ છ ઘડી પરત્વે ફળ
ઘડી
માની માને
ખરાબ
૧૨ : માના બાપને
ખરાબ
૧૮ |
મામાને
માતાને
બાળકને પિતાને
૩૬
ગોત્રજ (પિતરાઈઓ)ને
કર
માતા તથા પિતાનાં કુટુંબીઓને ,,
૪૮
મેટાભાઈને
સસરાને
૬૦.
જનેને (કુટુંબીઓને)
,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરે
સૂલ થકી વિપરીત ફળ ચારે પાયે વિચાર બ્રા વચન સાંભલી કરી જે શુભ આચાર ૩૧૫
ચરણ પરત્વે ફળ~~~
જ્યેષ્ઠામાં મૂળથી વિરૂદ્ધ રીતે ચરણુ ફળ મળે છે. મૂળનું ચરણુ ફળ નીચે મુજબ છે.
મૂલાઘ ચરણે તાત દ્વિતીયે જનની તથા તૃતીયે તુ ધન નશ્વેત ચતુર્થાં હિ ધ્રુભાહ:
ગ્રંથકાર પણ કહે છે.
પહેલે પાયે ખાપ ખાય બીજે પાયે માય ત્રીજે પાયે મન જાય ચેાથે પાયે સુખ થાય
કેટલાકના મતમાં પહેલા પાયામાં જન્મ હાય તા સતિને ખરાબ ફળ મળે છે. ખીજામાં હૈાય તે માસાળમાં ખરાબ ફળ થાય છે.
પ્રથમ પિતર હતિ દ્વિતીયે માતર તથા તૃતીયે ધનનાથ ચતુર્થે માતુલક્ષય: મૂલસ્ય પ્રથમે પાદે પશુપીડાદ્ય નચત્તે ચરણે દ્વિતીયે જાતા સ` સૌખ્ય શુભપ્રા તૃતીયાંશે ચમૂલસ્ય પિતૃપક્ષ વિનાશન ચતુર્થાંશે ચ યે જાતા માતુલસ્ય ક્ષય કરા
મૂલ જન્મ વિચાર
માત્ર આસાઢ આસુયે ભાદ્રવ માસ જ ચ્યાર મૂલ સ્વરગે વાસ વસે ન કરે કાષ લગાર ૩૧૬
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉમાસ પાતાલઈ વસે પૂલ વસઈ વૈશાહ જિક ફાગુણ માગશીરઈ ટાલ દૂષણ દહ ૩૧૭ ચિત્ર પિસઈ કાતીયાં શ્રાવણ માસ જ ચ્યાર માનવલોક મૂલરિસિ વસતા કરઈ વિકાર ૩૧૮
માય
મૂલને વાસ
માઘ આધાઢ આાસે ભાદ્રપદ
સ્વર્ગ માં
વૈશાખ
પાતાલમાં
ફાગણ માગાર
쭤게
પિય
કાર્તિક
મૃત્યુલેમાં
નેક્ટ
શ્રાવણ
તિથિવારં ચ નક્ષત્રમેકકૃત્વા નિ જયેત ત્રિભિ હરતે ભાગ શેષે મૂલસ્ય લક્ષણમ. એકે ચ વસતે સ્વર્ગે દ્વાભ્યાં પાતાલકે તથા શૂન્ય મનુષ્ય કેવું એવું મૂલસ્ય લક્ષણમ વગે મૂલે ભવે રાજા પાતાલે સુખસંપદા રાચિત મૃત્યુ કેવુ ધનધાન્ય લક્ષય:
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેઈકના મતમાં--
માસ
મૂલને વાસ
અષાઢ, ફાગણું, માધ, વૈશાખ
પાતાલમાં
2ષ્ટ
શ્રાવણું કાર્તિક માગશર ભાદરવો
સ્વર્ગ
શ્રેષ્ઠ
આસે, પણ જેઠ, ચૈત્ર
મૃત્યુલેક
તીયા પંચમી સામી બારસી તેરશી મૂલ ઇયાં પાંચાં તિથિ હીર કહેં સરગે સુખ અતુલ ૩૧૯ પડિવા દશમી ચઉદશી અમાવસી પુનમ પંચ તે તિથિએ પાતાલ વસૈ મૂલ કરઈ નિરવંશ ૩૨૦ બીય ચઉથી છઠ્ઠી અઠ્ઠમી નવમી ને ઇગ્યા મૂલ વસ માનવ મહિ દુખ દીયે નરનારી ૩૨૧
તિથિ
મૂલને વાસ
૨, ૫, ૭, ૧૩, ૧૨
સ્વર્ગમાં
શ્રેષ્ઠ
૧, ૧૦, ૧૪, ૩૦, ૧૫, ૫
પાતામાં
સષ્ઠ
૨, ૪, ૬, ૮, ૯, ૧૧
| મલકમાં ! નેક
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોઈના મતમાં પાતાલમાં (તિથિ પરત્વે) હોય તે તેનું ફળ શ્રેષ્ઠ છે.
કુલ સંહાર થાય કર વાર બુધ ચઉદશી સુદી આપઈ દુખ મૂલ તિમકિસણતીયાનેદશમી શનિ રવિભેમ બુધ મૂલ ૩૨૨
રવિ, શનિ, મંગળ, બુધને વારની સાથે સુદ ૧૪ ને મૂળ હોય તે નેણ છે. તેમજ રવિ, શનિ, મંગળ કે બુધવારની સાથે વદ ૩ કે ૧૦ ને મૂળ હોય તે પણ નષ્ટ છે. ( કુલ સંહાર ભેગ)
તૃતીયા દશમી કૃષ્ણ શનિ ભૌમાર્ક સંયુતા
જાતઃ થલ ચતુર્દશ્ય મૂલે સંહરતે કુલમ કુણે તૃતીયા દશમી વલ ચતુર્દશી જ્ઞાકિ મહિજવારા એ જન્મકાલે કિલ યસ્ય મૂલં ઉન્મીલન તસ્કુરુતે કુલસ્ય
દિવા સાયં નિશિ પ્રાતસ્તાતસ્ય માતુલસ્ય ચ પશનાં મિત્રવર્ગસ્થ ક્રમાન્યૂલમનિષદમ દિનજઃ પિતર હંતિ રાત્રિ જાતસ્તુ માતુલાન સંધ્યાકાલે પશુન્હતિ પ્રાતતસ્તુ બાંધવાનું
-માનસાગરી પદ્ધતિ મૂલ નક્ષત્રમાં વાર પરત્વે ફલ –– રવ પ્રતાપી બલવાંશ્ચ દુષ્ટ ચુદ્દે સુખી ભૂત ચુત જડાંગ: મુજેતિ હિંસપલોડતિ તીક્ષણે બુધેતિ વક્રો વણિજ પ્રિય સ્યાત ગુરો કુપાલ મંતિમાન સુશીલ: શુક્રે સુનીતિઃ સમરકેલિ કર્તા મદે ચ મ હદયાતિ દુષ્ટ વેવવિધ વારí દદાતિ અલુકત મૂલ લક્ષણ
મસ્યાદી દ્વિઘટિકા કાને ઘટિકાઢયમ અભૂત તત્ર વિજાનીયારત્ર જાત શિશું ત્યજેત
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભલ્લાના મતમાં છાની છેલ્લી એકજ ઘટી લેવી એમ છે. અભૂત મૂલમાં જન્મેલાને ત્યજી દે અથવા માતાપિતાએ આઠ વરસ સુધી તેનું મેં નહિ જોવું, એ શાકાકારને મત છે.
મૂલ પુરુષાકાર મૂલ પુરુષ લિખી હીર કહૈ સાઠ ઘડી પરમાણુ પંચ ઘડી શીર રાજ હવે પાંચ વયણે પ્રિયહાણ ૩૨૩
આઠ કંધે કંધ ધરી આઠ ભુજે દુઃખ દેઈ બિહું ઘડી બિહું કર વિસ્તક્ષય હીએ આઠ સુખ દેઇ ૩૨૪ નાભિ મરણ બિઘી દીએ દશ કે સ્ત્રીસંગ દેશ ભમે જધા છએ છ એ ચરણ મૃત અંગ ૩૨૫
રામ જમણી બLT
1 પI
-
-
કળ { શ્રેષ્ઠ પિતા- શ્રેષ્ઠ બ્રહ્મસમોસા ! ધનસુખમૃત્યુ સ્ત્રો | દેશ મૃત્યુ છત્રાનો હત્યા ળ પક્ષી ક્ષય
સુખ ભ્રમણ લાભ નાશ | 1 કરે નાના
મળે
મસ્તકે ઘટિકાપંચ વદને પંચ પ્રકીર્તિતા દ્રૌદ્ધધૌ ચ ચસ્વારિ દ્વો બાહૂ ચ ચતુ: ચતુઃ ઢો કરા વેકમેક ચ હૃદયે ચવ ચાણક હો નાભ સ્થાપયેત્તત્ર ગુઘે દશ ક્રમાદ્ધિશે ઢો જાનૂ ચ ત્રયમ્રય દ્વી ચરણ ચ ત્રિકત્રિકમ
સ્મતકે ધાર્યત છત્ર મુખે ચ પિતૃવાત: સ્કંધે અંધ ધરે બાલ ભુજાયાં લક્ષમાં પતિ:
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
વામ કરે બ્રાહત્યા દક્ષિણે માતુલણમા હદયે રાજ્ય લાભાય સ્વયં નાભો ન જીવતિ ગુઢ જાતે વિલાસી ચ વૃદ્ધાવસ્થા સુખે નયેત ન જીવેઢામ જાનૌ ચ દક્ષિણ ભાનો મહાયની વામપાદે જીત્ત દક્ષપદે ન જીવતિ
ધનધાન્ય સમૃદ્ધઃ સ્થા—લપુરુષલક્ષમ પાઠાન્તરે--
છત્રલાભ શિરે ભાગે વદને પિતૃષાતકઃ ઔધે ચ સ્કપિલો બાલો ભુજારસુ ભવેત્ હસ્તર્જનિતે બાલ બ્રહ્મહત્યાં કરિષ્યતિ હદયે જનિતો બાલો ધર્વ રાજ્યધરે ભવેત્ એ બાલો જનિતે નાભ સવશ્ય નૈવ જીવતિ શુદ્ઘ બાલસ્તુ એ જાતે વૃદ્ધત્વે ચ સુખાવહ જંઘામાં ભ્રમત બાલ: પાદ«તે ન જીવતિ
મૂલ ચરણ વિચાર પહેલે પાયે આપ ક્ષય બીજે પાળે માય ત્રીજે પાયૅ ધન મેં ચા પાયે સુખદાય કરજ પ્રથમે પિતર હંતિ દ્વિતોયે માતર તથા
તૃતીયે ધનનાથં ચ ચતુર્થ માતુલક્ષયઃ મતાંતરે–
મૂલાદ્ય ચરણે તાત દ્વિતીયે જનની તથા તૃતીયે તુ ધનં નયેચતુર્થી હિ શુભાવહ
મૂલ તરૂ આકાર જાયો જાતક મૂલ રિસિ ઠવી તરૂ આકાર સાડી ઘડીને ભેદ લહી કહીયઈ હીર વિચાર ૩૨૭ મૂલ ચાર ઘડી પ્રથમ સંશય ઘા મૂલ સાત ઘડી થંભ પછી લિખમી ન રહે મૂલ ૨૮
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઠ છાલે બંધવ મુખી દશે દુખ મામા રાખી નવ પોને પરિજન ગર્મ પાંચ કુસુમે સુખદાઈ ૩૨૯ ફુલ છ ઘડી રાજપદ પામે પુન્ય પ્રમાણ
શીખાએ અગ્યાર ઘડીય જે તસ તુ આયુ જાણ ૩૩૦ મૂલ વૃક્ષ વિચાર
સ્થાન ! મૂલ) પ્રય પુસ્તw..
* છાલ કાળીયે પાંદા | ફલ
ટચ શીખા
કવિતલમી ભાઇને મામાને સંતાન, * સંશય નાશ ! દુઃખ| દુખ | હીન
રાજય
અપાયુઃ ૫દલાલ
મતાંતરમાં
સ્પાન
| થડ ! છાલ
ડાળીયો
પાંદડાં
ટાચ
લટિકા
પિતાને ધનને ભાઈનો મામાને પરિવા, મંત્રી રાજા
અપાયુઃ નાશ નાશ) નાશ ! નાશ | નાશ } થાય થાય
વેદા સસ ગાક્કાષ્ઠા ખેટા: બાણ ષટ શિવા મૂલે સીંભત્વચા શાખા પત્ર પુષ્પ ફતે પરે
પરે એટલે કેચમાં મૂલ વૃક્ષ વિભાગેષ મંગલં હિ ફલે દો અમરલ ફર્લ વિદ્યાઓષ ભાગે નિશ્ચિતમ,
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૩
મૂલ સ્ત્રી ચક્ર હીર કહે સ્ત્રીરૂપ લિખિ ચાર ઘડી શિર ઠામ
ચઉપાયાં તો મૂલ ગેમ મુખે છએ ધનલાભ ૩૩૧ પંચ કંઠ સેહાગણી પંચ હીયઈ કુટિલાઇ ચાર ભુજા લિખમી લહં ચિહું કર ધરમ મિલાઈ ૩૩૨ પિતા ભાર આડે ઉદરે પંડીરખી ત્રિહું છુ
બિહં જ ઘે મામા દુખી અથવા ભાઇ ૩િ૩૩ બિહં ગુજે મદમર પદ બિહુ નાભી ચિહું ભાઈ નવ પાએ વિહવા પણે પાર્મ કરમ પસાઇ ૩૩૪ મૂલ સ્ત્રીચક વિચાર–
શીર્ષે ઘટિકા ચવારિ પશુ નાશ કરી મૃતા મુખે ચ ષટ્ક શેયં ધન હાનિ કરી ભવેત્ કડે બાણ ધનધાન્ય સુખ સૌભાગ્યદાયિની દુદયે કુટિલા શેયા ઘટી પંચ પ્રકીર્તિતા બાહુલ્યાં ષટક યં ધનધાન્ય સમન્વિતા કરે વેદાસ્તથા પ્રસ્તા દાન ધર્મવતી ભવેત્ ગુ જાતા તથા વેદા માનિની કામિની ભવેત્ જંઘાયાં યુગલ ફેય જ્યેષ્ઠ માનુલઘાતિની જાનુભ્યાં સ્થાપતે વેદા ચેષ્ઠબંધુ વિનાશિની
ચરણે દર્શક ફેય વિધવા સા પ્રજાયતે વિભાગ |માથું મુખ | ક | હદય, બાહુI હાથ ગુહ્ય ગુજધા જાનુ
-
-
૫ય
ઘટિકા | ૪
૬ ? પણ મને ૬ ૪ ૪ | - 1 ધન હવાઈ ધનની ટામેટા વિધવા લાભ
અનિનાશનાનાશા.
મ
નમામ.સા.
લાભ |
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪ અહીં જ ધામાં બે એમ પાઠ છે. પણ આઠ જોઈએ, તેમજ બનમાં પણ આઠ જોઈએ. તો જ ઘડીને મેળ રહે. તેમજ ઉદર, નાલી અને પુંઠ એ ત્રણ વિભાગ નથી. તેને ખ્યાલ રાખવો જોઈએ. સંથકારના મતમાં–
- -
-
-
- -
-
-
વિભાગમાથું મુખ કંઠ હદમ જૂજા! હાય ઉદરપીડાજધા ગુનાર્ષિ પગ
-
-
Tહલ |પણ ધન સૌભાટિ-લક્ષ્મી-ધર્મિષ્ટ્રપિતા ભાઈમોટા અદભાઈવિધવા નાઝનીન મ લ વાન નારા ભાંડ મામા મા ના |
! કાને દુ:ખ | લાભ મૂલ ચરણ વિચાર સ્ત્રી માટે વિશેષ પ્રથમ પાયે ઉપદ ગમઈ યુગ પાયે સુખ મહાલ ચીજ પિયર દુખ દીખાઈ ચઉથે પાય મુશાલ ૩૩૫
સ્ત્રીને માટે મૂલચરણ વિચાર
ચરણ
૧
| પશુ નાસ
સુખ
પિયરીયાને દુઃખ
મે સાળમાં દુઃખ
ચાર જન્મ યોગ પણ પુનર્વસુ કૃત્તિકા ઉ.ફા. ઉષા. વિશાહ ભદ્રા તિથિ રવિ શ્રેમ શનિ જનમ હવઈ અવરાહ ૩૭
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
તિથિ વાર રિસી લગન ચિત્તુ એઇડ જનમે અંત થકી યા કહે મહંત ૩૩૭
તે નર
પર
પુરૂષાં
જારજ યાગ—.
વેદા વસુ રત્ન તિથિૠ ચેાગે પૂર્વોત્રય ભામ રવિગુરુશ્ર ખેતસ્ય યાગે ચે ગર્ભન્નતા જારસ્ય પુત્રા મુનયે વદન્તિ ચાથ તુમને ચોદશ જાણુ વાર શિન કે મંગળ ભાણુ ઉત્તરાત્રણના આળક ઊંચે સહદેવ કહે એ બીજ પરાયે પડવે છઠે અગીઆરસ ાણુ વાર શિને કે મંગળ ભાણુ ઉત્તરાત્રયને ત્રીજો પાય નિશ્ચે ગર્ભ પરાયે થાય જાર સાથે સાગ કયાં થયા છે?
મંગલ જંગલ, સેહજે શનિ, સૂરજ વાડા માંચ સમજી આલે શ્વેતથી નહિતર ખાડા માંચ
અથવા—
મંગલ જંગલ સહેજે શન સૂરજ વાડી માંય જોશી સમજ્યા વગર ખાલીશ તેા ખાટુ કહેતાં ફેમાં જઈશ જાર પુરુષની જાતિ~~~
ઉપરના યાગમાં જો મગળવાર હાય તા ક્ષત્રિ, શનિવાર હાય તેા હલકી જાતિ અને જો રવિવાર હાય તે ઉંચ કામના જાર જાણવા.
ારની ઉંમર
જન્મ લગ્નના જેટલા અંશા ગયા હૈાય કે ઉત્તરાના ત્રીજા ચરણની જેટલી હાય તે ઉપરથી જાર પુરુષની
થી
ઉંમર જાણવી.
તે અશ થાડા હોય તે ઉંગતી ઉંમરના, મધ્ય ભાગે હાય તા પ્રૌઢ યુવાન અને છેલ્લા અંશે હાય તા વૃદ્ધાવસ્થાના જર પુરુષ આવે.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
જન્મ વખતે ગૃહેકાર જ્ઞાન– જન્મ લગ્નમાં મેષ રાશિ હોય તે પૂર્વદિશામાં ઘરનું દ્વાર હોય આ વૃષભ છે એ પશ્ચિમ મિથુન ,
ઉત્તર
સિંહ
દક્ષિણ
ઉત્તર
»
છ
પૂર્વ
કન્યા
ઉત્તર તુલા છે વૃશ્ચિક કે
ઉત્તર કે પૂર્વ ધન મકર છે
દક્ષિણ કુંભ : મીન ,
ઉત્તર અથવા લગ્નને દ્વાદશાંશ જે હોય તેની રાશિની દિશા પ્રમાણે ઘરનું દ્વાર હોય છે.
મેષ, તુલા, વૃશ્ચિકમાં પૂર્વ દ્વાર ધન, મીન, મિથુન, કન્યા ઉત્તર દ્વાર કર્ક, વૃષભ, કુંભ
પશ્ચિમ દ્વાર સિંહ, મકર
દક્ષિણ દ્વાર સુતિકાગ્રહ જ્ઞાન –
જીજીર્ણ નવં દધું વિચિત્ર દઢમૃત્તમમ
બલિઠેશનિ તે હું પ્રતિવેશમોપગે તથા સુતિકાગ્રહની આજુબાજુના વૃક્ષાદિનું જ્ઞાન–
લગ્નને પૂર્વ દિશા માની તેની આજુબાજુનાં સ્થાને ને બીજી દિશાઓ સમજવી, અને ગ્રહો અનુસાર ફળ કહેવું.
જેમકે જ્યાં ચંદ્ર શુક્ર હોય ત્યાં વાવ, કુવા ઈત્યાદિ જલાથય અથવા વધાળ વૃક્ષ હાય, મંગળ હોય ત્યાં મળેલી જગ્યા,
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
CO
ઈટાના ઢગલા અથવા ખોટા કે બાવળ ઈત્યાદિ કાંટાળાં વૃક્ષ હાય. સુધ હૈાય ત્યાં ઉકરડા અથવા ફળવાળાં વૃક્ષેા હાય, ગુરુ હાય ત્યાં દેવમંદિર, પુણ્યશાળા અથવા ફળદ્રૂપ વૃક્ષેા હાય, નિ હાય ત્યાં કે રાહુ હોય ત્યાં ખાડા હોય છે.
દીવાનું જ્ઞાન—
સૂર્ય મેષ કે વૃષભનેા હાય તા પૂર્વ દિશામાં દીપ હોય છે. મિથુનના સૂર્ય હાય તા અગ્નિ ખુણામાં, કર્ક અને સિહુના સૂ ઢાય તે દક્ષિણ દિશામાં, કન્યાના સૂર્યમાં નૈઋત્ય ખુણામાં, તુલા અને વૃશ્ચિકના સૂર્યમાં પશ્ચિમ દિશામાં, ધનના સૂર્યમાં વાયબ્ય ખુણામાં, મકર અને કુંભના સૂર્યમાં ઉત્તર દિશામાં અને મીનના સૂર્યમાં ઈશાન ખુણામાં દીપક હાય છે.
સૂતિકાગૃહમાં કેટલી અિયા હતી તે?
જન્મ લગ્નથી લઈ છઠ્ઠા સ્થાન સુધીમાં જેટલા શહેા હાય તેટલી ક્રિયા (પ્રસૂતિ કરાવનાર) હાય. સાતમા સ્થાનથી લઈ લગ્ન પર્યંત જેટલા ગ્રહી હૈાય તેટલી સ્ત્રિયા પ્રસૂતિગૃહની બહાર (ભારણા અઢાર) હાય છે.
જન્મપત્રિકા મનાવતાં તેનું કર્યું નામ આવે તથા શું ફળ થાય?
તિથિવાર ચ નક્ષત્ર નામાક્ષર સમન્વિત વેદેન હરતે ભાગ પત્રી નામ વિશેષકમ ન્યામા ઘોમા તથા મોં પદ્મા ચેવ ચતુર્થ ક જન્મપત્રી ચંદ નામ ચે! જાનાતિ સ પતિ: બ્યામાાં પિતૃન્હાનિ: સ્યાત્વોમા માતૃક્ષય કરી મૂર્ખા આયુ: કરી ખાલે પદ્મા શ્રેય: પ્રાયિની આયુદો જાણવાની રીત-
પરમાયુ: પ્રમાણેન ગયેત ગતનારિકા નક્ષત્રસ્ય હરેફ્સાગ નવત્યાસ વિનિદિ ચૈત્
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજી રીત
જે વખતે જે દિવસે) જન્માત્રી કરાવવા આવે તે દિવસનું નક્ષત્ર જન્મ નક્ષત્રથી જેટલામું થતું હોય તેમાં જન્મ નક્ષત્રથી સૂર્ય નક્ષત્ર સુધીની સંખ્યાને આંક ઉમેરી સરવાળાને ત્રણ ભાગ આપો. એક કે બે વધે તે આયુષ્ય લાંબું છે માટે જન્મપત્રિકા કરવી અને શૂન્ય વધે તે બાળક અપાયુ છે, તેમ જાણવું અને જન્મપત્રિકા ન કરવી. કેન્દ્રાસિંખ્યા ત્રિગુણું વિષાય શહૃવાર સૂર્યાદિ વિદાય ચાંક એકીકૃતં ત૬ વીજનેન નૂન આયુઃ પ્રમાણે કથિત મુની દ્રઃ
પુરુષાકાર થી રવિ રિખથી જનમ રિસી શીશ ત્રણ તૃપમાન ત્ર વદને મીઠે છમે કંઠે પંચ પરધાન ૩૩૮ દુખ કંધે કો ધરે બે ભુજ હવઈ ચેર
બે રિસી એ કર દાન દીએ પંચ રાયે ચકેર ૩૩ ઇગ નાભિ સંતેષ કરઈ ગુજ એક પરિ જોઈ જેવા યુગ પર ખંડ ભમઈ ખટ પાયે આયુહીન ૩૪૦
સૂર્ય પુરુષાકાર ચક્ર
રવિનક્ષત્રથી જન્મનક્ષત્ર સુધી ગણવાં રસ્થાન) માથું મુખ ખભાબાહ, હાય હદય નાભિ ગુલાજધા પગ
નક્ષત્ર સભ્ય,
' રાજા
કિતા. મા.
રાજ
મિષ્ટાન્નોખ ર દાતાર, ચતુરાસતથી ક્ષય પરદેશી અલ્પાય સમાન
જામ રવિચક્ર પ્રવક્ષ્યામિ બાલાનાં તુ હિતાય વે સ્મિનૂ સૂર્યાસ્તકાઢો ત્રીણિ મસ્તકે
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
શી ત્રીણિ મુખે વીણિ એક સાથે એક બાહું યુગ્મ ચ એકેક કરો: હદયે પંચ વાણિ એક નાભો પ્રદાપયેત એક ગુદા પ્રદેશ ચ એકેક જનનિ દ્વઃ પાદે ચ વટ ત્રાક્ષાણિ પાદૌ નિજયેત્ પાદે ચાપાયુષી શિવ જ ય જમણું ભવેત્ પદારા રતિ”ો અસંતુષ્ટતુ નાભિજે હૃદયે ઈશ્વર વિદ્યાર્ પાણિજ્યાં તસ્કરે ભવેત સ્થાન બ્રણે ભવેત્ બાહ્યો. કંધે દશકંધરે ભવેત મુખે મિષ્ટાન્ન ભેજી ચ પરબ તુ મસ્તકે શતવર્ષાણિ જીવેદેવ શિરે જાતુ ન સંશય:
ક્રિયાકાર ચક રવિ રિસિથી જનમરિસિ વય શિરે કુખકાર મુખે સપ્ત મીઠાં વચન મુખ આડે પતિ ધાર ૨૪૧ હાથે નાભિત્રય ત્રય સિ સુખણી સુખ સંતાન ત્રણ ગુજે ગણિકા હવૈ જનમ સમય એ જ્ઞાન ૩૨
ક્રિયાકાર ચક
સ્થાન | માથું | મુખ |
સ્તન | હદય ને નાભિ
સંખ્યા
ફળ દુઃખદાઈ મીઠીવાણી પતિવલભ| સુખી સંતતિલાલ વેશ્યા
શનિ ચક્ર શનિ વાસે નર અંગમાં ગિણીયે રિસી સગવીસ અવર(નામ) રિસી ઇગ મુહ કવિ પીછે ગણે સુ જગીસ ૩૪૩
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
Res
ગુજે કુd નયણાં કઈ તિય સિર Nય હીણુ
વાગે હાથે ચઉ વિસી તિન્નઈ વામ પણ ૨૪૪ તિણ દિયા દાહિણ પગઈ દાહિણ કર ચઉ ઠાય શનિ (નામ) રિસી આવઇ જહાં તેહને ફલ સમઝાય ૩૪૫
મુખે વિરોધ ગુજજે અસહ નયણ મિલાવે મિત્ત
સિર ભૂપતિ હોયડે સુખી વામ કરે ચલચિત્ત ૩૪૬ બિહું પાયે પરિભ્રમણ કરે કરદાહિણ બહુ વિત્ત થાવર વાસ હીર કહે છમ લીયો જોઇ વિચિત્ત ૩૪૭
શનિ ચક
| વામાવામ) જમણે| જમણે સ્પાન મુખ| ગુહ્ય નેત્ર માથું હૃદય
હરસ્તા પુગ છે પગ
લાલ
રવિ પુરુષાકાર ચક્ર ઉપરથી આયુદ જાણવાની રીત
શિરે મુખે વરસાં સઉ ચુરાશી ખધેણું બાંહી બાણું જીવશે છ ઉણું ઉત્થણ હીયે પચાસાં જીવશે નાભી જીવે ત્રીસ
જણો દુઃખ હોય પગે પુરા વિસ અથવા બીજી રીત
જન્મની તિથિને ૧૩ થી ગુણવી. વારને ૨૦ થી ગુણવા. નક્ષત્રને ૯ થી ગુણવા, ચગને ૧૧ થી ગુણવા અને કરણને ૭ થી ગુણ બધા ગુણાકારેને સરવાળે કરે અને તેને ૧૦૦ થી ભાગ આપ. જેટલા શેષ વધે તેટલા વર્ષનું આયુઃ જાણવું.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૧
ત્રીજી રીત
તિથિને ૧૩ શ્રી ગુણવા, વારને ૨૩ થી ગુણુવા, નક્ષત્રને હું થી ગુણુવા, ચાગને ૧૧ થી ગુણુવા અને તેમાં જન્મ નક્ષત્રની ઘડીયેા યુક્ત કરવી. બધાના સરવાળા કરી તેને સેાથી ભાગ આપવે. માકો રહે તેટલાં વર્ષ આયુર્દ સમજવું.
જન્મકુંડલીનાં ફળ
હીર કહે શશી બુધ ગુરૂ ભગુ તનુ ભુવન સુહાઇ શિવ મંગળ શિને રાહુ ને નર કીતિ દુ:ખદાઇ ૩૪૮ ધન ભુત્રને સવિ ઔર ગ્રહ લક્ષ્મી હાનિ કરેઇ સામ્ય ગ્રહ સવિ હીર કહે રિદ્ધિ સિદ્ધિ ફલ દેઇ ૩૪૯ સહજ ભુવને ક્રૂર વિ ભાઈની આપે રાણ હીર કહે ત્યાં સામ્યાં સત્રિ આવ્યા કરે કલ્યાંણુ ૩૫૦ હીર કહે ચથે ભુવન કર કષ્ટ મામાપ જો ગ્રહ આવે સામ્ય સર્વિ સુખ દાતા સુવિશાલ ૩૫૧ પંચમે ભુવને હીર કહે શુભકારી સવિ સામ્ય ક્રૂરાં સતતિ હાનિકર હાય કુપુત્ર જો ભામ ૩૫૨ ક્રૂરાં છઠ્ઠઇ સ્થાનકે વઈરીયાં કરઈ વાસ સામ્યાં વ્યાધિ વધારહી હીર ચંદ્ર શ્વેત પાસ ૪૫૩ સમમ ભુવને ક્રૂર વિ. સામ્યાં સવિ સુખકાર સુર ગુરૂ શુક્રાં હીર કહૈ શીવાની ધરનાર ૩૫૪ અષ્ટમ સ્થાનકે અષ્ટ મહા આવ્યા કરે દેહ ડીર કહે વી શશી બુધને મૃત વધારે માહ ૩૫૫ હીર કમ ધરખ ભુવને પાપી પાપ કરત ધરમ કરમ તિહાં સામ્યાં સનિ શશી ગુરૂ ભૃગુ બુધતી ૩૫૬
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭ર કર્મ ભુવન તો હીર કહે દૂર કરે દુર ભણું સામ્ય સભાગી સુખ દીએ પામી ધરમ પસાઈ ૩૫૭ આય ભુવન ઈગ્યારમેં નવગ્રહ વસ્યા જે હીર રિદ્ધિ વૃદ્ધિ આવ્યા કરે સુખ સંપજે શરીર ૩૫૮ હીર કહે સવિ વ્યય ભુવને નવગ્રહ માંહે કે માવઈ તે ઘર હાની દીએ કાણુ કુલક્ષણ હાઈ ૩૫૯
સ્તનપાન પુષ્ય પુનર્વસુ મૂલ મઘા ઉત્તરાત્રય વિશાહ રવિ ગુરે શશી બુધ શુદસું સ્તનપાન ગજગ્રાહ ૩૬૦
સ્તનપાન ઉપરનાં નક્ષત્રમાં કરાવ્યા બાદ જન્મ પછી બારમા દિવસે બાળકને સૂર્યનું દર્શન કરાવવું જોઈએ. કેટલાકના મતમાં સૂર્ય દર્શન ચોથા મહીનામાં કરાવવાનું છે. સૂર્ય દર્શનને નિમણુ કરે છે. અને તે ચેાથામાં કરવાને ઘણાને મત છે. ક્યાદ્વાદશહિ શુભદે રવિદર્શનં ચ સૌમ્યગ્રહાકું દિવસે ન
ચ બાલકાનામ સૂર્યસ્ય દર્શનમિદં પ્રથમ શિશુનાં માસે ચતુર્થપ્રમિતે
ગમતધિ: પાલકારોહણ-ઘડી બાંધવાનું રવતી ઉત્તર ભૂલ કર મૃગશિર પુષ્ય રિસીય શુભ વારે સુત પારણે પોઢે સદા સુખીય ૩૧
નામ પાડવાનું મુદત શ્રવણ ત્રય વિસ્મણિ ઉતર તિય કત્તિય (કરતિય) રોહિણી યુગ પુનર્વસુ દુગાં અનુરાહાં રિસી લીય ઉદર હર કહઈ સુરગુરૂ શું શશી મલ સુધી લેઈ ના પૂરણ જ્યા તિથિ ભાલક નામ ઠોડ ૩૬
ગ5.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
અન્નપ્રાશન ઉત્તર તિય સવર્ણાઈ તિય હાથાંતિય અનુરાહ રેવય દુમ પુણવસુ દુમાં રોહિણી દઈ રિખાહ ૩૬૪ શશી બુધ ગુરૂ ભગુ હીર કહે પાંચમે છઠ્ઠઈ માસ પ્રથમ અને તે તે દિને દઈને પુર આશ ૩૬૫
aણ વેધ ઉત્તરાત્રય યુગ શ્રવણ દેય રેવસ્મણી અનુરાહ હસ્ત હય પુનરવસુ હંગાં એ રિસી હીર કહાઈ ૩૬૬ વાર શનિશ્ચર પરિહર અવર વાર સવિ લઈ બાલક કાન વિંધાવીંછ હાથ મીઠાઈ દેઇ ૩૬૭
જન્મ પછી બારમા દિવસે મુહૂર્ત જોયા વગર પણ બાળકને પારણમાં સુધારાય છે. તેમજ તે દિવસે નામ પાડવામાં આવે છે. રીવાજ એ છે કે બાળકનું નામ પાડી પછી તેને નવા ઘાડીયામાં સુવાર છે. અને આ નામને જન્મનું નામ અથવા લડીયાનું નામ કહે છે.
છોકરીને જન્મ હેય તે ૧૩ મે દિવસે પારણું બાંધવું. ને આમ ન બન્યું હોય તે ૧૬, ૧૮, ૨૨ કે ૩૨ મા દિવસે પારણું બાંધવું. અને તેમાં મુહૂર્તમાં બતાવેલાં નક્ષત્ર લેવાં. અમાસ, ગ્રહણ અને શ્રાદ્ધાદિની તિથિઓને ત્યાગ કર.
પષ્ણાધિ ધાતુ કરવાસવ વારુષ ચિત્રાનિલાદિતિ બૃહસ્પતિદેવનેષ વારેષુ સૌમ્ય શશિસૂર્યસુરેજ્યશ્કે
ત્વદેલન નિગદિત ખલુ બાલકાનામ અર્થાત-રેવતી, અશ્વિની, રોહિણ, હસ્ત, મૂલ, શતભિષા, ચિત્રા, સ્વાતિ, પુનર્વસુ અને મૃગશીર્ષ એ નક્ષત્રમાં તેમજ બુધ, સામ, તિ, ગુરુ અને હા એ વારમાં બાળકને પારણામાં સુવાડવું.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
tex
કેટલાકના મતમાં એમ છે કે–ભકા તિથિ ૨-૭-૧૨, જયા તિથિ ૩-૮-૧૩, સામ બુધ, શુક્ર તથા ગુરુવારે, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, પુન સુ, પુષ્ય, રેવતી, અશ્વિની, સ્વાતિ, હસ્ત, અને ચિત્રા એ નક્ષત્રમાં જન્મથી આરમે દિવસે પારણામાં બાળકને સુવાડવું. ઘેાડીયા ચક્ર
સૂર્યનક્ષત્રથી દિનનક્ષત્ર સુષો ગણવું. ૧ થી ૫ પૂર્વમાં, ૬ થી ૧૦ દક્ષિણે, ૧૧ થી ૧૫ પશ્ચિમમાં, ૧૬ થી ૨૦ ઉત્તરમાં અને ૨૧ થી ૨૭ ને વચ્ચે મૂકવાં, જેમકે~
પૂતુ ફળ શ્રેષ્ઠ અને ખાળક નિરાગી રહે તેવું છે. દક્ષિણે બાળક રોગી રહે માટે ને, પશ્ચિમે ખાળક દીર્ઘાયુ: થાય માટે શ્રેષ્ઠ અને ઉત્તરમાં બાળક સુકાતું જાય માટે નેષ્ટ છે. વચ્ચેનાં ૭ નક્ષત્ર સર્વશ્રેષ્ઠ છે.
પ્રથમ દાંત ઉગે તેનુ ફળ
માતા પિતા મ’ગળ કઇ માલક જન્મઈ ખાર પણ તે સ્યું દ ંત વિચાર છે તે સૂજો નરનાર ૩૬૮ જો જાય શિશુ દંત સમ તવ કુલ છેદ કરતિ બીજે માસ જી નીજ ત્રીજે પિતા મરતિ ૩૬૯
ચેાથે મડ મધવ કષ્ટ પંચમૈં ઘર સુખવાસ છઠ્ઠું દ્રવ્ય નસાવહી સત્તમે સહુ સત્તમે સહુ વિણાસ ૩૭૦ અમે સુખદાતા સર્વે જણા ગુરૂ મુખ ભેદ હીર કહે ઇમ દાંતરા ઇમ ખેલીયા વેદ ૩૭૧
જે બાળક દાંત સહિત જન્મે તે તરતજ મરી જાય. અને દાપિ જીવે તેા રાજા થાય.
દ્ઘાંત ઉગવાનું માસ પરત્વે કુળ
પ્રથ` માસે સાતા કરતા હતિ કલ તત્વ:
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્વિતીયે જાતહતસ્તુ સ્વયે તાત એ હંતિ વા તૃતીયે ચ પુનર્માસે પિતર વા પિતામહું તુયે માસે ચ ઇયં જાતે ભાવિનાશક હસ્યશ્વકરભાવૂષાપંચમે પુનરાનયેત્ માસે કાતિ ષડે તુ સંતાપ કલહં કલે
નાશત સપ્તમે માસે ધનધાન્યગવાદિકમ દાંત ઉપર નીચે ઉગે તેનું ફળ
પ્રથમ દંતનિર્યુક્તિરૂર્ણ બાલસ્ય ચે ભવેત્ કલેશાય માતુલસ્યહ તથા પ્રેક્તા મહર્ષિભિઃ તે સહ યસ્ય સ્થાત જનન બાલકસ્ય ચ માતર પિતરું ખાદેતાત્માન વાપિ માતુલાન તત્ર શાંતિ પ્રકૃવત નાસ્યથા સુખ માનુયાત્
---રુદ્રયામલે
માસ પર સ્પષ્ટિકરણ –
પહેલા માસમાં દાંત ઉગે તે બાલક પોતે મૃત્યુ પામે. બીજામાં ઉગે તે ભાઈનું મૃત્યુ થાય. ત્રીજામાં બહેન, ચાથામાં માતા અને પાંચમામાં ઉગે તે મેટાભાઈનું મૃત્યુ થાય. છઠ્ઠામાં ઉગે તે મંત્રજીવી થાય. સાતમાંથી લઈ બારમા માસ સુધીમાં દાંત ઉગે તે બાળક તેમજ તેનાં માતાપિતા વગેરે સુખી થાય.
મંડન મુંડણ કર રેવતી અસની મૃગ કર શ્રવણ ધનિ પુષ્ય પુનર્વસુ શતભિષાં ચિત્તા સાતી છ૩ ૩૨
પડિવા બીય તીય પંચમી સપ્તમી દશમી ઇગ્યાર બારસ તેરશ પૂરમાં હીર કહે શુભવાર ૩૭૩
મુહૂર્ત ગણપતિમાં ઉત્તરાષાઢા નક્ષત્ર લીધું છે. બાળકને પ્રથમ વાળ ઉતારતાં ઉત્તરાયનને સૂર્ય, શુકલ પક્ષ અને સેમ, બુધ, ગુરુ તથા શુકે એ પૈકીને એક વાર લે. મેષ, કર્ક,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિંહ, તુલા, વૃશ્ચિક તથા મીન એ છ લગ્ન લેવાં, છ, આઠમ, વિક્તા ને અમાસ એ તિથિઓ વર્જિત કરવી ને બીજા અવગ તજવા.
પુનર્વસુદયે જ્યેષ્ઠા મૃગેશ શાહ હસ્ત ત્રયે ચ વિત્યાં શુકપત્તરાયણે લગ્ન ગોસ્ત્રીષનુકુંભમકરે મન્મથે તથા સૌમ્યવારે શુભયોગે ચૂડાકર્મ સ્મત બુધ: ચૂડાકર્મણિ હયાતુ જન્મમાસધ્ધ જન્મભ રિક્તા ષષ્ઠી ચ પર્વાણિ પ્રતિપરા તિથિસ્વપિ ગુરુભા વારસ્ત બાલવાર્ધકોરપિ કોમેપિ નવ સ્યાન્માચેષ્ઠ તથા સુરમ
મુહૂર્ત ગણપતિ–પૃ. ૭૨ હેક-૪-૪૭ મુંડનેકરે નિષેધ નક્ષત્ર. ભાવાર્થ–૧ વર્ષમાં. મઘા નક્ષત્રમાં. ૫ વખત કરાવે તે મૃત્યુ થાય.
કૃતિકા , ૬ અનુરાધા છે ?
હિણું , છે ઉ. ફ. , ૪
જ મલ , ૧ ૧ ૦ ૩ ઉત્તરા , ૮
–૪–૯–૮–બ્રહ્મ સમાન હોય તે પણ ન જીવે. અપવાદ-ક-૪૮ બ્રાહ્મણ કે રાજાની આજ્ઞાથી કરાવે તે દેાષ નહિ અગ્નિહોત્રી-કેદમાંથી છુટોને-મૃતક સૂતક માટે–દીક્ષામાં , કા નિષેધ ભજન કર્યા પછી–તેલાદિ લગાવ્યા પછી
:
(ઉવટનલગાબાદ) વતના દિવસે યાત્રા પ્રયાણ દિને યુદ્ધ સમયે સંધ્યાદિ કર્મ કર્યા પછી રાત્રિના સમયે બે વખતની સંધિમાં
૦ •
A - ૦ ૦
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
709
પુનઃ તિથિ નિષેધ ૧-૪-૬-૯-૮-૧૪ને અમાસે અને પછી તિથિયામાં સૌરનિષેધ તથા પાછલ કરાવેલી હજામતથી નવમે દિવસેăા. પાપર અને ઘેાડી અવસ્થાનુ બાલકસ્નાતક રાજા યાગી-ગર્ભિણીનાપતિ અથવા જેના માતા પિતા જીવતા હાય એમણે સંપૂર્ણ શિર પ્રુડન કરાવવું નહિ.
હજામત વખતે ખેલવાનાં કલ્યાણકારી વાકયે લૈા. ૫૩-પૃ. ૭૩– केशव मानर्तपुरं पाटलिपुत्रं पुरीमहिच्छत्राम् ॥
दिति मदितिं च स्मरतां क्षौर विधौ भवति कल्याणम् ॥ પુન: પૃષ્ઠ-૫૨ મુંડન મુહૂર્તની સમજણુ.
વારે નિષેધ-રવિવારે હજામત કરાવવાથી ૧ માસનું સુખ મટે છે.
19
શનિવારે
મંગલ
શ્રેષ્ઠ વાર બુધવારે
-
સેમવારે
શુક્રવારે
ગુરૂવારે
૨.
>>
13
""
"
"3
??
વિધારભ
૧૧
૧૦
39
""
37
""
A
12
"J
વર્ષ છે.
"9
19
-
વિદ્યા પૂખ પૂ ભારણ કર મૂલાં પૃથ્વાહ ચિત્રા વિશાખા સરવણાં આદ્રા અસલેશાંતુ ૩૭૪ પુષ્ય પુનર્વસુ સાઈયાં શતભિષાં પડિવા ખીજ દશમી ઇગ્યારસ તેરસી સાતમી પાંચમી તોજ ૩૭૫ બુધ ગુરૂ ઉત્તમ હીર કહે મધ્યમ ભચુ શશી સૂર થાવર મંગલ વાર એ વ૨૭ વળવા તૂર ૩૭૬ અય તિથિ વાર નક્ષત્રે પ્રથમ વિદ્યા ભણવાનું મુહૂર્ત .નક્ષત્ર-મૃગશીર્ષ, આČ, પુન સુ, પુષ્ય, અશ્લેષા, પૂર્વે ફાલ્ગુની, હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, વિશાખા, મૂલ, પ્રોષાઢા, શ્રવણુ, શતભિષા અને પૂર્વાભાદ્રુપદ.
--
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથિ-૧-૨-૩-૫-૭-૧૦-૧૧ અને ૧૭. વાર-બુધ તથા ગુરૂ ઉત્તમ, શુક, વિવાર અને સોમવાર
મધ્યમ તથા શનિવાર અને મંગલવાર તજી દેવા. પાઠાંતરે વિદ્યા ભણાવવાનું મુહૂર્તઅશ્વનિ મૂલ પૂર્વા ત્રણ મૃગ પંચક સ્વાતિ ચિત્તાસુ શ્રવણત્રય
વિદ્યારે ગુરૂ મધ્યમ ભગુ ભાસ્કર
મરણું મંદ માખ્ય અવિદ્યા બુધ સોમ: છે વળી–બુધે સમાä ગુરૂ વેદવિદ્યા દેવાજ્ય કે વિરાધ્ય પદં દદાતિ
સામે અવિદ્યા મરણં ચ મે, શનિશ્ચરે રોગ કલહં કરાતિ અય વિદ્યા સુહુ શુભાશુભ તિથિવાર–
અષ્ટમી ગુરૂતા ચ શિષ્યહંતા ચતુર્દશી છે દ્વાદશી ઉભહંતા પ્રતિપદ પાઠ નાશિની ૧ પૂર્ણિમા ચ અમાવાસ્યા અષ્ટમી ચ ચતુર્દશી સસમી ચ ત્રદણ્યાં વિદ્યારંભે ગલગતું પારા વિદ્યારંભે ગુરૂ શ્રેષ્ઠ મધ્ય ભુગુ ભાસ્કરી છે
મરણું મંદ ભૌમાનાં અવિદ્યા બુધ સમયે: na હીર કહે ગલગ્રહ માંહે હૈોર ગમણ વિવાહ વાણિજ વિદ્યા દીક્ષા વ્રતે વરજે સર્વ સુખી થાય ૩૭૭ અનુરાહા ત્તિય ઉત્તરાં શતભિષ શ્રવણાઈ સ્વાતિ પૂ.ભદ પુષ્ય પુનર્વસુ મૃગ કર મૂલ વિખ્યાતિ ૩૭૮ રેવય રોહિણી અશ્વિની હીર કહૈ શુભવાર
મલ ટાળી શશીઅલ ગ્રહી દીક્ષા લીયે નરનાર ૩૭૯ અથ ગલગ્રહ તિથિની ઘડીઓ ક્યા પહેરે તજવી.
તિથિ પહોર પ્રથમની ઘડીઓ તજવી.
દીક્ષા
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુદી ૧૩
૪
૧૫
વી ૧
99
અથ ગલગ્રહ માસે, પક્ષે, તિથિ, રાત્રિ, દિવસે, પ્રહરે નિષેધ મધુ` માધર ચે। શુકલા તૃતીયા ચર
સક્રમઃ ।
જ્યેષ્ઠ શુક્લે દ્વિતીયા ચ રાધે કૃષ્ણુ દ્વિતીયકા પ્રા માઘ શુકલે દ્વાદશી ચ દ્વિતીયાલય પક્ષનઃ ॥ ફાલ્ગુણે દ્વિતીયા કૃષ્ણા પોંચાદિ તિથિ ત્યજેત્ ારા ત્રયેાદશ્યાદિ ચારિ સમમ્યાદિ નિયં ચતુર્થી સમાસેપુ મોજી પે ગલગહ: ગા ત્રયેાદશી. મધ્યરાત્રો યામ યામા સપ્તમી । ચતુર્થી યામમૈક સ્યાત્ પ્રદોષે રજનિ મુખે જા ચૈત્રે ચમેષાક ગપિ નેષ્ઠીત ક્રિયાર ભજી માધવે સ્માત ! ચૈત્રચ મીનાર્ક ગ્રતાપિ શ્રેષ્ઠી નાખ્તા ચઢ્ઢા ચાચર વર્ગ શુદ્ધિઃ પ્રા અથ ગલગ્રહ માસ–પક્ષ-તિથિ-રાત્રિ-દિવસ પહેાર જનાઈ સુ નિષેધ
""
વચલી
29
"7
ત્રયાદયાદિ ચત્કારિકૃષ્ણ પક્ષે ચ વચૈત્થુલાયે ! ગ શોનક અન્ય ગામહ તિથિઓમાં પહેારની ઘડીઓ ૪ ચાય ૧ પરારની પહેલી
" સાતમ ૧ પહારની
૮ મામ ૧ હું નામ
૧ ચત્ર, ૨ વૈશાખ, ૨ સાહ
??
"
19
ચૈત્ર સુદ્રી ૩, વૈશાખ સુદી ૩, વૈશાખ સુદી ૬, જેઠ સુદી ૨, અને ત્રીજ, આષાઢ વદી ૨, મહા સુદી અને વદી ૧૨, ફાગણ વદ ૨ અને બધા મહિનાની ચાય ર્જિત હાવાથી જનાઈના મુહૂર્તમાં લેવી નહિ. વળી એક પાઠ આ પ્રમાણે પણ મહી આવ્યા છે:—
27
"9
??
યા તિથિ ભાષિત ul વિજેત
૨ ઘડી તજવી
૨ થડી
૨ થી
૨ ઘડી
""
""
.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦
૧૩ તેરશ, ૧૪ ચૌદશ, ૧૫ પૂનમ તથા અમાસ અને ૧ પડવે જ્ઞા તિથિઓના મીજા પહેારની વચલી એક ઘડી તજવી. બીજી પહારની વચલી એક ઘડી એટલે ખીજા અડધા પહારમાં ૧ ડી નિષેધ. અર્થાત્ દાઢ પહાર વીતી ગયા. માદ ૧ ઘડી નિષેધ, અર્થાત્ દાઢ પહાર વીતી ગયા બાદ ૧ ઘડી નિષેધ અથવા તા સ્ત્રીજા પહેારની કા ઘટે બાકી રહે એટલે છણા ઘડોના ૧ પહાર થાય છે.
ચૈત્ર માસના અજવાળીયા પખવાડીયામાં સૂર્ય મેષના હૈય તા પણ જનાઈ વગેરે તાહિ ક્રિયાઓના આરંભમાં તે લગ્નમાં નેશ છે, અને ચૈત્ર માસનું અધારીયું પખવાડીયું વ્રતાદિક ક્રિયાઆમાં ને લગ્નમાં મેષાર્ક હાય તા મધ્યમ છે. પર ંતુ જનાઈમાં, ચૈત્ર માસના અજવાળીયા પખવાડીયામાં સૂર્ય મીન રાશિમાં ઢાય તેા અતિ ઉત્તમ છે. અંધારીયુ સાધારણ છે. માટે અજવાળીયામાં જનાઈ વખતે ચુરૂ, શુક્રને અસ્ત હાય કે ગુરૂ ૪–૮ અને ૧૨ મા ચાય કે ચ'દ્રમા ખરાત્રહાય તે પણ દ્વેષ લાગતા નથી. વળી ઠાણાંગસૂત્રમાં-ગશિર, આર્દ્રા, પુષ્ય, પૂર્વાફાલ્ગુની, પૂર્વાષાઢા, પૂર્વાભાદ્રપદ, મૂલ, અશ્લેષા, હસ્ત અને ચિત્રા આ ૧૦ નક્ષત્રા જ્ઞાનવૃદ્ધિારક કહેલાં છે.
અથ વાર નક્ષત્ર વિદ્યા ભણવાનુ મુહૂત્તવિદ્યારંભે ગુરૂ શ્રેષ્ઠ બુધવારાથ ભાવે । મધ્યમા રવિ ચંદ્દો ચ શનિ ભૌમ વિવર્જયેત્ ॥ ૧ ॥ વિદ્યારંભે લવેત્સિદ્ધિ શ્રવણે મૃગપંચકે મૂલે હસ્તે ચેમ્બિન્યાં પૂર્યાં ચત્રિતયેપિરા ત્રયાદશ્યાદિ ચત્કારિ સમસ્યાદિ નિત્રય । ચતુર્થે કાકિની પ્રાક્તા અષ્ટાદ્વૈતે ગલગ્રહાઃ ઘા વિદ્યાના આરગમાં ટાલવાનાં તિથિયારાદિ
પોણિ માસ્યમમાવાસ્યાં, અષ્ટમ્યાં ચ ચતુર્દશી ! સામ્યાં ચ ત્રયાયાં, વિદ્યારલે ગલગ્રહઃ ॥ ૧ t
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
આયુ:૧ જાડયં૨ મૃત્યુ9 લક્ષમીજ, બુદ્ધિ સિદ્ધિચ પંચતાં વિદ્યારંભેત્ર વારાણુ, મેણુ ફેલમાદિત્ પારા વળી પાઠાંતરે-અશ્વનિ મૂલ પૂરવા ત્રય મૃગપંચકે ! હસ્ત શતભિષા સ્વાતિ ચિત્તાસુ શ્રવણઝયં છે વિદ્યારંભે ગુરૂ અને મધ્યમ ભગુ ભાસ્કરં છે મરણં મદ માખ્ય અવિદ્યા બુધ સેમ: પારા
લોય રવિ શનિ મંગળવાર એ મુંડન લેચન કર્મ અવરે વારે કીજતે લેચ ન થાએ ઘમ ૩૮૦ સૂલ ઉતરા મૃગ રોહિણી ભરણી કિત્તિ વિશાહ અનુરાધા રિસિ હર કહે મુંડણ લોચાં દાય ૩૦૧ સૌર તથા લોચ કર્મ મુહૂ નિષેધ નક્ષત્ર જેઇસસારેરોહિણિ મહાવિસાહા,તિ ઉત્તરા ભરણિ કિત્તિયાય આશુરાહા
ઈય મુંડણ લોચકોએ ઈદે વિ ન જીવએ વરિખ ૧૫ ભાવાર્થ–ોહિણી, મઘા, વિશાખા, ત્રણે ઉત્તરા, ભરણી, કૃત્તિકા અને અનુરાધા આ નક્ષત્રમાં મુંડન અથવા લોચ કર્મ કરાવે તે ઇંદ્ર પણ જીવતો રહે નહિ.
નવમીય ચઉત્થી ચઉદિસિ, અડૂમિ છઠ્ઠી અમાવસીતિહિયા
વારા સનિ રવિ મંગલ, મુંડણ લય કાઈ ૨
ભાવાર્થ–નેમ, ચોથ, ચઉદશ, આઠમ, છઠ અને અમાસના દિવસે તથા શનિ, રવિ અને મંગલવારે મુંડન એટલે લોચ કરાવે નહિ. જેમ સાધુઓને લચમાં નિધિ નક્ષત્રો –
કૃતિકાણુ વિશાખાયુ મઘાસુ ભરણપુ ચ એલિત િનક્ષત્ર હેંચકર્મ ન કારયેત છે
અર્થાત-નિકા, વિશાખા, મઘા અને ભરણી આ ચાર મારામાં જ સાધુએ વાળને હેચ ન કરે.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
જન સાધુઓને લોન્ચ કરવામાં શ્રેષ્ઠ નક્ષત્રો
પુનર્વસુ તથા પુષ્ય ધનિષ્ઠા વણે સદા | એનિશ્ચતુર્ભિધિષણેશ્ચ લોચકર્મ તુ કારયેત છે ૩ છે
અર્થાત્ –પુનર્વસુ, પુષ્ય, ધનિષ્ઠા અને શ્રવણુ આ ચાર નક્ષત્રમાં વાળને લેચ કરવો ઉત્તમ છે. જૈન સમાજને માટે પ્રસંગોપાત પ્રતાદિ લેવાનાં મુહુર્તા
-જ્યોતિષસારે પુ. ૫૮ હત્યુત્તર સવણ તિગ, રવઈ હિણિ પુણવસુણ દુર્ગ છે આશુરાહા સમ ભણિયા, સાલસ આલોયણુ રિકખા પલા આયણ તિહિ નંદા, ભદ્દા જયાય પુણ્ય ! રવિ સસિ બુધ ગુરૂ સુક્કા, વારા કરણાણ વિદ્ધિ વિણ સા
ભાવાર્થ-હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, ઉત્તરા ફાલ્ગનિ, ઉત્તરાષાઢા, ઉત્તરા ભાદ્રપદા, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, રેવતિ, અશ્વિની, રોહિણી, મૃગશીર્ષ, પુનર્વસુ, પુષ્ય અને અનુરાધા એ સેલ નક્ષત્ર. નંદા, ભદ્રો, જયા અને પૂર્ણ એ તિથિઓ. રવિ, સમ, બુધ, ગુરૂ અને શુક એ વારે. વિષ્ટિ (ભા) કરણને છેડીને બાકીના છ (ચર) કરશે. આ બધા વેગે સમકિત ઉચરવામાં, ગુરૂ પાસે આલોચના (પ્રાયશ્ચિત) લેવામાં, મેંગ સાધનામાં તથા તપશ્ચર્યા વગેરે કાર્યો કરવામાં શુભ ફલને આપનારા છે. આરંભસિદ્ધિ ગ્રંથના ત્રીજા વિમર્શના ૩૨ મા શ્લોકમાં પણ કહ્યું છે –
નિયમાલોચના વેગે તપે નંદ્યાદિ કારતા ચુકવા તિક્ષણેત્ર મિશ્રાણિ વારચાર અને તે
અર્થાત-તીક્ષણ, ઉગ્ર અને મિશ્ર સંસાવાળા નક્ષત્ર અને મંગલ તથા શનિવારને છેડીને બાકીના નક્ષત્રે તથા વારીએ,
ત, નિયમ, આલોયણું, ગ, તપસ્યા વગેરે અને જ્ઞાન મંડાવવા વગેરે કાર્યો કરવાં.
જેઠ અસાઢાં ગુણ માહ ચિત્ર શાહ વિમાં જ જાઈયાં વરસાં આઠ માં
૩૦
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈગ્યાર વર્ષે ત્રીને વૈશયને વરસ બાર
લગનમિથુન કન્યા ધનાં મીનાં જયજયકાર ૩૮૩ શ્રવણ ધનિષ્ઠા સ્વાતિ કર ચિત્રા પુનર્વસુ લે મૃગ જેવયસણ બુધ ગુરૂ ગુ રવિ હીર કહે ૩૮૪
અષ્ટમે ઝમે વર્ષે વ્રત બંધ દ્વિત્તામ: તૃપકાદશ વર્ષે વેથ દ્વાદશત્તમા ના અશ્વિન્ચેર મૃગ પુર્વે શ રેવત્યાં ચ કરન્નય છે શ્રવણે ચ ધનિષ્ટાયાં શાખાધિપ બલો તથા મારા અણ વર્ષાભ્યાં ચદિ શુભ ન જાયતે તદાપિ નપન કાર્ય ચે મીન ગતે રવો છે જન્મરૂક્ષ તિથિ માસેષ ન કુર્યાત્ મંગલ કવચિત્ છે આવાગત પ્રસૂતાં ચ ચેક માસેન મંગલં છે
જઈમાં ચિત્ર મહિનાના અજવાળીયા પક્ષમાં મીનને સૂર્ય હોય તે, ગુરૂ અથવા ચંદ્ર નેણ હેાય તે પણ દેષ ન લાગે. બાળકની રાશીથી ૫-૯-૧૧-૨-૭ ગુરૂ શ્રેષ્ઠ છે. ૬-૩-૧-૧૦ પૂજવાથી શ્રેષ્ઠ છે. ૪-૮-૧૨ નષ્ટ જ છે.
પાઠાંતર-હસ્ત, અશ્વિનિ, પુષ્ય, અષા, આદ્રા, મૂલ, પૂર્વા, પુનર્વસુ, વતિ, શ્રવણ, ઘનિષ્ઠા, શતભિષા, સ્વાતિ, મૃગશીર, અનુરાધા અને ચિત્રા આ અઢાર નક્ષત્રો લેવાં.
વળી પાઠાંતરે-રહિણને ઉત્તરા ૩ પણ લેવાય છે. રવિ, સેમ, બુધ, ગુરૂ અને શુક્ર આ પાંચ વાર લેવા. બીજ, ત્રીજ, દશમ, અગિયારસ, બારસ અને પાંચમ આ છે તિથિઓ લેવી. માહ, ફાગણ, ચૈત્ર, વૈશાખને જેઠ આ પાંચ માસ લેવા. વદિ પાંચમ સુધી અજવાળીયું પખવાડીયું ગણવું. કેટલાક આચાર્યોના મતે જેઠ માસ ન લે અથ ધર્મશાસ ભણવાના પ્રારંભ માટે મુહુર્ત
હસ્તાદિ પંચકે પુષ્ય રેવતિ હિતમે મને
અવયે શુભારજા ધર્મશાસ્ત્ર પુરાણોઃ ૧ . ૨ આદિત
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થાતહસ્તથી પાંચ, પુષ્ય, રિવતિ, અશ્વિનિ, મૃગશીર અને શ્રવણથી ૩ સર્વ મળીને આ ૧૨ નક્ષત્રમાં પ્રથમ ધર્મશાસ્ત્ર ભણવાને આરંભ ક.
વેદપબ્ધિ વેદ શ્રુતિ વેદ વેદ ફલં ગુરર્ષાદિન મેવ ગણયા અથચ લાભંગ તથા ચ સિદ્ધિ લંભા મૃતી રાજભયંચ મેક્ષા કથારંભ પ્રકુરીત પ્રેક્ત પૂર્વ મહર્ષિભિઃ |
અર્થાત–બહતિ જે નક્ષત્ર જોગવતો હોય ત્યાંથી મૂહુર્ત દિવસ સુધી ગણવાં. પહેલાં ૧ થી ૪ અર્થલાભ, બીજા ૫ થી ૮ લાભ, ૯ થી ૧૨ કાર્યસિદ્ધિ, ૧૩ થી ૧૬ લાભ, ૧૭ થી ૨૦ મૃત્યુ, ૨૧ થી ૨૪ રાજય અને ૨૫ થી ૨૭ મોક્ષ. એમ કુલ જાણવું. તેમાં હસ્તાદિ પંચક' આ નક્ષત્રો મુહુર્તમાં લેવાં.
વિવાહે ભકૂટ યોનિ મુંજા ગણુ વરણ રાશિ મેલ ગ્રહમિર નાડી વેધ ષડાષ્ટક વરગીત નું પવિત્ત ૩૮૫
રાશિ મેલાપક મિથુન ધન કેન્યા તુલાં માનવ રાશિ એ અસ્ત્રી સિંહ રાશિ તણી સગપણ દાખે છેહ ૩૮૬ મકર કુંભ મીન જલચર રાશિ જે હુઈ નાર તે વર માનવ રાશિમાં હથ લેવે સંહાર ૩૮૭
નવપંચક મકર વરખ વૃશ્ચિક કરક ધન સિહાં તલ કુંભ કઈ મીન છાગ મિથુનાં પ્રીત મકરે પ્રારંભ ૩૮૮
પ્રીતિ ષડજક મેષ અલિ મિથુનાં મકર સુલ વૃષભ પટ કન્ન સિંહ મીન ધન કરકસું પ્રીતિ ષડાષ્ટક ભક્સ ૩૮૧ ખડા
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
વષાક
મીનાં તુાં મકરાં હરિ ઘૃષ ધન કન્યા મેષ અલિ મિહણાં કરકાં ઘટાં એ ષડ્ અઠ્ઠમ કલેશ ૩૯૦
વૈશ્ય ભકૂટ
સિદ્ધ વૃશ્ચિક મૈત્રી પણા કન્યા મિથુન ધન મીન મકર તુલ સ ંતેષ હાઈ કુંભ વસહુ બહુ પ્રીત ૩૯૧
વર ભકૂટ
વૃશ્ચિક રાશિ કન્યકા સિહુ રાશિ વર્ષ ટાલી વશ્યાવશ્ય જે ઇણુ વિધિ હીર કહે લ્યા નિહાલિ ૩૯૬ રિપુ ષટ અઠ્ઠમ મરણ ભય કલહુ વગૈ નવપચ ખરમ ખીચ' ધનદ્ભૂખી અવર પ્રીતિ સુખસર્ચ ૩૯૨ કન્યા વિચાર
૩૬
ગારી આઠ વરસ કહી રાણીયાં નવ વરસ દશ વરસાંરી કન્યકા ઉપરી રહે ઉપરી રહે રજરાશિ ૩૯૪ ગારી અલ ગુરૂ આપીએ રૂાહિણી દીજ ભાણુ કન્યા દીજે લગનમલ મહિલા ચંદ્ર પ્રમાણ ૩૯૫ માતા પિતા ભાઇ વડા રજવે કન્યા દેખી નરકે જાત આલીયા આગમે એવા લેખી આઠમેં આરમ વરસમૈ નહી' કીરે વિવાહ અવરે વરસે પરણતાં ચાર ફીટી હુવે શાહે ૩૯૭ વાગ્યાન મુફ્ત નંદા 'ભદ્રા ને જયા તિથિ મૃગશીર મત્રા ને હત્ય પુષ્ય નિષ્ઠા અશ્વનિ રાહણી ઉત્તરા સત્થ ૩૯૮ મેષાં કુંભા વૃશ્ચિકાં ઈયાં ત્રિRs સંક્રાંતિ મીન મિથુન કન્યા લગન મિલતે મેં કરા શ્રાંતિ કહ
૧ yl
૪
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
પહિ અથવા ત્રીજે વરસે તેવો વર ગુણવંત શુભવાર શશી હર કહે ટીક કીજે તંત ૪૦૦ - લગ્ન ૧ વ્યયે ૧૨ ચ પાતલે જામિત્રે ૭ ચાણમે ૮ મુજે
કન્યા ભતું વિનાશાય ભતું કન્યા વિનશ્યતિ છે અથ વિષકન્યા ચાગ
રવી શનિ જેમ ભદ્રા તિથિ શતભિસ કૃતિ અસલેસ,
ઈહ યેગે જે સુતા હવે તે વિષ કન્યા કહેશ. અથ વિષપુત્ર ચાગ
મજિજી અતિ ગંડાંમહિ ચઉદશી અમાવસી ભૂમ;
જાય નર જીવે નહિ જે જીવે તે ઘમ. અથ ઉત્તમ આખારું–
૧––૫-૭–૯–૧૧ સ્ત્રીની રાશી એકી ઉત્તમ.
૨-૪-૨-૮-૧૦-૧૨ પુરુષની રાશી બેકી ઉત્તમ. મૃત્યુ ફુઆબરૂ
૧-૩-૫-૭-૯-૧૧ પુરુષની એકી રાશી ખરાબ. ૨-૪-૬-૮-૧૦-૧૨ પછીની રાશી બેકી ખરાબ.
ચીથી વરની રાશી ૯ જોઈએ. વરથી સ્ત્રીની ૫ જોઈએ, આ પ્રમાણે હોય તો ઉત્તમ. ઉત્તમ નવ પંચક–
વરસ્ય પંચમે કન્યા કન્યાથી નવમે પતિ
તત વિકેણું શુષ પ્રેક્ત પુત્ર પૌત્રાદિ વર્ષનું છે ખરાબ નવ પંચક–
કન્યાથી પંચમે ભર્તા ભત્તથી નવમે સતિ મરણું પિતુ માતોશ્વ સંગ્રાહાં નવ પંચકે છે
-ઈતિ શaછે. અથ મિત્ર ષડાષ્ટક—- ષડાષ્ટક-સ્ત્રીની એકી રાશીથી ગણવું. એકથી પુરૂષ રાશી. -નસ-૧૧ થી સીરાશી છઠ્ઠી કાય તે ખાટું.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્રરાશી ૨-૪-૬-૮-૧૦-૧૨ થી પુષ રાશી ૮ મી ડાય
તા ખાટું.
મૃત્યુષડાષ્ટક
૧૯
-
ઔરાશી એક, ૨-૪-૬-૮-૧૦-૧૨ પુરૂષ શશીએકી ૧-૩-૫-૭-૯-૧૧ પાઠાંતરે---
વિસમા અઠ્ઠમે પીઈ સમાઉ અઠ્ઠમે રિઊ । સત્તુચ્છઠ્ઠ ઠ્ઠમ નામ રાસીહિ' પરિવ~એ ॥ સ્ત્રીય ખારસમિ વજજે નવ પંચમ ગ તો દ સેસે સુ પીઇ નિીિ જઈ દુચ્ચાગઢ મુત્તમાં ઘ પ્રીતિષડાષ્ટક~~~~
૧૩૫૭-૯-૧૧ સ્ત્રી એકી રાશી ઉત્તમ. ૨-૪-૬-૮ ૧૦–૧૨ પુરૂષ એકી રાો ઉત્તમ.
અર્થાત---વિષમ ( એઠી) રાશીથી આઠમી રાશીમાં પ્રીતિ ડાય છે, અને સમ (એકી ) રાશીથી આઠમો રાશીમાં શ્ત્રુતા ડાય છે. નામ રાશીથી તે શત્રુ ષડાષ્ટકના ત્યાગ કરવા. યાં ખારૂં અને નવપંચમ પશુ વવું, શેષ રાશિમાં પ્રીતિ કહેલી છે. પરંતુ જો પરસ્પર જન્મકુંડલીમાં ઉત્તમ ગ્રહા હોય તે દરેકમાં પ્રીતિ હેલી છે.
સૌની એકી રાોથી પુરૂષ એકી રાશી થાય તે ઉત્તમ ષડાષ્ટક છે. આ વાત ઉપરની માગધી ગાથાને મલતી છે, તે ~ વાત સાચી છે. સ્ત્રીની એકી રાશીથી પુરૂષની એકો રાશી થાય તે મૃત્યુ ષડાષ્ટક છે.
રાશી ફૂટ વિચાર—સ્રીની રાશીથી પુરૂષની રાશી ૢ થાય તે, તે પુરૂષથી ઓની રાશી - થાય તે વૈર. સ્ત્રીથી ૮ મી શશી પુરૂષની ઢાય ને પુરૂષથી સૌની ૬ ઠ્ઠી રાશી હાય તેા તે તુલ જાણવી.
પાઠાંતરષાકાદિ સારા ખોટાની સમજણુ.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
ષડાષ્ટક–પુરૂષથી સ્ત્રીની રાશી ૮ થાય તે સ્ત્રીથી પુરૂષનો જે થાય તે ખોટું.
નવપંચક–પુરૂષથી સ્ત્રીની રાશી ૯ થાય તે સ્ત્રીથી પુરૂષની પ થાય તે ખરું.
- આખારૂ–પુરૂષથી સ્ત્રીની રાશી ૧૨ થાય ને સ્ત્રીથી પુરૂષની ૨ થાય તે ખેડું. અથ મૃત્યુષડાષ્ટકાદિ જ્ઞાન
ષડાષ્ટકે ભવેત મૃત્યુ કલહે નવ પંચકે
આબારે ભવેત્ રોગી વરને વિર ન જીવતિ | આમારું ષડાષ્ટકાદિને દ–
સ્ત્રી માગે તે અતિ ભલા પુરૂષ માંગે શુભ નાંયા એવી રાશી જે મોલે તો ષડાકે નાય છે
ધ–સ્ત્રીઓની બેકી રાશીથી ગણવું અને પુરૂષને એકી રાશીથી ગણતાં ષડાષ્ટકાદિ થાય તે ખરાબ ગણાય છે. ગઈકાએકખગઘાયછજઝબ ટાઢણા તથદધા પફબભમ ધરલવ અષસહ
મરક | મંઝાર | સિંહ
શ્વાન
સર્ષ
મુષક
મૃગ! મીઠા
અય વગ વિચાર ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮
ક ટ ત પ ય શ વરગ આઠ અનુક્રમે સામિ સદી હીર કહે નિજ બુધિ ગણુ ગરૂડ બિલાડો સિંહ. કુકર અહિ મૂષક મૃગ મી અઠ્ઠમ જોઈ
કે જ્યાંથી પાંચમે સે તસ વરી હાઈ. વરગ વિરોધ લહી સવે વર વાદ વિવાહ વાણિજે પણ વરજે સવિ છેમ કહાવો શાહ. વવગત્ પંચમે શત્રુ ચતુર્થી મિત્ર સંજ્ઞક: ૫ હવાસીને તુતીય વર્ગ સે સિતે છે
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૯
સ્વવગે પરમા પ્રીતિ મિત્રે પ્રોતિઐ અંતે ઉદાસીને પ્રીતિરક્ષા શત્રુ વગે મૃત્યુભવેત્ ॥ અફ્ટને દોષ ટાળવા માટે જ્ઞાનની વિધિ
ખારાના દોષ માટે સેાનું ને તાંખાનું દાન કરવું.
ષડાષ્ટકના દોષ માટે ગાય અને બળદનુ દાન, નવપંચકના રોષ માટે રૂપા અને કાંસાનું દાન, વગે વેરમાં એ માણસના તાલ જેટલુ અનાજ દાન કરવું. નાડીદેષમાં ગાયને સેાનું આપવું. અથ રાશી સ્વામી-
મેષ વૃશ્ચિક જોમાધિપતિ બૃહસ્પતિ મીન ધન±; થની મકરને કુંભયા કહ્યો કરકાધિપ ચંદ તુલ વરખ દાનવપતી સિ ંહૈ વી કન્યા મિથુન બુધ; રાશી સામી હાવે મિત્ર રિપુ જાણી વરજો શુદ્ધ. ઘીના સ્વામી
રવી સામ
મગન્ન
સુધ ગુરૂ
શુક્ર થની
-
સિદ્ધ ક
ખ્યા ધન વૃક્ષ
મકર
મષ વૃશ્રિક | થુિન | મીન | તુલા | કું ભ
રાશી
અથ મિત્ર ગ્રહ—
ગ્રહ મિત્રાં રવિ મગલાં શુક્રાં બુધ શો જીવ; શનિ રાહ સુ હીર કહે વાધે પ્રાંત અતીવ. અન્ય ઘણુ મહ
ગુરૂ શુદ્ધાં ચદ્રાંષુધાં રાાં રિવ શિન ભૂમ; હીર કહે એ શત્રુ ગ્રહ મિલતે ઉઠાવે ધૂમ. અથ મહે શત્રુ મિત્ર લ—
શશી બુધ રિપુ રિપુ શુક્ર ગુરૂ વૈર ભેમને મ; રવી રાહસ વેર તજી ખેલે હીર આણું ૪. અચ કાર્ય પરત્વે નાડીચક્રના ક્રમ—–
મિત્રાચારી મૈત્રિ અશ્વનિ કૃત્તિકા આદિ વિવાહ; વરસાલે ખાતા રંગણા રાગો રવી રખાય.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ લગ્ન માટે નાડીચકને નિયમ
પહેલી નાડી નવરિસિ કૃત્તિકા પુષ્ય અશલેશ, ચિત્રા સ્વાતી પુ–ષા ઉ–ષા ઉભય રેવય કોશ. બીજી નાડી રેહિણી પુનર્વસુ અને મઘાહ, કર વિશાહ મૂલાં શ્રવણ પૂ-ભદ અક્સણિ યાં. મૃગશીર આદ્રા ત્રીજી થઈ પૂ-ફાગુણ ઉ–ફાહ અનુરાધા જિઠ્ઠા ધનિ શતભીસ ભરણી નિવાહ. ઈગરિસી જાયાં પ્રીતિ બહુ મિત્ર રાય પુર ગામ બેટે જાયે શત્રુ હુ દંપતી યમપુર ઠામ. પહેલી નાડી વર મરણુ બીજી નાડી નાર;
તીજી નાડી હીર કહે કુલને કરે સંહાર અથ વિવાહે ફેશિ ચક્ર –
વિવાહે ફણિ ચકંતુ અશ્વિન્યાદા કિનાહીક કૃતિકા રોહિણું રેખા ભરયા ચ મૃગશિરે ૧૫ અશ્વિન્યાયં તથા રોદ્ર કમેણુ પરિષચેત્ | એક નાડીગત રૂક્ષ રૂક્ષ સાચંતુ વર્જયેત છે ૨ ગ્રામે વા નગરે ચાપિ રાજા સેવક ર્યથા એક રૂક્ષે ભવેત પ્રીતિ વિવાહે દુ:ખમાદિત રૂા. એક નક્ષત્ર જાતાનાં પરેષાં પ્રીતિરૂતમા: દંપત્યે મરણું ઝેય પુત્રે જાતે રિપુર્ભત ૪u એક નક્ષત્ર જાતાનાં નાડીવેધ ન ગમ્યતે | ભિન્નાસિશ્ચક રાશીનાં દંપત્યે પ્રીતિરૂત્તમાઃ પાપા
વિવાહે ત્યાજ્ય હરિ સયણું ધન મીનાં અરેક માસ ચત્ર સંકિંતિ જનમ માસ દિન વાર રિસ પાણિગ્રહણ ન હંતિ ૪૦૧ અધિક માસ સિંહસ્થ ગુરૂ તિથિ વિવાર ફરસંતિ સુરગુરૂ શુક્ર આથમે પાણિગ્રહણ ને હૃતિ ૪૦૨ ૪ ગુરૂ સુરજ બલ હીન શશી થા
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
પી
વ્યતિપાતને વૈધૃતિ ભદ્રા ને ગંડાંત યમઢ ને ચમતી પાણિગણ ન હુતિ ૪૦૩ ગુરૂ જબ ત્રિહુ રિસિ આવહી સવછર લેપ તિવાર શતભિસ રેવય સપ્પણી તો વિવાડુ વિચાર ૪૦૪ ગુરૂવારે ઉફાગુલી રેવય થાવર વાય ભામવાર ઉષાઢ રસી તો વિવાહ વિચાર ૪૦૫ વિવાહે માટે
જેઠ અને આસાઢ એ માગશર માહ વૈશાહ હાલાષ્ટક ટાલી કરા ફાગુણુ કરા વિવાહ ૪૦૬
જ્યેષ્ઠ માસ વિચાર
જેટા જેટી જેઠ મહીં પરણે દૂષણ હું ત
એકે થાકે પરણી હું જોઈસ હીર કતિ ૪૦૭ જ્યાં લગી કૃતિકા રવિ રહે ત્યાં લગી જેઠે દેખ જન્મ રાહિણી રવિ સંચરે તમ સવી મંગલ હાય× ૪૦૮ વિવાહે માસ પરત્વે ફળ
માહ અને શુભ ફાગુણે જે વૈશાહે નેહ માગશર આસાઢ ઉદેશ અવર માસઃસંદેહ ૪૦૯
મહે ખલાખલ
ત્તિ અન્ન લીવર ભણી ગુરૂ અલ લીજે નાર શશીમલ લીજે બિહુ ભણી પછી એ મગદ્ય ચાર ૪૧૦
રવિ ખલ વિચાર રવિ તીય છહુ દશમે અગીઆરને સુઝે ઈયાં વિવાહ માગે પૂજા જનમ ખીય પણ સત્તમ ને નવમાંહ ૪૧૧ ગુરૂ ભલે વિચાર
બીજો પંચમ સત્તમ નવમ ગ્યાર શુભ હાઇ પૂજા ઈંગ તિય છઠ્ઠું દશમ અવર ન સુઝે કાઇ ૪૧૨
* પાષ
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચંદ્ર અલ વિવાર શશી સુઝે ઈમ તિય છતાં સસમ દશમ ઈગ્યાર સુદિપ બાય પણ નવમ અવર સવે પરિહાર ૪૧૩
પ્રહ પૂજ્ય પ્રકાર સુરગુરૂ પૂજન પીયલી રાતી પૂજ સૂર
બાંમણને આપી કરી પછી વજા તૂર ૪૧૪ હીર કહે તુલા રાશી નર જિણ કિણ પરણે માસ
તે તિણે સૂરજ પૂજી નર પરણ્યા પુગે આશ ૪૧૫ અથ સિંહસ્થ ગુરૂ
સિંહ રાશી સ્થિતે જીવે મેકે તુ ન ફૂષશુમ
આવશ્યકે વિવાહાદો સર્વ દેશેબ્લપિ સ્મતમ છે વળી
વૈશાખ માસે ચદિ શુકલપક્ષે મેષ રવો દેવ ગુરૂ ચ સિહા
વિવાહ યાત્રા વૃત બંધ દીક્ષા સર્વાર્થસિદ્ધિ મુનિ વદંતિ અથ વિવાહે ગુરૂ શ્રેષ્ઠ–
ઝખ ચાપ કુલિર જય શુભગોચર: અતિ શોભનતાં દદ્યાદ્રિવાહો પનયાદિષઃ છે વિવાહે શુભાશુભ ગુરૂ કન્યાને
| ૨
| છ
|| શુભ
૧ ૨ ૬/-
પૂજાકારી
| | | ભ = નિષેધ વિવાહ લગ્ન ગુરૂ શુદ્ધિ આદિ વિચાર– ૧ મીન. ૨ ધન. ૩ ક.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકાદશે દ્વિ નવ પચ સપ્ત યા મિત્ર સંસ્થ ગુરૂણાચાર આવે તૃતીયે દશમે ચ ષષ્ઠ ગુરૂ ચ વાંછતિ શુભ ભાવ પૂજા ! દ્વાદશ નિધને ૮ - ૪ દેવાર્થે ભાદિ
પૂજા તત્ર ન કર્તવ્ય વિવાહે પ્રાણનાશન છે અથ ગુરૂ વક્રાતિચાર
વાકાતિચાગે જીવે ત્વષ્ટાવિંશતિ વાસરાના પરિત્યજ્ય તતઃ કુર્યાત્રતે હાદિક શુભમ ત્રિકોણ ૯-૫ &યાય ૨-૧ સંસ્થતુ જીવે વાતિ ચારિ
ન દેશ સ્વત્ર વિયર કુર્યાદુદ્વાહનાદિક અથ ગુરૂ શુક્ર બલિ વાકયે--
બાલે વૃદ્ધ ચ સંધ્યેશ ચતુઃ ૪ પંચ પ ત્રિ ૩ વાસરાના
જીવે ચ ભાર્ગવે ચિવ વિવાહાદિષુ વર્જયેત્ છે અથ શીઘધે કન્યાને ગુરૂ આદિ બની સમજણ કન્યા ૮ વર્ષની ગૌરીને ગુરૂ, સૂર્ય અને ચંદ્ર ત્રણેનું બલ જેવું. , ૯ વર્ષની રેહિર્શને ગુરૂ અને ચંદ્ર બેનું બલ જેવું. , ૧૦ વર્ષની કન્યાને સૂર્ય અને ચંદ્ર એનું બલ જેવું.
લગ્ન વખતે-વહસ્પતિ છવદાતા, ચંદ્રમા ધનદાતા, સૂર તેજ દાતા, મંગળ બલદાતા છે. ગૃહ અલહીન હોય તે ખાસ્પતિ નબળે હેાય તે કન્યા મરે, સૂર્ય નબળો હોય તે–વર મર, ચંદ્ર નબળો હોય તે ધનનાશ, મંગળ નબળો હોય તે સ્થાનને નાશ કરે છે. વિવાહમાં માસ તિથિ શુદ્ધિ–
માસા ફાગુન માર્ગ માઘ શુચ જયેષ્ઠ તથા માણવા
શસ્તા સૌમ્યદિન તવ તિથો રિક્તા કુહર વર્જિતા પ અથ વિવાહમાં ચૈત્ર માસ નિષેધ –
ચિત્ર માસે સિત પક્ષે મેષ રાશે ગતે રવી વિવાહ નવ કપ્ત અવશ્ય વિધવા ભવે ૧ વયાખ. ૨ અમાસ,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ શુભ કાર્યો નિષેધ
ગુહ સમ રાત્રિાણિ નવરાત્રિ હતાશની
સંક્રાંતિ પ્રથમ દિવસે શુભકમણિ વર્જયેત્ ા અથ કાર્તિક માસમાં દક્ષિણાયન સૂર્ય હોય તે પણ વિવાહઝાદા છે.
અગતો પૃષ્ઠ વાપી કાર્તિકાત દિન પંચક વિવાહે તત્ર કર્તવ્ય ન દે દક્ષિણાયને છે
બેંધ: તુલસી વિવાહ થયા પછી તેજ રાત્રીથી પાંચ રાત્રી સુધી લગ્ન થાય છે. આવા પાઠો વાંચવામાં આવેલા છે અને લેકેતિ પણ છે. અથ હલાષ્ટક વતિ –
શુકલાષ્ટમી સમારમ્ભ ફાગુન સ્વાદિનાષ્ટક વિપા શરાવતી તીરે શતદ્વાશ્ચ ત્રિપુષ્કરે છે વિવાહાદિ શુલે નેઈ હેલિકા પ્રાબ્દિનાષ્ટકં ૧
વિવાહમાં–જન્મ માસ, જન્મ નક્ષત્ર, જન્મ તિથિ અને જન્મ રાશિ આવા ગર્ભવળાને વિવાહ લગ્ન ન કરવાં.
ત્રણ જેઠ (જેઠ માસને વરકન્યા પહેલા ગર્ભના)ના વિવાહ ન કર. બે જેઠ (માસ જેઠ અને વર અથવા કન્યા બેમાંથી એક)ને હેય તે વિવાહ કરે. અથ કાર્ય પર ગ્રહ બલિષ્ટ–
ઉદ્વાહે ચોત્સવે જીવ સૂર્યો ભૂપાલ દર્શને સંગ્રામે ધરણ પુત્રો વા વિદ્યાભ્યાસે બુધે બલિ છે યાત્રાયાં ભાર્ગવ: પ્રેક્તો દીક્ષાયાં ચ શનૈશ્ચર: ચંદ્રમાઃ સર્વ કાર્યેષુ પ્રશસ્તે ગાતે બુધ: | વિવાહે વર કન્યાને ગુરૂ-સૂર્યને દોષ ન લાગે.
દશ વર્ષ પછી કન્યા શુદ્ધિ રહિત હોય છે. તેથી તારાશુદ્ધિ, ચંદ્રશુદ્ધિ અને લમશુદ્ધિ જઈને લગ્ન કરવું.
બાર વર્ષ ઉપરાંત ન્યાને વહસ્પતિ અને સોળ વર્ષ ઉપરાંત વરને સૂર્યને ૪૮-૧૨ મોહાયતો પણ દેષ લાગતો નથી.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિયાદિ શુદ્ધિ માસાતે દિન એક તજી ત્રિણી લડી તજી તિથિ એણ રિસી અંતે ઘટિકા ઉભય તજે પાણિગહેણ ૪૧૬
દધા ક્રર અમાવસી ગલગ્રહ રિગત તજે હીર કહે અવરે તિથે પરણ્યાં સતિ સુખ દેઇ ૧૭
ગુરૂ બલવિચાર.
a st૧૧ ને શુભ
૧| ર પ ક હ પૂજારી
1
c = નિષેધ
!
!
!
અથ વિવાહે સૂર્ય શુભાશુભ વિચાર–
ત્રિષડૅ દશમચવ એકાદશ વિશેષતા પાણિગ્રહણે અર્થલાલં ચ કર્યાનું ભાનુ ન સંશય: આ દ્વિતીયે નવ પંચમેષ પૂજારી સમકે વદંતિ
ચતુર્થ કે ચાષ્ટમ અંત ૧૨ સંસ્થા સૂર્યસ્ય પૂજા ન કદાપિ કાર્યા અર્થાત-જનમને ચેાથે આઠમે બીજે બારમે દિય;
એહ રવી અસુહમણે રવી સુત ધરણી ઈવ. વિવાહ સૂર્યપૂજાની સમજણ –
સૂર્ય ૧-૨-૫-૭-૯ મેહોયતો એકવડી પૂજા (જયદાન વગેરે) 9 -૧૨ મે હેાય તે બમણી પૂજા , ૮ મો હેાય તે ત્રણ ગણું પૂજા
સૂર્ય ૨-૫ મે હોય તે તેના ૧૩ અંશ (દિવસ) ગયા પછી શા છે.
૧ અનિ. ૨ સંગ
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬ અથ વિવાહ શુભાશુભ સૂર્ય વિચાર
મેષસ્થય દિવાનાથ સિંહસ્થપિ શુભપ્રદ માસાંતે દિનમેકંતુ તિર્યંત ઘટિકા દ્વયં ૧ / ઘટિકા ત્રિતયં ભતે વિવાહ પરિવર્જયેત્ અષ્ઠમે શ ચતુર્થે ચ દ્વાદશે ચ દિવાકરે છે વિવાહત વરા મૃત્યુ માત્ર ન સંશય છે જમન્યત્ર દ્વિતીયે ચ પંચમે સપ્તમેપ વા ૩ નવમે ચ દિવાનાથે પૂજાયા પાણિપીડનં. એકાદશે તૃતીયે વા વચ્ચે વા દશમેપિ વા ૪૫ વરસ્ય શુભદા નિત્યં વિવાહે દિનનાયક: ૫ ચર્ચા ગિરે ગૌતમ વસિષ્ઠ કશ્યપાદ પા પરશુરાધા મુનિયે વદંતિ છે દ્વિતીય પુત્રાર્થ ગત દિવાકર છે અયોદશાહત પરતા શુભાવહઃ ! એતત્ તુલારાશે રેવ ઈતિ . ૬
તુલા રાશીવાળા પુરૂષના લગ્ન સમયે સૂર્યનું દાન કરીને જ પરણવા જવા માટેઅય વરસ્ય સૂર્યકલં
મમમ મસભ-અશુભમ બમશમબમ અથમમાશ
જ
છે
અશુભ. શ્રેષ્ઠ, શુભ | પૂજા , શ ઉ| | શ્રેષ્ઠ
I ! શુભ આ ગાંત, માસાંત, વિધ્યાંત અને નક્ષત્રાંતે નિષેધ–
માસાંતે દિનમેક તિથિ અંતે ઘટી દ્વયં સાંતે લટીકા ત્રીણિ વિવાહાતિ વિવર્જયેત છે
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૭ મળ-માસાતે યતે કન્યા તિથિ અને ચ પુત્રિણ છે
રક્ષાંતે ચ વૈધવ્ય વિષ્ટિ વધ્યયે ભવેત્ | વિવાહ લગ્ન તજવાની તિથિઓ –
રિક્તા તિથિ=ાથ, નોમ, બારશ અને ચૌદશે લગ્ન લેતા નથી. આ રીવાજ પણ છે અને અમાવાસ્યા તથા જેન તિષવેત્તાઓના મતે તે પૂનમ તિથિ પણ તજવો. વિવાહે સૂર્યાદિ પાપગ્રહ–
સૂર્ય જેમ શનિ રાહુ ગ્રહુ જન્મ રૂક્ષ પર હોય;
લગ્ન સમયે એહવું મિલે તે કન્યા વિધવા જેય. વિવાહ લગ્ન વૈધવ્યકારક રોગ
શનિ રાહુ જેમ સૂર્ય કે કેત ઈમેડા ગ્રહ વિવાહ સમેત જન્મ નક્ષત્ર પર હોય તે કન્યા વિધવા હેત.
વિવાહ નક્ષત્ર રેવય રોહિણી મૂલ મૃમ મધા હી અનુરાહ તીને ઉતર સ્વાતીયાં ઇયાં રિસાં કરે વિવાહ ૪૧૮ વિવાહ પરણે ઘર કરી ગઢ મંદિર પરવેશ જે જે કામ આરાધીયે તે તે ચહું વિશેષ ૪૧૪ અવિધવા રેહિણું મૂલ મઘા હસ્તાર ત્રયં !
યુગાંત્ય સ્વાત્યનુરાધા ચ પાણિ મહણે શુભાવહા . મય લગ્નીક નક્ષત્રો
હસ્તાં મૂલાં મૃગશિરાં ઉત્તરા ત્રણ માહ !
સ્વાતિ રે રહિણું વલે ન અનુરાધાહ વળો–મઘા મૃગશિરે હસ્ત સ્વાતિ મૂલાનુરાધકે
રેવતી રોહિણી ચિવ ઉત્તરાણું ત્રયસ્તથા છે આવાહં ચ વિવાહં ચ કન્યાનાં વર્ણ મેવ ચ
વાપયેત સર્વ બીજાની શૂન્ય ગ્રામ નિવાસ નક્ષત્રના પાયા નિષેધ–.
મલને પ્રથમ, મલાને પ્રથમ અને રેવતિને ૪ બે ભાગ વિશ્વમાં પ્રાણ નાશ કરે છે,
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવાહ લગ્નશુદ્ધિમાં નિષેધ ગ્રહોને સ્થાન.
વિવાહ વખતે ચંદ્રબલ વરકન્યા બંનેનું જેવું. ચંદ્રમાં ૪-૮-૧૨ મે અશુભ ગણાય છે. પરંતુ કેટલાકના મતે ૧૨ મે હાનિકર્તા નથી. તેમજ વદ ૮ થી સુદી ૫ સુધી ૪-૮ મે હેય તે પણ દોષ ગણાતું નથી તે પણ કદાપિ બેમાંથી કોઈને બારમે ચંદ્રમાં હોય તે એકવડી, ચેથાની બમણી ને ૮ મા ચંદ્રની ત્રણ ગણી પૂજા કરવાથી દેષ લાગતું નથી. કેટલાક આચાર્યોને મત
એ છે કે વરને ૧૨ મે ચંદ્ર લેવે પણ કન્યાને ૧૨ મો ને જન્મને બે છેડી દેવા. વળી કેટલાકના મતે જન્મના ચંદ્રને પણ લગ્ન વખતે તજ પરંતુ વરાહમિહિરને ચોક્કસ મત છે કે વિવાહમાં જન્મને ચંદ્ર કાંઈ પણ હાનિ કરતું નથી, પરંતુ માત્ર શોરકમ (પ્રથમ વાળમુંડન) માં અને પરદેશગમનમાં અશુભ છે. ઘાતચંદ્ર વિવાહમાં બાધાકારક નથી પરંતુ પરદેશ ગમનાદિમાં બાધાકારક છે. અથ ગુરૂમલ--
કન્યાને ૧–૩–૪–૧૦ મો ગુરૂ નબળો ગણાય છે, તેની પૂજા કરવી પરંતુ ૪-૮ અને ૧૨ મે પણ અનુકૂળ થતો નથી, પરંતુ જે તે ગુરૂ વહી કે ઉંચને હોય તે અનુકૂળ થાય છે. વળી ખાસ કાર્ય પરત્વે ૪-૧૨ ની બમણ મટી પૂજા કરવી, પરંતુ ૮ મેં તો બને ત્યાં સુધી જ લેવો, છેવટે તે જ પડે તે ત્રણ ગણી પૂજા કરવી. અત્યારના સમયમાં તો મોટી જ કન્યાનું લગ્ન લેવાતું હોવાથી અને ૧૩ વર્ષની ઉપરની કન્યાને આ ડેષ લાગત નહિ હોવાથી આ પ્રસંગ ઉભે જ થતું નથી. વળી જાતિય સંગ્રહમાં આ પ્રમાણે લખેલું છે—
તીર્થયાત્રા વિવાહે ચ પ્રાશને ચ ગ્રતાદિષ મંગલે સર્વ કાર્યેષુ ઘાતચંદો ન ચિતયેત છે
વળી સ્ત્રીને ૧૨ મે ચંદ્ર અને વાત માત્ર પરદેશગમનમાં જ તજવો એ પણ મત છે.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
te
વર કન્યાના લગ્ન સમયે રાશીથી કેટલામા ચંદ્ર કેવું ફૂલ આપે.
ગોકુલ કાષ્ટક
૧ લક્ષ્મી પ્રાપ્તિ
૨ મન તેમ
૩ ધનસ પત્તિ
જ મહામન
૫ જ્ઞાનહિ
સત્ત
છ રાજસન્માન
૮ મૃત્યુમય
૯ ધર્મલાભ
૧૦ મનાવત
૧ સર્વ લાભ
૧ર હાનિ
આ કાષ્ટક પ્રમાણે ફૂલ મળે છે. પર ંતુ
અજવાળીયામાં ચંદ્ર ૨-૫૯ માના દોષ નથી. તેમ ધારીયામાં ૪–૮-૧૨ માના રાષ નથી. વળી લગ્ન સમયે બારમે ચઢ લેવાય છે અને જન્મના નિષેધ છે.
વળી કેટલાક પાડીમાં સુદી પાંચમથી વદી દશમ સુધી અજવાળીયુ' અને વદી અગી ચારશથી સુદી ઓજ તથા સુદી ચાથ સુધી અ ંધારીયુ' લખેલુ છે. કેટલાકના મતે-દી ૧૧ થી સુદી ૨ સુધી અધારીયું ગણવું અને કેટલાક મતે-સુદી ૧૦ થી વદી ૫ સુધી ચંદ્ર ખલવાન ગણાય છે.
વળી ચંદ્રમાં મલાન ન હોય અને પૂજાકારી હાય તા, તેની ૧૨ અવસ્થા છે. તેમાંથી સારી અવસ્થા જોઈ ને હસ્ત. મેલાપ કરાવવા જોઈએ.
વિશ્વા પુષ્યનિષેધ
પુખ સહુ કામના પણ ન લીજે વિવાહ જિષ્ણુ કાણુ પરણ્યાં થયાં વાધે કામ તિ આહુ ૪૨૦
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાલપ આઠે ખુણે પટ્ટ કવિ માંહિ તિત્રિ ઠઈ દિસી વિદિશી પણિ ઠવા ઈમ સગવીસ રિસેઈ ૪૨૧ રવિ રિસી માંહી કવિ કરી મિણીંઈ સૂઝયાકાર સાહા રિસી ફલ સાંભલે વિચિબિહું પખ સંહાર કરશે પૂરે ધન અગનિ મરણ દખ્યણ ડિશ કુરશીલ નાય સુખ પછિમ વિહવ વાવિ ખુણે કુશીલ ૪૨ ઉત્તરમાંહિ ધાન્યધન સંપદ હોઈ ઇશાન હીર કહઈ પટચક્ર એ જે જુએ તે જણ ૪૨૪ કાલપટ સહા દિને જાણી વરજેદુરિ
ચઉ ખુણી ચવી ઈગ વિચિ લડી પુરી કર૫ ચિહું ખુણે ચડે ચઉ રચી તિનિ દિસ માંહે દેઈ એમ આઠવાસ ઇશાનથી વિ રિસીથી ગણી લેઈ કર૬ અનુક્રમે આવે લગન રિસી ગણિત શુદ્ધ પ્રકાર લગન રિસી માંહિ. હવઈ તો તે કરઈ સંહાર (ચવરી ભિતર ચારી રિસી તેનાં કઈ સંહાર) કર૭ તિહાંથી બાહિર આઠ જે તે નરને પૂણે બાકી જે સલાહ રિસી મંગલ હીર ભણે ૪૨૮
અનિ (૩) ૩
દેશન
ઉતમ
ઉત્તમ
ખરાબ
મ
ઉત્તર (૮) ૩ ઉત્તમ
ખરાબ
ખરાબ
નિત્ય
વાયગ્ય પશ્ચિમ (૭) ૩ ખરાબ ! ખરાબ
ઉત્તમ
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ચગનું ફલ આ પ્રમાણે છે – ૧ થી ૩ મધ્યમાં ખરાબ–વર અને કન્યા બંને પક્ષને નાશ કરે. ૪ થી ૬ પૂર્વમાં ઉત્તમ-લક્ષમી, ધન, અને ધાન્યની પ્રાપ્તિ થાય. ૭ થી ૯ અગ્નિ ખૂણામાં ખરાબ-મૃત્યુ અને કન્યાના પક્ષને કુલ નાથ. ૧૦ થી૧૨ દક્ષિણ દિશામાં ખરાબ-દુર્ભગા, દરિદ્રતા અને મૃત્યુ થાય. ૧૩ થી ૧૫ નૈરૂત્ય ખૂણામાં ઉત્તમ-પુત્રલાભ, સુખ અને સૌભાગ્ય. ૧૦ થી૧૮ પશ્ચિમ દિશામાં ખરાબ-કન્યાને વધવ્યતાની પ્રાપ્તિ થાય. ૧૯ થી ર૧ વાયવ્ય ખૂણામાં ખરાબ-કન્યા વ્યભિચારિણી થાય. ૨૨ થીરક ઉત્તર દિશામાં ઉત્તમ-ધન અને ધાન્યની પ્રાપ્તિ થાય ૨૫ થીર૭ ઈશાન ખૂણામાં ઉત્તમ-સુખ અને સંપદાની પ્રાપ્તિ થાય.
–શીધ્રબેધે પ્રથમ વિવાહ પ્રકરણે પાકાર ચમ.
]
આ આઠ ફરતાં તે વરને પ જ ચેરી કાલના ૧૧
ર૭ | ૨
નક્ષત્રો
૧૨ ) ૧૦ ૧૪
RY
I"
/ ૦
'.
અથ પટ્ટાકાર ચક્રમ
પટ્ટકારં લિખેત ચક્રમણકાણ સમન્વિતમ
ચમિન ભવેત્સર્ય તદાદ્ય પદ્યાગ ત્રયં ૨૬
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રય યં ચ સર્વત્ર: તતઃ પૂર્વાદિત શિખેત નક્ષત્ર ત્રિતય મળે પક્ષ દ્વયં વિનાશક પૂર્વ સ્થાને ભવેત્ લક્ષમી ધનધાન્ય સમાગમ અમિણે ભસ્મૃત્યુઃ નારીકુલ વિનાશિની દક્ષિણે દુર્ભગાનારી દારિદ્ર મૃત્યુમાપ્નયાત નરૂત્યે પુત્ર લાભશ્ચ સુખ સૌભાગ્ય મેવ ચ પશ્ચિમે વિધવા કન્યા વાયવ્યે વ્યભિચારિણી ઉત્તરે ધન ધાન્યાનિ ઈશાને સુખ સંપદા માંગત્યે સર્વ કાપિ પટ્ટચક્ર વિચારત
ગર્ગાચાણ સંપ્રેક્ત સર્વ સિદ્ધિ પ્રદાયક છે પાતરે–
પાટચકં પ્રવક્ષ્યામિ યથા સર્વજ્ઞ ભાષિત મધ્યે ત્રીણિ રવિમાદો આયુર્વિતહરં સુખ છે ૧ પૂર્વહિ નિધનં વિંધાતુ અને પુત્રવતી ભવેત્ ા દક્ષિણે કુલનાશાય નૈરૂત્યાં ભતત્પરં મે ૨ પશ્ચિમે પરહિંસામાં વાયવ્યાં વ્યભિચારિણી
ઉત્તરે શુભ૪ પ્રેક્ત ઈશાન્યાં શુભદા ભવેત ૩ ષટકાણું ચગ
પનરીયાથી દનિયું નક્ષત્ર ગણતાં ૨-૫-૧૦-૧૨-૧૭–૧૯૨૪ મું થાય તે પટકાણુ ચોગ થાય છે. વિવાહે ચેરીકાલ–
શી તું શું ભાખે આલ પંપાલ, ચેરી ભીતર પડીયો કાલ; લગન દેખે છે કાંઈ આધાર, છ મહિને મહાત વખાણ વિવાહે ચેરી કાલ કેવી રીતે ગણવે તે બતાવે છે –
સૂર્ય નક્ષત્રાત્ ચતુર્થે એકાદશ ચિવ અષ્ટાદશ પંચવિંશર્ક ચરકાલ પરિત્યજ્ય મૃત્યુટેવ ન સંશય:
અર્થાત્ –સૂર્ય નક્ષત્રથી ચશું, અગિયારમું, અઢારમું અને પચીશમું નક્ષત્ર ચેરી કાલનક્ષત્ર હોવાથી–આ ચાર નક્ષત્રમાં, લગ્ન કરવાથી નીચે પ્રમાણે મૃત્યુ થાય છે.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચારીકાલનાં જ નક્ષનાં ફલ–
બાપ મરે જે સહી, અગીઆરમે વરકન્યા નહીં; અઢારમે (કન્યાને) ભાઈજ મરે, પચવીશમે કુળને ક્ષય કરે
નેધ-આ ચિરકાલ શાસ્ત્રોક્ત નથી, મારવાડ આદિ દેશમાં આ પ્રમાણે રિવાજ છે. આ માટે શ્રીધરી પંચાગમાં બે વખત લેખે આવેલા છે, જેમાં સ્પષ્ટ જણાવેલું છે કે આ ચોરીકાલ રેશાચાર છે, શાસ્ત્રોત નથી.
વિવાહમાં નિષિદ્ધ ચોથો દશમે રવિ પિંગ ભાણ રિસીથી લગન રિસી ત્રીજે ચા પાંચ દશમ ઈગ્યારમ બારમે સત્તરમ અઠારમ ખાંચ ૪૨૯ ઓગણીસમ ચકવીસમો પણવીસમ છવ્વીસ
ચવરીએ રિસી હીર કહે ટાલ એહ જગીસ ૪૩૦ રવિ રિસીથી લગન રિસી દુખ છગ સમ વસુ નિંદ તેરમ પનરમ સલમે ચવદમાં વસાણું ૪૩૧
ઈગવીસમ બાવીસમે તેવીસમ સગવીસ હર કહે તે ચવરી લેતાં ફલ જગીસ ૪૩૨
ધ–પહેલું અને ૨૮ મું શુભ ગણવું. અથ ભસ્મક યોગ--રવિવારથી દનિયું ગણતાં ૭ મું થાય તે
ભસ્મકગ થાય છે. અથ દંડાગ-રવિયાથી દનિયું ગણતાં ૧૫ મું થાય તો દંડચાગ
થાય છે.
રવિયા નક્ષત્રથી દનિયું ગણતાં ૨–૭–૯–૧૦–૨૧-૨૩ અથવા ૨૮ થાય તે રવિયોગ થવા છતાં પણ વિવાહ તથા પ્રમાણે વર્જિત છે, અને પ્રતિષ્ઠામાં ૧૦-૧૨-૭-૧૮-૨૩ અથવા ૨૫ થાય તે વરિત છે. આ આફવલ ચેાગ છે, અને સાથે સાથે જમણાગ
આહૂવલ યોગ-ચાત્રા (પ્રયાણુ) માં, હલ ચલાવવામાં, સંસમમાં, ચેરીમાં, મિત્રતાની શરૂઆતમાં, કો જવાની શરૂઆતમાં
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
લલાવાદિ જલાશય દાવવાની શરૂઆતમાં, બગીચા વગેરે રાપથામાં, લેિ વગેરે કરાવવાની શરૂઆતમાં, ઊંટ, ઘોડા અને રથ વગેરે પર સવારી કરવામાં વર્જિત છે. અથ વિવાહે ત્યાજ્ય તિથિવાર નક્ષત્રે ત્રિખડીયે યોગ–– રિખ રેવે આઠમ ગુરૂ કન્યા બાપ મરંત
લ બારશે અનુરાધા તેરશે જે શુક્ર શનિશર હંત મડાં મસાણે ઈમ કહે ત્રિખડીયે પેગ લહંત.
અર્થાત-આઠમને ગુરૂવારના રોજ રેવતિ નક્ષત્ર હોય તે કન્યાને બાપ મરે, અને બારશને મૂલ નક્ષત્ર તથા તેરશને અનુરાધા નક્ષત્ર સાથે શુક્રવાર અથવા શનિવાર હોય તે મરણ નિપજે. આ ત્રિખડીયે યોગ કહેવાય છે. વળી પાઠાંતરે--
પડવે સરજ ગુરૂ અષ્ટમી બારશ જયેષ્ટા મૂલવત અનુરાધા તેરશ હુવે કયું વિવાહ કરત? કાં કુંવારો વર મરે જે શનિવાર લહંત
મડાં મસાણે મલપતાં વિખરી ભેગ કહેત. અથ તિથિવારે ત્રટકી ગ– બીજ બુધ સુર ગુરૂ ત્રીજે સેમ અગીઆરશે શુભ કામ વિનાશે.
મ આવે બારશે શુ બારશી સસમી પરિહરે અષ્ટમી ગુરૂવારે છઠ નિશરે રાવણ મા પડવે બીજ આદિતવા જેશી લગન દેવે. દીયે આધારે ત્રટકી જેમ કાલ દેખાવે કે છ માસે મરણ બતાવે. ' અર્થાત–એકમ, બીજના દિવસે રવીવાર હોય, અગિયારશના દિવસે સેમવાર હોયબારશના દિવસે મંગલવાર હાય; બીજના દિવસે બુધવાર હોય; ત્રીજ, આઠમના દિવસે ગુરૂવાર હાય બારશ, સાતમના દિવસે શુકવાર હાય અને છઠ, આઠમના દિવસે શનિવાર હોય તો તે ત્રાટકી ચેગ કહેવાય છે અને આ રોગમાં જે લગ્ન સામાં આવે તે મા મહિને મરણ થાય છે.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાકતર
છઠ શનિશ્ચર વારે રામે રાવણુ માર્યો અષ્ટમી ગુરૂવારે પાંવે રાજ્ય પ્રત્યે બીજ આદિત્યવારે રાય કેસ સંહાર્યો
એ ત્રણે ટકીયા કાલ જાણે કઈક જવલ્લે. લગ્નમાં નીચેના મોટા ૧૦ દે વજેવા જોઈએલતા ૧ પાતે ૨ યુતિ ૩ ધો જ યામિત્ર ૫ બાણુ પંચકં ૬ એકાગ ૭ ૫ ગ્રહ ચ ૮ ક્રાંતિ સામ્ય ૯ તત:પરે દગ્ધા તિથિશ્ચ ૧૦ વિયા દશ દોષા, મહાબલાઃ
એતાન દેવાન પરિત્યજ્ય લગ્ન સંશોધયે બુધ: ૫ નેધ–સૂર્યદષ્પા ને ચંદ્રદધા બંને દગ્ધા તિથિએ કહેવાય છે.
પરંતુ પંચાગમાં તે માત્ર સૂર્ય દધ્ધા તિથિ જ લખી છે. ઉપરના દસ દેશે વર્જિત છે. પરંતુ તેમાં નીચે જણાવેલા ગ્રહો વિશ્વા આપે તે દોષ લાગતો નથી.
લાત ટળે રવિ રેખx દે રાશી રેખ બુધ પંચ વેધ દેષ ભેમે ટલે ઉપગ્રહ તે બુધ ખંત ગુરૂ ટાલે જામિત્રને ભૃગુ ટાલે યુતિ દોષ
પાત દેષ થાવર+ હરે રાહુ એકાગૈલ ખાય. જે જે ગ્રહ જિણિ રિસી હુઈ સે ગિણી સાહૈ આઈ રવિ બારમ ધ તિગ દુય શુક્ર પંચ વિસ થાઈ ૪૩૩
ગુરૂ છ શનિ આઠમે રાહ નવમ ભૂમિ તિય શશી અઠમ નિમ રિસી વરજે લાત સદીય ૪૩૪
પાઠાંતર જે જે ગ્રહ જિણ રિસિ હવાઈ સે ગિણું સાહે આય રવિ બારમ શશી આઠમે તિય પણ ભેમ કહાય ૪૩૫ બુધ તેવીસ ગુરૂ રસ શુક પણવીસ શનિ અહિયા રાહ નવ કેતુ એકવીસા એ વરજે લાત સદાય ૪૩૬ * વિધા. જે બાણ પણ + અનિ.
લત્તા
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
सत्ता સૂરજ બુધે વિત્ત ક્ષય શશી (ક્ષય) ભય લેમ ઉદાસ હર કહઈ ગુરૂ ભગ અશુભ રાહ મંદ કુવનાશ ૪૩૭ દેશને આશ્રયીને દેને પરિહાર
કરદેશ, વાલ્હીદેશ-પશ્ચિમમાં છે. ઉપગ્રહ દોષ ત્યાજ્ય છે. કલિંગ અને અંગદેશ તથા મગધ દેશ-પૂર્વમાં છે. પાત દેષ સાય છે. સૌરાષ્ટ્ર અને શાસ્ત્રદેશ-પશ્ચિમમાં છે. લતા દેશ ત્યાજય છે. બધા દેશમાં વેધ દેષ ત્યાજ્ય છે. ગૌડ દેશમાં યુતિ દેષ ત્યાજ્ય છે અને યમુના નદીના કિનારા પરના દેશોમાં યામિત્ર દેષ ત્યાજ્ય છે.
લતા માલવ કે દેશ પાત કૌશલ કે તથા - એકાગલ, કાશ્મીરે વેધું સર્વત્ર વર્જયેત છે અથ વિવાહે લાત ઉપજે તે નક્ષત્ર
મૂલ મિત્ર મૃગ રહિણી કર પોષ્ય મારૂત મોરાન્વિતે છે નિર્વિધાભિ રૂડુંભિ મૃગીદશ પાણિપીડન વિધિ વિધીયતે છે ' અર્થાતુ-મૂલ ૧, અનુરાધા ૨, મૃગશોર ૩, રેડિશું છે, રેવતી ૫, હસ્ત ૬, સવાતિ ૭, મઘા ૮, ઉત્તરાષાઢા ૯, ઉત્તરા ફાગુણી ૧૦ અને પૂર્વા ફલૂની ૧૧ આ નક્ષત્રે લાત ઉપજે છે. રવીયું નક્ષત્ર હોય તેનાથી દનિચું નક્ષત્ર ગણતાં ઉપર જણાવેલા ૧૧ નક્ષત્રો પકીનું કેાઈ પણ નક્ષત્ર લાતમાં ગણવેલી સંખ્યામાં આવે તો તે ગ્રહની લાત ઉપજે, આ નક્ષત્ર ન હોય તે વાત ન ઉપજે.
નેંધ લાત દેષની બાબતમાં જુદા જુદા ગ્રંથોમાં ઘણું મત ભેદે છે, એટલે કયાંથી ગયુવું અને કેટલી સંખ્યાએ કર્યો બહ લાત મારે તેમાં ઘણુ મતાંતરે હોવાથી લડવું નહિ, તેમ ગભરાવું નહિ. નિશ્ચય એટલે જ કે વાતને દોષ માલવ પ્રદેશમાં જ
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
લાગતું હોવાથી ત્યાં ટાળો અને તેમાં એ સૂર્ણ વિશ્વા આવે તે લાતને દેષ ન લાગે એ ચોક્કસ છે. અથ ડાબી જમણી લાત મારવાડી નિર્ણયસાગરી પંચાગમાં ભેદ નીચે પ્રમાણે આપેલો છે –
આ પંચાંગમાં બુધ અને શુક્રના નક્ષત્રોની સંખ્યામાં પણ ફેર છે. વળી ચંદ્રનું નક્ષત્ર ૨૨ મું લખ્યું છે, તે તાં પંચશલાકા ચકમાં વિયાથી ઇનિયા સુધી ગણતાં મલે છે, પરંતુ બુધ, શુક્રના મલતાં નથી. વળી લાત દેશની ગાથા ૪૩૪ માં લખ્યું છે કેશશી અઠમ નિમ રિસી” એને અર્થ–લગ્ન તિથિના પહેલી ગયેલી પૂર્ણિમાના નક્ષત્રથી આકરું તે પણ બરાબર છે. પરંતુ બુધ, શુક્રનાં મલતાં નથી; લાત–રવિ, મંગલ, ગુરૂ અને શનિની જમણું અને સેમ, બુધ, શુકને રાહુની ડાબી વાગે. એક પાઠ એવો છે કે-જે ગ્રહ જે નક્ષત્રે હોય ત્યાંથી લનિક નક્ષત્ર સુધી ગણવું. બીજે પાઠ એ છે કે-લનિક નક્ષત્ર સુધી ગણવું. બીજે પાઠ એ છે કે-લનિક નક્ષત્રથી જે ગ્રહ જે નક્ષત્ર ઉપર હોય ત્યાં સુધી ગણવું. લત્તાનાં ફળ:--
રવેલા હરદ્ધિ કુજસ્ય કુતે મૃતિ બૃહસ્પતબંધુનાશં શને કુર્યાત્ કુલક્ષયમ બુધસ્થ કુર્ત ત્રાસં લત્તા હાર્વિનાશ કૃત શુ સ્ય દુખદા નિત્યં ત્રાસદા ચ કલાનિધે
પાત સુરાં યુરિ સગવીસ રિસી લિખીયે સમ હાઉ પુનિ અશલેશ ન માયા ચિત્રા ને અનુરાઈ ૪૩૮ શ્રવણ રેવય એહ છ ઠવીયે સપાકાર
પાછે અશ્વિની આદિદે ગિણિયે શુદ્ધ પ્રકાર ૪૩૯ સાહે વિસી છે હઈ સરપ, તે ભણીએ તે પાત મંગલિક તે વરસેં કીજે સઘલી વાત ૪૪૦
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ અગનિ
ચઉથી કલહ પંચે મરણુ છઠી ધન અપહાર ૪૪૧ પાતે બ્રહ્મા પાતે હિર ાતે ગયા મહાદેવ હીર કહે તિન કારણે ટાલા પાત લઢી એવ ૪૪૨ શલાં ગડાં હરખણાં વ્યતિપાત ને સાધિ વધુ તયાં ચેાગે વંકડાં ટાઢ્યાં હુંવૈ સમાધિ ૪૪૩
પાતદોષ
૨૮
પાતાલ જે પવન ત્રીજે રાગ વિચાર
અસલેષા મઘા ચિત્તા અનુરાહે શ્રવણુ રૈવત વા રવિ રિખ્ખાઓ લહીયા અસ્સીયા ગણિ જે
જે નક્ષત્ર સૂર્ય હોય તે આદિ દઇને ૨૭ રેખા લખવી. માઢથી નામ ગણતા જવું. જે ઠેકાણે ઉપર ગણાવેલાં હું નક્ષત્રાનાં નામ આવે ત્યાં એળાયા એટલે વંકડાં ( વાંકાં=ડ અવગ્રહ જેવુ નિશાન) કરવાં. બીજા નક્ષત્રાના નામની ઊભી લીટીઓ કરવી. એમ કુલ નગર કરીને વળી પાછી તે જ લીટીઓને અશ્વિનીથી ગણવી. તે ગણતાં જે વિવાહિક નક્ષત્રનું નામ એળાયા (વ'કડા) માં આવે તે તે પાત કહેવાય. ન આવે તે ઢાષ થાય નહિ. પાત દોષ થતા હાય પણ તે શનિ વિશ્વા આપે તે પાતના દોષ લાગે નહિ.
પાત દ્રષિનાં છ નામ:--
પવન પાવક ચેવ કરાલી કલહી તથા મૃત્યુકાંક્ષી ક્ષય કરી ષવિધ પાતલક્ષણમ્ પહેલી પાતે પવન વાગે બીજી પાત અને લાજે ત્રીજી પાતે પિત્તવિકારી ચેાથી પાતે કલહે પિચારી પાંચમી પાઉં મૃત્યુકારી છઠ્ઠી પાતે ધન ક્ષયકારી. પાર્તન પતિતા બ્રહ્મા પાતેન પતિતા હરિ પાતન પતિત:
ભુસ્તસ્માત પાત
વવજ્ર ચૈત્
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૯
લગન ભવન અથ શશી ભવન જે ગ્રહ હવૈ સંયુતી સામે સામ્યપણે ભજે રે પૂરફલ ભુક્તિ ૪૪૪ વિવાહિક લગન સમેકરમેલે તે સમે દૂરગ્રહ કઈ
હવે ચંદ્ર શું ભેલો એ યુતિ દેષ સહિસું ટાલે હીર કહે મુજ વેણ સંભારે ૪૪૫ યુતિષ:
યત્ર ગૃહે ચંદ્ર ગ્રહસ્તત્ર યદા ભવેત્ રુતિષસ્તથા સે વિશ્વા શુક્રઃ શુભાશુભમ. વિણ રાંતેóનિર્ભોમને નિધન શશી કરતિ મૂલનાશ ચ રાહુકેતુ શનિશ્ચરાઃ જુદા જુદા ગ્રહોનું ફળ દર્શાવતાં કહ્યું છે કે –
સૂર્ય દારિદ્ર કરે, મંગળ મરણ કરે, બુધ ગુરૂ સારાં ફળ આપે, શુકથી શકયનું દુઃખ થાય, શનિ વૈરાગ્ય લાવે, રાહુ કલેશ કરાવે.
જે બે પાપગ્રહથી યુતિ હોય તે મરણ થાય.
જે શુક્ર વિશ્વા આપતે હોય તે યુતિષ લાગતું નથી. તેમજ યુતિષ થતો હોય પણ શુક્ર, બુધ કે ગુરૂ એમાંથી એક પણુ ગ્રહ ચંદ્રમાના ભેગે હેાય તે યુતિ દેષ ન લાગે.
નક્ષત્ર વેધ પંચ શલાકા યંત્ર ઠવિ પંચે ઉર ધરેઈ પાંચે તિરછી જે લિખી હમ દુગર્ણ દેઈ ૪૪૬ ઇશાને કૃતિકા રિસી આદિ લિખી અડવીસ જે જે ગ્રહ હવૈ જિણિ રિસી તે તે ઠવી સજગીસ ૪૪૭ ભરણું વેધ અનુરાહ સુ કૃત્તિકા અને વિશાહ રોહિણી વેધ અલિચ સુ ઉત્તરાષાઢ મૃગાહ ૪૪૮
૨૭
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદ્રા પૂર્વાષાસું મૂલ પુનર્વસુ દિક છઠ્ઠાને પુષ્પાં રિસી અશલેષાને ધનિક ૪૪૯ મલા શ્રવણ પૂ. ફા રૂણિ રેવતીયાં ઉફાહ હસ્થા નૈ ઉત્તર ભાદા ચિત્રા ન પૂભ દાહ ૪૫૦ શતભિષાનં સ્વાતી સંમુખી ઇમ અડવીસ રિસીય સામા સામી મેલીને વેધાં પરિ ઇસીય ૪૫૧ લગન રિસી સામો જી આ ગ્રહ તે વેધ ફૂરે શૂરપણે સહી કી તેહ નિષેધ પર મંગળ વિશ્વા આપે તે વેધ દેવ ટળે
સસસલાકા કુરા મૃ આ પુન ! આ
સમસલાકો
જ: કાન
આ અભિ ઉષા પૂષા મૂ યે અનું
પાદાંતર વેધ સામ્ય ગ્રહ જે વેધ હવે તે પાદતર લેખ ઈમ ચઉતિય તિય બીય ચઉ ઇગ વરજે વિશેષ કપડું
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૧
રવિધ વિધવા હવે મંગલ કુલક્ષય થાય બુધ વે મણિકા હવે સુરગુરુ દીક્ષા ગ્રહાય ૪૫૪ ભગુનઈ વેધ અપુત્રિી થાવર દાસી થાઈ રાહ વેધ હૃઇ વાંઝણી કેત કુશીલિ થાઈ ૪૫૫
પાદાંતર વેધ ચક્ર
રવિ વામ વેધ ગ્રહ સપૂજ આવે જમ વામ વધ તવ લે કામ કરી જે હીર કહે અશુભ શુભ ફલ દેઈ ૫૬ વલી વિશેષ પ્રાણીગ્રહણ સુરેશ રાશી રવિ તીય વામ વેધ નિરખીને ઈગ પછી ગવાડે ગીત ૪૫૭ રવિ ત્રણ છહ દશ ઇગદર એ સદા શુભકાર વામ વેધ પણ એહવા લેજે હીયે વિચાર ૪૫૮ જનમરાશિથી ગ્રહ ગણું ત્રણ છ દશમ અગ્યાર પાંચમે નવમે બારમે ચા પણિઈ અનુક્રમ સાર ૪૫
રવિવામવેધ ચક્ર
સુ | ૯ | ૧૨ | ૪ | ૫ સૂયને શનિ લેખવતો નથી. ઉપરના શશીના આંકમાં ૬ નાખી બાર ભાગ દેવે શેષાંક નીચે લખો.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રંથકારે વિષ ઘટીકાઓ દર્શાવી નથી. પણ શુભ મુહુર્તામાં વિષ ઘટી વર્ચવી પડે છે, વિષ ઘટીકાઓ નીચે મુજબ છે.
નક્ષત્ર વિષઘટી નક્ષત્ર નામ ધટી અંક નક્ષત્ર નામ ધી કંક
અશ્વનિ
સવાતિ
I ૧૪
ભરણી
વિશાખા
અનુરાધા
રાહિષ્ણુ
પેઠા
છે ૧૪
મૃગશિર
મૂળ
આદ્ર
પૂર્વાષાઢા
ક
-
-
-
-
પુનર્વસુ
૩૦ |
ઉતરાષાઢા
પુષ્ય
| ૨૦ |
શ્રવણ
અષા
૩૨ ]
ધનિષ્ઠા
મઘા
૩૦ !
શતભિષા
! ૧૮
પૂર્વાફાલ્સની
પૂર્વાભાદ્રપદ
૧૬
ઉત્તરાફાલ્યુની
ઉત્તરાભાદ્રપદ
I ૨૪
હરત
રેવતી
૩૦
- -
-
-
-
ચિત્રા
1 ૨૦
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
અથ તિથિ વિષ ઘટી
અથ વાર વિષ ઘટી
તિથિ નામ ધટી અંક
વાર ન મ
ધટી અંક
બહેતરે
પ્રતિપદા
! ૧૫
વિ
દ્વિતીય
સેમ
તૃતીયા
!
૮
મ મ
બાકીની
] ૧૨ માટે છે
ચતુર
|
પંચમી
સપ્તમી
- શનિ
અષ્ટમી
નવી
દશમી
એકાદશી
દ્વાદશી
બાદશી
ચતુર્દશી
-
--
પણ મા અમાવાસ્યા
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ મુહુ ચિંતામણિ છઠા વિવાહ પ્રકરણે લોક ૪ થી ૫૧ સુધી.
નક્ષત્ર વિષઘટીના કાષ્ટકમ બતાવેલી સંખ્યાથી વધારે જ ઘડી સુધી વિષ ઘટી જાણવી, જેમ અશ્વનિ આગળ ૫૦ આંક છે, તે પ૧ થી ૫૪ ઘડી સુધી, વિષ ઘટી જાણવી. તે વિવાહમાં વત છે, અને જન્મ વખતે પણ નિષેધ છે. વળી સર્વ શુભકાર્યોમાં પણ નિષેધ છે. તેને પરિહાર નીચે મુજબ છે, તે ટાઈમે કુંડળીમાં ચંદ્રમા ત્રિકોણ (પકે ૯ મે) સ્થાને હેય તે વિષ ઘટીને દોષ નહિં, તથા લગ્ન સ્વામિને શુભ ગ્રહ દેખતા હોય અથવા લગ્ન પતિ કેંદ્રમાં હોય, તથા ચંદ્રમાં શુભ ગ્રહની રાશીમાં હેય, તથા ચંદ્રમા મિત્ર ગ્રહની દ્રષ્ટિમાં હોય અથવા પિતાના વર્ગમાં હોય કે લગ્નપતિ ચંદ્રમાં હોય તે તિથિ વારાદિ વિષ ઘટીને દોષ દૂર કરે છે.
સ્લોક-૧૧૩ માં ૨૭ નક્ષત્રોની ઘડીઓના આંક આપ્યા છે, તે પછી ૪ ઘટી વિષ ઘટી નષ્ટ છે.
એ શ્રેષ્ઠ કામમાં તજવી. પણ તેમ કરવામાં વાંધો આવતો હોય તો તેને પરિહાર નીચે મુજબ છે.
ચંદ્ર વિષઘટી દેવું હંતિ કેદ્ર ત્રિકોણ : - લગ્ન વિના શુભ૮૪: કે વા લગ્ન છે તથા ૫ ૧૧૪
તેને ભાવાર્થ-જે રાશીને સ્વામી શુભગ્રહ હોય ન્યા રાશી ચ સ્વામી શુભગ્રહ આહત ત્યા રાશીના ચંદ્ર અસતાં કિંવા શુભ ગ્રહોચી ત્યા ચંદ્રાવર દષ્ટિ અસતાં કિવા ૯-૫-૭-૧૦ * ૪–૧– યા સ્થાની ચંદ્ર કિંવા લગ્ન સ્વામિ અસતાં તે વિષ ઘટીચા દેષ રહાત નાહીં, છે ૧૧૪ છે
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
સદ્દામ વેધ
ચંદ્ર તિષ ઈંગ ત્રણ રસ સમ દશ ઈગ્યાર પણ નવ આરમ અિય અણિ યુગ વસુ ગ્રહસહાર ૪૬૦
ચંદ્ર વેષ વિચાર
૧
૫
સ
સુ २
હું ૧૨ ૨
is ૧૦ ૧૧
૫
૧૨ ૪
ગુરૂવામ વેધ
તિમ ગુરૂ શ્રીય પણ સગ નવમ ઇગ્યારમ શુભકાર પણ આરમે ચાર ત્રણ દશમ અઠ્ઠમ દીઇં પરિહાર ૪૬૧
ગુરુ વેધ વિચાર
.
૮
૯
૧૧ શ્રે
3 ૧૦ ' નષ્ટ
વધુ ફ્લ
શ્રેષ્ટ
નષ્ટ
થાવરે
ભૃગુવધે અપુત્રિણી રાહુ વધે વાંઝણી કેતુ કુશીયન્ની
દાશી થાઇ
ભાજી ૪૬૨
કેતુના વેધમાં પરણેલો કન્યાના શાપ લાગે તે તેના મુખની વાણી કળે છે, અર્થાત્ તે કાળજીભી થાય છે. માટે તે વેષ વિવાહુમાં તજવે.
વેધદોષ પંચ શલાકાથી પણ જોવાય છે, અને જો મંગળ વિશ્વા આપતા હાય તે વૈષના દોષ લાગતા નથી.
સમશલાકા ચક્રમાં જો ચંદ્રમાના પાપડા સાથે વેધ થાય તા કન્યા વિધવા થાય છે, માટે તેના અવશ્ય ત્યાગ કરવો.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
શર
જામિત્ર રાષ
લગન થકી કે ચંદ્ર થકી થાવર મંગલ સૂર જો આવે . સપ્તમ ભુવને તેા યામિત્ર થાએ કર ૪૬૩ ચંદ્ર થકી સમમ ભુવને જો ગ્રહ દર વસેઈ તે શશીથી યામિત્ર હવે વર્ષો મહુફલ દેઈ ૪૬૪ ચડથી અથ લગનથી એ ગ્રહ ઉત્તમ ડાઇ આવઇ તે યામિત્ર ભણી વરજ્યાં બહુ ફલ ચાઈ ૪૬૫ તિમ લગન થકી સક્ષમ કરે ને ગ્રહ સામ્ય રહેશ તે તે યામિત્ર લગનરી જેઈશ હીર કહેશ ૪૬૬ પાંચ રાજનાં ફળ
લાતે દરિદ્રી પાતે દુ:ખ વધે વધ્યા જેઈ યુતિ લંપટ પરપુરુષણી સુત જામિત્ર ન હેાઈ ૪૬૭
માણપચક
શુભગ્રહથો યામિત્રનો દોષ નથી થતા, તેમજ જો ગુરુવિધા આપે તો ચામિત્રદોષ લાગતો નથી.
ઉદય લગનથી કરલગન લઈ ગણા સ્ક્રિન ભાણુ તે એ મેલી પાંચ સુ નાંમ સુણા તસુ જાણુ ૪૬૮ તિથિ માસ દિગ વસુ રિસી પીછે ભાગ નવ દેશ શેષ વધે તે આણુ ફળ જાણિ ત્યાગ કરેઈ ૪૬૯ કલહુ કૃસાજી નૃપ ચાર મૃત પંચક માણુ પ્રસિદ્ધિ હીર કહે તે ટાલતાં થાય રિદ્ધિ સમૃદ્ધિ ૪૭૦
યુવક
હીર કહે સંક્રાન્તિ થકી અર્જુ રામ બાણુ લાગે ખરા જાણે
સત્તર છાવીસ વિશ્વા વીસ ૪૭૧
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૭ અગનિ બાણ ગણી રુદ્ર રોય વીસ અને ઇગુણતીસ ચાર તેર બાવોસ નૃપ બાણ ટાલે સુજગીસ ૪૭૨
ચોર બાણ છે ને પનર ચાવીસમે નિષેધ દશ ઓગણીસ અઠવીસમે મૃત્યુ બાણને વેધ ૪૭૩ ગત દિન સંક્રાંતિ થકી ગિણીયે સૂધા લઈ પરણે તીજે પાંચમે સત્તમ નવમ ભાઈ ૪૭૪
હમ સેલ અઢારમે ઇગવીસમ તેવીસ પણવીસમ સગવીસમ ટલે ભાણ સુજગીસ ૪૭૫ સંકરાંતિ દિન લઈ કરી મેલી તિથિ કે માસદશ ભટ્ટ ચિહું પિહુય દીજે નવે ભાગ ઉલ્લાસ ૪૭૬ અંક પાંચ જણÄ વધે સે જાંજે બાણ રોગ વહિ નૃપ ચાર મૃત દિવૈ હીતે ભૂત જાણું ૪૭૭ સર્વ અંક કરી એકઠા વલી દીજે નવ ભાગ હીર કહાં જે પણ વધે છે તે કૌજે ત્યાગ ૪૭૮ એકે મરણ બીચે અગન છકકે ચોર વસુ રોમ ચાર પાંચ નૃપ ભય કરે ત્રિક નવ મુનિ શુભ યાગ ૪૭૯ સંક્રાનિતથી જે દિવસગત તિકે બાણ ભણજે અ૭ સત્તર છાવીસે બાણ રાગાદિ સુણજે ૪૮૦ અગનિ બાણ ઇગ્યાર વીસ ઈગુણતીસ નિહાલે
રાય ભણુ તિ તેરહ અવર બાવીસમ ટાલે ૪૮૧ તસકર આણ છને નર લહીએ વીસમ ખરા મૃત બાણ દશ ઈગઓગણીસમે અઠાવીસમ તજી પર ૪૮૨
રામ બાણ રવિવાર દિન સોમ ગૃપ મૃત મંદ ભેમ અગનિ ગુરૂ ચોર તછ વરતે જીમ આણંદ ૪૮૦
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુષપક વિચાર
...
રાગમાણુ યજ્ઞોપવિત તથા ઢીક્ષામાં, અગ્નિખાણુ ગૃહક, ખાત, વાસ્તુ અને ગૃહ આચ્છાદનમાં, રાજમાણુ રાજસેવા (ચાકરી નાકરી) કરવામાં, ચાર ખાણુ પરદેશ જતાં તેમજ નવીન વાહ નાદિ લેવામાં, અને મૃત્યુ બાણુ વિવાહ સમયે તજવું. ને ખાણદાષની સાથે વાર ભળે તેા તે ખાસ અશુભ
થાય છે.
બાજુ
રાગભાણ
અગ્નિભાણુ
રાજમાણ
ચારમાણુ
મૃત્યુખાણુ
વાર
રવિવાર
મંગળવાર
નિવાર
સામવાર
મંગળવાર
ગુરૂવાર
e
બુધવાર શનિવાર
સમય
રાત્રે
દિવસે
રાત્રે
મંત્ર સ વાર અને સતિમાં
ફળ
અશુભ
,,
"3
29
""
યા કાર્યોમાં તજવા
યજ્ઞોપવિત
ગૃહ, ખાતવાસ્તુ ગૃહા છાદન
રાજસેવા નારી કરતાં
પરદેશ ગમન
વિવાહમાં
એકાગ લ
વિષ્ણુંભે રિસી અસણિ પ્રીતિ સ્વાતિ લિખાય આયુષમાને ભરણીયાં સભાગૃહિ વિશાહ ૪૮૪ શાભન ચાગે કૃતિકા અતિમ૨ે અનુરા ચાગ સુકરમે રૅહિણી ધૃતિયેાગે ફૂલયેાગે મૃગશીર (રસી ગયાગે મૂત્રાહ વૃદ્ધિયાગે આદ્રા રસી ધ્રુવ હિ પૂ.ષાઢ નિઠાહ ૪૮૬
ાહ ૪૮૫
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
હુ
વ્યાધાતે હું પુનર્વસુ છુ ચામ ઉષાહ વજ્ર પુષ્ય સિદ્ધિ અભિર્ વ્યતિપાત અહિલાહ ૪૮૭ વરિયાણું સરવણુ રિસો પરિચયેાગે મત્રાડ શિવૈ નિષ્ઠા પૂ.ફા સિદ્ધિદ્ધિ સાચ્ચે શતભિષાહ ૪૮૮ શુભ નામે ઉ. ફાગુણી શુકલ ચાગે પૂ. ભાદ બ્રહ્મા ચાર્ગ હસ્ત રિસી ઇંદ યાગે ઉ,સાદ ૪૮૯ વૈધૃતીયાં ચિત્રા રિસી સાથે યામ એક રિસીય હીર કહે તેરહ રિસી ધારી ગણા સદીય ૪૦૦ વિષ્ણુભે બહુકામ રિસો વધવા વધતે થાય વીય હાનિ અતિંમરે હુવે વ્યતિપાતાં મૃતદાય ૪૯૧ વજ્ર અગ્નિભય દાખવૈ ગડાંતે અહુ રાગ શૂલ યાગે તન આપદા પરિધ દાય દુખ લાગ ૪૨ વ્યાધાતે કન્યા બહુ અવરે શુભ વિજ્ઞાન એ નવ યાગે દેવતા બેઠા રહે વિમાન ૪૯૩ તેા માનવ કીણી પેરે પરણીને માડી કરે ઘરવાસ એકાલ તે હીર કહેઈ જાણી ટાળેા પાસ ૪૯૪
એકાગલદોષ
--
રાહ
અશ્વિની વિ લ વસુ ખાનાત
ભરણી
આયુષ્ય
કૃતિકા
શાભન
રાહિણી સુકમાં
મૃગશી મુન્ન
માઈ
વૃદ્ધિ
પુષ્ય
આશ્લેષા
મા
Y. 1.
ઉ. ફ્રા
વ
વ્યતિપાત
િ
સિદ્ધ
શુભ
હરત
ચિત્રા
સ્વાતિ
વિદ્યાખા
અનુરાધા
ગુઠા
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦
બ્રહ્મ |
મૂળ | અં
| શતભિષા સાપ્ય
વૈધતિ
!
પૂ. થા. |
ધુવ
|
૫. ભા.
1
યુકલ
પ્રીતિ
| ઉ. વા. | હર્ષણ |
ઉ. ભા.
| એન્ડ
સૌભાગ્ય | અભિજીત
સિદ્ધિ | રેવતી
| સાધ્ય
અતિગંડ! શ્રવણ
| વરિયાન
-
-
-
-
-
-
ધૃતિ | ધનિષ્ઠા | શિવ
એકાગલ ચક્ર તિરછી રેખ તેરહ લિખી તિણ વિચ ઊભી રેહ પાછે સાહે યોગ ગિણી વિકુભાદિક દેહ ૪૯૫ જે સુમ તો અઠવીસ કવિ વિષમ એક ખઈ પાછે અધિક રિસી ધુરા ગિણીસે સી ઈ ૧૯૬ તિમ અનુક્રમે અઠવીસ લખી શશીરત્ર જે સરે ગિણતાં એકી સાહા સે એકાગેલ તેહ ૪૯૭ એહ યોગ જોઈસ અહીં ગુરુઓ દોષ કહાય હીર કહઈ વિવાહ દિન વરજ્યાં મંગલ થાય ૪૯૮
બીજી રીતે ગણુતાં અશ્વિનીથી વૈવાહિક નક્ષત્ર સુધી ગણુતા એકી થાય તે 1 ઉમેરીએ અને બેકી થાય તો ૨૮ ઉમેરીએ પછી તેનું અર્ધ કરવું. પછી અશ્વનીથી ગણતાં જે નક્ષત્ર આવે તે નીચે મુજબ ચક્ર કરી મથાળે લખવું ચક્રમાં જમણી બાજુએથી ઉપરથી નીચે આવી ડાબી બાજુએથી નીચેથી ઉપર જવું. જે વિવાહના નક્ષત્રના સામું રવિનું નક્ષત્ર આવે તે એકાગેલ
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૧ છેષ થાય. જે રાહુ વિશ્વા આપતો હોય તે એકાગંલ દેવ લાગતો નથી.
૨૭
——
—
૨૫------
--------
સૂર્યના નક્ષત્રમાંથી વૈવાહિક નક્ષત્ર એકી સંખ્યાનું હોય તે એકાગલ દોષ થાય.
૨ ---- ------–૧૦ ૧૯---------૧૧ ૧૮. ––––૧૨ ૧૭ ના ---————–૧૩ ૧૬. ---— –૧૪
ઉપગ્રહ રવિ રિસીથી શશી રિસી લગી જોઈ ઉપગ્રહ આઠ જાણું વરજે હીર કહઈ પ્રીછી નિરતે પાઠ ૪૯ પંચમ અઠ્ઠમ ચાર અઠ્ઠારામ ઓગણીસ બાવીસ તેવીસમ ચઉવીસમો ફલ સુણે હિવે જગીસ ૫૦૦ પુત્ર વિનાશાઇ પંચમે અડ્રમ પુણ ભાઈ વ્યાધિ વધારે ચવઠમે અઢારમે દેવરઘાઈ ૫૦૧ ધનવિનાશે ઓગણીસમે કુટિલાભાવ બાવીસ થાનભ્રંશ તેવીસમે કુલક્ષય કરે ચોવીસ ૫૦૨
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવાહે આરાષ અઠુદોષ વિવાહે તજી વેધ લાતન પાત એકાગેલ ઉપગ્રહ યુતિ જામિત્ર એ સાત ૫૦૩ બુધ પંચક ગણી આઠમો રાવગુરૂ શશી કરી શુદ્ધ પરણુ વિંદ વિંદણી આણું નિરમલ બુદ્ધ ૫૦૪
અછાષ પરિહાર લાત ટળે રવિ રેખદે થાવર ટાલે પાત વેધઈ મંગળ શુકે યુતિ ગુરુ યામિત્ર વિખ્યાત પ૦૫ શશી ટાઈ બુધ પંચકા ઉપગ્રહ કાલે બુધ તમ એકાગંલ દોષ નહીં હીર કહૈ ગ્રહ શુદ્ધ પ૦૬
વિવાહમાં આઠ ઉપગ્રહ દોષ હોય છે. રવિ નક્ષત્રથી ચંદ્ર નક્ષત્ર સુધી ગણતાં ૫–૮–૧૪-૧૮–૧૯-૨૨-૨૩-ક ૨૪ ની સંખ્યા આવે તો ઉપગ્રહ થાય. આ આઠેનાં અનુક્રમે નામ વિદ્યુમ્મુખ, શૂલ, શનિપાત, કેતુ, ઉલ્કા, નિર્ધાત, કંપ, અને વશ છે.
છેલ્લા ત્રણનાં નામ બીજાઓના મતમાં જણાવેલાં નામે ના પર્યાય જેવાં જ છે. આ આઠેનું અનુક્રમે ફળ પુત્રનાશ, પતિ નાશ, ગત્પત્તિ, દિયરને નાશ, ધનનાશ, કુલનાશ, સ્થાન બ્રશ તથા વ્યભિચારિણે એમ છે. જે બુધ વિધા આપતા હોય તે ઉપગ્રહને દોષ લાગતો નથી.
કાન્તિ સામ્ય તિન રેખ તિરછી લિખે ઊભી તીન ઠક વિચલી રેખે મીન દઈ અંક સંહાર લિખે ૫૦૭ મેષ સિંહ વસહ મકર મિથુન ધનાં અલિ કર્ક કન્યા મીનાં કુંભ તુલસું ક્રાન્તિ સામ્ય શશી અર્ક ૫૦૮ આમહી સાહી રેખા ગિણિ જે આવે શશીસર માસ માંહિ તે ઇગ વહૈ હીર કહઈ તજી દર ૫૯
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગનિ બ શીયાં ઠર્યો ઘાવ પડયો છોઈ પિણ ઈણિ ચોગે પરણું નવ દિઠે કિઈ ૫૧૦ કાન્તિસામ્ય કયારે આવે તેને માટે કેઈકે કહ્યું છે કે –
એ ગમ્ય પૂર્વાર્ધ પરાધે ચ , વસ્ય ચ ક્રિાન્તિ સામ્ય ભાનૂન વજનીય વિશેષતઃ
મમક શલ્ય છિદ્ર ચાગ તનું ભુવને જે ક્રૂર ગ્રહ મર્મ કહાવે તે પંચમ નવમે હવૈ ઇસ તો કંટક નામ કહેય ૫૧૧ દશમે ચ9થે જે હવઈ તે તે શલ્ય કહાઈ જે સત્તમે હાઈ છિદ તે નામ સરિસ ફલ થાઈ ૫૧૨
મમરક શછિદ્ધ યોગનું ફળ મર્મ કરે મરણ ભય કંટક હવઈ કુલનાશ શ રાજ રૂઠીયે છિદ્ર પુત્ર વિનાશ ૫૧૩ ચાર દોષ એ લગનના ગુરૂમુખ જાણું નામ કરમેલો ત હીર કહે અવરે કરી કામ પ૧૪
લગ્ન ફલ લગન ભુવને શશી આવી વિશ્વો ન દીએ કોઈ જે વિશ્વા શશીકર મિલે તે વિધવા હેવે જોઈ પ૧૫ હીર કહે કરક લગન તજી તેહ તણે જે સામ વરેજે તું છઠ અઠ્ઠમ ભુવન પાછે પરણા ગામ ૫૧૬ હથ લેવે જે લગન હવે સ્વામી તેહનો લેઈ છઠ્ઠી આઠમી છોડ તજી પાછે પરણાવેઈ ૫૧૭
દિવારાā લગ્ન દિવસ અંધ મેષાં વૃષી સિંહા વિધવા હુઈ રજની અંધ મિથુન કરક કન્યા અરથ ગમેઈ ૫૧૮
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
મિથુનાં રિ અતે કરક કન્યા વિલે ભાગ અધ ડી ઈંગ પંચ પક્ષ લગન કરીએ ત્યાગ ૫૧૯ અપરાન્ડે તુલ અલિ ધનાં બધિર વિનારો અપત્ય મકર કુંભ સ્ક્રીન કુમડાં સધિ સહારે સત્ય પર મહે વાત લગ્ન
દ્વારા હુથલેને લગનિ સિંહુ મેષ વૃષ દીય વો નિશિ મિથુનાં કરક કન્યા મ સુખદીય પર૧ અપરાન્ડે તુઃ અલિ ધનાં સજી મકર થટ મીન વરજી પરણા દંપતિ જીમ કદી નહાવીન પ૨૨ મણિ વેધે મરણું કંટકે રાગભય વૃદ્ધિ: શલ્યે શસ્ત્રવિધાત છિદ્ર છિદ્ર ભવે ત્રિગુણમ
ક્ત રીયેાગ—
યા તુ મા વક્રીણો વ્યથાગો મલગ્રહો તા ભવેત્તુ કતરી કરગ્રહે ન શેલના યદા તુ જન્મરાશિતાથ લગ્નતાઽષ્ટમાદયઃ કરગ્રહે શુભસ્તદા રાશ્યેકપત્યમંત્રીત: લગ્નાઢ્ય દ્વાદશે માગી રહેા વડી દ્વિતીયા: કમરીતિ સમાખ્યાતે મૃત્યુદારિદ્રશાકદ
કુલ ૧૮ દોષ વિવાહમાં તજવામાં આવે છે. તેમનાં નામ નીચે મુજળ છે.
વેધાલત્તા તથા પાત નક્ષત્ર ગ્રહેકૃષિત કુલિક ચેાગદોષ' ચ કરવાર ચ વ ચૈત્ રિક્તા તિથિ વ્યતિપાત વિષ્ટિગ ડાંવૈધૃતી અન્યગ્રહયુત ચંદ્ર ચહાણાં જન્મઋક્ષકમ
એકા લ યમઘ ચવસ્થાનુપમહ દેખૈરષ્ટાદશૈક્ત શુદ્ધ લગ્ન વિશેાધયેત
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્યજશ થાય ગમન એક જુગ રસ દશા રૂદ્રાં પનર અઢાર
ઓગણીસમ વીસાં મીલે એ હવે ઈગો ને ચ્યાર પર૩ તે માંહિ અશ્વની થકી ગણિ દિન રિસી લગે આઈ તે ભેલી વલી દિન રિસી થકી રવિરિસી દિઓ સાહી પર પાછે ભાગ સતવીસ દે વધતે અંક લઇ હીર જે કઈ અંક દશમાંહિ હવૈ તો તે દોષથી બીહ પ૨૫ વાયુ મેષ અગ્નિ રાજ્ય ભય ચોર મૃત્યુ રોગ વજુભય વાદવિવાદ ને ધનહાની ફલ જેમ ૫૨૬
વર્ધવાર વાર બુધ ગુરુ શુક્ર શશી અહેરાતી હવે મંદ મંદ રાયણું રવિ સંગ્રહી રવિ રયણ લે ચંદ પર૭ ચંદરયી બે ભેગવે તિણ કારણ રવિવાર દિને કે નવિ પરણીયે રમણી ચંદ વિચાર પર૮ હીર કહઈ ગ્રહ રેખા સભ્ય ઇન દુગ તીય
હત મેલાપક વખતે ગાથાઓમાં કહેલી રીત મુજબ કરતાં જે દશને આંક આવે છે તે દિવસ દ્વષિત માની તેને વિવાહમાં ત્યાગ કરે.
રેખરગ્રહ ચઉ પણ નવ દહ ઈગદહાં તિમ બુધ ગુરુ છહ લીય દૂર ગ્રહ છઠે ભુવન રેખદ ત્રય અગ્યાર પર રવિ શનિ અમે આઈયાં () જય પામે નરનાર (મંગલ દિખગમની જનમ જય પામે નરનાર) પ૩૦ ૨૯
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
હાનમાં રખદ અને ભંગદ ગ્રહનું રાસ
ભાવ ન ર |
૪ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧૧ ૧૧ { ૧૨
ખથ બુ બધા બુશ બી શાશથિ સર્વે
પ્રહ શ મી | કે | ગ્રહ
બુ બુલ કરાર
મા પ્રમાણે ભાવમાં પ્રહ હેય તો લગ્ન શ્રેણી ગણાય
ચ| |
૦
|
|
કરનારા
દર્શાવેલ સ્થાનોમાં દર્શા | વેલા રહે હિય તે લગ્ન ખરાબ ગણામ
પાતાલ દશમ દ્રિપંચ નવમે લગ્ન ચ સૌમ્યમહા : કરા: ષષ્ટગતા શશી ધનગત: સર્વે ત્રિકાદશા યાત્રા યુદ્ધવિવાહ દક્ષિણ વિધો રાજ્યાભિષેકે નૃણું યામિત્ર ગ્રહ વર્જિતં યદિ ભવેત્ સર્વેડપિ તે શોભના: લનાકાદશે સર્વે લગ્ન પુષ્ટિકરા: ગ્રહ: તૃતીયે શ્રાદ્ધમે સૂર્યઃ સૂર્યપુત્રશ્ચ શેન: ચંદ્રો ધનતૃતીય ચ કુંજ ભણે તૃતીયકે બુધેયો નવ દ્વિત્રિચતુપંચદશ સ્થિત શુક્રો દ્વિત્રિચતુર પંચ ધર્મ કર્મ તનુ સ્થિત: રાહુ શાષ્ટ પટ પંચ ત્રિનવ દ્વાલશે શુભ:
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ વિષયમાં કેટલાક મતમતાંતર છે. જેમકેભાવરી ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ | ૮ || ૧૧ પર
૨ખદ બુક બુ બસ
કેટલાકના
તમાં લગ્નમાં !
જી રે
ના ત્રીજે
શનિ નથ
' તેમ છે
સૂર્ય શનિ નથી.
રે સૈ શું શું
મામેરા] .
ગ્ર
ગુમ
|
નેશ! શુ a
જ લગ્નેશ |
કેન્દ્ર સપ્તમહીને ચ દ્વિત્રિકોણે શુભા શુભાર ધને શુભપ્રદશ્ચન્દ્રઃ પાપ: ષષ્ઠ ચ શાભના: તુતીકાદશે સર્વે સૌમ્યા પાપા: શુભપ્રદા: તે સર્વે સપ્તમસ્થાને મૃત્યુદા વરકન્યા:
પ્રહવિધા પ્રમાણ શશી પણ બુધ યુગ શુક દુમ સાઢાતિય દિનના ગુરૂ તિય શ્રેમ શાન તિમ રાહ દઉ4 (ઢ) વિશ્વાહ પ૩૧
પાઠાન્તરે રવિ પણ શશી પણ થઇ ચઉ ગુરૂ તિન્નય અવરેણ વિશ્વા આપે ઇગ ઇન પદ માટે તેણ પર
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગ્ન ભંગમહ
ગ્રહ ભગદ ગુરૂ અર્ધમૈ તમ ઇંગ સગ દહ ચ્યાર સુરિજ ને શશી ઇંગ સમાં બુધ સગ ફુ નિવાર ૫૩૩ શશીહર ર્કંગ છઠ્ઠું અા ઈંગ સગ અઠ્ઠમ ભૂમ ભૃગુ સગ છઠ્ઠું અઠ્ઠમ તજહું એહ ઉડાવૈ ધૂમ ૫૩૪ હવે રૂખની વાત કહીજે તિષ્ણુ ઉપર વિશ્વા પરડીજે ત્રીજે છડે અગીઆરને આઠમે દિનકર હાય
ઈસુ થાનક રેખદ હુવે અપરે સગા જોય
જીમ રવિ તિમ શનિ મંગળ સહી રાહુ બારમે અધિકાલી કેતુ પણ ઈમ જ માનવા અપરે થાન ભ’ગઢ જાણવા ચંદ્ર બુધ ગુરૂ શુક્ર એ ચાર રેખદ હવે તું એમજ ધાર છઠ્ઠું આઠમે ખારમે ટાલ અપરે થાન રેખ સંભાલ વળી રેખદ ભગદરા કરા વિચાર શાસ્ત્ર ભાખ્યા અધિક અપાર પણ રવ ગુરૂ ચંદ્ર જે હાવે સહી તેા રખદ તે હાવે નહ વિશ્વા હીન પ્લગન કહીજે લગ્ન માંહે તીન સમલ કહીજે ગ્રહ કેટલા વિધા આપે---
રવો સાત્રા ભાગ: પાઁચ ચદ્રે ગુરીમય કે કે યુક્રેન્દ્રપુત્રો ચ વિધાભાગ પ્રદાયિનો પ્રત્યેક સાથે ભાગાધ્ધ મદ મગલ રાજી હા અલવતા વિશ્વા પ્રયઋન્તિ ન દુલા
પંચરેખઃ પ્રહલ
સૂરિજ રેખદ લગન શીરચંદા રેખ૪ દેહુ જીવ જીવાં ભૃગુ ચાંખડી મંગલ અસ્થિ ભણે ૫૩૫ શિર હાણા વર પૂણી દેતી હીણાં પૂણે નાર જીવહીણ મહુને પૂણે ચામ હીન પરિવાર ૫૩૬ અસ્થિવિષ્ણુ વચ્છ હવે તિણુ કારણ મહે પચ શ્રેણી રેખા હીર ા યુદ્ધ લગન એ સચ પાણ
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગ્નસ્થ મસ્તકં સૂર્ય ગાત્ર ચિવ તુ ચંદ્રમાં જી જીવ ઈતિ પ્રિોક્ત ત્રિભિર્લન પ્રશસ્યતે શિરે વિહીન પતિ વાત નારી ગાત્રેણહીન ભય રાગપીડા
જીવન હીન મરણું ઉભાળ્યાં તમેવ લગ્ન પરિવજીનીયમ અથવા-- શિર: સૂર્ય: શશી ગાત્ર ગુરુત્વચા ભુગુ ભોમેસ્થિ સમ: પ્રેતો લગ્નાપંચ પ્રકીર્તિતા શિવિહીનં પતિઘાત નારી ગાણ હીન કુર્ગ પીડામ
જીવન હીન મરણું ઉભાભ્યાં ત્વચા વિહીન કુરુતે ચ વધ્યામ, અચ્છા વિહીન ધનધાન્ય હીન પંચાંગહીનું પરિવજીનીયમ
તુલાયુમ કન્યાનાં નવાંશા: શુભદાર સમૃતાઃ ધનુષ: પ્રથમે ભાગે વિવાહડપે ચ મધ્યમાં અંશસ્થાધિપતિશે મિત્રો વા શુભેડપિ વા પત્તદા શુભ સેયં સર્વે દેવાશ્ચ નિષ્ફલા: લગ્ન કઈ દિશામાંથી આવ્યું?
સૂર્ય નક્ષત્ર ભગવતે હેય જેહ દનિયા સુધી ગણજો તેહ પહેલાં આદિ ઈશાને ત્રણ દિયે પૂર્વ અગ્નિ દક્ષિણ દિશિ લિયે નિત્ય પશ્ચિમ વાયવ્ય વખાણ ઉત્તર દિશા વલી મનમેં જાણું
ત્રણ ત્રણ દિશિ વિદિશે આલ શેષ વધે તો દેજ પાતાલ લગ્નની દિશા ઉપરથી ફલ:-- ઈશાને સુખ સંપત સાર પૂર્વે વૃદ્ધિ લમી અપાર અગ્નિ દિશે નવ જીવે બાલ દક્ષિણ મરણ કરે તત્કાલ નઝત થા વિધવા નારી પશ્ચિમ દરિદ્રી ઉત્તર સુખ અપારી લગ્નવાસે પાતાલે હોય તો વરકન્યા ન જીવે કેય
આમાં વાયવ્ય ખુણાનું ફળ આપ્યું નથી. પણું કેટલીક જગાએ પુત્રલાભ એમ ફળ બતાવ્યું છે, જેમકે –
મિન્ગો ભવેત્સર્ય આદો ત્રાણિ પ્રદાપયેત સં યાવહાણ હાલનાકે ચ શુભાશુભમ
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર ઈશાને આ શુભ ય પૂર્વે લક્ષમી: સદા ભવેત આનેયાં વંશ હાનિશ્ચ વાગ્યે ચ મરણું પ્રથમ ૌત્રત્યે પુત્રલાભ ચ વધ્યા ભવતીતિ પશ્ચિમે વાયબે પુત્ર લાભઃ સ્થાત્ સુખિની ઉત્તરે પુન: આકાશે ચ સુખ સર્વ ફલં ભવતિ નિશ્ચિતમ વિવાહે લગ્ન વેલાયાં લwાગમ ફલાફલમ
અહીં આકાશ છે તેને ઉપરની ગાથાઓમાં પાતાલ ગણાવ્યું છે, પણ બંનેનું ફળ એક સરખું જ છે. લગ્નનાં વસ્ત્ર:--
પેશાને વેતવસ્ત્ર કચ્છમનો ચ દક્ષિણે નિત્યે પશ્ચિમે પીતં રક્ત વાયવ્ય ઉત્તરે - આકાશે પુષ્પમાલા ચ લાગમ ફલાફલં
લગ્નવા પરીક્ષાંતે જ્ઞાતવ્ય ચ બુધસ્તત: લગ્નનાં વાહનઃપૂર્વે ગરૂડ અગન માંઝારી જેય દક્ષિણે સિંહ નિતેશ્વાનજ હાય પશ્ચિમે સર્ષ વાયવ્ય મૂષક લહ્યો ઉત્તરે મૃગ ઈશાને ઘેટે કહ્યો. જે લગ્ન પાતાલે ધરે તેનું વાહન પાડે ખરો.
કન્યાના નામાક્ષરને વર્ગ અને લગ્નનું વાહન તે બેને વેર ન જોઈએ.
વૈર મૂષક મારે વેર ગરૂડસર્પો: મૃગસિંહે સદા રે વૈરે શ્વાનસ્થ મિકે જીવે જીવ પ્રદાતા ચ દ્રવ્યદાતા ચ ચંદ્રમા તેને દાતા ભવેત્સ ભૂમિદાતા મહીસુતઃ છવહીના મૃતા કન્યા સૂર્યહીને મૃત વરઃ
ચંદ્રહીને ગતા લક્ષમી સ્થાનહાનિ: મુજવિના વિવાહ લગ્નશુદ્ધિ:–
ન તિથિને ચ નક્ષત્ર ન વારે ન ચ ચંહમા લગ્ન એક પ્રશંશતિ ત્રિષડેકાદ વી
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચે લદોષાય નવાંશષા: પાષઃ કૃતા દ્રષ્ટિનિપાત દાષા: લગ્ન ગુસ્તાવિમલી કરાતિ કુલ જલ યર્કનકદુમસ્ય લગ્નથી શુભગ્રહે—
૨-૪-૪-૧૧ ચ
૧૨-૪-૫-૯-૧૦-૧૧ શુÝ ૧-૨-૩-૪૪-૬-૯-૧૦-૧૧ ગુરૂ
૧-૨-૩-૪-૫-૬-૯-૧૧ સુધ ૩-૬-૧૧ મગળ ૩--૨-૮-૧૧ સૂર્ય-શનિ-રાહુ-કેતુ
77
""
""
""
""
લગ્નથી અશુભગ્રહા ૧-૬–૭-૮-૧૨ ચ ૩૨-૭૮ બ્રુક
g-.
ગુરૂ
૭-૮૯
સુધ
..
મંગળ
૪૭
શહે
છ શનિ-સૂર્ય-મૃતુ
""
લગ્નથી મ્હે આઠમે લગ્નેશ, લગ્નના નવાંદેશ અને દ્રેષ્ઠાણુપતિ વિ તેા પણ તે લગ્ન ને” ગણુાય.
નવાંશની રીતઃ
""
">
.
""
""
32
.
લગ્નની એકરાશિ, અને ૩૦ અંશ હાય છે. ૩૦ અંશના અશ કા
૨૦ ના આવે.
૨૩ ૪ ૐ ૭ ર ર
નવભાગ પાડતાં પ્રત્યેક ભાગ ૩
નવાં સ
શ
૧૦/૧૭ ૧૬ ૨૦૨૩૨ ૩૦/ ૨૪૨૦૨•rel R•••
3
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગ્નના અંશ જેટલામા નવમાભાગમાં આવી જત્તા હોય ત્યાં સુધી જે લગ્ન મેષ-સિદ્ધ-કે ધન રાશિનું હાય તા મેષથી ગણતાં જે રાશિ આવે તે તેની નવાંશની શ થઈ અને તેના અધિપતિ નવાંશેશ થયે.
97
તેવીજ રીતે વૃષભ-કન્યા અને મકરમાં મકરથી ગણવું. મિથુન-તુલા અને કુંભમાં તુલાથી કર્કવૃશ્ચિક અને મીનમાં કર્કથી ગણુવું. મેષે નવાંશા મેષાદ્યા વૃષે ચ મકરાક્રિયા: મિથુને ચતુલાધા: સ્યુ: ક ટ ક ાદિકા મેષાદ્યો ચ ધનુ:ાંસો ગેકન્યે મકરાક્રિકો તુલાદ્યો યુગ્મભો ચ કર્તાવો મૌનવૃશ્ચિકો
દિશા વાહ્ન
22
27
વિ નક્ષત્રથી વિવાહ નક્ષત્ર
પૂ
અગ્નિ બિગાડી
દક્ષિષ્ઠ
મિત
નૈઋત્ય કુતરા
૧૩-૧૪-૧૫ પશ્ચિમ સપ
૧૬-૧૭–૧૮ વાયવ્ય
૧૯-૨૦-૨૧ ઉત્તર
૨૨-૨૩-૨૪ શાન
|૨૫૨૨૭ પાતાલ
૧-૨-૩
૭-૮
૪-૫
----
૧૦-૧૧-૧
š
મક
મૃગ
ઘેટા
પા
૧
ધાન્યવૃદ્ધિ
કુલનાય
હાર્દા મૃત્યુ
પુત્રશાલા
વિધવાપણું
વ્યભિચારિણી
ધનધાન્ય સુખ
સુખસંપત્તિ
સામાન્ય સુખ
ભૈરવગ
સપ
મૂક
મ
ઘેટા
ગ
બિલાડી
સિંહ
તા
-
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક હસ્તલિખિત જુની ચોપડીમાં લગ્નના વાહન નીચે મુજબ બતાવેલ છે –
અજમૃગ સિંહ વૃષભા શશકો મંડૂક ગૃષ્ઠમીચનકાર અશ્વ મત્સ્ય મેઘ જલચરાઃ લગ્નાનાં વાહનોન્યાહુ
ક્રમ વાર મેષાદિ બાર રાશિનાં વાહન ગણાવ્યાં છે, પણ તેમનાં ફળ દર્શાવ્યાં નથી.
ધૂલિક લગ્ન લગન કાલ જે દિવસ હઈ તે ફલ કરો પરમાણુ લગન તણી તિથિ મેલી વલી કીજે સગ ગુણ જાણ ૫૩૮ પીછે સાઠે ભાગ દે વધતી કુલિકા તેહ તિમ ગેધલિકે તે ટાલીઈ બે ઘી હીર કહેય પ૩૯
ગોધૂલિક ભંગ કરનાર ગ્રહ પંચદેાષ ગોધુલિકે પતિ સામ્ય કહેવાય
મૂર્તિ છઠ્ઠમે શશી વરછ કરે વિવાહ ૫૪૦ શશી ગ ગ અઠ્ઠમ મારમેં દશમ ગોધૂલિકે હાથ તે પરણ કન્યા મરે સંસે મ કરે કઈ ૫૪૧ છઠઠ્ઠમ સબ ઇન ભૂમ ગોધલૈ જે થાઇ. તો વરને નાશ કહાવીએ કહ્યો ગર્ગ રૂષિરાઈ પર લિખમી વૈભવ આયુ હરૈ મનમાં ધરે સંતાપ પુત્રનાશ કુલ ક્ષય કરે ભગદ ગ્રહ એ પા૫ ૫૪૩
માલિકે રેખર ગ્રહ જે ગોધલે ચંદ્રમા બીય તીય હાઈ ઇગ્યાર મહિમંડલ તો પરણીયે સુખ વરતે સંસાર ૫૪૪ ગોધૂલિક લગ્નમાં દૂષણ હોય એમ કહે છે ઋષિ સબ કેય પાંચ દોષ ટાલિ કરી લગન કરે સબ કેય સૂરજ બિંબ અરધે જબ હેય આભે રાતી છાયા જેય
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિવેલા કરજો કરમેલા દોષ દોષાંતર સંઘલા ડેલ્યા ઇમ ગાલિકે લગન વિચાર શાસ્ત્ર ભાખ્યા અધિક અપાર ગાધુલિકમાં વન્ય પાંચ દોષ:——
કુલિક ક્રાન્તિ સામ્ય ચ મૂર્તી ષષ્ટાટમે થી વિષ્ટિ' વેધ પરિત્યજ્ય તતા ગાધુલિક શુભમ્ કેટલાક આઠ દોષ વવાના કહે છે, જેમકે: યમલો કરી ઘટી ગડાંતાખ્રિવિધ તથા ચેોગો જ્વાલામુખી કકો ત્યાજ્ય ગેાલિકેઽષ્ટકમ
--
ગોધૂલિક લગ્ન શુદ્ધિ—
શિરે
બુધ ગુરૂ શુક્ર જે અડ્રિમ છઠ્ઠું લગન થકી તે જાણુ સાતમે મંગલ વલી પણ સલાલે તે પણ કાર્યક ગેલિક ટાઢે અષ્ટમાં જીવ ભોમશ્ર બુધધ્ધ ભાગ વાડ્ટમે લગ્ન šષ્ટમે ચદ્રો ગેલિનાશ કુત્સદા
લગ્નાકે ચંદ્રજ ચંદ્ર જીવે ક્ષોણીસુત ભાગવાáામે વા લગ્ન ચ ચદ્રે રિપુગે ચ મૃત્યુ ધૂલિક ત ન કાપિ ફ્રેંચમ લગ્નાગે મૂર્તિગતે શશાંકે ગાલિકે મૃત્યુ મુપૈતિ કન્યા કુજા”મે મૂર્તિ ગતેæવાસ્તે વરસ્ય નાશ પ્રવતિ સતઃ વેતિ એકાદશે શિહેર હાવે વાસ
ગાલિક ઈજી લગ્નમે" દોષ હાવહ નાશ લગ્નતિ અર્ ગુરુ શુક્ર બુધ સમ ખિન કેન્દ્ર હાય ચતુ; સમ પુનિ એકાદશે તહાં વિધુ કર જોય કેન્દ્ર અરૂ ત્રિકાએ શુભગ્રહ કરત જે વાસ એકાદશમે લગ્નપતિ શશી કરત દુઃખ નાશ એકાદશ ઘર લગ્નપતિ અરૂ સગ્રહ શુભ ચંદ્રલગ્ન ષડામે કરત સદા અશુભ દ્વિત્રિ ચક્ર એકાદશે લગ્ન ગાલિક જાણુ અન્યદાષ સખ પરિહરા આદ્ય એ ક્ષક્ષ પ્રમાણ લગ્નપતિ કે ગુરૂ શુક્ર બુધ ઘૂન વિના કેંદ્રએ હાય
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
ચતુઃ સપ્ત૬ એકાદશે લગ્ન કરે સબ કેય સૌમ્ય કેન્દ્ર ત્રિકોણમેં પાપ ત્રિષઠે હોય લગ્નપતિ એકાદશ દેષ ન લાગે કેય સર્વગ્રહ એકાદશે સુખાનંદ એ જાણ ચંદ્ર લગને ખટ આઠમે નિચે ઘરમેં હાણું ઉો ત્યાંથી સાતમે લગન ગોધૂલિક જીણુ નામ ચંદે ટાલી છઠ્ઠો આઠમે જનમ પરણાવ સારાં ગામ
ગેલિક લગ્ન જે કામમાં નાતરાં થાય છે તેને માટે જ ઉત્તમ છે. બ્રાહ્મણાદિકેને માટે નથી. છતાં પણ કન્યાને અતિકાળ થયો હોય, તે જરૂર પડયે લેવાય છે ગેલિક એટલે સૂર્યાસ્ત વખતે સૂર્ય બિંબને ત્રીજો ભાગ બાકી રહે ત્યારથી લઈ બે ઘડી સુધીનો સમય તે ધૂલિક સમય છે. તે વખતે વાર, નક્ષત્ર કે તિથિ જન્ય ખરાબ વેગ હોય તે પણ તેને દોષ નથી લાગતું કારણ ગાના પગની રજ ઉડવાથી તે સમયે બધું પવિત્ર મનાય છે.
ગર્ગાદિકના મતમાં તે વખતે પણ લગ્ન શુદ્ધિ જેવી જોઈએ. ધૂલિકને સામાન્ય રીતે ગરજ કહે છે અને તે કાલ સૂક્ષમ દષ્ટિથી અર્ધબિંબ ક્ષિતિજની નીચે ગયા પછી અડધો પડી જેટલો કાળ છે.
રજકાલ પવિત્ર છે. પરંતુ અમાવાસ્ય, વ્યતિપાતાદિ મહાદેના દિવસે તે કાળ ગ્રાહ્ય નથી. શુદ્ધ દિવસે (વિવાહનાં બીજાં નક્ષત્રાદિક યોગાનુયોગ ન હોય તે પણ) જે આપત્કાળ હોય અને લગ્ન કરી લેવું જ હોય તો ગરજ કાલ લઈ લે એ તત્વાર્થ છે.
ગોરજ સમય સિવાયના સંધ્યા કાળના ભાગને તે ધૂલિક કહે છે. અથાત્ ધૂળ કહે છે. એટલે તે નિદિત છે. દિનાંતશે નિશિચાગમે ચ દશસ્વતીયે રવિબિંબ ભાગે તસ્યોત્તરે નાડી સિતારમેકે ગેલિક વેદવિ વદતિ છે
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્થલતાગે પર્વતા ચ ચાવત્ દશ્યતિ રમય:
ધૂલિકા સ વિય: શેષ ધૂલિમુખ સ્મતમ છે યાવકુંકુમરક્ત ચંદન નભે નાસ્તગતે ભાસ્કરે યાવને નિશા ન ચાપિ દિવસે સંધ્યાભવેત્ પશ્ચિમ યાવજતિ ગણે નભસ્થલગતે નમીલિતા રમય: તાવત્સર્વજનસ્ય મંગલકરા ધૂલિકા સસ્યતે યામિત્ર ન વિચિંતયેત્ ગ્રહયુતિ હેરાંશશાંક તથા નો વેધું ન કુવાસર નહિ ખાં નાગામિ પાપભમ ! ને હારા ન નવાંશકો નહિ ખગા મૃત્યદિ ભાવસ્થિતા: હિન્હા ચંદ્રમસં ષડઋમગતં ગોધૂલિકા સભ્યતે ત્યાજ્યા લગ્ન થયે ષષ્ઠાઇમે શુક્રેન્દુલગ્નપાઃ ૨છે ચંદાય: પંચ સસ્ત ગુરુઃ સપ્તમઃ યત્ર ચકાદશશ્ચનો દ્વિતીય વા તૃતીયક:
ગોલિક સ વિય: શેષા ધૂલિમુખાઃ મૃતા: ઘડીયાં લગ્ન---
પંચાંગમાં લગ્ન મુહૂર્ત ન હોય, એટલે તિષ: શાસામાં ગણવેલા માસ, તિથિ પક્ષ તથા લગ્નનાં નક્ષત્ર ન હોય, અથવા લગ્નને સમય ઈત્યાદિ કશું ન હોય, અર્થાત ગમે તે માસમાં, સિંહસ્થમાં કે કમુહૂર્તા હોય તેવા દિવસમાં અથવા અકસ્માતના કારણે ખાસ લગ્ન કરવાની જરૂર પડે, ત્યારે ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણેના મુહૂર્તમાં (ગેરજ મુહૂર્તમાં) લગ્ન કરવામાં આવે તેને ઘડીયાં લગ્ન કહે છે.
ઘડીયાં લગ્નમાં માનવરાશિનું લગ્ન લેવાનું ઘણુાકના મતમાં છે. ચારીનું ખાતમુહૂર્ત –
આદ્ય વરખ ઇશાન ઘર શેષ કરે સંહાર ત્રણ ત્રણ માસમાં ઘર કરે જેશી ખરૂં નિહાલ
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુખે કુટુંબે ઉઘડે પુછે મરે જ શામ પુંછડીયે ગહી મરે કુશલ ચૌથે ઠામ. કુંભ મીન અરૂં મેષ વિહું નેરૂત ખીલી થપે વૃષ મિથુન અરૂ કર્મો અગને ખીલી અપે સિંહ કન્યા અ૩ તુલ ઈશાને ખીલી બેસે વૃશ્ચિક ધન અરૂ મકર ખીલી વાયવ છે જે ઈણ રીત વાસુકી ફીર જોશી જાણે ભેદ
અવગુણ સૌ અલગ કરે ઈમ ભાખે સહદેવ ચારીને સંસ્કૃતમાં વેદિકા કહે છે. વેદ્યાં વૃષાદિત્રયમગ્નિકેણે સિંહાદિકે ત્રાણિ શિવે અનતિ અલિત્રયે વાયુદિશી ચ ખાતે ઘટ ત્રયે નેતિ ચાર્ક સંસ્થ
સ્ત્રીને નૂતન વસ્ત્રાભરણ ધારણ મુહૂર્ત નારી વસ્ત્રાભરણ દિન રવિ ગુરૂ ભૂગ્ર ભૂમ ઈ8 હસ્થાઇ પચે રિસી રેવરસણિ ધનિટૂ ૫૪૫
પ્રથમ વધુ પ્રવેશ રેવરૂણી મૃગ મૂલ મવા ઉત્તર કર ચિતાહ શ્રવણ ધનિષ્ઠા રહિણી પુષ્ય સ્વાતિ અનુરાહ પ૪૬ રવિ રાગિણ મંગલ મરણ વિધવા હાઇ બુધવાર શશી ભૂ9 શનિગુરૂ હર કઈ વધુ પ્રવેશ ઉદાર ૫૭ હિરાગમન-(અણું વળાવવું અથવા દિવાળી આણું કહે
જે દિવસે હસ્તમેળાપ થયો હોય તે દિવસથી સોળ દિવસની અંદર ૨-૪-૫–––૮૯ આ દિવસમાં કન્યાને સાસરે વળાવવી જોઈએ. સેળ દિવસ વીતી ગયા પછી કન્યાને સર્વ પ્રથમ (પરણીને સાસરે જઈ આવ્યા બાદ બીજી વખત) સાસરે વળાવવાની હય તો એકી સંખ્યાના વર્ષ, માસ, દિવસમાં વળાવવી,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે પાંચ વર્ષ થઈ ગયાં હોય તે ગમે ત્યારે વળાવવી. આને દ્વિરાગમન કહે છે. આના મુહૂર્ત માટે કહ્યું છે કે –
માઘ ફેબ્રુન વૈશાખ શુક્લ પક્ષે શુભે દિને ગુવોદિત્ય વિશુદ્ધ સ્માત નવપન્યા દ્વિરાગમમ ચિત્ર હી સુપ્ત ગુર્નાસ્તા મલિવુચે છે નવોઢાગમન નવ કુતે પંચત્વમાપ્નયાત્
દ્વિરાગમનમાં હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, રહિણી, મૃગશીર્ષ, મઘા, પુનર્વસુ, પુષ્ય, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, ત્રણે ઉત્તરા, મૂલ, અનુરાધા, અશ્વિની, અને રેવતી એ નક્ષત્રે શુભ છે. સેમ, ગુરુ તથા શુક્રવાર શ્રેષ્ઠ છે. માટે તે વાર અને ઉપર જણાવેલા નક્ષત્ર પૈકીના નક્ષત્ર વાળા શુભ દિવસે વૃષભ, સિંહ વૃશ્ચિક અને કુંભ એ લગ્નમાં ચંદ્ર બળવાન હોય ત્યારે દ્વિરાગમન કરાવવું.
પાંચ વર્ષ પછી કરવાનું હોય તો મુહૂર્તની જરૂર નથી. શુદ્ધ દિવસ માત્ર જે. લગ્ન પછી સ્ત્રી સાસરે રહે તેનું ફળ –
લગ્ન પછી જે જેઠ મહીનામાં સ્ત્રી પોતાને સાસરે (લગ્ન પછી પહેલા વર્ષમાં) રહે તો વડિલ જેને નાશ થાય. આષાઢમાં રહે તો સાસુને નાશ થાય. પિષમાં સસરાને અને અધિક માસમાં રહે તે પતિને નાશ થાય છે. તેમજ પહેલા જ વર્ષમાં ચૈત્રમાં બાપને ઘેર ન રહેવું. અથ શ્રી ઘાત ચંદ્ર
શશી નાગઢ શૈલ૭ અંઃ રાગ અશિ૩ વેદા કરાર દિફ શિવા૧૧ પાંડવા ૫ ચિત્રભાનુ૧૨ છે વિવાહે સીમંતે શુભે કામિનીનાં !
ક્રમાત્ કાલચંદ્ધા ઈમે વર્જનીયા છે પાઠાંતરે–ભૂલ દ્વિપાટ દિ૮ નવા૯ ડબ્ધિ૪ રામ૩ ષ
કરા ૨ ડિગ ૧૦ રૂ ૧૧ વાગ્યે ૫ : ૧૨ કામિન્યા શશિકાલ એવા કથિત મેષાદિ મીનાતક
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉદ્વાહે શયને પ્રવેશ ભવને ગર્ભ પ્રતિષ્ઠા કૃત
સૂતિસ્નાન રવિ ક્ષિતેંબર વૃતે યાત્રાજવે નો શુભ છે નીચેના કાર્યોમાં સ્ત્રીને ઘાતચંદ્ધ નડતું નથી.
વિવાહ યાત્સવ મંગલેષ પટ્ટાભિષેકે ચ તથૈવ રાજ્ઞા !
સીમંત કર્માભરણે ચ ભેગેન ચિંતનીય:ખલું કાલચંદ્ર: ૧ અથ ચૂડી મુહુ નિષેધ–
અસ્તગતે ભેગે સુતે..............
અર્થાત્ –-ગુરૂ અને યુકેના તારાનો અરત, દેવપોઢી અગિયારશથી દેવ ઉઠી અગિયારશ સુધી, અને જન્મને, ધનને અને મીનને સૂર્ય હોય તે સમયે, ૪–૯–૧૪ ત્રણે રિક્તા તિથિ અને અને ચંદ્ર, શનિવારના દિવસે ચૂડો પહેરવું ન જોઈએ. અથ મુહુર્ત માર્તડે ચૂડી ચક–
સુવર્ણ રત્ન દંતાનાં સંધાર્યમિતિ ચાપરે કેચિદ્ધ કેડતિચારેડપિ નીચ રાશીગતે ગુરો છે ૧૨૩ છે ધનુર્માનગતે સૂર્ય ગુરૂણા સંયુક્તપિ ચ.
અથર્કે ટલાક આચાર્યો ગુરૂ વક્રી હેય, અસ્તને હોય અને નીચ રાશીમાં રહેલો હોય તેમજ સૂર્ય ધન અથવા મીનને હાય, કે ગુરૂ સૂર્ય એક રાશીમાં હોય તે પણ સેનું, રત્ન અને દાંતના (ચૂડે) દાગીના પહેરવાનું શુભ કહે છે. અથ મુહુર્ત દીપકે ચૂડી ચ–– ત્રીષ અક્ષિ ... ................................... ..........................૧૨ના
અર્થાત–સૂર્યના નક્ષત્રથી ચૂડે કેતરાવવા આપ હોય તે દિવસના નક્ષત્ર સુધી ગણીને રવિ ૩, મંગલ ૫, શુક્ર ૩, રાહુ ૨, બુધ ૭, શની ૨, ગુરૂ ૧, સેમ ૩ અને કેતુ ૧. આ ગ્રહ સાથે અનુક્રમે આ પ્રમાણે નક્ષત્રે જોડવાં, તે નક્ષત્રે શુભગ્રહ પર પડે તે શુભ જાણવાં.
અય ચૂડે પહેરવાનું મુહૂર્ત અશ્વિની, મૃગશીર, આદ્રા, મઘા, પૂ. ફાગુની, સ્વાતિ, વિશાખા, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા અને શત
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભિષા આ નક્ષત્ર અને રવીવાર, બુધવાર, ગુરૂવાર અને શુક્રવાર આ વારોએ ચૂડો પહેર શુભ છે.
( ગ્રહોની ચૂડી આ નક્ષત્રમાં મળતી આવે તે જ ખરૂં મુહૂર્ત કહેવાય ) અથ ચૂડીચક મુદ્દપાઠાંતરે વસ્ત્રાભૂષણાદિ.
રિ-મૃ–હ-મઘા ઉ૩ સ્વાતિ-મત્ર મૂલ ચા
–વિ–ચિ-અશ્વિ પુ-૫-ધ-દિતિ પુષ્ય શુદ્ધિ શુભા છે શુભદિને શુભેચ અશુભ સર્વે ત્યજતે, ગુ–સૂ-ભો વારે ભૂષણે ભૂષિતે શુભાડા
ભૂષતે ગજદંત ચ તથા વસ્ત્રાણિ ચીરય: અથ ચૂડીચક જેવા વિચાર–
લાક્ષા કુટુંભ માંજીષ્ઠ રાગે કાંચન ભૂષણું છે પ્રશસ્તી માત્તા લેહકૃત્ય શનિશ્ચર છે 1 0 સેમ સનિશર પરિહર અનુત્તમ બુધવાર; પંથ પલઈ યમઘંટડો જાઈ અવસ નહીં વાર–૨ ઉત્તરાતિત્તિ પરિહર રોહણ પાડે વજજ; પુષ્ય પુનર્વસુ પરિહરે જે ભરતાર ઈકજજ-૪ હસ્તાદિ પંચ રૂક્ષાણિ ધનિષ્ઠા વતિ દ્વયં !
શંખદતં ચ નારીણાં માર્ક ગુરૂ ભાર્ગવે છે ૪ છે અથ ચૂડી મુહૂર્ત રવિયાથી દુનિયા સુધી ગણવું– પાઠાંતરે–
હસ્તાધા પંચ નક્ષત્રાણિ ધનિષ્ટા વતિ કયા હેમકંકણું રક્તાનાં માર્ક ગુરૂ ભાર્ગવે છે ઉત્તરા ત્રણે પરિહર રેહણ પાડે વિજ; પુષ્ય પુનર્વસુ પરિહર જે ભરથારાં કીજ. ૨ સોમ શનિશર ચૂડલે જેરાતાં બુધવાર; તું એમ જાણે કામિની ઉતારે તતકાળ. ૭
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાથ નામને ચોદો જે પહેરે ગજદંત,
ચૂડા લાગી કટકા કરે કે તે મરે તેને કંત. ૪ વળી પાઠાંતરે–
આદિતે વિધવા ત્રિણિ મે પંચ અપૂત્રકા યુક્રે ત્રિીણિ પ્રજાવૃદ્ધિ રગે રાહુ દ્વયં તથા ના લક્ષમી સપ્ત બુધવ છે શનિ કલેશકારક છે જીવમેકં ભવેત્ લક્ષમી ચ અગ્નિ યશવર્ધન પરા
ભગતી હીન કુત કેતુ ડચક્રે ન સંશય: અથ લગ્નની ચૂડી ગણવાની રીત
રવિ મ તથા શુક્ર રાહુ બુધ શનિશ્ચરે છે ગુરૂ સેમ સ્તથા કેતુ જનાય કમેણુતુ તેના
ર ચ વિધવ્ય મુજે ચ વ્યાધિ જયં ભ્રય સ્વભંણુપીડા ! ચંદ્રાત્મ સૌખ્ય શનો ચ હાનિ ગુરૂર્જય ચંદ્રજનેશ લાભે છે કેતે ચ વધ્યા વ્યભિચારિણું સ્થાત્ ચૂડીચકે ન સંશય: ht અથ ગ્રહના નામ સાથે નક્ષત્રોની સંખ્યા ૧ડીચડે– રવી ત્રીણિ ૩ મ શર ૫ ત્રણ ૩ શુ તમ નેત્ર ૨ સંખ્યા
બુધ સપ્તમ ૭ | શનિ ઈશનેત્ર ૩ ગુરૂ ચંદ્ર ૧ સંખ્યા મૃગાં કેસરી ૨ શાયતે
કેતુ મેક ૧ અથ ચૂડચક માટે કલેકપાવભાસ્કર ભક્ત ભાદિ દિવસે ધિષ્ણપિ સંખ્યા યથા | સંજ્ઞા–વન્તિ ભૂત ગુણાધિ સપ્ત નયના પૃથ્વી 2હેંદુ કમાત
૩ ૫ ૩ ૦ ૭ ૨ ૧ ૩ ૧ ગ્રહ રવી-મંગલ-શુક-રાહુ-બુધ-શનિ-ગુરૂ-સેમ-કેતુ
કરે હાનિ શુ શુભ ચ ગદિદં ચ ચૂડી ભૂષણે અથ વારમાં શુભ ઘડીઓ
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક પક્ષ રસા સૂર ચંદે બાણક વાસવું છે
વેદાણ મુન ભોમે રસાન્નિષ્ટો તુ ચંદ્રાજે છે
બાણ નેત્રા એ જીવે યુગાબ્દ ક રસા ભેગુ 1
વન્તિ ષ્ટ ૬ નગા પંગુ દિનેષુ નાડિકા શુભ:
ઉપરના વારએ ઉપરની ઘડીઓ શુભ જાણવી. અર્થાત્ નિષિધ વારામાં પણ શ્રેષ્ઠ રોગ થતું હોય તેને ચૂડી ચક્ર મલતું આવતું હોય તે ચૂડી પહેરવી,
રવીવારે, સેમવારે, મંગલવારે, બુધવારે, ગુરૂવારે, શુક્રવારે ઘડી-૧-૨-૬ ૧-૫-૮ ૪-૭-૮ ૩–૯–૮ ૨-૫-૭ ૧-૪-૬-૮ અને શનીવારે. ૩-૫-૭-૮ અથ નાતશ મુહુર્ત—– હસ્તાદિ પંચ તુરગણી બં ધનિષ્ઠા માર્તડ મંગલ ગુરૂ ભૂગુ
વાસરેષ ! ભદ્રા જયા પૂર્ણ વૃષાલિ કુંભે સિંહે સુખ ભવતિ પુત્ર પુન
ગૃહં ચ છે. અર્થાતથી પાંચ અને અશ્વિની તથા ધનિષ્ઠા નક્ષત્ર. રવીવાર, મંગલવાર, ગુરૂવાર અને શુક્રવાર. ભદ્રા, જયા અને પૂર્ણ તિથિઓ. વૃષ, અત્રિ, કુંભ અને સિંહ લગ્નોમાં બીજી વખતના સંસાર શરૂ કરવાથી સુખ તથા પુત્રની પ્રાપ્તિ થાય છે.
વળી મારવાડી પંચાંગોમાં–ગંધર્વ વિવાહ માટે પેઠા, આર્દી, પુનર્વસુ, અલેષા, કૃતિકા, શતભિષા, અશ્વિની, ધનિષ્ઠા આ નક્ષત્રે શુભ છે. અને નાતરામાં ગુરૂ, શુકના અસ્તને દોષ નથી એમ લખેલું છે.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩
શુક્ર વિચાર આડ માસ ને માર દિન પૂરવ શુક્ર વસંતિ દિન બારિ હીર કહઈ મંડલ રહઈ એકાંતિ ૫૪૮ શુક્ર વસે પશ્ચિમ મહીં આઠ માસ ઇન ખિ હીર કહઈ તેરહ દિવસ ગુપ્તા જોઇશ સાખી પ૪૯ ઉગમણે જ્યાં શુક્ર રહઈ ત્યાં અગનિ દાહિeઈ નૈરય પછિમ નારીયાં ઉઠી ગામણ કરેઈ ૫૫૦
જ્યાં આથમણે ભગુ વસે ત્યાં વાયવ્ય ઇશાન દિશિ ઉત્તર ને ઉગમણી મહિલા ફરે સુજાણ ૫૫૧ શુક્ર સામે દાહિણે કદી ન જાર્વે ચાર ગુરવિણી નારી બાલસું નવપરણિત નૃપસાર ૫૫૨ સનમુખ ભગુ નરપતિ દુખી વાંઝણી હુઈ પરણીત ગર્ભિણીનો જાઈ ગરજ માસુત મરે અચિંત પપ૩ હીર કહે સનમુખ અસિત ગુરુ ભૃગુ ખમણ ન લેઈ પિણુએ ત્રિયા પીયરી લેતો દોષ ન લાગે કઈ ૫૫૪ એક ગાર્મ એકણુ પુરોહિ ડર હકાલ વિવાહ તીરથ યાત્રાઈ જાવતાં શુક્ર કરાઈ ઉછા ૫૫૫ ઉગતે રાખે દશ રયણ ચવદહ રાખે ખીણ
મ સુરગુરુ તિમ યુદ પણ વરજી વજા વીણ ૫૫૬ પંચ વશિષ્ટ ગમે તીય વાસર સુવન્ન જામ એક પાંચ મહરત યવન કહિ ભગુ તજીયે સુવિવેક પ૫૭
શુક્ર અંધ વિચાર રેવતિ અરસણિ નઈ ભરણી કત્તિક પહિલો પાય શષ નહિ તે રિસાં ચાલ્યાં સવિ સુખ થાય ૫૫૮
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેપારનું મુહૂર્ત તથા નિધાન મૂકવાનું મુહૂર્વ પુષ્ય પુનર્વસુ શ્રવણ તિય રેવસ્મણિ કર ચિત્ત મૃગ અનુરાધા સ્વાતિયાં એ રિસી ચાર લહમિર પપ૯ વાણિજ કીજે ઈયાં રિસાં વલી ઠવિ જઈ નિધાન
હીર કહં અવરે રિસે લાભ હવૈ સામાન્ય પ૬૦ અથ દુકાનનું –
દુકાન શરૂ કરવામાં મંગલવાર ન લે.
મૃગશિર, રેવતિ, ચિત્ર, અનુરાધા, રોહિણી, ઉત્તરા ૩, હસ્ત, અશ્વિની, પુષ્ય અને અભિજીત નક્ષત્રમાંનું કઈ પણ નક્ષત્ર લેવું.
રિક્તા સિવાયની શુભ તિથિએ લેવી રવિવાર, સેમવાર, બુધવાર, ગુરૂવાર, શુક્રવાર અથવા શનિવાર આ છ વારમાંથી ગમે તે વાર લેવો. શુભ લગ્ન લેવાં, શુક્ર અને ચંદ્ર લગ્નમાં લેવા. કુંભ લમ ટાળવું.
લગ્નમાં ચંદ્ર, શુક બેમાંથી ૧ પણ આવે તે શ્રેષ્ટ. પરંતુ ૮ મા અથવા ૧૨ મા સ્થાને પાપગ્રહ ન હોય તે ખાસ જેવું. વળી ૨-૧૦-૧ મા ભુવનમાં શુભ ગૃહા રિથર હોય તેવા લગ્નમાં પણ કુંભ લગ્ન અને મંગલવાર ન લેવો અને શુભ લગ્નમાં દુકાનનું યદુર્ત કરવું. અથ ગાદીનું મુહૂર્ત
આસના ચતુષ્ક ચ મુખે ધિષ્ણુય ચતુષ્ટયું છે આગ્નેયાં તૃતીયં કદ્યાત્ નિરૂત્યાં ત્રય મેવ ચ | ૧ | પૃચ્છે ચતુષ્ટય દદાતુ વાયવ્યો તૃતીય તથા ઈશાળ્યાં તૃપીય દધાતુ મળે ધિષ્ણુય ચતુર્ય છે ૨ ૫ આયનાધો સર્વસૌખ્ય મુખે ચ નાસ્તિ વિયં ! આગ્નેયાં અર્થનાશાય નૈરૂત્યાં ચ શુભપ્રદ છે ૩ છે ૫૪ ભાગે મહા શ્રેષ્ઠ વાયવ્યાં áસ સંભવ ! ઈશાને ધન નાથાય મળે એવી શુભ ફલ પર ૪ ૫
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
ય
અથ ૨૮ નક્ષત્રથી દુકાની ગાદીનું મુ
(૧) પ્રથમ ૧ થી ૪ નક્ષત્રો ગાદી નીચે શ્રેષ્ટ, (૨) ૫ થી ૮ પૂર્વાભિમુખે ગાદી નૈષ્ટ, (૩) ૯ થી ૧૧ અગ્નિ ખૂણે નેટ, (૪) ૧૨ થી ૧૪ નૈરૂત્યે શ્રેષ્ટ, (૫) ૧૫ થી ૧૮ પૃષ્ઠ-પશ્ચિમે શ્રેષ્ટ, (૬) ૧૯ થી ૨: વાયવ્યે નેટ, (૭) ૨૨ થી ૨૪ ઈશાને વૈષ્ટ અને (૮) ૨૫ થી ૨૮ નક્ષત્રા મધ્યે માસન ઉપર શ્રેષ્ટ છે, મૃગ પુખ્યામિની ચિત્રા મંત્ર ગ રેવતી કરે. શશિ બૃહસ્પતિ શુક્રા વ્યાપારે શુભદાયકા 1
અથ વ્યાપારે નક્ષત્રાણિ-પાઠાંતરે વસ્ત્ર પહેરવાનાં નક્ષત્રા પણુ છે.
અશ્વિન્યાં બહુ વજ્રાણિ ભરણ્યાં ચ મહાપદ કૃત્તિકાયાં ઇત્યાગ્નિ રહિયાં વસ્ર સયદઃ ॥॥ મૃગે તુ મૂષકારેયા આર્દ્રાયાં મરણુ ધ્રુવ । પુનર્વસુ ધનમાયુઃ પુષ્ય સર્વાર્થ સાધક ારા અશ્લેષા તસ્કરા કોં મા મરણુમાદિશ્ચત । પૂ-કાયાં દડયેદ્રાજા ઉ-ફાયાં બહુ વા નાણા હસ્તેન સકામિત્ર ચિત્રા વજ્ર વિચિત્રદા સ્વાતો વિશિષ્ટ લાભસ્યાત્ વિશાખા પ્રિયદર્શન ૫૪ અનુરાધયા ભવેદ્ વ્યાધિ જ્યેષ્ટા વસ્ત્રસ્ય નાશન । મૂલેન કિશ્યતે વસ્ત્ર પૂર્વાષાઢન વ્યાધય: નાપા ઉત્તરા વજ્રા શેયા શ્રવણું નેત્ર રોગતા ધનિષ્ટાયાં ધનમાયુ: સ્તાક ભવતિ દારૂણે uku ધન્યા શતભિષા ચૈવ પૂર્વાભગ્નોત્તરી તથા 1 રેવતિ રત્નલાભાય વિજ્ઞયા વિવેક સુ હા નિધિ કાઢવાનું મુર્હુત
પૂર્વી ઉત્તરા હિણી ચૂલ મા અશલેશ ભરણી વિશાખા કૃત્તિકા માદ્રા જે વિશેષ ૫૬૧
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ રિસી પનર જેસાં વાણિજ વ્યાજ કલેશ
ભૂમિ ઠા લાર્ભ નહિં બોલ્યા હીર વિશેષ પ૨ અથ નિધિ ક્ષેપવા તથા દાટવાનાં સૂત્તે –
મઘા મૂલ પૂર્વીય વાયુ રિક્ષ, વિશાખાંતક સાપ માર્કવારે;
તિયૌનંદ પૂર્ણ ઘટાલિ મૃગે, નિધિ ક્ષેપણે ધૃત્ય કાર્યેષુ સિદ્ધિ છે
પશુ ખરીદવાનું મુહૂર્ત કર વિશાહ રેવસ્મણિ છઠ્ઠ ધનિષ્ઠા ગાય લીધી હવઈ ધારણ ઈસ હીર બતાય પ૬૩ સ્વાતિ શતભિષ પુષ્ય કર મૃમ આ પૂર્વાહ ચેષ્ટા મૂલને અશ્વની રેવતી અનુરાધાહ ૫૬૪ તેરસ બારસ ઈગ્યારિસી દશમી સરમી પંચ પડવા બીયતીય સૂરિજવાર લીજે પય સંચ પ૬૫ ગાયો મંગલ ભેસે બુધ ખર કહાં શનિવાર હય મય તજી સંવ હીર કહૈ અવર વાર શુભવાર પ૬૬ ખાંડ માંડા દાંતલે સાંતલિયે શશી કુખ
ભમર માંખિયે શૉમહલ કવિલે વાંકી મુખ પ૬૭ અથ પશુ કય વિક્ર શુભ મુહૂર્તો --
પૂર્વા ૩ મિત્ર દ્વયં મૂલે વાસ રેવતી કરે છે
પુનર્વસુ દ્રય ગ્રાહા પશુનાં કયા વિક્રયે જ અા ઊંટ, ભેંસ વગેરે જનાવર ખરીદવાનું મુહૂર્તઃ–
ધનિષ્ઠા, શતભિષા, પૂર્વાષાઢા, ચેષ્ટા, પુનર્વસુ, હસ્ત, અશ્વિની, મૃગશિર, રેવતી, અનુરાધા અને સ્વાતિ આ નક્ષત્રમાં પાડે, ભેંસ, ખચ્ચર, ઊંટ, કુતરા વગેરે ખરીદવા શ્રેષ્ઠ છે. અથ જનાવરે ખરીદવાનાં વાર પર નિષેધ –
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગો અંગારે પરિહરા, ભેંસડીમાં બુધવાર ઊંટ શનિશર પરિહરે, ઘડાં ગાડાં આદિતવાર.
ગુરૂવારે એ કલહલા, ફરી ન બંધ બાર, વળી
મંગલ મહિષી રવિ તુરી, બુધ બળદ શનિ ઊંટ
અસુરે અજા ન લીજીએ, ફરી ન બધે ખુટ. અથ જનાવરો ખરીદવાનાં નિષેધ નક્ષત્રો
કૃત્તિકા ભરણું ચિત્રા વિશાખા, ઉત્તરાત્રણે મઘા અશ્લેષા,
નવે નક્ષત્રે પદ લીજે, મરી જાય કે ચારને દીજે. પાઠાંતરે–
જે વેચે તે સુધા પ્રસંહાસે, જે લેવે તેને મૂલ નાસે. અથ પશુ નિર્ગમન નિષેધ–
અમાવાસ્યાષ્ટમી ત્યાજ્ય પૂર્ણિમા ચ ચતુર્દશી છે રવિવારે વનીય: પશુનાં ચ વિનિગમે છે ચિરોત્તરા રહિણું ચ શ્રવણેપિ વિવજિત:
એતેષ પશુ જાતિનાં અશુભ નિગમે ભવેત પારા અથ પશુ પ્રવેશ નિષેધ
ઉત્તરાસુ વિશાખાયાં રેહિયાં ચ પુનર્વસુ છે
નવમ્યાં ચ ચતુર્દશ્યામણમ્યાં નાનયેત પશુ પાલા વળી–
આઠમ ચૌદશને ચોપાયાં નિ હાણુ કરે ઘર આવ્યાં ચેથ આઠમને ચૌદશનું જોયું હાણ કરે ચિપાયું આવ્યું.
અર્થાત–-આઠમ તથા ચૌદશના દિવસે જન્મેલું જાનવરનું બચું કે આ બે તિથિએ ઘેર લાવેલું જનાવર ધણીને નુકશાન કરે છે. ૧ કરજહા–ટ, ૨ ક.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ પહેલા વલેણુનું મુહૂર્ત –
જવાનુરાધા મૃગ રેવતીષ દસષ ચિત્રા કરભાષા
શુભેષ વારેષુ સદાહિ સસ્ત મંથન કાર્ય પ્રવદંતિ સંત છે અથ છાણનું એવું માંડવાનું મુહૂર્ત–૨૮ નક્ષત્રે ગણવાં.
ખટ ભૂલે દે મસ્તકે, મધ્યે દાજે ચાર ચાર ચાર દિશિ દીજીએ, સર્વ તણે વિચાર. ૧
પૂર્વે સજન મેલાવડે, ઉત્તરે નવલા ભાગ, પશ્ચિમે કાંણુ કલકવે, દક્ષિણે વ્યાપે રાગ. ૨ મૂલે ખટ રસ નીપજે, શીર હવામીને ભાર; મળે તે રીંગ વસે, ડેસે તે ઘરની નાર. ૩
અર્થાત–રવિયાથી દુનિયા સુધી ગણવાં. તેમાં પહેલાં ૧ થી ૬ સુધી મૂલમાં=નીચે, ફલ શ્રેષ્ટ. પછી બીજા બે સાત અને આઠ માથેaઉપર, ફલ ખરાબ. પછી બીજાં ચાર નવથી બાર વચમાં મધ્યમાં, ફલ ખરાબ. પૂર્વ દિશામાં ૧૩ થી ૧૬ ઉત્તમ. દક્ષિણ દિશામાં ૧૭ થી ૨૦ ખરાબ. પશ્ચિમ દિશામાં ૨૧ થી ૨૪ ખરાબ. ઉત્તર દિશામાં ૨૫ થી ૨૮ નક્ષત્રે ઉત્તમ ગણવા.
કૃષિ હળ જોડવાનું મુહૂર્ત કર પંચાં રેવસ્સણિ ઉત્તર શ્રવણ તીય પુષ્ય પુનર્વસુ મૂલ મઘા મૃગ રહિણી હલ લીહ ૫૬૮ બીજ તીજ પાંચમ દશમી સપ્તમી તેરસી ઇગ્યાર બુધ ગુરૂ શુકાં હલ કયાં રિદ્ધિ હવૈ પરઆર ૫૬૯ ૧ અશ્વિની. ૨ હસ્ત. ૩ સ્વાતિ. ૪ વલેણું. ૫ કાગડા.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
હલચક તિય તિયતિય પંચ તિય પંચ તિય હલઆકાર હાનિ લાભ એકંતરે ગણી રવિરિસી શશી સાર પ૭૦ હલચકે રવિ રિસી ધુરાં દેઈ ગણે સંહાર દિન રિસી આવઇ જિહાં કનં જોઈશ હીરવિચાર પ૭૧ બલદ મરે પહેલે તીયે બીજે મલાદ મહ હેય ધનહાનિ તીરે લીયે પાંચ લિખમી હોય પર મેરે ધણી ચાયે તોયે પાછલી પંચઈ લાભ અંત તીરે હારિક દુખી દૂછે આ લાભ ૫૭૩
રાજમાર્તડ ગ્રંથના લોક ૮૮ માં બીજ વાવવા માટે નિષેધ છે –
રવો તાવ પાદસ્થ ભૂમે સંજાયતે રજઃ તસ્મારિન ત્રય તત્ત બીજ વાપે પરિત્યજેસ્ છે
અર્થાત-જ્યારે રવિયા=આદ્રા નક્ષત્રના પહેલા પાયામાં સૂર્ય પ્રવેશ કરે ત્યારે પૃથ્વો રજસ્વલા થાય છે. એટલે આ મહા નક્ષત્રમાં સૂર્યને પ્રવેશ થાય ત્યારથી ત્રણ દિવસ સુધી જમીનમાં બીજ વાવવું નહિ. અથ હલેતીયા ચુર્ત
સાતમી તેરશ ત્રીજશું, એકાદશી અને બીજ જાણિક પંચમી દશમી હતીયું રિસ્ક સિદ્ધ ઘર આણિ. ૧
અર્થાત–વિયાથી ૧ થી ૩ નક્ષત્રો સાલમાં, ૪ થી ૬ અણુમાં, ૭ થી ૯ સમેલે, ૧૦ થી ૧૪ કાંધે, ૧૫ થી ૧૭ ગોથણે, ૧૮ થી ૨૨ કાંધે, ૨૩ થી ૨૫ સમયે અને ૨૬ થી ૨૮ ઉપર છોડી દેવા–સંહાર માગે ગણવા એ પાઠ છે. ભાષામાં–
હલચક એમ પાઠવે, જે ભેગાવી ભાણ;
પહેલાં ત્રણુ પાછલર પડે, તે કરે અળદની હાંણ–૧ ૧ નાડીએ. ૨ સાલમાં..
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
બીજાં ત્રણ સોહામણું, ત્રીજા ત્રણથી હાણ, પાંચ વધારે દાંડીએ, નાડી મારે ત્રણ-૨ પાછાં પાંચે લક્ષમી વસે, વલી વયર હણ શેષ રહ્યાં છે ડાંડલે, કે વધારે બળદ ગમાંણ-૩ કાંધે કશુસાં છડે ધન, અણીયે પૂરે આશ, સાલ સમેલને ગેથણું, એ તે કરે વિનાશ –૪ હલ બુધવારે ન કત્ત વ્યં, નહિ જેમ શનિવાર;
શેષવારે શુભ ચિવ, કૃષિ કાર્ય વિચાર..-૫ અથ બીપ્તિ મુદ્દ–
સૂર્યભારગ: સ્થાપ્ય: ત્રિનાડકાંતરઃ કમાતું ! મુખેત્રીણિ ગલેત્રાણિ ભાનિ દ્વાદશ ચેકરે છે ૧ પુએ તુર્ય બહિઃ પંચ દિનાદિ ફલં વત્ | વદન ચૂરક વિંધાત ગલકેંગારક સ્તથા in ૨ ઉદરે ધાન્યવૃદ્ધિ પુછે ધાન્ય ક્ષયે ભવેત્ |
ઇતિ રેગભર્યા બાહ્ય ચકે બીપ્તિ સંશકે છે ૩ અથ ગાલ્લાના ધર ખીલા મુહૂર્ત– જીવ ચ ભાસ્કર દન બે હસ્ત મૂકે શાકેદ્રી શ્રવણ રહિણીષા કન્યા કચ લગ્ન વૃષ વૃશ્ચિક સિંહે શકટ ઘર બંધને શુભેચ સંજ્ઞકે
ઘર ખીલે –સુથારે ગાલાની બે ઉધો વચ્ચે એક મેટે ખીલ મારે છે તેનું નામ ઘર ખીલે છે. અથ શકટ ચક
ત્રિકં ત્રિક ચતુષ્ક ચ ત્રિ ચતુષ્ક મેવ ચ ત્રિ પંચ ચ સમાયુકતે શકટે ચ મહોત્સવ: | ૧ | બુધેરે ફલં ય ચાંદ્ર ભાંત કથા ગર્ગેનિ ચક્રાણિ વિયાનિ સદા બુધઃ ૨૨
૧ ક. ૨ ત્રડે. છાને કડ. ૪ કરમને જાણ
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૨ છે મૃત્યું જય ચક્રે સિદ્ધિ યા શુભેચ્છના રથાગે કુત્સિતાધ્યા ચ મધ્યે ચિવ સુખપ્રદં ૩
અર્થાત–સૂર્યનક્ષત્રથી ચંદ્ર નક્ષત્ર સુધી ગણતાં ૧ થી ૩ નક્ષત્ર કાગમ–ઉપર મૂકવાં, તે ખરાબ. ૪ થી ૬ સુધી જમાઈ ધુંસરીનાં છેડે મૂકવાં, તે ખરાબ. ૭ થી ૧૦ સુધી જમણું પડે મૂકવાં, તે ઉત્તમ. ૧૧ થી ૧૩ સાટીની જમણી બાજુ (થાળીયાના પાછલા આંગઠે જમણી બાજુ) મૂકવાં, તે ખરાબ. ૧૪ થી ૧૬ સાટીની ડાબી બાજુ (ઠાઠીયા–શાળીયાના પાછલા ડાબે આંગઠ) મૂકવાં, તે ખરાબ. ૧૭ થી ૨૦ બીજે પડે મૂકવાં, તે ઉત્તમ. ૨૧ થી ૨૩ ધૂસરાને બીજે-ડાબે છેડે (સમલે) મૂકવાં, તે ખરાબ ૨૪ થી ૨૮ ગાલ્લાના થાળામાં–વાવ મૂકવાં, તે ઉત્તમ.
ફલ–એ બાજુની સમેલનાં ૩-૩ મૃત્યુ કરે, બે બાજુનાં પડાનાં ૪–૪ જય મેળવે ત્યા સિદ્ધિ કરે, આગળના-કાગમાનાં ૩ માગે ભય કરે, પાછલાં–એ બાજુનાં આંગઠાનાં ૩-૩ દુઃખ કરે, વચલાં ૫ શ્રેષ્ટ ફલ આપે. પાઠાંતરે
રકારે લિખતુ ચકં ભાનુ ચં ચ યોજયેત્ રથા ત્રણ નખેત્રાણિ સમેલે દ્વિગુણું બુધેલ છે કે પા ષટ્ રક્ષાણિ પૃથ્ય ત્રીણિ પ્રદાપયેતા ચક: ષટ રક્ષાણિ મધે ત્રિણિ ચ નિક્ષિપેતા
ફલ
સમેલે ચ ચદા મૃત્યુ જયં ચ સિદ્ધદંડ ભય તથા
મુખે ચવતુ ઉત્પાત મધ્ય પૃષ્ઠ સુખપ્રદ છે પાઠાંતરે–
શકિટ ચક્રે પ્રવામિ ભાનુમાધ્ધ ત્રિ ધૂસરે સ્કંધ ત્રિણિ ત્રિમૈ ચ પા ચ ષટ રૂક્ષાણિ છે બ્રિણ ૨ પૃષ્ઠ ભાગકે ચ ષ રૂક્ષાણિ ! મળે ત્રીણિ પ્રદાયતુ છે
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધૂસરે સ્વામિનો હંતિ સકધે શકટ વર્ધન ! પા ચ ધનનાશાય પૃષ્ટ લક્ષમી પ્રદાપયેત્ ચકોઃ સુત નાથં ચ મધ્યે ધન સુખપ્રદા !
એવં જ્ઞાત્વા બુધે: સમ્યક્ શકટ ધાર ત્તતઃ | પાઠાંતરે–
ડભોઈના ભંડારની હરકલશની પ્રતના પન્ન ૧૮ પરથી
રચક્રમાહ-રાહુ ભેગવે તે નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર લગે ગણવું. સુર્ટો દીજે (અકયાકારે મૂકવા). મસ્તકે ૩ અશુભ. જમણી સમાલે 8 શુભ થા ૫ અશુભ, અગ્નિભય. જમણે ચક્રે= પૈડે શુભ હક્ષ, બલ ભલે. હાસ્ય લોં ધન આપે. પૂઠે અશુભ, પુત્ર કષ્ટ. ડાબે ચક્રે પેડ અશુભ, રાજદંડ, અનિભય. ડાબે સામેલે, બળદ મરે.
પંચક હીર કહે મવા ઉત્તશ કર શતભિક્ષ અનુરાહ પુષ્ય ધનિષ્ઠા રોહિણી જલ અક્ષય ગજગ્રાહ પ૭૪ અથ જલાશયારસે કૂપચક્ર -
રવીવારે જલ નાતિ સેમે પૂર્ણ જલં ભવેત્ | વાલુકા મવારે, બુધે બહુજલં ભવેત્ | ગુરૂ ચ મધુર તેય યુકે ક્ષાર પ્રજાયતે
શનિશ્ચરે જ નાસ્તિ કીતિત વાર૪ ફલં ૧૫ અથ જલાશયાર ન –
અનુરાધા, મઘા, હસ્ત, રેવતિ, ૩ ઉત્તરા, રેહિણી, મૃગશિર, પુષ્ય, ધનિષ્ઠા, શતભિષા અને પૂર્વાષાઢા. પાઠાંતરે-કૂપચકજલ સત્વર સ્વાદુ મચ્ચે ચ પૂર્વે રાખંડન ઇષ્ટ પાનીય અગ્ની ની દણિ રાક્ષસ સ્પર્ધનીવત્ ચિર પશ્ચિમે પુય પીયુષ કૃપાના
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
મરૂ બંધ પાતે અર્થપતી ચાર્થસિદ્ધિ વિષે તઢિષ શંભુ કેળુ
ત્રણ ! શિલાઈ લભે નાલ મૂર્તિ મૃગકેિ રણેરેણુકા રેહિણેયે ન પયઃ
ગુરૂ ક્ષીરવતુ ભાર્ગવે ક્ષાર વારી શનિ રંધ કૂપ; સ્થલ સિંહી
કેય : ૫ ન પૂર્ણ ભવેત્ કેતુના પ્રેત પીડ પ્રજાનાથ ભાત કુપચક્રે વિચાર્ય:
માં ૩ નેંધ-આ પાઠમાં નવગ્રહ ગણાવ્યા છે માટે તે સમયની કુંડલીનું ફલ હોવું જોઈએ. વળી પાઠાંતરે-કુપચકં–
રોહિણ્યાદો ગણુચેત રૂક્ષ યાવતિષ્ઠતિ ચંદ્રમા ! વૃત્તાકારે લિખેલૂ ચાર્ક મળે ત્રીણિ શુભપ્રદ મળે ચ અમૃતં વારી પૂર્વે ચ ભૂમિખંડન ! આનેયાં નિર્જલં પ્રેક્ત યાસ્ય ચ અ૫ જલં ઘર નૈરૂતે અમૃત વારિ પશ્ચિમે પ્રબલ જલં ! વાયવે ચ પ્રજાહિતિ ઉત્તરે જલતિષ્ઠત્તિ મારા ઈશાને લવણ ક્ષાર પચક્ર પ્રકીર્તિતા |
અર્થાત-- પારંભમાં રોહિણી નક્ષત્રથી ગણીને દનિયા સુધી ગણવું. મધ્યે-૪ દિશાઓમાં-૪ ખૂણાઓમાં- એમ કુલ ૯ જગ્યાએ ૩-૩ મૂકવાં તેનાં ફલ.
પ્રથમ મધ્યમાં ૩, ૧ થી ૩ સુધી થાય તે શુભ. સ્વાદ વાળું પાડ્યું અને જલદી પાછું આવે.
પછી પૂર્વે ૩, ૪ થી ૬ સુધી થાય તે અશુભ. જમીન ભાગે અને પડે. ખંડીત જલ. , અગ્નિ ખૂણે ૩, ૭ થી ૯ ,, ,, નિર્જલ. , દક્ષિણે ૩, ૧૦ થી ૧૨
અ અપ જલ. અનેરૂતે ૩, ૧૩ થી ૧૫ જ શુભ મીઠું પાણી
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
પશ્ચિમે ૩, ૧૪ થી ૧૮
મીડું છલા
છલ પાણી આવે. છે વાયવ્ય ૩, ૧૯ થી ૨૧ » અશુભ કાંકરા અને પથ
રામાં પાણી. , ઉત્તર ૩, ૨૨ થી ૨૪ , શુભ ઉત્તમ પાણી અને
દીર્ઘ પાણી. » ઈશાને ૩, ૨૫ થી ૨૭ , અશુભ ખારું પાણી.
અથ વિહિરી વાવ, તલાવાદિ (તિર્મયૂખે પૃ. ૨૧૨ શ્યક ૬૯) માટે મુહૂર્ત –
ચિત્રા, સ્વાતિ, પુનર્વસુ, મૃગશિર, મૂલ, અશ્વિની, રોહિણી, હસ્ત, પુનર્વસુ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, અનુરાધા, ઉત્તરા ૩, રેવતિ આ સેલ નક્ષત્રો. મકર, કુંભ અને મીન એ ત્રણે લગ્ન, તથા પંચાંગ શુદ્ધિમાં શુભ દિવસે, વાવ તલાવ ઈત્યાદિ દાવવાને આરંભ કરાવવો. આ નક્ષત્રોએ બીજ, ત્રીજ, પાંચમ, દશમ, તેરશ અને પૂનમ તિથિ હાય તથા બુધ, ગુરૂ, કે શુક્રવાર હેય. મેષ, સિંહ ને ધન આ ત્રણ લગ્ન સિવાયનાં બીજાં કોઈ પણ લગ્નમાં અને માહ મહિના પછી છ મહિના સુધી. અથવા-ભાગશર મહિનામાં વાવ તથા તલાવ ઈત્યાદિ જળાશયે ખેદાવવાને આરંભ કરે અને ખોદાવ્યા પછી આવેલા પાણીને જલોત્સગદિ સંસ્કાર કર્યા પછી જ તે પાણીને પીવા વગેરેમાં ઉપયોગ કરો. ધર્મશાસ્ત્રોમાં પણ લખ્યું છે કે-જે જલાશયને જલેત્સર્ગ વિધિ પ્રમાણે ન કર્યો હોય તે કરાવનારને તેનું મલવું જોઈતું પૂર્ણ ફલ મલતું નથી. અને દેવપૂજા, સંધ્યા, યજ્ઞાદિ કાર્યોમાં તે પાણી ઉપયોગમાં લઈ શકાતું નથી, માટે અવશ્ય જલેન્સગદિ સંસ્કાર કરવા જોઈએ. અથ જુના શ્રીધરી પંચાગે તલાવ --
સૂર્ય નક્ષત્રથી ૨ નક્ષત્ર પૂર્વ દિશામાં જલશોષ, ૨ નક્ષત્ર અનિખૂણામાં બહુજલ, ૨ નવે દક્ષિણ દિશામાં જહનાથ, ૨
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
ના રૂત્ય ખૂણામાં શુદ્ધ જલ, ૨ નક્ષત્રે પશ્ચિમ દિશામાં સ્વાદિષ્ટ પાણી, ૨ નક્ષત્રે વાયવ્ય ખૂણુમાં જલશોષ, ૨ નક્ષત્ર ઉત્તર દિશામાં સ્થિર જલ, ૨ નક્ષત્રે ઈશાન ખૂણામાં ખરાબ પાણી, ૫ નક્ષત્ર મધ્યમાં પૂર્ણ જલ, ૬ નક્ષત્રે પાણી આવવાના નાળામાં અમૃત જલ.
કેહર એટલે કૂવા ઉપર ચાકડા ચડાવવા માટે-બે બાજુ મેટાં લાકડાં જમીનમાં એક છેડે ઘાલીને ઊભાં વાંકાં રાખી તેની મધ્યમાં ચાકડે ચડાવવામાં આવે છે, તે ચાકડાને મારવાડમાં કેહર કહે છે. અને જમીનમાં ઘાલેલાં બે લાકડાંને બે કહે છે.
વાડી પણ ચિત્ત વિશાતાં શતભિસાં ઉત્તર કર અનુરાહ
રેવસણ મૃગ રોહિણું મૂલ પુષ્ય તરૂવાહ પ૭૫ અથા લતા ઓષધિ રેપણું મુહૂર્ત
શ્રીકંઠ સહુવ વસુ શત તારિકા ચા શાક્ષ પુષ્ય શશિ ચંદ્ર બલે ચ પક્ષે છે પૂર્ણા જયતિથિ ગુરૂ ભૂવુ વાસરેષ
દારામ પાદમલતૌષધિ રોપણું ચ ાલા અથ ખેતી વાઢવાનું મુહૂર્ત
પૂર્વી ૩, ઉત્તરા ૩, અશ્લેષા, મઘા, શ્રવણ, ચેષ્ટા, આર્તા, ધનિષ્ઠા, કૃત્તિકા, મૂલ, મૃગશિર, પુષ્ય, હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ આ ૧૯ નક્ષત્રાએ શુભ વાર અને શુભ લગ્ન હોય ત્યારે વાઢવાનું શરૂ કરવું.
સેમવાર, બુધવાર, ગુરૂવાર અને શુક્રવાર આ ચાર વારે ૧ શ્રવણું. ૨ ધનિષ્ઠા. ૩ અશ્વિની.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
તથા બીજ, ત્રીજ, પાંચમ, છઠ, સાતમ, આઠમ, દશમ, અગિયારસ, તેરશ અને પૂનમ આ તિથિઓએ ઉપણવું. અથ નવું ધાન્ય ખળામાંથી ઘેર લાવવાનું મૂહુર્ત
હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, ઉત્તરા ૩ મઘા, ધનિષ્ઠા, રહિણ, મૃગશિર, પુષ્ય, શ્રવણુ, અનુરાધા, રેવતિ, ભરણી આ નક્ષત્રો. સમવાર, બુધવાર, ગુરૂવાર, શુક્રવાર આ ચાર વારે. બીજ, ત્રીજ, પાંચમ, દશમ, અગિયારશ, બારશ, તેરશ અને પૂનમ આ તિથિઓએ શુભ લગ્નમાં અનાજ ઘેર લાવવું જોઈએ. અથ અરહેટ-ધા-કેલ ઈત્યાદિ ચાલુ કરવાનું મુહૂર્ત–
મૃગ, ધનિષ્ઠા, અશ્વિની, હસ્ત, ચિત્રા, અનુરાધા, સ્વાતિ, પુષ્ય, ચેષ્ટા, પુનર્વસુ અને રેવતિ વગેરે તિર્યમુખ નક્ષત્ર લેવાં અને શુભ વાર શુભ તિથિ અને શુભ લગ્ન આવે છતે ઘાણી. કેલ, અરહટ વગેરે યંત્ર ચાલુ કરવા.
કુંભારને નિભાડા ચેતાવવાનું મુહૂર્ત આમાં દર્શાવ્યું નથી. પરંતુ ચર ચલાદિ નક્ષત્રમાં આગ મુકવી-દાહ કરે વગેરે જણાવેલું છે. કલાલની ભઠ્ઠી માટે પણ આ જ નક્ષત્રો લેવાં.
કુવાના અરહટ, ચિચુડા, ઘાંચીની ઘાણી, શેરડીનાં કેલુ, આટાની ઘંટી વગેરે કઈ પણ મશીને પ્રથમ ચલાવવામાં તિર્ય. મુખ નક્ષત્રો લેવાં.
અથ તિર્મયુખે મિશ્ર પ્રકરણ ક ૮૯ માં નાગવહાણ ચલાવવાનું મુહૂર્ત આ પ્રમાણે બતાવેલ છે.
યેષ્ઠભયં વિશાખાદ્ધ શહિણી ભરણ દ્વયમ ! આશ્લેષાં ચ વિહાયાન્ય નક્ષત્રકે ગુરી ભૂગી છે સલ્લને સત્તિથી નાવ ઘટ્ટન તારણું શુભમ ૧દા
અર્થાત– ષ્ઠા, મૂલ, વિશાખા, આઠં, રોહિણી, ભરણી, કૃતિકા અને આલેષા. આ આઠ નક્ષત્ર છોડીને બાકીનાં નક્ષત્ર લેવાં. વાર રવિ, ગુરૂ અને શુક લેવા. શુભતિથિ, શુભ લગ્ન અને શુભ ગ્રહ અથવા શુભગ્રહની દષ્ટિ હોય તેવા શુભ લગ્નમાં
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
રપ૭ નવું વહાણું બનાવવું તથા પહેલી વખત પાણીમાં તરતું મૂકવું જોઈએ. અથ નાવ ચક્રમ (તાછોક્ત
વિશાખા કૃત્તિકા ચેષ્ઠા ભરણી રહિણી તથા
એષાયામુતે નાવા પર તીરે વિનશ્યતિ છે ૧ . અથ મુહૂર્તમાર્તડ તથા તિર્વિદાભરણે કુંભારના ચાકનું મુહૂર્ત
રવિયાથી દુનિયા સુધી ગણતાં પ્રથમનાં ૪ ઊભી ખીલીમાં તેનું ફલ ખરાબ, ૫ થી ૮ ચાકડાના વચમાં તે શુભ, ૯ થી ૧૨ પૂ ખરાબ, ૧૩ થી ૧૬ દક્ષિણે ખરાબ, ૧૭ થી ૨૦ પશ્ચિમે શુભ, ૨૧ થી ૨૪ ઉત્તરે શુભ અને છેલ્લાં ચાર, ૨૫ થી ૨૮ તે હલાવવાનાં ઇંડા ઉપર તે અશુભ જાણવાં. તિર્યસૃખ નક્ષત્રો લેવાં અને થિર કે દ્વિસ્વભાવ લગ્ન લેવું. અથ દેવું કરવામાં તથા આપવામાં વાર નિષેધ–
સંક્રાંતી વૃદ્ધિને ચ હસ્તક્ષે રવિ ભામ: * ન ચ ગ્રાહાં રૂણું ચસ્મારશે તત્ સ્થિરં ભવેત્ | રૂણું ભોમે ન ગૃહીયાતુ ન દેયં બુધવારે, રૂણ છે મુજ કુર્યાત્ સંચયં સેમ નંદને છે
કેટામાં ધાન્ય ભરવાનું મૂહુર્ત પંચમી શનિ પૂરવા મા મૂલ ભરણી અસલેશ શ્રવણ વિશાખા કૃતિકા ભરે ઠાર વિશેષ ૫૭૬
પ્રતિષ્ઠા મહાદેવ મૂલ ઉત્તર નૈ(કર) રોહિણી મૃમ રેવસ્મણ વેવ (છઠ્ઠી) સવણું દુગ પુનર્વસુ દુગ અનુરાહા સવિ દેવ (દિઠ્ઠી) પ૭૭
પુષ્ય શ્રવણ બંભા ઠ ધનદ ઠ અનુરાહ હતમાંહે સૂરિજ ઠ ઇંદ્ર ઠ ધનિહાહ પ૭૮ ૧ બુધે.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
નામયક્ષ રાક્ષસ પમુહ મૂલ પુષ્ય પડિવાઈ સરસતિ ગણપતિ રેવતી જૈન (બુધ) દેવ શ્રવણઉ પ૭૯
જૈન પ્રતિષ્ઠા ઉત્તરતિય શ્રવણાંતિય પુનર્વસુ તુમ અનુરાહ માયા મૂલાં મૃગ રોહિણી રેવય કર જીનનાહ ૫૮૦ રવિ શશી બુધ ગુરૂ શુક્ર શનિ એહ પ્રતિષ્ઠાવાર હીર કહૈ મંગલ તજે જોઈશ એહ વિચાર પ૮૧
પ્રતિષ્ઠામાં માઘાદિ પાંચ માસ લેવા, તેમજ અષાઢ અને શ્રાવણ મહીના લેવા. ચૈત્ર નથી લેતા.
સમ, બુધ, ગુરુ અને શુક્ર એ વાર લેવા.
ત્રણે ઉત્તરા, રેહિણી, પુનર્વસુ, પુષ્ય, મૃગશીર્ષ, હસ્ત, ધનિષ્ઠા, મૂલ, અનુરાધા, રેવતી અશ્વિની, અને સ્વાતિ એ નક્ષત્રો લેવાં.
પૂર્ણ અને જયા તિથિઓ લેવી. મેષ, વૃષભ, સિંહ, વૃશ્ચિક અને કુંભ એટલાં લો લેવાં.
ઔષધ લેવાનું મુહૂર્ત રેવ અશ્વની મૂલાં મૃમાં પુનર્વસ પુષ્ય હત્ય ચિત્રા સ્વાતિ શતભિશાં શ્રવણ ધનિષ્ઠા સાથે ૫૮૨ અનુરાહા રિસી તેરસી શુભવાશે તિથિ યોગ ઉષધ લીજૈ હીર કહૈ જીમ જઇ સવિ રાગ ૫૮૩ કેટલાકના મતમાં મંગળ સિવાયના બધા વાર ગ્રાહૃા . હસ્તત્રયેળનુરાધાયાં ખૂલે પુષ્ય શ્રવયે મૃગભે રેવતિયુમે પુનર્વસ્વ વિ જન્મ
દ શુકેજય સૂયણ વાસરે સથિાપિ દ્વિસ્વભાવે શુભે લગ્ને શુદ્ધ ઘનમૃતિવ્ય
ભાષ શુભદ્ર પ્રેક્ત દા શકુનત્તમમ રેવતી, અશ્વિની, પુનર્વસુ, હસ્ત, પુષ્ય, ચિત્રા, સ્વાતિ,
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
રિટ શ્રવણુ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, અનુરાધા, મૂલ, મૃગશીર્ષ આ નક્ષત્રો દવા બનાવવાના, ખાવાના તથા આપવાના કાર્યમાં શુભ છે.
પટ્ટી લગાડવાનું મુહૂર્ત ભદ્રા રિકતા તિથિ લહી મા ભરણ પૂર્વાહ હીર કહે રવિ ભગુ ગુરૂ કા કીયાં સુખ થાય ૫૮૪
રાગ મુકિત સ્નાન તિથેિ અમાવસી શકે શશી રહણી રેવે સાય મધા ઉત્તરા અહિ પુનર્વસુ રાગી ઉઠી નાય ૫૮૫ છઠ્ઠાઠુમી પૂનમ વિસે રવિ વૈધત વ્યતિપાત ભદ્રા ભેમ સંક્રાંતિ દિન શિર નાહ્યાં ઉત્પાત પ૮૬ પાપગ્રહ બીચે તીયે ચોથે પણ સમ નવ દશ ઈગ્યા ચર લગન આવ્યાં થકા રોગી નાવણ ઉદાર ૫૮૭
રોગ મુક્તસ્નાન છઠ્ઠા હસ્થ પુનર રિસ ચંદ હીન દિન જાણું રિતા તિથિ જેમ હું રોગ મુક્તિશિર નહાણ ૫૮૮ હીર કહે મૂલાં મૃમાં કૃતિકા ચિત્ત વિશાહ પૂર્વોત્રય શ્રવણ ત્રય અશ્વની નિ અનુરાહ ૫૮૯
નુતન વસ્ત્ર ધારણ મુહૂત વિય દુર્ભ પુનર્વસુ દુમ પુષ્ય હલ્થ ધનિક ઉતરાત્રય રહિણીનાં વરસાભરા પ્રગટ્ટુ પ૦ રવિ નીલાં બુધ પીયલો શનિ કાલાં લેમ રક્ત હીર કહે ગુરૂ શશી ભૂગુ પહેરે ધવલાં વસ્ત્ર ૫૯૧
વાસણ ખરીદવાનું મુહૂત ભાણ લીજે સમ ગુરૂ રેવજિતુ હસ્યાં ચિત્ત અનુરાવા યુગ અરસનિ પુષ્પાં રિસિ સુ પવિત્ત પર
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રેત ક્રિયા
પ્રેત કાજ ચંદ્રાંગુરૂ થાવર છાં ત્ય અસલેસા સ્વાતી પૂષાં રેવસ્ટનિસણુત્ય ૫૯૩ અવર રસી તજી હીર કહું લે ગેહાધિપ ચક્ર ખેતકાજ તત્ર પ્રીયે જીમ થાએ આણંદ ૫૯૪ સગીત શીખવાનું મુહૂ
કરવામાં ભદ્રા ભરણી માસ અતિ સંક્રાંતિ પંખ અધા બુધ સુત તજી રાગિણી કીજૈતતિ ૫૫
નામશ
નાટારભ નિ} સુષ ચૈત્રય શતભિષ જિ ઉત્તર ને અનુરાધ પુષ્ય શુભવારાં શુભ દ્ધિ પ૯૬ જન્મ નક્ષત્ર વર્જ્ય મુહૂ જનમ રિસી સવિ કામ શુભપિણ અશુભ પંચેઇ ક્ષાર ક્રમ ઔષધ ગમણુ વાદ વિવાહ તજેઇ ૫૭ જટા રાખવાનું મહત
કાતિ માગશર ફાગુણે શ્રાવણ જેમ વિશાહ શ્રવણ પુનઃ સુ પૂર્વી કર મૃગ ચિત્તા ઉષાહ ૫૯૮ રેવય રિસી ને સ્થિર લગન શુભતિથિ ને શુભવાર કેશ રખાયાં હીર કહે ગુણ ચિહુ વરણ વિચાર ૫૯૯ વિમાં ઢાઇ વિજ્ઞાન વૃદ્ધિ ક્ષત્રિ વૈરી નાશ વૈશ્યાં ને વાધે વણિજ ચુદાં રહે મુખવાસ ૬૦૦ પ્રથમ મદિરાપાન મુહૂત
ત્રણે પૂરવા આદા મૃગ જેષ્ઠા મૂત્ર અસલેશ ભરણી શતભિષ રિસ દશમી સુરાંપાન સુવિશેષ ૬૦૧ રાગ્રહણ સ ચિત્તાઇ પાંચે પરસાં પુષ્ય પુનર્વસુ એય ઉત્તરા રેવય જીવ ભૃગુ સૂરજ શસ્ર ગહેઈ ૬૦૨
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
ખડ્ગ ચક્ર
ખડ્ગ ચક્ર સરિસી શીશ રહિ સમ મુઢિ સગ મઝિ સાત રિસી થાયે અણુિ રવિસિી શશી રિસી બુઅિ ૬૦૩ ખગ શીશ જય મુÎિભય મધ્યે લાગે થાય અણિ મિત્ર થાયે અવરસી હીર ઇસે સમઝાય ૬૦૪ પુનર્વસુ ઢચેમ્પિન્યા રાહિશ્યામુત્તરા ત્રયમ્ । પૌષ્ણુ મિત્રા વિશાખા ચ સ્વાતિ ચિત્રા તે તથા ૫ ગુરૂ યુધ્ધ સૂર્યશ્ચ વારે ચ શસ્ત્ર ધારણુમ્ । હાથી ઘેાડા લેવાનું મુર્હુત
ધેડા લીજેપુન સુ મગશિર શતભિષ નૈ સ્વાતિ પુષ્પ નિષ્ઠા રેવસનિચિત્રા ગજ વિખ્યાતિ ૬૫ અથ ક્ષત્રિ આદિને અભ્યારણુ સુત્ત
રવિયાથી દનિયા નક્ષત્ર સુધો ગણવું. તેનુ' શુભાશુભ સ્કૂલ, યસ્મિન છેૢ ભવેત્સર્ય તકાદો ત્રીશુ મસ્તકે 1 સુખે ત્રીશુિચ્ચ દાતવ્ય હૃદયે પંચ વિનિર્દિશેત્ ॥૧॥ ચરાભ્યાં વસૢ ૮ ચૈવ પુછે ચવારિદાપયેત્ । પૃષ્ઠે ચ દીયતે વેદ ૪ એવં રૂક્ષ નિયેાજિતમ્ III લ-
શિરે મુખે જય' ચૈત્ર, હૃદયે લાલ મેવ ચ ! ચરણાભ્યાં ભુો ભંગ, પુચ્છે હાનિ વિનદિ શેત ાણા પૃષ્ઠ લક્ષ્મી માનેાતિ અશ્વચક્ર વિધીયત
અથ અશ્વારોહણ મુર્ત્ત-પાઠાંતરે-(બહુ પ્રાચીન પૂત્ર ઉપરથી) અનાકાર લિખેંચ્ચ સાભિજિત ભાનુભ` ન્યસેત !
ધે ચ સૂર્ય ભાપંચ, પૃષ્ઠ ચ દશ ૧૦ વિયસેત્ ॥૧॥ પુઅે ઢોર દીયતે પ્રાજ્ઞ ચતુ: પાદે ચતુષ્ટયમ્ । ઉત્તરે પાઁચ છ્યિાતિ મુખે “ તુરગણ્ય ચ ારા
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
લ
ધન લાભ મુખે સમ્યક્ વાઇનસ્ય મૃતદરે ! ચરણસ્થ રહે ભગો પુચ્છે પત્ની વિનતિ પ્રણા અર્થ સિદ્ધિ ભવેત્કૃષ્ઠ સ્કંધે કાંધ પતિ વેત્ । ઇત્યેવમન ચક્ર' સ્યાત્ પ્રોક્તોય બ્રહ્મયામલે ાઝા અથ સન્નાહ (અખ્તર) શસ્ત્ર સકલાયુધ ધારણ કરવાનુ સુત્તુંપુષ્પસાદિતિ ચિત્ર પદ્મતનયે શક્રૉત્તરા રેવતિ
સ્વાતો વાળ વિશાખ મિત્ર શશિ જે ભાનુરૂ ભાવે ૫ કુએ કીડે મૃગે ચ નૃપતો ચંદ્રે થુલે વિક્ષતિ । સન્તાહ શર વજ્ર કુત રિકા ધાર્યું તૃણા સિદ્ધ યે ॥૧॥ અથ મલ્લયુદ્ધ કરવાનું મુહુર્ત્ત-
અશ્વિને શશી ચ પૌષ્ણુન ધ્રુવ ચ મા સુત્તાઈ શશિજે જયાતિથિ ય કર્ક સિદ્ધ મકરાદિ વિલગ્ને મલ્લયુદ્ધ મધિયસ્ય સિદ્ધતિ ॥ રાજાન
નૃદરશન રહિણી મૃગાંઉત્તર પુષ્ટ કરાંડુ રેવસણિ જિાં શ્રવણ શુભવામાં અનુરાહ ૬૦૬ અથ રાજ્યાભિષેકનુ મુ—
રેવસ્ટણિ રાહિણી ગાં પુષ્ય શ્રવણ અનુરાહ; ઉત્તરાત્રણે જ્યેષ્ટ કર મૂલ વિ જે નરનાહ.
પાઠાંતરે–કર=હસ્તના બદલે પુનર્વસુ છે.
સમજુતી-જે લગ્નમાં જન્મ હોય તે લગ્નના સ્વામી અને જન્મ સમયે જે રાશીના ચંદ્રમા ચાય તે રાશીના સ્વામી અને અભિષેક વખતે જે ગ્રહની દશા હાય તે ધણી. સૂર્ય, મગલ, તારા, ગ્રહ અલવંત હાય અને ગુરૂ, શુક્રના અસ્ત ન હાય તેવા ઝુલયેાગમાં રાજાને અભિષેક કરવું.
રિત્ર, સામ, બુધ અને ગુરૂ મા ચાર વાર લેવા, રવતિથી
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહા સુધીના ૧૧ નક્ષત્રો લેવાં. રવિ સોમ ગુરુ ત્રયમ છે એ નક્ષત્ર પાટ નુN કેટી વર્ષ ચ તે તપમ છે આ પ્રમાણેને પાઠ છે. પાઠાંતરે રાજાને ગાદીએ બેસાડવાનું મુહૂર્ત– ઉતરાત્રય શહિયાં ચિત્રાનુરાધા ફેવતિ | મૃગે પુષે તથા હસ્તે ચેષ્ટાધિની કૃતિ તથા ૧૫ રવીવારે બુધે શક ગુરૂ સોમે બે વિધો છે શુભ શીદિયે શહા સ ચ રેખ રણ રાજા રાજપદે તિષ્ટ બહુ તેજ સુખપ્રદમ છે
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રયાણ
કાઈ પણ મુર્ત્ત જેવું ડાય તે કાર્ય કરનારની પ્રથમ રાશી જોવી-એ નામ ડાય તે કયા કાર્ય માં કયા નામથી ગણવું તેના ભેદ. અથ જન્મ રાશી માથ
આપદા રાગ કષ્ટાયાં વિવાહે ગ્રહ પૂજને ! જન્મરાશી પ્રધાનત્વ નામ રાશીન ચિતચેત્ ॥ ૧ ॥ વાણિજ્યે વ્યવહારે ચ લાભાદિ ગ્રહ ગેાચરે 1 જન્મરાશી પ્રધાનત્વ નામરાથી ન ચિંતયેત્ ॥ ૨ ॥
પાઠાંતર-
વિવાહ શુભ માંગલ્યે પુન્યો મહુગાચરે જન્મરાશી પ્રધાનત્વ નામરાશી ન ચિંતચેત્ ॥ ૩ ॥
અથ નામરાથી ગ્રાહ્ય
દેશે એ પૂરે ગ્રામે પંચમ રાજસેવન નામરાશી પ્રધાન ચ જન્મરાશી ન ચિતચેત્ ॥ ૧ ॥
પાઠાંતર-
દેશે ક્રૂરે પૂરે ગ્રામે સગ્રામે રાજસકટ
નામરાશી પ્રધાનત્વ જન્મરાશી ન ચિંતયેત્ ॥ ૨ ॥ પુનઃ પાઠાંતર
દેશે ગ્રામે ગૃહે યુધ્ધ સેવાયાં વ્યવહારકે 1 નામરાશી પ્રધાનત્વ જન્મરાશી ન ચિતયેત્ ॥ ૩ ॥ અથ ખાર રાશીને તિથિ ઘાત
==
નંદા વૃષ કું બે મકર તુલાયાં ભદ્રા ધન મીને મરણાં કરાતિ જયા મિથા કન્યા રીક્તા મેષ કચેઃ પો સિદ્ધ વૃશ્ચિક
કાલ વંતી ચ પા ॥ ૧ ॥
મેષાદિ ૧૨ રાશિને નંદાદિ તિથિ ઘાત ચક્ર.
Epping
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથિ રાશી નંદા-વૃષ, કુંભ, મકર અને તુલા ભદ્વા–ધન અને મીન જયા–મિથુન અને કન્યા. રક્તા–મેષ અને કર્ક
પૂર્ણા–સિંહ અને વૃશ્ચિક. અથ બાર શશીઓને વાર ઘાત
મેષરાશે રવીવાર: વૃષસિંહાંગના શની ! મિથુને ચંદ્ર ઘાતં ચ બુધ ઘાત ચ કર્કટે છે. તુલ કુંભો ગુરૂ ઘાત મકરે ભૂમિનદન: ધન વૃશ્ચિક તથૈવ મીન વર્જયેત છે ૧ |
-ઈતિ વાર ઘાત. અથ મેષાદિ ૧૨ રાશીને વાર ઘાત
મેષને રવીવાર, વૃષ, સિંહ અને કન્યાને શનીવાર, મિથુનને સોમવાર, કર્કને બુધવાર, તુલા અને કુંભને ગુરૂવાર તથા ધન, વૃશ્ચિક અને મીનને શુક્રવાર ઘાતક જાણવો.
મેષ જન્મ મઘા પ્રેતા વૃષે પંચમ હસ્તક મિથુને નવમે સ્વાતિ કર્ક અનુરાધ: ૧ છે સિંહે ષટું મૂલ પ્રેત કન્યાયાં શ્રવણે દશ તુલે ચ શતભિષા ત્રિણિ વૃશ્ચિક સપ્ત શેવતિ | ૨ | ધને ચ ભરણ વેદા કરે ચન્ટ રોહિણી
કુંભે ચકાશે આર્કા મીને દ્વાદશ સર્ષભે છે ૩ અથ મુહર્ત ચિંતામણિ ગ્રંથના આધારે બાર રાશીને ચંદ, તિથિ, વાર અને નક્ષત્ર ઘાતકના હેક
જન્મેદ નંદાકે મવા ચ મેરે વૃષે શનિ પંચમ હસ્તપૂર્ણ મિથુને નવો સ્વાતિ શશો ભદ્રા કર્મો નુરાધા બુધયુમભા' સિંહ શનિ ષષ્ટ જયા ચ મૂલં પૂર્ણ શનોદિગ શ્રવણું ત્રયં ચા ગુરૂ રિક્તા શતાત્રિને નંદાડલિકે રેવતી સપ્ત શુક્રઃ ૨ ૧ ગ્રંથમા અનંત છે, પરંતુ વાસ્તવિક ભદ્રા જોઈએ.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાપે ચતુઃ શુક્ર જયા ભરણિ મૃગાષ્ટમે રહણી જેમ રિકતા
કુંભે ચાહ્ન ગુરૂ સંભમ ઘાત:નસજ્ય બન્યા ગુરૂશુક્ર પૂર્ણા અથ ૧૨ રાશીઓને ઘાતાષ્ટકમાસ ૧ વાર ૨ નક્ષત્ર ૩ તિથિ૪ કરણ ૫ ગ૬ પહેર૭
અને ચંદ્ર ૮ મિષચ કાતિકે ભાનુ મઘા ષષ્ટી પર્વ તથા છે વિકુંભ પ્રથમ યાને જન્મચંદ્રસ્ય ધાતિક છે ૧ / વૃષભે માર્ગશીર્ષ પૂર્ણાયામ ચતુર્થીક બાણ ચંદ્રા નક્ષત્ર વિષ્ટી મદાધિ ઘાતક છે ૨ મિથુનસ્ય શુચિ સ્વાતિ ચતુષ્પદ દશમી તથા પરિઘ નવમે ચંદ્રો પૂર્વયામ ઘાતિક: ૩ કર્કસ્યશ્ચ પોષ માસસ્ય ષષ્ઠી ચ દશ મિત્રભં દ્વિતીય ચંદ્રમા નાગ વ્યાઘાત પૂર્વયામક મજા સિંહસ્ય જયેષ્ઠ માસસ્ય દશમી સુલભ કતિ ! બાલવં ચ રસશ્ચંદ્ર પૂર્વયામ શનિશ્ચર: પા કન્યાયા ભાદ્રપદા શૌરી કોલવં શ્રવણાષ્ટમી દશમસ્કંદ્રમા શૂલં પૂર્વ યામશ્ચ ઘાતિક: શા તુલાયાં માઘ માસય દ્વાદશી વારૂણું ગુરૂ તૃતીયāદ્રમા શુલે તેતલ સૂર્ય ઘાતક: ૭ આશ્વિને દશમી પાત રેવતિ સસ ચંદ્રમા ! તૃતીય પ્રહરઃ શુક્રો ગર ચે વૃશ્ચિકસ્ય ચ u૮૫ ધનુષે શ્રવણે માસ દ્વિતીયા તૈતલ ભગુડ ! ચતુર્થ ચંદ્રમા વજી દ્વિતીય પ્રહરી યમ: શા મકરસ્ય માધવ ભૌમ દ્વાદશી રહિણી તથા 1 વતિ નાગચંદ્રશ્ચ સૂર્ય યા શકુનિક: ૧૦ ૧ અને ૨ પાઠાંતરે-કુંભે જયા ગુરૂષાદ્રી ચમેદશ સ્તયા મીને પૂર્ણ ભશ સાપ દાદરો ન શોભના ઈતિ છે કે પાંચ.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુંભસ્થ રભ ચેત્ર ચતુથી વણિજે ગુરૂ અતિગંજ શિવ: ચંદ્રો તૃતીયઃ પ્રહર ધમાઃ ૧૧ મીનસ્ય ફાલ્ગણે શુક્ર દ્વિતીયા અં% સાપm : કિસ્તુનું દ્વાદશ ચંદ્ર સુર્ય યામોહિ ઘાતિકા ૧રા ઇતિ ૧૨ રાશીના ઘાતાષ્ટક-શુભ કાર્યો વર્ય. મારવાડી પંચાંગના ઘાતાષ્ટક કેકમાં ને આ નીચેના પાઠમાં
અથ ૧૨ રાશીને ઘાતાષ્ટક પાઠાંતરે–લગ્ન, માસ, વાર, નક્ષત્ર, ગ, કર, દિશા અને ચંદ્ર (આ પાઠમાં તિથિ નથી). ૧ મેષ રાશીસેંતીસ પલ મેષ લગ્ન ચ ભુત રવિ માસ કાર્તિક મઘા
નક્ષત્ર છે વિકુંભગ બવં ચ કરણું દિશા દક્ષિણ જન્મ ચંદ્રશ્ય ઘાત
છે ૧ ૨ વૃષ રાશીવૃષ લગન પલ તીસ મુક્ત શનિવાર હસ્ત પ્રીતિ એગ બાલવ
કરાણું ? મૃગશીર માસ પશ્ચિમ દિશામાં પંચમે ચંદ્ર ઘાત મુનિ
વદંતિ છે ૨ ૩ મિથુન રાશીમિથુન લગ્ન પલ ચાલીસ મુક્ત સેમસ્યવારે સ્વાતિ નક્ષત્ર શોભનયોગ તૈતલ કરણું પિષ માસ ઉત્તર દિશામાં નવમો ચંદ્ર
ઘાત એ છે કે જ કર્ક રાશીચાલીસ પલ કર્ક લગ્ન ભુત બુધવાર અનુરાધા નક્ષત્ર આયુર
લં ચ ાં ચેષ્ઠ માસ દક્ષિણ દિશામાં દ્વિતીયે ચંદ્ર વણજ કરણ
વાત છે ૪
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫ સિંહ રાશીસિંહ લગ્ન પલ એકાવન ભુક્ત શનિશ્ચર વાર મૂલ નક્ષત્ર
વૃદ્ધિ ગં ! નાગ કરણ ઘાત શ્રાવણ માસ પૂર્વ દિશામાં ષ ચંદ્ર ઘાત પાર ૬ કન્યા રાશી— કન્યા ચ લગ્ન પલ ચાલીસ ભુત શનિશ્ચર વાર શ્રવણ
હર્ષ ગ ગરં ચ કરણું ભાદ્રપદ માસે પશ્ચિમ દિશાચાં દશમ
ચંદ્ર ઘાત છે ! ૭ તુલા રાશીતુલ લગ્ન પલ તીસ સુતં ગુરૂગ્ર વાર અશ્વિનિ નક્ષત્ર ધ્રુવ
ગં ચ છત ! બવ કરણું ચ કિમ્બુન્ન આષાઢ માસ સપ્તમે ચંદ્ર દક્ષિણ
દિશામાં ઘાતક છે ૭ | ૮ વૃશ્ચિક રાશી— વૃશ્ચિક લગ્ન પલસત્તાવન ભુક્ત શુરસ્ય વારં વતિ નક્ષત્ર
વ્યાઘાત ગ ા શકુનિ કરણું ચૈત્રસ્ય માસ પશ્ચિમ દિશેય સપ્તમે સંદ
ઘાત ! ૮ છે ૯ ધન રાશીધનસ્ય લગ્ન પલ છનનું ભુક્ત શુક્રશ્ય વારં ભરણી નક્ષત્ર
વ ચ ચોગ છે કૌલવ કરણું ચ વૈશાખ માસે ઉત્તર દિશામાં ચતુર્થી -
ઘાત ! ૮ . ૧૦ મકર રાશીમકર લગ્ન પર તેસઠ ભુક્ત મર્ચ વાર રોહિણી નક્ષત્ર
ગંજસ્ય રોગ ! બાલવ રણું શ્રવણ માસ પૂર્વ દિશામાં અષ્ટમ ચંદ્ર ઘાત
* આ પાઠમાં અને કરણ એ બે મeખા છે
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧ કુંભ રાશીકુંભસ્ય લગ્ન પલ એકતાલીસ ભુત ગુરૂ ચ વાર આતા
નક્ષત્ર શોભન ચે ા ચતુષ્પદ કરવું ચેપ્ટસ્ય માસ દક્ષિણ દિશામાં એકાદ ચંદ્ર
ઘાત ! ૧૧ ૧૨ મીન રાશીમીનસ્ય લગ્ન પલતીસ ભુક્ત શુક્રસ્ય વાર અલેષા નક્ષત્ર
ગંજસ્ય યુગ છે બાલવ કરણું ફાગુન માસ પૂર્વ દિશામાં દ્વાદશ ચંદ્ર ઘાત
a ૧૨ છે. ઈતિ ૧૨ રાશીને ઘાતાષ્ટક–આ ઘાતાષ્ટક પ્રમાણે, નૂતન વઆલંકાદિ ધારણે માંગલિકેવું વર્ચમ છે
૧૨ રાણીને વાતાષ્ટક તે પંચાંગમાં પણ હોય છે. તેથી વિશેષ પાઠ હસ્તલિખિત માનસાગરીનું ટિપ્પણ. ૧૨ રાશીને દિશાધાત (૩)
રાણીનામ પધાત
દિશાધાત
દિશાલાભ વાર બલિષ્ટ ચોથડીયા
દક્ષિણ
ઉત્તર
દિને રાત્રે છે. ચંદ્ર દિને રાત્રે
,
પશ્ચિમ
ઉત્તર
દક્ષિણ
રાત્રે પશ્ચિમ પાઠાંતરે (ઉત્તર) દિને શત્રે
દક્ષિણ સુ. નં. મળ્યું નથી પણ સર્વકાલ દિને પૂર્વ જેણે
દિને રાત્રે શિવ છે. એ
પૂર્વ
મા
જ
પરમ
પશ્ચિમ
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
રા
તુલા શુકલ દક્ષિણ પશ્ચિમ નિ
સવ કાલ દિને વૃશ્ચિક પશ્ચિમ પૂર્વ
રાત્રે ધન શુકલ ઉત્તર
પશ્ચિમ
દિને રાત્રે માર
સ. મં.
દિને રાત્રે કેમ દક્ષિણ ઉત્તર
ઉત્તર પાઠાંતર સર્વકાલ દિને શુકલ પૂર્વ પૂર્વ પાઠાંતરે તુ. મ. કુ. ૩ ને કણધાતક
બીજી બધીને શુકલ ઘાતક છે. ધાનેરાના યતિ શ્રી ચુનીલાલજીના વિદ્યાર્થી પાસેથી મળેલો ગ્રહ-ઘાત-વિચાર
નરકી રાશી સમજકે ઘાત ચંદ્રમા જોય. તેથી બુધ બીજે કહો ત્રીજો શનિશ્ચર હોય, રવિ ચે કુજ પાંચમે છો સુરગુરૂ જોય; શુકે સનમ રાહુ અઠ્ઠમ ગ્રહ ધાતિક એમ હાય,
ખાંત કરી એતે કહે પૂજ્યાથી શુભ હોય. ૧ અથ તિર્મયૂખે પ્રયાણ મુહૂર્તમાં ઘાત ચક આ પ્રમાણે છે.
વાત ચંદ્રો ઘાત વારે ઘાત નક્ષત્ર મેવ ચ યાત્રામાં વર્જયેત્મા ધન્ય કર્મ સુશોભન ૧ર
અર્થાત-ઉપર ગણવેલાં ઘાતે પ્રયાણે અથવા નવીન વસ્ત્રલંકારાદિ ધારણ કરવા માટે વર્જવા ગ્ય છે. અથ બારે રાશીને તિથિવાર નક્ષત્ર સૂર્યાદિ ૮ ગ્રહ ૧૨ માસ, શ્રી ચંદ્ર વાત અને ચાવડીયાં ઘાતનું કેક હસ્ત લિખિત નારચંદ્ર તિષ
સસ્તકમાંથી. પાઠ મલ્યા નથી.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાશી તિથી વાર નક્ષત્રમારા સ.
મં
ય શ
ર કે વાત
મેષ નંદા રવિ મયા કાર્તિક પ પ ૧૨ક ૧પ ! ૧ ?
ર દિ ક ]e I૮ ર
વૃષભ|
| શનિ ! હસ્ત માગ
|
૧૧
૮
|
|
મિથુન ભદ્રા | ચંદ્ર સ્વાતિ પર
એક દ ક ર પ
૧ ૧ ૨ ૩ ૧૧
|
0 5
|
g! ૨ ,
3
|
| બુધ અનુ- ] માલ મરર & જ IE 9
૩િ ૭ દિ
ટ
૮ &
પ ] ૩ !
૪
|
હિં
જયા| શનિ | મૂલ પાલ્સા
ક હ બ ૧૧/૧૨ પ |િ T ૧૦૭ ૧૧૧|૮ ૭ !
૬ | ૬
P |
કન્યા પૂર્ણ | શનિ શ્રવણ ચિત્ર ૮ ૧૧૧ પ ૩ ૪ )
૧ | ૨ ૧૧૩ ૪ /૨/પ
من می 9 او امه واسه ایی
સૈફ| - | * |- | 7 |- | 9 | * |- | * |- | * |- |
n » ?
જ ને !
તુલા રિના? ગુરૂ પૂ.ષા વૈિશાક||૩ [ પ ક મ
૭૪ ૮ ૯
ટ પ
ર
-
૪ |
ક |
|
|
, - - - - - - ] અદા
શ્ચિકના શક રિવતિ! જયેપ |૯ ૧૨૩ ૯ : ૨ | ૭.
* * ૪,
ધન |જયા| શુ
કારણઆષાઢ
૪ ૪ ૬ ૧ ૧
૭ ૪ : ૧૦ | ૨
| મકર રિક્તામર રહિ- શ્રાવણ | નવરા પ ા પ૧૧
૧૨૯ ] Rs.
૪ કી .
૧૨ િ.
જ 1 જયા! ગુરૂ
૫
માદ્ધ | સાદ ૧ ૧ ૧ ૮ ૨ ૧/ ૮
ર ર ! = ૧ર૪ x ૧ ૬ ૧૨
ધન પણ શદ અલે માસ
૧૨/૧૪ ર જ હ ર ૧૪.
૪ ત પ ક ર 9
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
નોધઉપર લખેલા આંક નારચંદ્રની પ્રતના આધારે આપેલા છે
અને નીચેના આંક ભવાનીશંકર શર્માના નિર્ણયસાગરીય પંચાંગના આધારે આપેલા છે. તેમાં પણ કેતુ વાત નથી
પણ રાહુથી ૭ મે મને લાગે છે. અય લારી પંચાંગના મતે પણ મહાત વિચાર આ પ્રમાણે છે –
ઘાત તિથિ ઘાત વાર ઘાત નક્ષત્ર મેવ ચ |
યાત્રામાં વસ્ત્રાઃ અન્ય કર્મ સુશોભના છે અથ વાર ૧૨ રાશીઓના સ્વામી (ગામડામાં ગુરૂવાર કહે છે તે).
મેષ વૃશ્ચિક ર્ભોમ શુક્ર વૃષા તુલાધિપ ! બુધ કન્યા મિથુને પ્રેતા કર્કસ્થ ચંદ્રમાધિપ: a સ્વામી મીન ધનુ જીવ શનિ મકર કુંભઃ સિંહસ્થાધિપતિ સૂર્ય: રાશીનાથ પ્રકીર્તિતા: મેષાદિ ૧૨ રાશીઓના સ્વામી (ગુરૂવાર)
મેષ-મંગલવાર, વૃષ શુક્રવાર, મિથુન-બુધવાર, કર્ક-સેમવાર, સિંહ-રવિવાર, કન્યા–બુધવાર; તુલા-ચક્રવાર, વૃશ્ચિક-મંગલવાર, ધન-ગુરૂવાર, મકર-શનિવાર, કુંભ-શનિવાર અને મીનગુરૂવાર.
ગુજરાતના ગામડાઓમાં આજે પણ પિતાની રાશીના ગુરૂવારના દિવસે હજામત કરાવતા નથી કે કપડાં ધોવરાવતાં નથી અને પરદેશ જતા નથી. પરંતુ ગ્રંથકાર એમ લખે છે કે શુભ કામને આરંભ કર, તેમાં ખાસ કરીને યંત્ર, મંત્રના કામમાં આ વાર લેવો તે ઉત્તમ છે. અથ ત્રિમાસી રાહુ
માગશર પિસ અને વળી માહ, પૂરવદિશે આવ્યો રા; ફાગણ ચૈત્રને વિશાખ, દક્ષિણ દિશ રાહુની સાખ. જેઠ અસાડને શ્રાવણ સહી, પશ્ચિમ દિશ તો રાહે ગ્રહી ભાદરે આસો કાતિકમાસ, ઉત્તર દિશ રાહુને વાસ. તિણ દિશે દેશાંતર જય, સે નર કોણ લહે તિહુ ડાય. ૧
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
B
અથ પહેાર પ્રમાણે શહેના દિશાઓમાં વાસ
પૂર્વ ૧ વાયવ્ય ૨ દક્ષિણુ ૩ ઇશાન ૪ પશ્ચિમ ૫ અગ્નિ ફ્ ઉત્તર ૭ નૈઋત્ય ૮. દિશાને અર્ધ પ્રહર સમજવા, શહુ જમણા પૂના ભલે.
અથ રાહુવાસ બ્લેક
રાહુ પ્રાચ્યાં તતા વાયુ દક્ષિણ ઇશાન પશ્ચિમે ! અગ્નિ ઉત્તર નૈૠત્ય પ્રાધ ચ તિકૃતિ ॥ ૧ ॥ ફૂલ-પૃષ્ઠ રાહુ જય દ્યાત્ સન્મુખે પરાજય । દક્ષિણે જય લાભ ચ વામ ભાગે પરાજય ॥ ૨ ॥ ....ઈતિ અધ પ્રહરી રાહુ.
વવિચાર
કન્યા તુલ વૃશ્ચિક સૂરજ તવ પૂરવ વછ હાઈ મન મકર કુંભૈ તિહાં દક્ષિણવાસા જોઈ ૬૦૭ વચ્છ મીનમેષે વૃષે પશ્ચિમ વાસા વસાઇ મિથુનક સિંહૈ સદા વાસા ઉત્તર માંહી ૬૦૯ સામે વત્સ ન ચાલીયÛ નહીં થ્રીજે માર દેવલ દેવ ન એસારી જોઈસ એડવિચાર ૬૦૯ આયુ રે છ સાહમા પૂરું ન અપહાર ગમને ડાખા દક્ષિણે હીર કહે સુખકાર ૬૧૦ વત્સન દિશામાં વાસ
શુક્રવાસ
પૂરવ ભૃગુ કૃતિક સમ દક્ષણ શિ મા સાત પશ્ચિમ દિશ અનુરાઃ સગ ઉત્તર ધનિષ્ટા સાત ૬૧૧ મિ મહ દિશિ અઠવીસ રસી વાસે શુક્ર વસતિ હીર કહે ચારણ સમે વામ પૂર્કિલ ઇતિ ૬૧૨
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન્યા
તુલ
|
વૃશ્ચિક
થત
|
સૂર્ય સંક્રાતિમાં
કઈ
મકર
હત્ય દિશાવા.
૧૫ ૦ [ ૧૫ !'
મિથુન |
Dh&
|
Ne
|
મા
*
પશ્ચિમ
અથ પ્રયાણ મુહૂર્ત
પૃષ્ઠ દક્ષિણ તે રાહુ શિવે કાલતુ દક્ષિણે
કરે વત્સ થ ય પૃષ્ઠ વામે ચ ગિની ૧ અથ દૂર દેશાંતર જવામાં સન્મુખને શુક્ર, રાહુ અને વત્સ આ
પ્રમાણે ટાળવા જોઈએ— અથ શુક વિચાર–
સન્મુખ મૃત્ય નાશાય સુત હાનો ચ દક્ષિણે નામે સ્થિતશ્ચ સૌભાગ્ય ભૃગુ પૃચ્ચે સુખાવહ: ૧ દેવ દાનવ ગંધર્વો યક્ષ રાક્ષસ કિનર ! અવ નવ ગચ્છતિ ભૂગુ દક્ષિણું સન્મુખે ારા
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ હનિયા નક્ષત્રે શુકને પૂર્વાદિ દિશાઓમાં વાસ પ્રમાણે છે.
પૂર્વ | ક |
| | આ
પુન 1
|
|
દક્ષિણ મ પૂ. ફાઉ, સા હ | ચિ | વા |વિ
પશ્ચિમી અનુ | જય !
પૂ. પાકિ. જા અભિ| શ્ર
Iઉત્તરે લ | શ . ભા . જા રે |અશ્વ ભ અથ પ્રયાણે મુહુર્ત
રેવત્યાદિ મેષે ચંદ્ર યાવતિતિ ચંદ્રમાં તદા શુક્ર અધે સન્મુખ દક્ષિણે શુભઃ
ઉપર પ્રમાણે શુક સન્મુખ હોય તે પણ દેષ ન લાગે. અથ શુક્રના અસ્તમાં નીચે મુજબનાં કાર્યો ન કરવાં જોઈએ--
વાપી કપ તડાગા યાત્ર ગમન ઢોરે પ્રતિષ્ઠા વૃત વિદ્યા-મંદિર રણુ વેધન મહાદાન ગુરૂ સેવન છે તીર્થ કનાન વિવાહ દેવભવન મંત્રાદિ દેવાક્ષર કૃપાદ્યાપન કે બુધી પરિહરે અસ્ત ગત ભાર્ગવે ૧ ૧
દિશાશૂલ ન ગુરૂ દખણ જાઈજે ન પૂર શનિ સેમ ન પછમ શુક્રાં અરક ન ઉતરે બુધ ામ ૬૧૩
વાયવ શશી ગુરૂઅગનિબુધ શનિ તજી ઈશાંણ સુર ચક્ર નેય તજી વિદિશ ફૂલ પરિયાણ ૧૪
ચલરિતાર રવિ બોલ શશી દરપણું મંગલ ધાણ ચાઓ બુધે ગુલી ગુરૂ રાઇઆ શુ કરંભે ખાઓ ૬૧૫ વાયવિડગ શનિસરે વદને પાલિ હાલે દિશા શૂલ દૂષણ ટલે કુશળે આવી મહાલે ૧૬
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાકરે
રવિ ચંદન સામે દહીં માટી મંગલવાર બુધ માખણ આટો ગુરૂ શુક તેલ અપાર ૬૧૭ શનિવારે ખાલ તિલક કરી ચાલ્યા જયજયકાર હીર કહે ઈમ દિશિ વિદિશ દોષ ન લાગે વાર ૬૧૮
વાર દિશાશa
ઈશાન
પૂર્વે. સે. a.
અગ્નિ
ઉત્તર બુધ-મે
દક્ષિણે
| વોન્મ
મwત્ય
રવિ. દે
નિતિશી-ખૂણામાં, દિક્ષા થા.
ઈશાને
પ્ર
:
અરિન
?
દક્ષિણ
પશ્ચિમ
સ. ૨.
વાય
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ વારે વિદિશા શૂલ
જેમ વાયવ્ય શશી ગુરૂ અગનિ બુધ શની તજી ઈશાન,
સુરજ શુકનરૂત તજે વિદિશિ શૂલ પરમાણ. ૧૮૧ અથ નક્ષત્ર શૂલ–– ઉત્તર હસ્તને દક્ષિણ ચિત્રા, પૂરવ રહિણી સુણ હે મિત્રા પશ્ચિમ શ્રવણ મ કરીશ ગમણ, હરિહર બ્રહ્મ પૂરંદર મરણ ૧ અથ દિશાઓમાં નક્ષત્ર શૂલ– પૂરવ ગમને બલિને નાશ, ઉત્તર પાંડવ ગયા વનવાસ દક્ષિણે રાવણે સીતા હરી, પશ્ચિમ ગયા તે ન આવ્યા કરી છે અથ સર્વને અમૂક દિશિ પ્રમાણે નક્ષત્ર તિથિ વારે નિષેધ-- મૂલ શ્રવણ શાકેષ પ્રતિપનવમીષુ ચ જોગણી હોય છે. શની સીમ બુધે ચેવ પૂર્વસ્ય ગમન ત્યજેસ્ છે ૧
દિશા ફૂલ હોય છે. પૂર્વા ભાદ્રપદાધિ પંચમી ચ ત્રયોદશી ગણી હોય છે. ગુરૂઈનિષ્ટ આચવ દક્ષિણે સપ્ત વિવર્જિતા ૨ કલ હોય છે. હિણું ચ તથા પુષે ષષ્ટી ચિવ ચતુર્દશી ગણી હોય છે. માર્ક ભૂગુવારેષ ન ગચ્છેત્ પશ્ચિમાયાં છે ૩ છે
કાલ તથા દિશા ફૂલ છે. હતેચેત્તરા ફાલ્ગની દ્વિતીયા દશમી તથા ( જોગણી છે. બુધે થવો જોમવારેષ ન ગહેદુત્તર દિશિ ૪
કાલ તથા દિશા શલ છે. ઈશાચારો શનો સોમો આગ્નેયાં ગુરૂ શૂલ: 1 દિશા ફૂલ છે. વાયવ્યાં ભૂમિપુત્રશ્ચ નૈરૂત્યાં શુક્ર સૂર્યઃ છે એ છે ,
- ઇતિ તિથિવાર નક્ષત્રે પ્રયાણ વર્ય. અથ પાઠાંતર બીકાનેરા જ્યોતિષસાર પૃષ્ઠ ૭ ગાથા. ૧૨૬-૧૨૭ • પુવે અશલેશ મઘા પૂગ્વાષાઢન્મિ રહિ શૂલં | દખિણું ચિત્ત વિશાહ અરૂણિ ભરણુંય રિસિ ચહેરે છે ૧૨૦ ૧ કાળ. જેમી અને વિશાલ
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૭૮ તિથિ વાર નક્ષત્ર પર શુલ પડવા નવમી સોમ શની મધા અશલેષા જિ પૂર્વાષાઢા રહિણી પૂર૩ મત કો દિષ્ટ ૬૧૯ પાંચમ તેરસ વાર ગુરૂ અરસણિ ચિત્ત વિશાહ સરવણુ ધનિષ્ઠા પાંચમાં દક્ષિણ દિશે મત જાહ ૬૨૦ છઠ્ઠીને ચઉદશી શુક રવિ રોહિણું શ્રવણું પુષ્ય મૂલાં સાથે હાલતાં પછિમ ન હોવણ સુખ ૬૨૧ બીયા દશમી ભેમ બુધ રિસી રેવતી હસ્ત ઉત્તરા ફાલ્ગની ઉત્તરે હીર કહે મતી જાત ૬૨૨
ત્રિવિધ દશા થલ-તિથિવાર નક્ષત્ર
તિથિ
1 વાર
દિશા
૧–૯ | સો–શ !
મ-અ-પે–પૂજા
૫– ૩ |
ગુ. | અશ્વિ-ચિ–વિ––– થપૂ-ભા-ઉ–ભા | દક્ષિણ
1 –રે
૬–૧૪
-રવિ
--પુષ્ય-મુ.
પશ્ચિમ
૨-૧૨T -બુ !
–––
ઉત્તર
તિષ (પાઠાંતરે–દિશા નક્ષત્ર પૂર્વ અશ્લેષા, મઘા, પૂર્વાષાઢા અને રોહિણી. દક્ષિણ-ચિત્રા, વિશાખા, અશ્વિની અને ભરણી. પશ્ચિમ-રહિણી, શ્રવણ, મૂલ અને પુષ્ય. ઉત્તરે-ઉત્તરાફાલ્ગની, હસ્ત અને રેવતી.
અથ હસ્તલિખિત આવીધની પ્રતનાં પત્ર ૧૧ ઢાક
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૪ થી ૨૨૧ સુધી આઠ દિશાઓમાં તિથિ વાર નક્ષત્ર અને પ્રયાણ ટાઈમની કુંડલીમાં અમુક સ્થાને અમુક પ્રહા હોય તે પ્રયાણમાં વર્જિત છે. તે આ પ્રમાણે અથ પૂર્વદિશાએ પ્રયાણ વ – મદેદુ નંદ નવમિજા ચેષ્ટા બ્રાહ્મ મઘા સાપે જલદ શ્રતિ ચા મૂત્ત સવિત્ર તુલ કુંભ લગ્ન વિવર્જયેત પૂર્વ દિશા પ્રયાણું કરવા અથ અનિકોણમાં પ્રયાણું વર્ચ– ભદાસ્તૃતીયા સ્વપિકાદશી ચ સુરેજ્ય ચં સહ શુક્રવારે વ્યય લાભ ચ મઘા ચ ચિત્રા યાત્રા ન કુર્યાત દશને ચ કે
! ૨૧૫ . અથ દક્ષિણ દિશામાં પ્રયાણ વયેજીવે જયા પંચમિ પામ્ય ચિત્રા દ્વિદેવ વાસં અજેપા ! કે ચ મે અતિ મીન લગ્ન અભિગ પામ્ય ગમનં ન કુર્યાત
!! ૨૬ અથ નૈરૂત્ય કોણમાં પ્રયાણ વર્ષ– ભદ્રા () ચતુથી ચ ચતુર્દશી ચ સદ્વાદશી યુકે બુધેડક્વારે ધમે રાહુ ભવે બિલને નૈરૂત્ય કે ગમનં કુર્યાત ર૧૭ અથ પશ્ચિમે પ્રયાણ વ – નંદા ચ મે સ સિતે વિશે દિતિ દ્વયે શહિણી વિશ્વમૂલા સ્મરે, શનો સિંહ ધને ૨ લગ્ન યાત્રા ન કુર્યાત્ દિશિ પશ્ચિ
માયાં છે ૨૧૮ અથ વાયવ્ય કોણે પ્રયાણ વ–– દ્વિતીયકા સપ્તમીકાદશી ચ સપૂર્ણિમા ચંદ્ર કુક્ય વારે ! સુતે પ થવા શત્રુ દગતે થાચ છે વાયવ્ય કે ગમનન કુર્યાત ર૧લા અથ ઉત્તર દિશામાં પ્રયાણ વર્ય
જ્યા દશમ્યાં દ્વિતીયા બુધેકે મસ્તરા ફાલૂણ હસ્ત પણે કામાં (?) બલા લગ્ન સુખે બુધ દિશિમુદિઓ ગમન ન કુર્યાત
| ૨૦૦૫
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ ઈશાન કોણે પ્રયાણ વન્ય – રિક્તાષ્ટમી વે ભુધ મંદવારે તૃતીય વા દ્રવ્ય ગત બુધ% ઈશાન કેણે ગમન ન કુર્યાત્ યદા ભવેત્ કાર્ય મને કથાપિ ૨૨૧
તિથિ પર કાલપાશ નંદા પૂરવ પશ્ચિમે ભદ્રા અગનિ વાઈ ઉત્તર દખણ જયા તિથિ કાલ પાસ કહેવાઈ ૨૩ નૈરૂત ઈશાને રિગતા પૂરણ નાગ આકાશ
હીર કહે ઈયાં બમણ તજિમ પૂગે મનની આશ ૬૨૪ અથ તિથિ કાલ પાસ–
ઈશાને-રિક્તા, પૂર્વે-નંદા, અગ્નિએ-ભદ્રા, ઉત્તરે-જયા, આકાશ અને પાતાલે–પૂર્ણા, દક્ષિણે-જયા, વાયવ્ય-ભદ્ધ, પશ્ચિમે નંદા તથા નૈરૂત્યે રિકતા. અથ પાઠાંતરે તિથિ કાલ પાસ–
નંદામાં પૂર્વે કાલ ભદ્રાયાં અગ્નિ મેવ ચ | જયાયાં ઉત્તરે પ્રકત રિક્તા ઈશાન ચરે છે પૂર્ણાયામલ ઉર્વ ચ કાલ પાસો ન સંશય છે ૧ છે
વાર પરત્વે કાલ મારા રવિ ઉત્તર શશી વાયવે જેમ પછિમ બુમ નિર ગુરૂ દખણ ભગુ અગનિમાં શનિ પૂરવનું વેર ૬૨૫ વાર કાલ પણ ટાલવે બીજે તિથિને કાલ જાણી વરજે ચતુરનર તિથિ સવિ સંભાળ ૬૨૬ અથ વાર કાલપાસ––
વહેતે વાર દે ઉગમણે અનુક્રમે સુષ્ટિ ગણે;
થાવર જિહાં આવી વસે કાલતિહાં ય ભણે અથ વારે દિશામાં કાલવા અને તે વારે દિશા સન્મુખ તજવાની ઘડીઓ
૧ શનિવાર
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
શનિવારે-પૂર્વ દિશા વડી, શુક્રવારે-અનિ કેણુ ૭ થી, ગુરૂવારે-દક્ષિણ દિશા ૪ ઘડી, બુધવારે–નેરૂત્ય કોણ ૧ વડી, મંગલવારે-પશ્ચિમ દિશા ૬ ઘડી, સેમવારે-વાયવ્ય કેણ ૩ વડી અને વારે-ઉત્તર દિશા ૮ ઘડી. અથ વારે કાલની ઘડીઓ તજવી. ભાસ્કર ઉત્તરાદિ વસુ વાચં ચ મિંદુ વયં ! ભોમે પશ્ચિમ પર ક્રમેણુ ઘટિકા નૈરૂત્ય ચિકે બુધે છે દક્ષિણય ગુરૂ વેદ ૪ કલિકા યાનેય મુદ્દે મુને ૭ પૂર્વસ્યાત ચ શનિચરે દ્વિ ઘટિકા કાલે મુનિભિ ત્યજે છે અથ કાલનું કુલડાબો કાલ લક્ષમી મન રંગા, પૂઠે કાલ જશ અભંગ સામે કાલે પગલું નવ ભરે, જિમણે લઈ ચાલે તે મરે. ૧. અથ નક્ષત્ર કાલઅષા મઘા પૂરવ ઝપે જાઈ, લચ્છી ચઉસી સંઝપે અશ્વિની ભરણી દક્ષિણ ગચ્છે તો, જમહંકારે મારગ જતો. ૧ પુષ્ય પૂનર્વસુ પછિમ ચાલે, સર્ષ સુખે તે અંગુલિ ઘાલે, ઉત્તર હસ્ત રેવતિ ચાલ્યા, તે નર નિચ્ચે કાલે હયા. ૧ અથ પ્રયાણે દિશાપર વર્ય નક્ષત્ર
ટા ધનિષ્ઠા પૂર્વે જે ચાલે, સિદ્ધિ સંપતિ ચેરને આવે; શ્રવણ અશ્વનિ ભરણી દક્ષિણે ચાલે, તે સર્વે મુખમાં આંગડી
હાલે. ૧ પુષ્ય પૂનર્વસુ પશ્ચિમે જાય, મસ્તક ટુટે ધડ ધાંન ન ખાય; ઉત્તરે હસ્ત રેવતી ગમન કી જે તે, કાલે વરણે કાઢી જે. ૨ એ નવ નખેતર અશુભ જે જાણે, પદપદ લકી ઘરમાં આણે. નક્ષત્રે દિશામાં કાલ વર્જપૂર્વ દિશામાં–અશ્લેષા અને મઘા નક્ષત્ર. દક્ષિણ દિશામાં-શ્રવણ, અશ્વિની અને ભરણી નક્ષત્ર. ૧ ૫.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૨ પશ્ચિમ દિશામાં–પુષ્ય અને પૂનર્વસુ નક્ષત્ર.
ઉત્તર દિશામાં-હસ્ત અને રેવતી નક્ષત્ર. અથ કાલચક પ્રયાણે તજવું.
પૂર્વ દિશાએ- તજ, દક્ષિણ દિશાએ પૂર્વાફાશુની તજવું. પાઠાંતરે–ઉત્તરા ભાદ્રપદ તજવું. પશ્ચિમ દિશાએ રોહિણી તજવું અને ઉત્તર દિશાએ-ઉત્તરા ફાગુની નક્ષત્ર તજવું જોઈએ.
પૂર્વાદિક દિશાએ અનુક્રમે કીલોગ હોય. નક્ષત્ર ૧ - હાથી લખ્યા પ્રમાણે પૂર્વાદિ કમાત કીલકાગ તો તેષનાગત અથ જ્યોતિષસાર ગ્રંથે પૃષ્ઠ ૩૪ ગાથા. ૧૧૪ આ પ્રમાણે કીલકરોગનુ ફલ બતાવે છે.
ઉત્તર દિશામાં ઉત્તરાફાગુની નક્ષત્ર, પૂર્વ દિશામાં જયેષ્ઠા નક્ષત્ર, દક્ષિણ દિશામાં પૂર્વા ભાદ્રપદ નક્ષત્ર અને પશ્ચિમ દિશામાં
હિણી નક્ષત્ર હોય તે તે કીલોગ કહેવાય છે અને આ એગમાં પ્રયાણ કરવું ન જોઈએ. સર્વ દિગ હારી છે નક્ષત્ર અને બીજા નક્ષત્રે કાર્યસિદ્ધિ કરે છે.
સર્વ દિગ ગમને હસ્ત પૂ–પાશ્વો શ્રવણે મૃગ 1 સર્વ સિદ્ધિ કર: પુણે વિદ્યાયાં ચ ગુરે Wથા ૧
અર્થાત-જેવી રીતે વિદ્યાના આરંભમાં ગુરૂવાર શ્રેષ્ટ છે, તેવી રીતે હસ્ત, રેવતી, અશ્વિની, શ્રવણુ, મૃગ અને પુખ્ય આ છ નક્ષત્ર સર્વ દિશાઓમાં શુભ છે અને તેમાં પણ પુષ્ય નક્ષત્ર વિશેષે કરીને સિદ્ધિદાતા છે.
એગિની પૂરવ દિશિ પડિવા નવમી અમનિ તીજ ઇગ્યારિસી દખણ પંચમી તેરસી નેઈ ચોથ ને બારસી ૬ર૭ પછિમ છકી ચઉદશી સાતિમ પૂનિમ વાય બીયા દશમી ઉત્તરઈ અમી અમાવસી ઈશાન ૬૨૮
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૩ વાસ વસે ઈમ જોગણુ વામે પૂ8 લેઇ હીર કહે ગામંતરે વામે બહુ ફલ દેઈ ૬૨૯ વિધિએ દિશામાં ગિની વાસ–
પૂર્વ દિશા–એકમ અને નામ, અગ્નિકોણ–ત્રોજ અને અગિયારસ, દક્ષિણ દિશા-પાંચમ અને તેરસ, નૈરૂત્ય કેણુ-ચેથ અને બારસ, પશ્ચિમ દિશા–છઠ અને ચઉદશ, વાયવ્ય કેણુસાતમ અને પૂર્ણિમા, ઉત્તર દિશા–બીજ અને દશમ તથા ઈશાન કાણું-આઠમ અને અમાવાસ્યા. અથ કામ પરત્વે ચિંગિની કેમ લેવી તેને એક પ્રાચીન દહેરમત રમીએ' જેગણુ પૂઠિ લઈ ગામતરે લીજે ડાવી એગિણું જિણી તિથિ તિણિ દિશિ................
અર્ધપ્રહરી ગિની યાગિની અર્ધ મહુર વસઈ કમ ઈશાને લઈ દક્ષિણ વાયવ પૂરવ નિરૂતે ઉત્તર અમનિ ૫છે ૬૩૦ અથ અર્ધ પ્રહરી ચાગિની
૧ ઈશાને, ૨ દક્ષિણે, ૩ વાયવ્ય, ૪ પૂર્વે, ૫ નૈરૂત્યે, ૯ ઉત્તરે, ૭ અનિએ અને ૮ પશ્ચિમ દિશાએ આ પ્રમાણે અડધો અડધે પહોર ગિનીને વાસે અનુક્રમે હોય છે. અથ નાયચંદ ટકા સહિત વાળી પ્રતના પાના ૨૮ માં બતાવેલ દિશાઓમાં ગિનીને અર્ધ પ્રહર વાસશિવે ચ વાગ્યે પવને ચ સૌપે નૈરૂત્ય પૂર્વે વરૂણે ચ વન્ડિ થવારિ નાડી ભમતે ચ નિત્યં પ્રહરા માન ચ યદા સગિની ૧૦
ઘટિકા ગિની રાગિની તિથિ જિણ કિશિ વસે પનર પડી તિણિ આઈ ઉર વસે પછીદિલઇ વામે પાસ વસાઇ ૬૩૧
૧ જુગાર રમીએ. ૨ બી. પાસે જમાઈ
ય
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪
રા ઘડીચાં દાહિ પડે દશ વસે પાતાલુ પાછે પનરહ સમુઠ્ઠી જોષિણી તયે કાલ ૬૩૨ તત્કાă યોગિની
પત્રાય. ગતા દેવો તતા યામા ભુક્તિગાઃ ભ્રમતિ તે ન ભવેત્ તત્કાલ યાગિની અય ઘડી યાગિની ષ્ટિ
વૈગિની સન્મુખ હાય પણ ષ્ટિ સન્મુખ ન હાય તા દોષ નહિ. તિથિ લાગે ત્યારથી ઘડીઓ ગણવી.
પ્રથમ ૧ થી ૧૫ ઘડી સુધી ઉંચુ જોવે, ૧૬ થી ૨૫ લડી સુધી ડાખુ જોવે, ૨૬ થી ૩૫ ઘડી સુધી જમણુ જોવે, ૩૬ થી ૪૫ ઘડી સુધી નીચું જોવે અને ૪૬ થી ૬૦ ઘડી સુધી સામુ જીએ. માટે તિથિની છેલ્લી ૧૫ ઘડીએ તજવી. અથ ચેાગિની દષ્ટિની ઘડી-
ઉર્ષ નિરીક્ષેત્ દશ પંચ ચેગિની દીવ વામા દશ દક્ષિણા ચ । દીવ નાડય ભૂતત નિરીક્ષ્ય પ’ચાદશ સન્મુખ વજ્રનીયા ! અથ વાર ચાગિની
ઇદ્રોત્તરાન્તિ નૈરૂત્યાં ચમતા પાલિતે ક્રમાત્ । સૂર્યાદિષુ ચ વારંતુ પર્યટ દ્વાર ચેકિંગની ॥
અર્થાત્-રવિવારે પૂર્વ દિશામાં,સામવારે ઉત્તર દિશામાં, મૉંગલવારે અગ્નિ ખૂણામાં, બુધવારે નૈત્ય ખૂણામાં, ગુરૂવારે દક્ષિણ દિશામાં, શુક્રવારે પશ્ચિમ દિશામાં અને શનિવારે વાયવ્ય ખૂણામાં ચેકિંગની હાય છે. કાલયેાગિની રવીવારે ઈશાનમાં ન આવે કારણ કે ત્યાં શંકરને ત્રાસા છે, અને શ ંકર તેા કાલના પણુ
મહાકાલ છે
અય ચેાગિની કાર્ય પરત્વે લેવાથી તેનું કુલ
ચાગિની સુખા વાગે પૃષ્ઠ વાંછિતઢાયિની 1 દક્ષિણે ધનહત્રી ચ સન્મુખે મરણુમદા u ઘતે યુદ્ધે ચ માત્રાયાં સન્મુખે વામે ત્યજેત્ ।
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠાંતર
યુદ્ધ ચ ચાત્રા યાંતુ સન્મુખ વામગાન શસ્તેવિયં ! ચાગિની તિથિ સંપ્રાપ્તા સંગ્રામે સન્મુખી વ્યજે છે
પૂર્વાદિ દેવતા રેયા વાહનાનિ દેવાય છે અથ ગિની વિચાર
જુગાર અથવા રોપાટ આદિ રમત રમતાં અને કઈ પણ જાતના વ્યાપારાદિ કરતાં ચેગિની પાછળ અથવા ડાબી રાખવી. અથ દિશા પરત્વે ગિણીનાં નામ
પ્રાચ્યાં બ્રહ્માણે કો બેર્યા માહેશ્વરી ! આગ્નેયાં કોબેરી નેરૂયાં નારાયણ la યાખ્યાં વારાહી વારૂણ્યાં ઈંદ્રાણી છે વાયવ્યાં ચામુંડા ઈશાને મહાલક્ષમી ૭૧ વાગે ચ મૃત્યુદા યુદ્ધ જયદા પૃષ્ઠ દક્ષિણે ચેગિની તિથિ સંપ્રાપ્ત સન્મુખી ત્યજતુ કરા પૂર્વાદિ દેવતા યા વાહનાનિ ધ્વજાદયા વજે ધૂમ્રો સ્તથા સિંહા શ્વાન વૃષભ પર ગજે દેવાંક્ષ ચવ મેણવ ખેત્રપાલા પ્રકીર્તિતાઃ ૭૩ ધ્વજોન ચાર્થ લાભ ચ સંતાપ ધૂમ્ર મેવ ચ | સિહ ચ વિપુલાનું લક્ષમી કલહ વાન સદા ભવેત્ ૧૭૪ ધન ધાન્ય વૃષે ચિવ સી મરણું ચ રાભે ગજા ભદ્રાણિ પશ્ચંતે દેવાંક્ષે ચ મરણું ધ્રુવ પછપા ઈતિ ગિની વાહનાદિ વિચાર.
કુંભચક જેશ કુંભાકાર કવિ અધવિચ તિરછી રેહ દેને ઉર અધે લિખીએ અવીસ રિસે ૬૩૩ પરણું નામ અધે તણે રિકતો ઉરધ કહાઈ ભાણ રિસી ઉપરિ કવિ ગમણ નક્ષત્રે ખાઇ ૬૩૪
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
કિતે રિસી રિકતે મમણ પૂરણ રિસી ભરપૂર લાભ લહીંધ હીર કહે હરિય પણસે દરિ ૬૩૫
વતિથિ નક્ષત્ર આદ્રા ચિત્રા સ્વાતીએ જે પડિવા દિન હાઈ તો ચાલણ પૂમતે નહીં મૂલ ઇગ્યારિસી જેવું ૬૩૬ પૂરવ ઉત્તરા ફાગુણી પૂરવા ભાદ્રપદ જાણ ઉત્તરા ભાદ્રપદ રેવતી બીજે જ કરીશ પ્રયાણ ૬૩૭ મૃગશીર અસ્સી ને ભરણ પેઠા શ્રવણ વિચાર પુષ્પ અભિજિત ત્રિજ તિથિ દશમી શતભિષ વાર ૬૩૮ પૂરવ ઉત્તરાષાઢ એ ધનિષ્ઠા અને વિશાહ અનુરાધા ને પુનર્વસ ચઉથી દિવસ મત રાખ ૬૩૯ રોહિણી હસ્ત અને મધાર પંચમી દિવસે ટાલો છઠ્ઠી દિવસ અલેશ કૃતિકા હર કહે મત હાલે ૬૪૦
- દિનશુદ્ધિ દીપિકા. પ-૧૩ કાંક નથી માટે આરંસિહિને પાઠ હશે. ક્ષેપક-પ્રવેશ અને પ્રમાણમાં તિથિએ લેવા અને સમજવી.
3 પ્રકારની છે. ક-ના ભદ્રા જયા રિક્તા, પણ ચેતિ ત્રિરન્વિતા = ૨ ૩ ભેદ-તે શુકલાથી કૃષ્ણા=વિપરીત ઉલટી રીતે સમજવી. હીના મધ્યત્તમાં શુકલા કૃષ્ણાતુ વ્ય૫થા તિથિ: . ૪-૯-૧૪– ૬ – ૮ – ૧૨ - ૩૦ રિકતા ષષયષ્ટમી દ્વાદમાવાસ્યા ત્યજેવ, નવમીને કદી પશુ, પ્રવેશ કે પ્રવાસમાં સ્વીકાર ન કરે સ્વીકાર્યોનવમી કવાપિ ન પ્રવેશ પ્રવાસયા: છે હવે હીન મધ્યમ ને ઉત્તમ તિથિએ ગણવે છે. ૧ મી. ૨ અશ્વિની.
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુકલ પક્ષમાં હીન તિથિ. ૧-૨-૩-તેમાં ચંદ્રની કળાએ
ઓછી હોય છે માટે. , મધ્યમ , પ-૭-૧૦ , મધ્યમ હોય છે માટે
નીચેની ટીપ વાંચ= , ઉત્તમ , ૧૧-૩-૧૫ ,, સંપૂર્ણ હોય છે માટે
હવે શુકલ પક્ષથી વિપરીત. (ઉલટી) કૃષ્ણ પક્ષની તિથિઓ ગણાવી છે. કૃષ્ણપક્ષની ૧-૨-૩ તિથિએ ઉત્તમ. તેમાં ચંદ્રની કળાએ સંપૂર્ણ
હોય છે માટે. » પન-૧૦ , મધ્યમ, 5 મધ્યમ સાધારણ , ક ૧૧-૧૩- , હીન , ઓછી છે
એટલે શુકલ પક્ષમાં ૯ તિથિઓ અને કૃષ્ણ પક્ષમાં ૮ તિથિઓ ગણાવી છે. સિવાય બે પક્ષની ૪-૯-૧૪-રિકતા તિથિઓ અને બે પક્ષની છઠા બે પક્ષની ૮ ને ૧૨ આઠમને મારશો અને અમાસ એ તિથિએ વાત છે એટલે તેને ઉરમાદિમાં ગણવાની જરૂર જ નથી. પાઠ ભણે કે વાંચે. પ્રકરણ ૧ માં ચોપાઈ ૬ થી ૧૬ માં બધી તિથિઓનાં ફળ છે. ઉપરના પાઠ સિવાય-માંગલિક કાર્યોમાં પણ ઉપર ગણવેલી તિથિઓ લેવી તથા તજવી એમ પણ છે. વળી શુન્ય તિથિઓ માસ પ્રમાણે શુકલ પક્ષ કૃષ્ણ પક્ષની પણ પ્રકરણ ૧ માં ગણાવી છે તથા ગલગ્રહ તિથિએ પણ ગણાવી છે. તે બધી તજવી. છેવટે અતિ આવશ્યક નિષેધ નક્ષત્ર ગ્રાહા કર્યું હોય તે તિર્મયુખમાં લખે છે કે તે નક્ષત્રની પ્રથમની ર૧ ઘડો ટાલવી એ પાઠ છે.
ટીપ-ઉપરના પાઠમાં-૧૫ ઉત્તમ માવી છે. પણ પ્રયાણ કે પ્રસ્થાનમાં તો પૂનમ નિષેધ છે-પાઠ નીચે મુજબ છે. પૂમિા ચ અગવાયાં પ્રસ્થાન ના કારત. અમાસ્ય ન સંતબં યદિ કાર્ય શત ભવેત્ પૂર્ણિમા ય ન સંતવ્ય માણસ વયન થયા, એ વાપોથી પૂનમ પણ નિષેધ છે. બીજા કાર્યોમાં વીધો હશે પણ તે તિથિ પર્વણીમાં ગણાય છે તેથી પણ નિરવ છે.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
વળી અરતિથિઓ તેમજ દગ્યાતિથિએ પણ ટાલવી. અને પાઠ હીરકલશની પ્રકરણ ૧ ની ચોપાઈ ૧–૧૬ સુધીમાં છે ને કોષ્ટક પણ છે ત્યાં જઈ લેવી. અને વધતી અને ઘટતી તિથિએ પણ ટાલવી તેમ માસાંત-સંક્રાંતિ પ્રવેશ દિનને નિરંશ પણ ટાલવે.
ગ્રાહ્ય તિાવાર ઉત્તમ નક્ષત્ર શશી ગુરૂ ભગુ ગમણ કરિ પુનર્વસુ પુષ્ય મધાહ જ્યેષ્ઠા મૂલ વસણિ હસ્થાન) અનુરાહ જો સત્તરમી દશમી ગારસી પંચમી પડિવા બીય તીયા તેરસી હીર કહઈ કીજે ગમણુ સદીય ૬૪૨
મધ્યમ બુધ પૂવ શતભીસ શ્રવણ સ્વાતિ ચિત્રા ધનિક રોહિણું છઠ્ઠી અદૃમી નવમી બારસી ચઉથ મજછ ૬૪૩
નિષિદ્ધ તિથિવાર નક્ષત્ર ચઉદશ પૂનમ ગમન તજી રવિભોમ શનિ અશાહ અસલેશા ઉતરા ભરણું કિરતીકા મા વિશાહ ૬૪૪ વાસર કીજે ભાગ ત્રિોં જે ગામતરે વાહ પ્રથમ ભમતyઉતા રોહિણી રિતીક વિશાહ ૬૪૫ જેઠ મૂલ અહિ આદ્ર ચો બીજો ભાગ નિષેધ ત્રીજો ભાગ અશ્વિની પૂ. બા હાથાં વેધ ૬૪૬ જિમ વાસર તિમ ચણી અનુરાધા ઍમ ચિત રેવતી રિસી પહિલઈ જઈશ રાખઇ નિત્ત ૬૭ બીજાઈ મધાપૂછવાઈ ભરણુ ત્રિજઈ શ્રવણતિયાઈ સ્વાતિ પુનર્વસુ હીર કહે વરજી ચાલે ભાઇ ૬૪૮ નંદા ભદ્રા જયા રિક્તા પૂર્ણતિ વિરન્વિતા હીના મધ્યત્તમાં શુકલા કૃષ્ણનું વ્યત્યયા તિથિ૧
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
રિક્તાષષ્ટયષ્ટમી દ્વારક્ષમાવાસ્યા થશે ત્યજે !
વીકુર્યામી કૂવાપિ ન પ્રવેશ–પ્રવાસ મારા નંદા, ભદ્રા, જયા, રિક્તા અને પૂર્ણ આ પાંચ તિથિઓ ત્રણ પ્રકારની છે (તજવા લાયક, મધ્ય અને ઉત્તમ) અને તે પણ અજવાળી અને અંધારી એમ બે પ્રકારની છે. તેમાં અજવાળી તિથિથી અંધારી તિથિનું ફલ ઉલટું જાણવું. તિથિઓની વિસ્તૃત ચર્ચા પહેલા પ્રકરણમાં કરી ગએલા હોવાથી અત્રે ફરીવાર ચર્ચા કરી નથી. ખાસ કરીને પ્રવેશમાં અથવા તે પ્રવાસમાં કદાપિ નામની તિથિ ન લેવી.
વિવારથી શનીવાર સુધીના સાતવાર પૈકી રવિવાર, મંગલવાર અને શનીવાર આ ત્રણ દૂર વારે છે અને બાકીના ચાર સામ્યવારે છે.
અથ તિર્મમૂખ ગ્રંથના મિશ્ર પ્રકરણમાં પ્રયાણ માટે આ પ્રમાણે લખેલું છે –
પ્રયાણુ, દેશાટન અને યાત્રા આ ત્રણે શબ્દ એક જ વસ્તુની રજુઆત કરે છે.
અકેકલેશમન ચ ગમને સામે ચ બંધુ પ્રિય છે ચંગારેડનલ-તસ્કર જવરભય પ્રાતિચાઈ બુધે છે ક્ષેમરોગ્ય સુખં કરતિ ચ ગુરૂલમં ચ શુક્ર: શુભે મદે બંધન હાનિ રેગ મરચુક્તાનિ ગર્ગાદિભિઃ
અર્થા--રવિવારે પ્રયાણ કરવાથી કલેશ તથા અનર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે, સોમવારે પ્રયાણ કરવાથી બંધુજનેને તથા પ્રિય વસ્તુઓને મેળાપ થાય છે, મંગલવારે અગ્નિને ઉપદ્રવ, ચોર તથા જવરને ભય ઉપસ્થિત થાય છે, બુધવારે પ્રયાણ કરવાથી
મીની પ્રાપ્તિ, શુક્રવારે લાભ તથા શુંભ ફલની પ્રાપ્તિ અને શનીવારે પ્રયાણ કરવાથી બંધનભય, નુકસાન, અને રાગ અને મરણ ભય પણ ઉપસ્થિત થાય છે, એવું ગાય વગેરેનું કહેવું છે.'
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાર શિષ્ટ પશુ ઘાતિક ગાય, તે તે વર્જિત છે. બુધવાર નિષેધ વાર છે, પરંતુ પ્રમાણમાં જોતિષ શાસ્ત્ર વેરાઓ શ્રેષ્ઠ માને છે. કદાચ અશુભ વારમાં પ્રયાણની જરૂર પડે તે રાત્રિમાં પ્રયાણ કરવાથી દોષ લાગતો નથી, અને અશુભ નક્ષત્રમાં પ્રયાણ કરવાની જરૂર પડે તે પ્રથમની ૨૧ ઘડી છેડીને પ્રયાણ કરવાથી દોષ લાગતું નથી.
તિથિઓમાં-છઠ, આઠમ, બારસ અને સુદી ૧, પુનમ, અમાવાસ્યા અને રિક્તા તિથિમાં પ્રયાશું ન કરવું, પરંતુ, તેમાં વાર, નક્ષત્ર મલવાથી શુભ થતા હોય તો દોષ ન ગણુ, તે પણ બનતાં સુધી તેમના દિવસે પ્રવાસ ન કરે તે ગ્ય છે. પ્રવાસ વખતે જનારનું ચંદ્રબલ જેવું જોઈએ અને નેણ વાત છેડી દેવી જોઈએ. શુભમુહૂતે પ્રયાણ કરનારને કાર્યસિદ્ધિ અને સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. અને ઈષ્ટકાર્યની સિદ્ધિ કરીને તે પોતાના સ્થાને સુખરૂપ પાછું આવે છે. નારચંદ્રના મતે પ્રવાસ કરવામાં શુભ તથા અશુભવારે –
બુધ ગી:પતિ ભાર્ગવે સોમદિને યદિયાસ્યસિ પૂજ્યતિ સર્વ જન અથ ભાસ્કર,ભાસ્કરિ ભોમદિને વધ બંધન તાડન કલેશ તિઃ
આદિત્યે શ તથા ચંદ્ર બુ ગુ ચ ભાર્ગવે છે
પંચવારે શુભાયાત્રા શનિ ભોમો વિવર્જયેત છે નિષેધવારે જરૂરી પ્રયાણું–
શનિને સુતે પરિહરે, મંગલભુક્ત જાણ; સોમાં શુક્રાં સુરગુરાં, ભાવે કરી પ્રયાણ
બુધવાર, ગુરૂવાર, શુક્રવાર અને સોમવારે જે પ્રયાણ કરવામાં આવે તે સર્વ સ્થળે આદર સત્કાર મળે છે, રવિવાર, શનીવાર અને મંગળવારે પ્રયાણ કરવામાં આવે તે વધ, બંધન તાડન અને કવેશ ઉત્પન્ન થાય છે. કોઈ કઈ મતમાં રવીવાર પણ શુભ ગણવામાં આવેલ છે. પરંતુ, કોઈ ખાસ પ્રસંગે શનીવાર અથવા મંગલવારે પ્રયાણ કરવું પડે તે શનિવારને સુતા રાખીને અને મંગલવારના દિવસે જોજન કરીને પ્રવાસ કરી શકાય છે.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
શત્રિએ પ્રયાણ કરવાથી વાર દેષ લાગતો નથી, તેમને વિશેષ કરીને મંગલવાર અને શનીવારે રાત્રિએ જ પ્રયાણ કરવું જોઈએ. અથ તિથિ નક્ષત્ર વારે પ્રયાણ નિષેધ–
ચઉદશ પૂનમ ગમન ન કીજે રવી મ શનિવાર અલેષા ઉત્તર ભારણું કૃતિકા મઘા વિશાખ. ઈડ તિથા ઈહ વારાં નક્ષત્રમાં નવ હાલીજે ગામ, ચાલો જગ ભલા લઈ જિન સિધે સર્વ કામ. અથ તિથિ વારે પ્રયાણ કરવાને ગ-- ચોથ નામને ચૌદશે જે શનિવાર લહંત,
એકે કામે નિસર્યા સે સે કામ કરત. ૧ અથ પ્રયાણે નક્ષત્ર નિષેધ
અદા ભદ્દા ને કૃત્તિકા અષાને મઘાહ
એતાં ગમન નવ ડીજીએ જે વા છે નર કુશળાંહ. ૧ , વળી–
જન્મ નક્ષત્રથી ચંદ્ર નક્ષત્ર ગુધી ગણીને, તેમાં વાર ઉમેરીને, સાતે ભાગતાં સમ આવે તે પ્રવાસ કરો અને વિષમ આવે તે પ્રવાસ ન કર.
અથ ૨૭ નક્ષત્રમાં પ્રયાણે શુભાશુભ ફલ સંવત ૧૮૨૮ ના અષાઢ વદ ૧ ના દીવસે લખેલાં એક પાના પર મુનિ જસવિજયજીએ આ પ્રમાણે નેધ કરેલી છે – ૧ અશ્વિની ચા બહુ ફલ પાવે, ૨ ભરણ ગયે પાછો ન આવે ૩ કૃત્તિકા કરે મંદ બલ સૂઝ, ૪ રેહિણી મધ્યમ લાભ સુણજે, ૧ ૫ મૃગશીરે સુખ વિજય પામીજે, ૬ આદ્ધ હોઈ મરણ ગંજી જે ૭ પુનર્વસુ સબ સિદ્ધ કાજ, ૮ પુષ્ય હાય અચિંત્ય રાજ. ૨ & ચાર જ (ટે અષા, ૧૦ સંશય જીવ પડે મઘા, ૧૧ પૂજા એ વિચારે જઈ ૧૨ ઉ– એ પગ નવી ડીજે સઈ ૨ ૧૭ હસતે હાથથી ગયું ફુલ પાસે, ૧૪ ચિત્રા મન ચિંતા પાસે,
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫ સ્વાતિ ફેર આગમન ભણજે, ૧૯ અર્થ હાણ વિશાખા હાઈ. ૪ પણ અનુરાધા સબ કાજ કરીને સેઈ ૧૮-૧૯ જયેષ્ટ મૂલે ગમણું
નવિ કીજે; ૨૦ પૂષા એ પણ ઈમ ભણજે, ૨૧ ઉત્રાષાઢ લાભ ન સૂઝે. ૫ ૨૨ મન ધાર્યું ફલ શ્રવણ સુણે, ૨૩ સેહિલું કાજ ધનિષ્ઠા ગુણે; ૨૪ શતભિષા કાંઈ ન કીજે કાજ, ૨૫ પૂ-ભા અર્થ પરા આશે. જે ૨૨ -ભા ગમન પરાયે જાણે, ૨૭ વતિ કાર્યો વિજય કરંત, ઈમ ૨૭ નક્ષત્રનાં ફલ કહેત, જ્ઞાની હોય તે સમજે મહંત. ૭ લાજ અભીય જીવાણું કહે, ઈયાં નક્ષત્ર ચાલ્યાં ફલ લહે; શાસ્ત્ર પ્રમાણે કહો વિચાર, જ્ઞાની હોય સે હીચે વિચાર. ૮ લી. સવિજે (જય) સુદ એપારી સંવત ૧૮૨૮ આષાઢ વદ ૧ અર્થાત્ ૧, ૫, ૭, ૮, ૧૩, ૧૭, ૨૨, ૨૩ અને ૨૭ મું નક્ષત્ર શ્રેષ્ઠ છે. ૪, ૧૧, ૧૨, ૧૮, ૧૯, ૨૦, ૨૧, ૨૪ અને ૨૬ મું માધ્યમ છે. અને ૨, ૩, ૬, ૯, ૧૦ ૧૪, ૧૫ અને ૧૬ નેણ છે. અથ જોતિષસારે પૃષ્ઠ ૨૨ પ્રમાણે ૨૭ નક્ષત્રમાં પ્રયાણે શુભાશુભ ફલ.
અશ્વિનીતુ શુભા પ્રેક્તા ભરણી નાશકારિણી કાર્યદ્ધિ કૃતિકાએક્તા રહિણી સિદ્ધિદા બંધ છે ૭૭ મૃગ શુભસ્તતા મધ્યમસ્તુ પુનર્વસુ યુષ્ય શુભ: સાપ મઘા પૂર્વો નાશ મૃત્યુદાઃ ૭૮a ઉત્તર હસ્ત ચિત્રાસ્તુ વિવાં લક્ષમી શુભપ્રદા: સ્વાતિ વિશાખાત્ર શુભ મંત્ર સર્વાર્થ સિદ્ધિદં પાછલા
ચેષ્ટામૂલ કમાતા ક્ષયનાદાથે હાનિ વિશ્વ પ્રથા વિષ્ણુવ બુદ્ધિ વૃદ્ધિ સુખપ્રદા: ૧૮ના વાસ વરૂણું શેવં શુ લદ્ધ અતિપદા તણલાલ શ્રી દેવતિ કામદાયિક u ૮૧ ,
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથિ-નક્ષત્ર એમઆદ્રા, ચિત્રા અને સ્વાતિ. બીજ પૂર્વાફાલગુની, ઉત્તરાફાલ્ગની, પૂર્વાભાદ્રપદ, ઉત્તરાભાદ્રપદ
અને રેવતી. ત્રીજ=અશ્વિની, ભરણી, મૃગશિર, પુષ્ય, જ્યેષ્ઠા, અભિજીત અને
શ્રવણ. ચથપૂર્વાષાઢા, ઉત્તરાષાઢા, ધનિષ્ટા અને વિશાખા, અનુરાધા
તથા પુનર્વસુ. પાંચમ=હિણ, હસ્ત અને મઘા. છઠ કૃતિકા અને અલેષા. દશમ શતભિષા.
અગિયારસ ભૂલ. આ તિથિઓએ ઉપર મુજબનાં નક્ષત્ર હોય તો તે પ્રમાણે તજવાં જોઈએ. આ નક્ષત્ર સિવાય પણ નક્ષત્રના તારાની સંખ્યા પ્રમાણે તિથિ મલે તો તે પણ તજવી જોઈએ.
પાંચમું તિથિ નક્ષત્ર નિષેધ અને પર્વણ તિથિએ પણ પાંચ છે. (અજવાળી) પૂર્ણિમા, (અંધારી) અમાસ, અંધારી આઠમ, અંધારી ચૌદશ ને સંક્રાંતિ બેસે તે દિવસ. આ પાંચે તિથિઓ નિષેધ છે, પરંતુ તેમાં તિથિ વારાદિ મલવાથી અથવા નક્ષત્ર વારાદિ મલવાથી રવિયેાગ તથા રાજયોગાદિ મહાશુભ ગ થતા હોય તો દોષ ન ગણવે.
અંધારીયા પખવાડીયાની તેરશથી ચાર તિથિઓ નિષેધ છે. બંને પક્ષની ૪-—૮ અને ૯ ના પહેલા પહેરની પ્રથમની બે ઘડીઓ તથા સુદી ૧૩-૧૪ અને ૧૫ તથા વદી ૧ ના બીજા પહેરની વચલી એકેક ઘડી તજવી. જ્યારથી તિથિ શરૂ થતી હોય ત્યારથી તિથિના પહેાર અને ઘડીઓ ગણવી જોઈએ. અથ શુભાશુભ નક્ષત્રમાં પ્રયાણ માટે સમય-નારચક મિલ પૂર્વ વિધ્ય દિને ના
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
અપરાહે ન ચ ક્ષિપ્રે મતે ચ નિશાયુ છે ઉગ્રે નિશીથ કાલેન નિશાન ચરાડુભિઃ | પૂર્વાહે ચાતરાં ગષેત્ પ્રાચ્યાં મધ્ય દિને તથા છે. દક્ષિણ અપરાનહેતુ પશ્ચિમમર્ધરાત્રિકે છે અથ પ્રયાણે નિષેધ
ભોમાદિત્ય નિશાકરાકિ દિવસે યાત્રા ન છત ! રૂષ્યાગ્નિ ચમેશ મૂલ પિતૃષ ચિત્રા યે સાપશે ગડાતે વ્યતિપાત શૂલ પરિઘે વિટયાં તથા વાતે 1 ભાવેસંક્રમણે તિથો ચ પતિતે ક્ષો રકતે તિથૌ છે
અથ જયોતિષસારે જન્મ નક્ષત્ર તથા જન્મને ચ% લે તથા તજ. પૃ. ૨૧ ગાથા ૬૧ ને લાવાર્થ—જન્મ નક્ષત્ર તથા જન્મને ચંદ્ર બધાં માંગલિક કાર્યોમાં ઉત્તમ છે. પરંતુ નગર સંબંધી કાર્ય, ઓષધ, વિવાદ, યાત્રા, વિવાહ, ગૃહપ્રવેશ તથા બાળકના વાળ ઉતરાવવા વગેરેના કાર્યોમાં નેટ છે. અથ જન્મ નક્ષત્રાદિ છે નક્ષત્રનાં ફલ–– જન્મમાાં ૧ દશમં ચ કર્મભ ૧૦ સંપાતિક પાડશમાં ૧૦
ચ માનસ ! સ્થાપંચવિશે ૨૫ સમુદાયમષ્ટાદશ ૧૮ રવિંશતિમ ૨૭ ચ
વિનાશન ૧છે જન્મભે ૧ પ્રતિતે તનુનાશઃ કર્મણઃ ફલહતિર્દશ ૨ મ ૧૦
ડશે ૧૨ ભવતિ બાંધવપીડાણાદશ ૧૮ ધનવતાં ધનહાનિકારા માનસે ૨૫ ચ મનસ્તા વૈનાશે ૨૩ મૃત્યુવહિ !
ધાને ગર્ભ પીડા સ્માત સપક્ષ ણમિતિ ફુટે ? ઈતિ ષ નક્ષત્રેષ દિવ્ય ભોમાંતરિક્ષત્પાત પીડિતેષ અન્યએ અંધાકકા પરાગેષ યાત્રા દ્વાહનવ્ય વસ્ત્રાલંકરણ ૪ શો દશન પરગ્રહ ગમન વિકાલચ પ્રયાણ ઉદ્ધત ગજાવ્યા હત્યારોહણ ઝટકાદિવાક સાહસિક કર્મચત્નન વયેત્ પા એતેષ સ નક્ષત્ર પૂ૫ રે, હણાં જ મોત
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાંતિ વિના રાગ શાંતિન ભવતિ ઈતિ સપ્તર્ણ ચંદ્ર -કામધન જાતકે-ભટ્ટ શ્રી જયરામકૃત નિબધે પત્ર. પી.
જન્મનક્ષત્ર નામ
સંખ્યા જન્મભ
તનુનાશ કર્મલ
૧૦ મું કાર્યનાશ સંધાતિક
૧૨ મું બંધુ પીડા સામુદાયિક
ધનહાનિ વિનાશ
૨૩ મું મૃત્યુ માનસ
૨૫ નું ચિતા અથ પ્રયાણ મુહૂર્તના ઉત્તમ નક્ષ
૧૮ શું
થયાં પ્રયાસુમશ્વિન્યાં સ્થાનિષ્ઠાનુરાધા
પુષે પુનર્વસ હસ્ત રેવત્યાં શ્રવણે મૃગ ૧ પાઠાંતર–
હતેંદુ મિત્ર શ્રવણાવિ પુષ્ય, પોષ્ણુ ધનિષ્ઠાઠ પુનર્વસ ચા
ઠાનિ ધીસ્મૃનિ નવ પ્રયાણે,
ત્યકતવાત્રિ પંચા દિન સપ્તવારા છે અથ પ્રયાણે શુભ નક્ષત્ર
ચલાણે એવા ભલા, પુનર્વસુ પુષ્ય ધણિદાહ
શ્રવણ યુગ ને રવતિ, અશ્વિનિ હસ્ત અનુરાહ. અણ પ્રમાણે પુષ્ય નક્ષત્ર બલિષ્ટ' ન ગ રેગો ન ચ લગ્ન લગ્ન, ન તારક ચંદ્રબલ ગુરૂં ચા ન ચાગિણી રાહ ન ચ કાલે, એતાનિ વિનાનિ હતિ પુખે છે
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવાર્થ–પ્રયાણ સમયે જે પુષ્ય નક્ષત્ર હોય તે પાર, લગ્ન, તારા, ચંદ્રબલ, યોગિણી કે રાહુ વગેરે કાંઈ પણ વિખ કરી શકતા નથી. અથ પ્રયાણે મધ્યમ નક્ષત્ર
૨-૩- નેષ્ઠ યાત ન ચાનિષ્ટ રહિયાં મહારરા યે ૫ ૬ ૭ ૮ ૯-૧૦ યેષ્ઠા શતભિષા મૂલ પૂર્વાસુ તિરુષ તથા
કૃત પ્રયાણમે તેવું ન કદાચિાિવત છે અથ પ્રયાણે ૮ નેણ નક્ષત્રો
૧-૨-૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ચિત્રા યે મઘાલેષા તથા ભરણું યે કનિષ્ટમષ્ટ નક્ષત્ર દેવાનામપિ ગચ્છતે .
યદેવેન ભસ્મૃત્યુ કાર્યસિદ્ધિ ન જાયતે | પાઠાંતરે ૮ નેણ નક્ષત્રો
ચિત્રા વિશાખાનલ સાર્ધ યાખ્યાં છે વાયવ્ય પિત્રેશ્વર દેવતાનિ ! યાત્રા સુનિઠાં ન પ્રિયાણ ભાન
ન છાનિ ધીણુનિ ન નંદિતાનિ ૧ અર્થાત-દિવસના પ્રથમ ભાગે થિર-મિશ્ર નક્ષત્ર નિષેધ.
દિવસના બીજા ભાગે તિક્ષણ નક્ષત્ર નિષેધ. દિવસના ત્રીજા ભાગે ક્ષિપ્રા નક્ષત્ર નિષેધ રાત્રિના પ્રથમ ભાગે મૃદુ નક્ષત્ર નિષેધ રાત્રિના બીજા ભાગે સૂર નક્ષત્ર નિષેધ રાત્રિના ત્રીજા ભાગે ચર નક્ષત્ર નિષેધ.
પ્રસ્થાન જે પ્રથાનો ઠાવિષે તો કશ ધનુષ ઉરહી પાંચ સયાં ધનુષાં મહું તે બહુ લાભ કરે ૪૦
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
છત્રપતિને દિવસ દશ માંડલિક ને દિન સાત
અવર લેકને પંચ દિન લગી થાપિ કરે સવિવાત ૬૫૦ અથ પ્રસ્થાને તથા પ્રમાણે લેવાના વાર–
રવીન શશીર મંગલક જય, ગુરૂ કે ચાલણ કરો
અવર ન લીજે કેય, પ્રસ્થાને કે ગામતર કરી ૧ પાઠાંતરે પ્રસ્થાન વિચાર–
પ્રસ્થાને સે પાઉડાં, કીજે જમણે પાસ
દશ ઠાકર લેક પાંચ દિન, રહી જે બાહિર વાસ, કાલ પાસ વજી પૂઠિ સન્મુખ વછ તિમ સૂર તિમ જિમણે પૂઠિહ પવન લે ચાલીયાં દુખ દૂર ૬૫૧
તિથિવાર વલિગ ચંદ્રબલ સન્મુખ આંણે રાહ જ આંણે પૂંઠ પંઠ લલિ જોગણ જાણે ઘડી અમૃત શુભ લાભ કાલફૂલ લટે ડા; ચાલી જે ઈમ જાંણુ લચ્છી તો ઘર આં. એહ સૂર્ત ચાલણ તણે જાણ કવિ પંડીત કહે
કરેડ શત્રુમેં ચાલતાં જિત પતાકા તે લહે. ૧ વળી––દિશાશૂલ ડાબે ભલે જોગણું ભલી જ પં;
ચંદ્રમા સનમુખ ભલે લક્ષમી લાવો લૂંટ. ૨ અથ પ્રયાણે રવ્યાધિવારે લગ્ન નિષેધ–
રવી તુલાએ ગમન નવ કીજે, સેમ મિથુને પાઉં નવ દીજે; જોમવારે કરકે મત ચાલે, બુધે કુંભ હેાય અસારે. ૧ મકર ગુરૂ પાઉ ન દીજે, શુક્રવારને ધન હર તજીજે;
મીન શનિશ્ચરે જે સંચરે સહદેવ કહે એ નિચે મરે. ૨ અથ પ્રયાણે લગ્નફલ–
મે ચાલ બહું સુખ પાવે વરખે કામ કરી ઘેર ન આવે,
મિથુન લગ્ન નવ સિદ્ધ કાજ કર્મો ચાલ્યો પામે રાજ. ૧ ૧૫૦૦ ધનુષ,૨૦૭૦ હાથ.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮ સિહે સજન સામા મળે કન્યા લગ્ન વસ હારવે, તુલ લગ્ન ઉપજે વિખવાદ વૃશ્ચિક સિદ્ધ અરધું કાજ. ૨ ધન ધન હાથેથી જાય મકર લગ્ન મુરત મત પૂછાય;
કુંભ મીન બે થીર કરી જોય એવાં કુલ લગ્નનાં હાય. તે અથ પ્રયાણે નેત્ર લગ્ન--- પૂર્વ નેત્ર ધન મેષ કુંભ યામ્ય નેત્ર મૃગાલિ કુમારી વારૂણાક્ષરતુલ દ્વધ૩ સિંહેચાત્તરાક્ષ૪ વૃક્ષ મીન કર્યું છે યસ્ય દિશામાં લગ્ન સત્ર તગૅત યાત્રા શુભ મંગલાનિ
સર્વાણિ કાર્યાયપિ યાંતિ સિદ્ધ અન્યત્રનેત્રે ધન નાશ ઘાત છે નેત્ર લાને દિશા પ્રમાણે –
પર્વનેત્ર=ધન, મેષ અને કુંભ. દક્ષિણ નેત્ર મકર, વૃશ્ચિક અને કન્યા. પશ્ચિમ નેત્ર તુલા, મિથુન અને સિંહ. ઉત્તરનેત્ર-વૃષભ, મીન અને કર્ક.
લાલાટિક દોષ રવિ લગને પૂરવ તજહુ શશી પણ છ વાય ભેમ તજહ દક્ષિણ દિશમે બુધ ચઉથે ઉતરાય પર ઇશાને ગુરુ બીયે તોયે આ ગમણ નિષેધ ભગુ બારમે ઇગ્યારમે અગનિકુણ સું વેધ ૫૩ પછિમદિનેશ શનિ સતમે તમ નૈત્રત વસુનંદ ટાલ એહ લલાટ પ્રહ બેલે હીર મુણિંદ ૫૪ અથ પ્રયાણે લલાટગત ગ્રહ દિશા પરત્વે નિષેધ--- રવિ લગને પૂરવ તજહુ શશી પણ છઠું વાપ એમ તજહુ દક્ષિણ દિશમે બુધ ચઉથે ઉત્તરાય-૨૫૦ ઈશાને ગુરૂ બીયે તોયે આ ગમણુ નિષેધ ભગુ બારમે ઈગ્યારમે અગનિકૂણ સુ૭ વેધ૮. ૨૫૧
૧ લક્ષિણ ૨ પશ્ચિમનેત્ર. . મિથુન. ૪ ઉત્તર નેત્ર ૫ વાયવ્ય, ૬ નિવાર, ૭ મેં, ૮ વાર,
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર પછિમ દિશિ શનિ સામે તમ૧ નૈરૂત્ય વસુર નંદ૩ ટાલે એહ લલાટગ્રહ બેલે હીર મુણિંદ. ૫ર અથ મુહૂર્ત ચિંતામણીમાં આ પ્રમાણે લલાટ પ્રહ માટે લખેલું છે
દિશાના સ્વામીથી લાલાટિક ચોગ માલુમ પડે છે. પૂર્વને સ્વામી સૂર્ય, અગ્નિને શુક, દક્ષિણને મંગલ, નૈરૂત્યને રાહુ, પશ્ચિમનો શનિ, વાયવ્યન ચંદ્ર, ઉત્તરનો બુધ, ઈશાનને ગુરૂ, આ આઠ દિશાના સ્વામી છે. આને જ લાલાટિક પેગ બધાં કહે છે. યાત્રાના સમયે પ્રયાણ લગ્ન કુંડલીના કેન્દ્રસ્થાને ૧-૪–૩–૧૦ માં દિશાના સ્વામી હોય તે લાલાટિક પેગ થાય છે. આ યુગમાં રાજાએ યુદ્ધ ન કરવું જોઈએ. પ્રયાણ સમયે લગ્નમાં સૂર્ય પૂર્વમાં હાય તે, બીજા તથા ત્રીજા સ્થાનમાં ગુરૂ ઈશાનમાં હોય તે, ચોથા સ્થાનમાં બુધ ઉત્તરમાં હોય તે, ૫-૬ સ્થાનમાં ચંદ્ર વાયવ્ય ખૂણામાં હોય તો, ૭ મા સ્થાનમાં શનિ પશ્ચિમમાં હોય તે, ૮-૯ મા સ્થાનમાં રાહુ નૈઋત્યમાં હોય તે, પ૦ મા સ્થાનમાં મંગલ દક્ષિણમાં હોય તો અને ૧૧-૧૨ મા સ્થાનમાં શુક્ર અગ્નિ ખૂણામાં હોય તે લાલાટિક પેગ થાય છે. આનાથી વિપરીત હાય તે લાલાટિક એગ થતો નથી-આ પ્રયાણ કુંડલીના ગ્રહ ઉપરથી જોવાનું છે. અથ લબાડ એગ પ્રથાણે શ્રેષ્ટ છે, તે આ પ્રમાણે
સૂર્ય ભાગશ્ચાંદ્ર ત્રિગુણુ તિથિ મિશ્રિત
સપ્તશિસ્તુ હરેક્ષાગ ત્રિણિ શેષે ઘબાડકં શા ફલ–
બાપિ પ્રયાણું સ્યાત બહુવર્થ લભતે નરઃ
સર્વસિદ્ધિમવાતિ જાયતે વાંછિત ફલ પર બબાગ અને હેવર એગ માટે સમજુતિ– .
સૂર્યના નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણુને, શુક્લાદિ તિથિ ૧ રાઇ, ૨ મક, નવ.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૦ અને સૂર્તને વાર મેળવીને, નવે ભાગતાં જે ૭ શેષ વધે તે હવરયોગ થાય છે અને તે પ્રમાણમાં ઉત્તમ છે. સૂર્યના નક્ષત્રથી ચંદ્રના નક્ષત્ર સુધી ગણીને, તે સંખ્યાને ત્રણ ગણી કરીને, શુકલાદિ વર્તમાન તિથિ તેમાં મેળવીને, સાતે ભાગતાં શેષ ૩ વધે તો ઘબાડગ થાય છે. આ વેબ હેવાગ કરતાં પણ ઉત્તમ છે. આ પેગમાં પ્રયાણ કરવું ઉત્તમ છે.
પંચ તત્ત્વ હીર કહે તિથિવાર રિસી વહત લગ્ન ખિઈ તિણિ ભૂલી પણ ભાગ દે વધતે તત્ત્વ ગઈ ૬૫૫ પુહરી જલ શુભ તત્ત્વ મેય મધ્યમ તેજ કહાઈ વાયુ નિપ્પલ ગગને ફલેઈ નામ પ્રમાણુ કહાય ૫૬
પંચ સ્વરફલા નંદા સદા જયા રિગત પુના પણ તિથિ નામ તિમ પંચે સ્વર વહૈ ક્રમે બાલ કુમાર યુવાન ૫૭ વૃદ્ધ મૃત્યુ છહ છહ લડી રહઈ તિથોરી લાર થડે લાભ દે બાલ સ્વર અરધે ફલઈ કુમાર ૫૮ વૃદ્ધે મૃત્યુ ન સિદ્ધિ કાજ બહુ ફલ ફલઈ યુવાન
એ પાંચે સ્વર હીર કહઈ જે લહઈ સે ચતુરાન ૬પ૯ અથ પ્રયાણે સ્વરેાદય –
ચંદ્ર વહેતાઈ ગામ ગમીજે રવિ વહતે ગામે પસી જે.
બિહું વહેતાં ઠામે રહીજે ઈણિ પેરે બેઠાં કાલ ગમીજે. ૧ વળી–
ચંદ્ર વહેતે ચલીયે સૂરે કરે પ્રવેશ જાતી લક્ષમી બાહુડે ઈમ બેલ્યા ગુરૂ ઉપદેશ. ૧ ચંદ્ર વહતે ચાર પગ સુરહ પંચ ઠવિજે, એકે કાજે ચાહીયાં કાજ સરલા કરી છે. ૨ ૧ tળ આવે.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રહમલ રલિબલ ચંદ્રબલ તારાખલ મ ગજજ; જિમ જિમ નાડી સુર વહે તિમતિમ પાય વીજજ. ૩ જિમણે રવિ ગુરૂ શનિ અંગારે ડાવે સોમ શુક્ર બુધવાર જિણે વારે જે સુર નામે કરે હાણિકે મૃત્યુ ઉપાસે. ૪
રવિ, શનિ, મંગલ એ ૩ વારે સુરજ નાડી વહેતો પશ્ચિમ દક્ષિણ દિશામાં જાય તે સિદ્ધિ. ચંદ્ર, બુધ, ગુરૂ અને શુક્ર એ ચાર વારે ચંદ્ર નાડી વહેતી હોય અને પૂર્વ ઉત્તરમાં ચાલે તે સિદ્ધિ થાય.
અથ ગર્ગાદિ મતે પ્રયાણ મુત્ત જાતિર્મયુખે પ્રયાણ સુહુર્ત પૃષ્ઠ ૨૦૧.
- તિથિ ઘડી નંદા-ભદ્વા–જયા-રિક્તા–પૂર્ણા
બાલ–કુમાર–યુવાન–વૃદ્ધ-મૃત્યુ કુમાર–યુવાન-વૃદ્ધ-મૃત્યુ–બાલ યુવાન–વૃદ્ધ-મૃત્યુ-બાલ-કુમાર વૃદ્ધ-મૃત્યુ–બાલ-કુમાર-વાન
મૃત્યુ–બાલ-કુમાર–યુવાન-વૃદ્ધ. પ્રયાણ વખતે દક્ષિણ કેવી રીતે આવે તે દિનશુદ્ધિ દીપિકાના લેક ૮૨ માં આ પ્રમાણે બતાવેલું છે –
પાછલી રાતને ચા પહાર ને દિવસને પહેલો પહેર સૂર્ય પૂર્વમાં, દિવસને બીજો અને ત્રીજો પહેર સૂર્ય દક્ષિણમાં, દિવસને ચારો ને રાતને પહેલે પહેર, સૂર્ય પશ્ચિમમાં, અને રાત્રિને બીજો અને ત્રીજે પહાર સૂર્ય ઉત્તરમાં, એમ સૂર્યને વાસો ગણુ.
યામે યુમેષ રાસ્ય યામાહું પૂર્વાદિ રવિ યાત્રાસ્મિન દક્ષિણે વામે પ્રવેશે પૃષ્ઠને દ્વયં ૮૨ ન વિથિ ન ચ નક્ષત્ર ને વારે ન ચ ચદ્રમા 1 મા વખો જેમા અા ય પાતે ,
ર
૨૪
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન તત્ર અંગારકે વિછી વ્યતિપાત ન લેતે !
સિધ્ધતિ સકાયણિ યાત્રામાં દક્ષિણે રવી પારા પ્રવેશે વામાર્ટ પ્રમાણે દક્ષિણાર્કપૂર્વ દિશાએ વારાત્રિએ ચેાથે પ્રહર અને સવારને ૧ પ્રહાર દક્ષિણ એ છે દિવસે બીજો અને ત્રીજે પાર પશ્ચિમ આ દિવસે ચોથા અને રાત્રિએ પહેલે પાર. ઉત્તર ઇ જ રાત્રિને બીજે અને ત્રીજો પહેર. પાઠાંતરે–
પૂર્વાહે ચોતરાં ગેછે પ્રાચ્યાં મધ્યદિને તથા
દક્ષિણામપરા હેતુ પશ્ચિમ મધ્યરાત્રિકે છે રવિ વામ દક્ષિણે જે–વામાર્ક
ઇશાન-રાત્રે ત્રીજો પહેર, પૂર્વ રાત્રે ચોથે પહેર, અગ્નિ -દિવસે પહેલે પહેર, દક્ષિણ-દિવસે બીજે પહેર, નૈરૂત્ય-દિવસે ત્રીજે પહાર, પશ્ચિમ-દિવસે ચોથે પહાર, વાયવ્ય–શત્રિએ પહેલે પાર અને ઉત્તર-પત્રિએ બીજો પહેર. અથ પ્રમાણે દક્ષિણક જ્ઞાનચક્રમ
પ્રયાણ સમયની કુંડળીમાં લગ્ન તે પૂર્વ દિશા સમજવી તેથી સ્થાન ગણવાં પૂર્વે–૮,૯,૧૦,૧૧,૧૨. દક્ષિણ-૫,૬,૭,૮૯. પશ્ચિમે-૨,૩,૪,૫,૬
સૂર્ય જમણે. સૂર્ય જમણે, સૂર્ય જમણે. અને ઉત્તર-૧૧,૧૨,૨,૩. સૂર્ય જમણે. - જમણે સૂર્ય લઈ પ્રવાસ કરે તે પશ્ચિમે જવા વાળાને રાત્રિ સિવાય મુહુર્ત આવે જ નહિ.
અગાઃ સિદ્ધિયોગાશ્ચ દ્વાવે તો ભવતા યદિ અગાઃ હન્યતે તેને શુભગા: બલાધિકાર ના
અર્થાત-સુગ અને અવગ બે સાથે થાય તે સુગ યાનિ
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રયાણ વખતે સ્થિર લગ્નમાં પ્રયાણું ન કરવું. સ્થિર લગ્ન વૃષ, સિંહ, વૃશ્ચિક અને કુંભ, તેમાં કુંભ તદન ખરાબ છે.
તિર્મય પૃષ્ઠ ૯૫-૯૬, વિવાહ પ્રકરણે બ્લેક ૧૦ માંનો ભાવાર્થ–જે મુહૂર્તમાં પ્રયાણુ સમય હોય તે વેળામાં પંચક તપાસવાની રીત-પ્રયાણ સમયમાં પંચક તપાસવા માટે, અજવાળીયા પખવાડીયાની પડવાથી લગ્ન તિથિ સુધી જેટલી તિથિ વીતી ગઈ હોય તે તિથિને આંક અને પ્રયાણ તિથિને આંક મેળવી તેને નવે ભાગવાથી શેષાંક ૮,૨,૪,૬ અને ૧ આ ક્રમ પ્રમાણે પંચકનાં નામ સમજે. ૮ શેષે રોગ પંચક-ત્રત બંધને, જનાઈ દીક્ષાદિ કાર્યો ૨ શેષે અગ્નિ પંચક–ગુહારશે. ૪ શેષે રાજપંચક-સેવા, નોકરી, ચાકરી, રાજકાર્યો. ૬ શેષે ચારપંચક–પ્રયાણે. ૧ શેષે મૃત્યુપચક–વિવાહ સમજવું. વરજવું વળી પાઠાંતરે–
વિવાહ પટલે-શીધ્રબોધે. સૂર્ય સંક્રાંતિના અંશ ૬-૧૫૨૪ ચોર પંચક તેમાં ગુરૂ કે મંગલવાર હેાય તો દેષ લાગે તે રાતે ટાલવું. -1૦–૧૯૨૮ મૃત્યુ પંચક તેમાં શનિવાર કે બુધવાર હોય તો બે સંધિ વખતે—સવારે અને સાંજે-ટાલવું.
નેંધ-વિવાહ સમયે, પ્રયાણે –લગ્ન પૂર્ણ બલવાન હોય તો પંચક દેષ ન લાગે-ઈતિ તિર્મયૂખે. પ્રયાણ વખતે લગ્ન કુંડલીમાં શુભાશુભ ગ્રહ–
પ્રયાણ લગ્નકુંડલીમાં કેંદ્રમાં ૧-૪-૭-૦ કે ત્રિકે ૫-૯ સ્થાનમાં શુભ ગ્રહ હોય તે પ્રયાણ ઈષ્ટ છે. પરંતુ શુક્ર ૭ મે અશુભ. તેમજ પાપગ્રહ ૩-૬૧૦-૧૧ શ્રેષ્ઠ છે. પરંતુ ૧૦ મે શનિ અશુભ. વળી ૧-૬-૮-૧૨ મે સ્થાને ચંદ્ર અશુભ. અને હન સવામી ૭--૮ અને ૧૨ અનિષ્ટ છે.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૪ ઉષ: પ્રશસ્યતે ગ. શકુન ચ બૃહસ્પતિ:
અંગિરા ચ મત્સાહં વિપ્ર વાકય જનાર્દનઃ ૧ભા અપશુકનને પરિહાર, જ્યોતિર્મયૂખે પૃષ્ઠ. ૨૦૪
આપશુકને સ્થિત્વા પ્રાણાનેકાદશ ત્રત્ દ્વિતીયે બેડશપ્રાણ તૃતીયેન કવચિવજેતુ છે ૨૦૪
અર્થાત-પ્રયાણ કરતી વખતે પ્રથમ અપશુકન થાય તે ૧૧ શ્વાસ લે ત્યાં સુધી થોભી જવું ને પછી પ્રયાણ. ૧ શ્વાસ લેતાં ૧૦ દીર્ઘ અક્ષરે બોલતાં જેટલી વાર લાગે, આવા ૧૧ શ્વાસ લઈને પછી પ્રયાણ કરવું. બીજીવાર અપશુકન થાય તે ૧૬ શ્વાસ લેતાં જેટલીવાર થાય તેટલી વાર થોભીને પછી જવું. પરંતુ ત્રીજી. વાર પણ અપશુકન થાય તે ગમે તેવું જરૂરી કામ હોય તે પણ જવું નહિ. કેટલાક મતે-પહેલી વખતે ૮ શ્વાસ અને બીજી વખતે ૧૬ શ્વાસ લેવાય તેટલી વાર થોભીને પછી પ્રયાણ કરવું. હાથ પગ ધોઈને પ્રાણાયામ કરીને જવું. પાઠાંતરે અપશુકનને પરિહાર
વારાણસ્યાં દક્ષિણે ભાગે કર્ક નામ છે કિંજ: ! તસ્ય સ્મરણ માત્રણ ભવે શકુનઃ શુભ છે
આ કલેકને ૭ વાર જાપ કરવાથી અપશુકનનું અશુભ ફળ નાશ પામે છે. વળી કેટલાક મતે વિષ્ણુ ભગવાનના નામનું સ્મરણ કરીને જાય અને જેન મતે ત્રણ નવકારણ ગણીને જાય.
શિવચક જેશ સથલ શિવ પિછે કે લહઈ સુજાણ પોષ માસ પૂરવ વસૈ માધ ફાગુણ ઈશાન ૬૬૦ ચૈત્ર માસે ઉત્તર વસે વાયવ્ય જેઠ વૈશાહ આષાઢે શિવ ઉઠીને પેઠે પછિમ માંહ ૬૬૧ ૧ રાત્રિની પાછલી પાંચ વી રહે તે ટાઈમને જ કહેવાય છે.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
નરતે શ્રાવણ ભાવે દક્ષિણ અમે માસ અગનિ કાર્તિક મિસિસૈ કીધે અવિચલ વાસ ૬૬૨ પડી અઢાઇ દિશિ વસે વિદિશાં પાંચ વસેઈ માસે માસે સંહાર ફિરે ઘડોએ સુષ્ટિ ગણઈ દ૬૩ પંઠિ મુઠિ શિવચક્ર લઈ જે કે મંડે કામ હીર કહે તે આપણે નવખંડ રાખું નામ ૬૬૪ તીસ ઘડી ઈમ શિવ વહે જિમ દિવસ તિમ રાતિ
મામાંતરે યુદ્ધ જુવટે પુર પ્રવેશ વિખ્યાતિ દ૬૫ સુદ્ધાદિ સમયે શિવચક– ચેન્નાદુરાદો દિશિ વિદિશિ શિવ માસ તથાદી સંહત્યા સંસ્થિતે દ્ધિ “મતિ ભશમહેરાત્ર મધ્યે સૃષ્ટયા: સાથે સાધારરિકે છે દિશિ વિદિશિ ઘટિકા પંચકચષતિષ્ટમ છે ચંદ્રાઃ પ્રતિકૃત્યં હરતિ કિરતિ દક્ષિણ: પૃષ્ટગેસો પૃષ્ઠો શ્રેષ્ઠી દક્ષિણે ચાંગભાગે વામેભાગે સંમુખચાપિ દુષ્ટ
એવં દેવં યે વિજાનાતિ રૂદ્રઃ દૂતે યુધ્ધ તરચ હસ્તે ન્યાસ્ત: પાઠાંતરે–ગાથા– દિશિ વિદિશિ ઈગદુમાસા ચિત્તાઈ ઉત્તરાઈ સહારે ઉદિઓ સિવ પવાઈ પાહિણું રન્નદીહમિ ૧ કિશિ અઢાઈ વિદિશિ પંચ ઘડિઆએવિઠ્ઠઈ
કમસે વામ દિદ્ધિ દુઠ્ઠો કજજ કરે પિદ્ધિ મુઠ્ઠીઓ ૨ શિવચ માસ પર–
ચૈત્ર માસ ઉત્તરે જેઠ વાયવ્ય વૈશાખે પછમ શિવ આષાઢ માસ બે નિરૂતિ રાખે દક્ષિણ આ અગનિ મૃગશીર કારતિક જાણે
પર્વે પિષ ઈશાન માહ ફાગુણ વખાણે ૧ જમણો.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિશા વિદિશા ઈમ સંહાર શિવકિરે સત્રાં શિર વરસ
ભેજરાજ સુપ્રસન્ન સદા ભલે ઈશ્વર ઠરે. ઘડીએ શિવચક્ર
અઢી ઘડી ઉત્તરે પાંચ ઈશાન રહે શિવ પૂર્વદિશે શિવ અઢી અગની ઘટી પંચ રહે શિવ દક્ષિણ દિશા શિવ અઢી ઘડી પાચ નૈરૂત પ્રમાણે પછમ દિશે શિવ અઢી ઘડી -પાંચ વાયવ કુણે ઈણિ પરં ફિરે દેય વાર શિવ શિવચક્ર દિનરાત
પરીકર ચંદ્રસે પૂઠ ભેજરાજ રક્ષા કરે. પાઠતરે--
ઉદયાદિ દિશા સાધે છે કે વિદિશિ પંચચ . ચૈત્રાદી ઉત્તરે માસા: સંહારેણ ચ દાપયેત્ ા ઘટિકા સૃષ્ટિમાણ જ્ઞાતાચં ચ સદા દિનમ ! જમતે ચ સદા રૂદ્રો દુર્બલાનાં ચ બલપ્રદ: મારા દક્ષિણ હિ રૂઢોય પૃષ્ઠત વિજયંકર વાસ્થ કુરૂને હાનિ સન્મુખ મરણું પ્રવમ, ફા
શિવને વાસ જેઈને-દેશાટન, યુદ્ધ, જુગાર નગર પ્રવેશ, વ્યાપારની શરૂઆત કરવી. આ કામમાં શિવને વાસ પડે અથવા જમણી બાજુ હોય તે તે લાભદાયક છે. બીજા ગ્રંથમાં પણ લખ્યું છે કે-શિવ શુભ હોય તે સ્વર, શકુન, ભદ્રા. બહબલ, દિશા દોષ, ગિની વગેરે પણ શુભ થાય છે. વળી–
કાલ પાસ તજી પૂઠિ મુખ; વન્સ અને તિમ સૂર;
તિમ જિમણે પૂઢિ પવન લ, ચાલ્યાં હવે દુઃખ દૂર. ૧ અથ નિરજભકાળ (ઝઘડે લડવા જતાં–
રવિ ગુરૂ ધુમ્ર રહે એક ઠણે સમે શુકે નૈરૂત જાણે, શનિ મંગળ વાયવ્યે રાણે બુધ એકલે ઈશાને આણે શું કરે શશીબલ શું કરે તારા શું કરે જેગણું શું કરે વાલા પાંચ પચાસ ડેલી જે જે પૂછે હાય નીરઝમકાળા. ૧ ૧ અગ્નિ .
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈશાને-બુધ, અગ્નિ-રવિ અને ગુરૂ, વાયવ્ય-શનિ અને મંગલ તથા નૈરૂત્ય સેમ અને શુક.
રાહુચક્ર રાહ વસે રવિ નિરૂતે સામે ઉત્તર જાણુ મંગલ અગનિ બુધ પચ્છમે ગુરૂવારે ઈશાન ૬૬૬ ભગુ દક્ષિણે શનિ વાયવે થાપી જિમણે પં હીર કહે બમણું કીયા લાભ ભરીયાં ઊંટ ૬૬૭ આઠ દિશામાં રાહુ વાસ-દનિયે કે વાર રાહુ પર.
ગુરૂવારે-ઈશાને, શુક્રવારે–પૂર્વમાં. મંગળવારે–અગ્નિખૂણે શુક્રવારે–દક્ષિણે, રવિવારે-નૈરૂત્ય, બુધવારે-પશ્ચિમે, શનિવારેવાયવ્ય, અને સેમવારે-ઉત્તરે. પાઠાંતરેકનિયે રાહુ કે વાર રાહુ બે એકજ સમજવા.
રવિ રાહુ નિરૂતે સેમે ઉત્તર ભણી જે; મંગલે અગનિ જાણ બુધ પશ્ચિમે ગણી જે. ગુરૂ ઈશાને ચવ શુક દક્ષિણ ઉગમે; શનિ વાયવ્ય કુણે ચ સદન રાહુ પતિદિન ભણે રાહુ ડાબે પડે ભલે સામે જમણે વરજી છે, સાતાં વારાં જે ગણે રાહ જ ઘાલી દૂઠ. તે નરનારું ન ગંજીયા જે હરીહર આરે ઉઠ રામે રાવણ મારી ધન પણ પ્રશ્ન પાંડવ રણમે છતીયા રાહુ જ રાખી પૂંઠ.
દેવદાનવ આગલ તિકે જે હરિહર આવે ઉઠ અથ ઘડીઓ રાહુ
પાંચ પૂરવ અઠ વાવ ઉત્તર ઠવિજે સેલ દક્ષણ નૈરૂત્ય ત્રણ ત્રણ અગન પંચ પંચ પશ્ચિમે
પનર એપ ઈશ રાહચક્ર ઘડીએ ફરે સુરકંપે તેત્રીસ. અથ આઠ દિશામાં ઘડીઓ રાહ--
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
300
ઈશાન ૧૫, પૂર્વ ૫, અગ્નિ ૫, દક્ષિણું ૩, નૈરૂત્ય ૩, પશ્ચિમ ૫, વાયવ્ય ૮ અને ઉત્તર ૧૬.
અધ પ્રહર રાહુ
વાસર આઠે અધપહર અનુક્રમે રાહુ ગણુજ્જ પહેલા પૂરવ વાવે દક્ષિણ ઇશાને કીન્જ ૬૬૮ પચ્છમ અતિ ઉત્તર નરૂત અતિ રહેઇ ચાલ્યાં જિમણા પૂર્ડિ ના રાહુ બહુલ દેઈ ૬૬૯ અથ અર્ધ પ્રહરીયા રાહુ––
પૂર્વ ૧, વાયવ્ય ૨, દક્ષિણ ૩, ઇશાન ૪, પશ્ચિમ ૫, અગ્નિ ૬, ઉત્તર છ અને નૈરૂત્ય ૮ અડધા અડધો પ્રહર. શિવચક્ર અને રાહુચક્ર પૂઠે અથવા જમણી તરફ હાય તે સિદ્ધિકારક છે. શુક્ર અને ચેકિંગની પૂઠે અથવા ડાબી તરફ હાય તે શુભદાયક છે. અથ ત્રિમાસીયા રાહુ––
માગશર પાષ અને વળો માહ પૂર્વ દિશે આળ્યે રાહુ; ફાગણ ચૈત્રને વૈશાખ દક્ષિણ દિશ રાહુની સાખ. જેઠ અસાડ ને શ્રાવણુ સહી પશ્ચિમ દિશ તે રાહે ગ્રહી; ભાદરવા આસે કાન્તિક માસ ઉત્તર દિશ રાહુના વાસ. ૨
ફળ—
સામે રાહુ ન કીજે ખાર ગઢ મહે મંદિર પાલ પ્રાકાર; અરે નાર કે નિન હૈાય એવાં લ રાહુનાં જોય. ૩ સામે રાહે જો મંદિર કરે કે ઉંચા જે નર ભરે; તિા દિશિ દેશાંતર જાય સેા નર કટ્ટ લહે તિણુ ઠાય. ૪ સામે રાહે વૈર જે સકલે રાહુ સહિત દલ આવટે;
સામે રાહે ઉગાલા ભરે ઘણી મરે કે ધણી મરે. ૫ અથ ત્રિમાસીયા રાહુ—માગશર પાસ અને માહ મહિનામાં પૂર્વ દિશામાં, ફાગણ ચૈત્રને વૈશાખ દક્ષિણ દિશામાં, જેઠ, આષાઢ
૧ ઓ.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
બ
અને શ્રાવણ પશ્ચિમ દિશામાં તથા ભાદરવા, આસા અને કારતક ઉત્તર દિશામાં,
ચારાતું ચક્ર
પંથા રાહુ રિ ધરમ અર્થ કાન ને મેાક્ષ ઇયાં ચિહ્ના જે ભેદ સહૈ તિહાં નર સુખ તાષ ૬૭૦ અશ્વનિ ભરણી કૃત્તિકા રાહિણી અહિ આકાર લખીએ અઠાવીસ રસી પછઈ કરા વિચાર ૬૭૧ ધરમે સમ રિસી અશ્વની પુષ્ય અથ્લેસ વિસાહ અનુરાધાને શતલીસધનિષ્ઠાહુ પ્રથમરેખ એગાહ ૬૭૨ અરથે સમ રિસી ભરણીયાં પુનર્વસુ મધા સ્વાતિ જ્યેષ્ઠા શ્રવણ પૂરવભક્ષા બીજી રેખ વિખ્યાતિ ૬૭૩ કામે સમ્ર રસી કૃત્તિકા આદ્રા પૂફ઼ા ચિત્ત મૂત્ર અભિયાં ઉભદા ત્રોજી રેખ પવિત્ત ૬૭૪ મેક્ષ સમ્ર રસી રાહણી મૃગશિર ઉફા હત્ય પૂર્વાષાઢા ઉષાઢ સુ રેવતી મા ચત્ય ૬૭૫ રવિ રિસી શશારસી વાસ એ નીરખીને નરનારી કામ કરીજે આપણાં સન: જોઇશ સારી ૬૯૬ ધરમે ધરમ અર્થે અરથ કામે કામ માલે માક્ષ ઈયાં ચિત્તુ રવિ શશી પાયા મીલતે વર્ષે દ્યષ ૬૭૭ ધરમે રિવ અર્થે શશી ધરમે શિવ શશી કામ અરથે શશી મેક્ષે રવિ એહ અશુભનું ઠામ ૨૭૮ માક્ષે રવિ સામે શશી વરજી જે શુભ કામ આઠ અશુભ ને આઠ શુભ સુણિયા તે ક્રમે નામ ૬૭૯ અમે પિવ માક્ષે શશી ધર્મે શશી રવિ અર્થ અર્થે શી કામે રવિ ઈયાં શાહે। હુઇ અત્ય ૬૮૦
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
કામે શશી અરથે રવિ કામે રવિ શશી ધમ મે રવિ ધર્મો શશી મિલત ફલિચે કર્મ ૬૮૧ કામે રવિ મેલે શશી અર્થે રવિ શશી મેક્ષ હીર કહિ ઈયાં મિલતાં રિદ્ધિ વૃદ્ધિ હાય સુખ ૬૮૨ ગમણુ પ્રવેશે યુદ્ધ કૃષિ વાણિજ ને વિવાહ અવર સવિ શુભ કામને લીજૈ પંથા રાહ ૬૮૩
ધર્મ – અશ્વિની, પુષ્ય, અશ્લેષા, વિશાખા, અનુરાધા, ધનિષ્ઠા અને શતભિષા.
- અર્થશે ભરણી, પુનર્વસુ, મઘા, સ્વાતિ, ણ, શ્રવણ અને પૂર્વાભાદ્રપદ.
કામા -કૃત્તિકા, આ, પૂર્વાફાગુણી, ચિત્રા, મૂલ, અભિછત અને ઉત્તરાભાદ્રપદ.
મેક્ષાથે–રોહિણી, મૃગશીર, ઉત્તરાફાલ્ગણી, હસ્ત, પૂર્વાષાઢા, ઉત્તરાષાઢા અને રેવતી એ પ્રમાણે નક્ષત્ર સમજવાનાં છે.
પાઠાંતરે-પથારાહુ વિચાર, યાત્રા યુધ્ધ વિવાહે ચ પ્રવેશે નગરાદિષ વ્યાપારેષુ ચ સર્વેષ પંથારાહુ પ્રશસ્યતે | ધર્મ મા તે સૂર્ય ચંદ્ર તવૈવ સંસ્થિત સંહારશ્ચ ભવેત્તત્ર ભગહાનિ પ્રજાયતે ૧ ધર્મ માગે ગતે સૂર્ય અર્થશે ચંદ્રમા યદિ તત્ર શત્રુભયં તસ્ય દુષ્ટગ્રહ સ્થિત યદિ ધર્મ માગે ગતે સૂયે કામશે ચંદ્રમા યદિ વિગૃહે દારૂ ચિવ ચોરા કુલ સમુદ્દભવમ પરા ધર્મ માર્ગે ગતે સૂર્ય મોક્ષે ચંદ્ર ગતે યદિ મહાલા ભવેત્તસ્ય શુભગ્રહસ્થિતિ યદિર
ઈતિધર્મમાર્ગ કલમ છે ૧ યત વિષ્ણુઃ ગુલમ ૨ રિદ્ધિ-સિહઃ પ્રજયતે
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
અર્થ માગે ગતે સૂયૅ ચંદ્ર ધર્મ સ્થિતા યદિ ગજ લાભા ભવે ત્તત્ર તસ્ય શ્રી સન્મુખી ભવેત્ પા અર્થ માગે તે સૂર્ય ચંદ્રે તત્રેવ જાયતે પ્રથમ જાયતે કાર્ય પશ્ચાદ્ ભગા ભવિષ્યતિ ॥૬॥ અર્થ માગે ગતે સૂર્ય ચંદ્ર કામાંશ સંસ્થિત સર્વસિદ્ધિ વેત્તસ્ય બનીયાત્ નાત્ર સંશય: usu અર્થ માગે ગતે સૂર્ય ચ ંદ્ર માક્ષ ગતે દિ ભૂમિલાભા ભવેત્તસ્ય પ્રિય&# સંભવેત્ ઘા ઈતિ અર્થ માર્ગ ક્લમ પ્ર
કામ માર્ગે ગતે સૂર્ય ચ ંદ્રે ધસ્થિતે દિ
ગજ વાજી ગેા લાભ' ચ રાજ સન્માન સભવેત્ ાા કામ માગે ગત સૂર્ય ચંદ્રે અર્થાંશ સસ્થિતે સલ જાયતે તંત્ર વિઘ્નભ ંગા ભવિષ્યતિ ાન! કામમાર્ગે ગતે સૂર્ય ચ* તત્રેવ સસ્થિત વિગ્રહ દારૂણ ચૈવ હતં સૈન્ય વિનિર્દિ ચૈત્` ૫૧૧k કામ માગે ગતે સૂર્ય ચંદ્રે મેાક્ષ ગતે પિવા રત્નલાલા ભવેત્તસ્ય કાંચન તત્રશસ્યતે ॥૧૨૫
ઈત્તિ કામમાર્ગ લમ
માક્ષમાગે ગતે સૂર્ય ચંદ્ર ધસ્થિત અંદ ડૅમ લાભા ભવેત્તસ્ય સર્વ કાર્ય પ્રસિધ્ધતિ ॥૧૩॥ મેાક્ષ માર્ગે ગતે સૂર્ય અર્થાંશે ચંદ્રમા ચંદ નિલ' ચ ભવેત્કાય ચોર રાજ્ય રિપુ ચમ, ૫૧૪ા માક્ષમાર્ગ ગતે સૂર્ય કામાંથે ચંદ્રમા ગતે
સર્વ સિદ્ધિ મવાપ્નાતિ કચે ચ જયમેવ ચ ॥૧પા મેાક્ષ માગે ગતે સૂર્ય ચંદ્રે તત્રેવ સ`સ્થિતા વિગ્રહ. દારૂણ્યુ. ચૈવ અ ભગા ભવતિ ॥૧૬॥
૩ ભૂમિ ૪ તસ્ય તંત્ર શ્રોમાન્ ભવેન્નરઃ ૫કાયનસ વિનિર્દિશત્ હું સ્વણું ગામ વિનિશ્ચિત
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
કા
યાત્રા યુધ્ધ વિવાહે ચ પ્રવેશે નગરાિ વ્યાપારૈષુ ચ સર્વેષુ પથા રાહુ પ્રશસ્યતે છણા ઈતિ મેાક્ષમાર્ગ કુલમ L ॥ ઇતિ પથા રાહુ
વિચાર
ટીપવળી વિશેષ ૧ પાનામાં વાંચવામાં આવ્યુ છે કે પ્રતિષ્ઠા રાજ્યાભિષેકે તથા મિત્ર મીલને પણુ જોવુ.. વળી હીર ક્લેશના ચાલુ પાઠમાં સામાન્ય શુભાશુભ કુલ લખ્યાં છે. તેમાં ૮ શ્રેષ્ઠ ને ૮ નેષ્ઠ લખ્યાં છે એ ખરૂં છે. પશુ ચાપાર્ક અંક ૬૮૩ ના ખીજા પદમાં એ શબ્દ ઉલટ પાલટ હતા તે ફેરવીને મુકવાથી ફળ ખરાખર બીજા પાઠ સાથે મળતું જ છે, પણુ આ પાઠાંતરના ૧૫ મા શ્લાકનું ફૂલ હીરકલશ સાથે અને મુત્ત ચિંતામણિ સાથે મળતું નથી. તેનુ ફળ અશુભ જોઈ એ છતાં પણ ખીજા કોઈ પાઠમાં શ્રેષ્ઠ પણ છે. પણ ખરૂં જોતાં ૮ શ્રેષ્ઠ ૮ નેષ્ઠના અશુભ ફળ સમજવાનું છે. હિસાબે અને સુહૂત્ત ચિ'તામણિમાં તે તેમજ છે. ઉપરના બે પ્રથામાં ફળનુ નામ નથી પણ નેષ્ટ છે.
મુહૂર્ત ચિંતામણિ પ્રકરણ ૧૧ સુ. શ્વે. ૧૯ માના પાઠના
અ—
ધર્મ અર્થ કામ માક્ષ-નક્ષત્રાનું યાત્રામાં ફૂલ.
યાત્રાના સમયમાં ધર્મ માર્ગના નક્ષત્રમાં સૂર્ય હાય
અ
""
27
ફામ
માક્ષ
22
""
""
""
""
27
""
અ મેક્ષ માનાં નક્ષત્રામાં ચંદ્રમા હૈાય તે શ્રેષ્ઠ છે ધર્મ માક્ષ
ધર્મ અર્થ માક્ષ
ધર્મ
19
*
વિપરીત સૂર્ય ચંદ્રમા હોય તે મથુલ છે.
""
કઃ ક
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૩
યાત્રા વખતે જીવિત મૃત પશે રાહુ વિચાર
શલાકા સસક ચકમીશાદો કૃત્તિકાદિકમ અષ્ટાવિંશતિનક્ષત્ર સાભિજીત સવ્યમાલિત છે યત્ર રૂ સ્થિત રાહુ વદનં તત્ વિનિર્દિશત છે મુખાત્ પંચદશ ૧૫ રૂક્ષેત તસ્ય પુષ્ઠ વ્યવસ્થિતમ ૧ રાહુ ભુતાનિ રક્ષાણિ છવપક્ષે ૧૩ દશ છે ત્રશૈવ ભેચ્યાનિ મૃતપક્ષ: પ્રકીર્તિતા: પારા
જીવપક્ષે ક્ષમાનાથ મૃતપક્ષે રસ્થિતમ છે તસ્મિન્ કાલે શુભાયાત્રા વિપરીતાનું હાનિદા ફા ચંદ્રાદિત્યો યદાયુક્તો જીવપક્ષે વ્યવસ્થિતો તત્ર ક્ષેમ જયં લાભ યાત્રા કાન સંશય: તાજા મૃતપક્ષે યદાકાલે સંસ્થિતી ચંદ્ર ભાસ્કરી તદાહાનિ ભાગે મૃત્યુ યાત્રા કુલ મતમ પા જીવપક્ષે સ્થિતે ચંદ્ર કાર્ય સ્વાદમૃતાપમમ છે મૃતપક્ષે મૃતયં યતä અલાબલમ ૬ નતિથિ ન ચ નક્ષત્ર નવારે ન ચ ચંદ્રમાં લરનમેકં પ્રશંસંતિ ત્રિષડેકાદશે રવો શા
૩-૬-૧૧ –નરપતિ જયચર્યા
ઈતિ રાહુ વિચાર આનું બીજું નામ દ્વિધાગરાહુ ચક્ર છે. એટલે બે પ્રકારે છે. ૧ ઈશાને કૃત્તિકાથી. ૨ જે નક્ષત્ર રાહુ ત્યાંથી. ૧ મુખમાં ને બીજાં ૧૩ કુલ ૧૪ વળી ૧૩ બીજા ને ૧ પુકમાં કુલ ૧૪ એમ સમજાય છે.
ચુધે જતાં વિશેષ તિથિ ત્રિવેણી દિન રિસીમાંહી ઠવિત્રિહ ભાગે ઇ વધતે અંક શશીન જસહિમ થલતીયા ગગનેહ ૬૮૪
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
જીવપક્ષ
આ
મુખ કુ
ર
મૂ
અને પુ આશ્વે
*--——
મઘા પર ઉપકા હ ચિ સ્વા વિ
& je છે
& ... Ble પુછડું
મૃતપક્ષ જલ પાળે થલ ઘેડ ગગન ચડી શરીર થાઓ વહે ઝઝુતડે એમ બેલે ગુરૂ હીર ૬૮૫
કુલકુલ નક્ષત્ર કુલ રિસીડિન મૃગ ઉત્તર પૂ.ફા પુષ્ય વિશાહ ચિત્ત ધનિષ્ઠા અસ્મણિ કૃતિક મૂલ મઘાહ ૬૮૬ હિવૈ અકુલ શતભિષ ભરણી શ્રવણ સ્વાતિ હત્ય
યેષ્ઠા પુનરવસુ રહિણી પૂર્વાષાઢા સત્ય ૬૮૭ આદ્રા પૂબદ રેવતી અનુરાધા અશલેષ એહ કુલા કુલ હીર રિસી હિવઈ સુણે વિશેષ ૬૮૮ કુલ રિસી તે પુરધણી થોડા સિન્ય સંગાથે
અકુલે જીતે આવીયો કલાકુલે હાઈ વાત ૬૮૯ અંય રાશી પર ચંદને જલ સ્થલાદિમાં વાસ–
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેષાદિ કર્ક જલે ચંદ્ર સિંહા િવૃશ્ચિક થયે ચંદ્ર ધનાદિ મીન ગગને ચંદ્ર જલે જલ ચલો મારણ્યતિ
થલે થલ ચલો મારયતિ ગગને ગગન ચંદ્રો માણ્યતિ ના પાઠાંતરે–
મેષાદ્યાગત રાશ તિથ્યાદા ચ મિશ્રિતા હત રામ ગુણે ભંગે: શેષ ચંદ્ર વિનિર્દિશત ૧ ૧ એકેન જલગતે એ દ્વાભ્યાં સ્થલગતઃ શશી શૂન્ય સ્વર્ગ વિજાનીયાત ત્રિવિધ ચંદ્ર લક્ષણમ ૨
સૂર્ય કાલાનલ રવિ કાલાનલ ચક્ર લખી ત્રણે ત્રિશુલ કરેહ તિરછી રેખા ત્રય લિખી કુણે યુગ તુમ રેહ ૬૯૦ ઉરમ કણે હગ સિંગ વિચ મધ્યે ત્રિશુલ તલેહ રવિરિસીથી થાપી અભિચશું સૂઝયાકાર લિખેહ ૬૧ નામ નક્ષત્ર હવે જિઈ તિય તલે શુલવ બેય ઉવરિ મરણબિહેસિંગે વરી અવરેં નવ જે એહ ૬૨ સૂરજ કાલાનલ સમ અક્ર ન દિસે આદિ હીર કહે તે જોઈ લ્યો વિગ્ર વ્યાધિ વિવાદિ ૬૮૩
પઠાતર સૂરજ કાલાનલ તણી તિરછી લખી ત્રણ રેહ ત્રય રેખા ઊભી પિછે ખૂણે ઇગ ઈન દેહ દ૯૪ તિરછી રેખ બિહં દિમાં દો દો અંક હોઈ વિણ અંક તિહું ઉપરે ઈન ઈગ દે અવોઈ ૬૫ રવિ રિસી વચલી હીહ તલી થાપી સૃષ્ટિ મિણે આવઈ રોગી જનમ રિસી માંહે અતિ લિખે ૬૯૬
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
ત્રિોં ન જીવઈ કષ્ટ તલિ બિહુ અંકે દીચે ધીર , ચિહું ખુણે નિરેન ફલ ઈમ બોલઇ ગુરૂ હીર ૬૭
ભગો ભવેત્ શૃંગ યુગે ત્રિશૂલે મૃત્યુસ્તથાધ: શ્રીય ક્રમે ચિંતા વધશ્ર પ્રતિબંધનાની જલાભ: સ્યપરેષુ શ્રેષ વાદ પ્રયાણ મય સંગરેષ કાલાનલ સૌરમિદં વિલક્ય
ચંદ્ર કાલામાલ શશી કાલાનલ ચક્ર લિખી માંહી ઠવિજે કુંડ કુંડ વિચાર્લ બિંદુમત ચાર ત્રિશલાં મંડ ૬૯૮ દિન રિસી ત્રિશુલ ઉપર ધરી પાછે સષ્ટિ ગિઈ હીર કહે નર રિસી જિહાં તેહને અરથ ભણેઈ ૬૯૮ ચંદ ત્રિશલે મરણ હુવેઈ બારહ રિસી ઈમ જાણ આઠ બાહિરી કષ્ટ કરઈ ચંદ્ર ગર્ભ સુખ આણ ૭૦૦ રણ પ્રયાણદિપુ જન્મભંત ત્રિશુલગું મૃત્યુકર પ્રદિષ્ટ સ્વર પ્રવિર્ગદિત મુનિ કૅરંતર બહિસ્યાં બહુલાકાકારી રૂક્ષ ત્રિશલ મધ્યસ્થ ચંદ્ર રક્ષાદિ જયેત છે
યમદંષ્ટ્રા ચક્ર નવ નવ બિંદુ ત્રય દિશિ ફરતો હોય અતિરૂપ થાપિ ત્રયહિશિબિંદુ નવ બિહુ વયણે વિસ કૂખ ૭૦૧ ચિહું કણે બિહં બિંબુને બહું કહી યમદાઢ દિન રિસી આદૈ જન્મરિસી ગણિએ મેટે ગાઢ ૭૦૨ વાદ વેધ વિગ્રહ નસટ તાવ ચઢીયે અહિંદષ્ટ
હીર કહે જમદાઢ અહીં તે વરજીજૈ મન સુદ્ધ ૭૦૩ વળી પાઠાંતરે યમદાઢ ચર્ક
નવોદ્ધગાનિ ધિયાનિ નવતિય મુખાનિ ચ અધોગતાનિ વિષ્ણાનિ નવ ચિવ વિનિરિત પm
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭, ચતુર્નાડી ગતે વેધો મણે રૂક્ષ ત્રાજિતઃ સર્પાકા રસ્ય ચક્રસ્ય કાલચક્ર પ્રજાચતે રા ત્રીણિ મધ્યરતક્ષણિ તાનિ કાળમુખાનિ ચા કાણ સ્થિતે ચ છે ધિષ યમદંષ્ટ્રા દ્વયં મતં પાપ દિનક્ષમાદિતઃ કૃત્વા નામક્ષ યત્ર સંસ્થિત છે સુખદંષ્ટ્રા ગત મૃત્યુ: શુભમન્યત્ર સંસ્થિતે પકા જવરિતે નષ્ટ દખ્ખું ચ વિવાદે વિગ્રહે રણે ! કાલદંષ્ટ્રાસ્યગ નામ યસ્ય તસ્ય મહ૬ ભય પા
નેધ––વચલા ગાળામાં ત્રણે મીડાં ૩-૩-૩=૯ તે કાલમુખ નક્ષત્ર છે. ઉપર બે બાજુનાં બહારનાં મીઠાં તે બે દાઢે છે. કુલ ૨૭ નક્ષત્ર છે. વિશેષે તાવ આવે તે વેળાનું નક્ષત્ર લઈને જન્મ નક્ષત્ર સુધી ગણતાંપ્રયાણ કરતી વખતે, ઝઘડા કરતાં અને લડાઈ કરતાં–આ ચક્ર જવાનું છે.
નરચ. બાર વાહન બારહ વાહન પરખિ લે ગજ વૃષ મહિષ મરાલ કુકર વાયસ સિંહ છાગ રાસભા દશમે શિયાલ ૭૦૪ મુષ બારમો ગરુડ બાદિ દિન રિસી લેઇ. આવી જે નરરિસી લગે બારહ ભાગે દેઈ ૭૦૫ વધત અંક વાહનાગિણે નામ સરિસાં પરિણામ હિર કહે ભુડે ભંડાં ભલે ભલાં હુઈ કામ ૭૦૬
નવ વાહન હસ કાગ મૃગ હય સુણ ગય હરિ અંબૂક મેર
એ નવ વાહનદિન પ્રતઈ ગિણિયઈ ચતુર ચાર ૭૦૭ જન્મરિસીથી નિરિસી આણું દે નવ ભાગ (એક) વધતિ હંસ સુખીકરઈ માટે ફલ ઘઈ કાગ ૭૦૮ યુગ સમ તુરીયાં લાભ બહુ કદર કલહ કરંતિ લિખમી આપઈ હાથીયઉં કેસરી પિસુણ મરતિ ૭૦૯
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
કાજ હા જંબૂક કરઈ મેર દોસઈ આહ ભાગ હીર કહઈ જોઈશ મહીં એ ફલઈ બહ જેમ ૭૧૦
પાઠાંતરે નર વાહન નવ હીર કહઈ રાસસહય ગય મહિષ જંબૂક કામ અનઈ સુણહ મેર હંસ પભણેશ ૭૧૧ રવિરિસીથી નામરિસી જે ભાગ નવ દે. વધતે નરવાહન ગિણે પાછઈ ફ્લ બુઝ૪ ૭૧૨ લચ્છી હાની રાસલ કરાઈ ધન આપ રેવંતિ હાથી સુખ સંપત્તિ દીએ મહિષે મરણ કહત ૭૧૩ જબૂક દુખદાઈક સદા કેસર પિસુણ હણે કાગઈ રામ મારઈ અરથ જયપદ હંસ લઈ ૭૧૪
અથ યુદ્ધચક લડવા જનાર જીતશે કે તે સ્થાનને માલીક છતશે તે માટે જેવું.
દ્વાદશાશં લિખેશ્ચક મેષાદિ દ્વાદશાવિત ક્ષેત્રયુગ્મ પુનસ્તત્ર યંભાસ્કર ચંદ્ર. શા સિંહાદિ મકરાંતં ચ ભાનુક્ષેત્ર ને શંસય: કુંભાદિ ક પર્યત ચંદ્રક્ષેત્ર સુદહુત પરા ચંદ્રક્ષેત્ર તે સુયે ચઢે તર્ગવ સંસ્થિત યાયિને વિજયંયુધ્ધ સ્થાયિને ભંગમાદિસેતુ કા સૂર્યક્ષેત્ર ગતેચં સૂચે તવૈવ સંસ્થિત યાતુ મૃત્યુજયંસ્થા, ઈત્યુક્તમાદિયામલે પાકા સૂર્યને સંસ્થિત સૂર્ય ચંદ્રચદ્રાંગ સંહિતે છે તદાકાતે ભવેત્ સંધિ (સીદ્ધિ) યુદ્ધમેતપિયે અપાઇ તંત્ર્યદિ ચંદ્રકો સંહાર: સેનદ્ધ : યાત્રા વા યુદ્ધકાલે ચ ચમેતવિકતા
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯
ઈતિ યુહચમ છે
ચંદ્રને ઘેર ચંદ્ર હોય અને સૂર્ય ચંદ્રમાને ઘેર હેય તે જે લડવા જાય તે છતે સ્થાનકને ધણી હારે. સૂર્યને ઘેર સૂર્ય હોય અને સૂર્યને ઘેર ચંદ્રમા હોય તે લડવા જનારને ક્ષય થાય ને સ્થાનકને ધણું જીતે. ચંદ્રને ઘરે ચંદ્રમા હાય સૂર્યને ઘરે સૂર્ય હેચ તે એ બેઉને સિદ્ધિ (સંધિ) મેળ થાય. યુને નાશ થાય.
યુગદ્વાદિમાં ઉપયોગી ઘાત નરચક નરચક નરાકારમણાવયવ સંયુતમ યેન વિજ્ઞાનમાત્રણ ક્રિયતે ઘાતનિર્ણય: મુખક મસ્તકે ત્રાણિ હસ્તે પાદે ચતુચતુઃ હદિ પંચ ત્રિક કંઠે સાભિજિદ્વામિ વિન્યસેતુ છે કૃત્વા ધભમાદો તુ મુખે મસ્તક વામકે હસ્તપાદર ગ્રીવાક્ષહસ્તાંધ્રિ ગમે છે યત્રાંગે ભાનુભૌમાર્કિરાહ ધિસ્થસંસ્થિતા તત્રઘાત વિજાનીયાટ્ઝગે વિશેષતઃ | મહમુક્તિ પ્રમાણેન નવાંશિક કેમેણ ચ પ્રહારે જાયતે તત્ર ૧ દ્વિગુણસંખ્યયા છે. નિભે વર્ષઘાતં ચ પાદેન મિત્ર ગ્રહ ઉદાસીને ભવેત્સ દ્વિગુણું શત્રુગે ગ્રહે છે. હિર્વાદશ ભાનુચ્ચો વિરુદ્ધ શનિમંગલો શુકે જે વેદશો પંચકે રાહુ વાકયતી છે ષષ્ટાક કેતુ શુક્ર સપ્તાઈ કંટતીણુગુ નરાશે સતત મહા વંતિ રિયું મહત્વ છે
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
નાભિશોત્રમુખે ચંદ્ર પૃષ્ટકેછે બુધસ્તનો ભૌમાર્યો દંડ ગધે ગુરુદરે ગુદે ભૂયુટ મા બાહુક તથાસ્ય ચ સ્વર્ણાનુઃ સ્કંધકર્ણ કાલ કરતલે યસ્ય બાહુકક્ષા ધરાભવ છે કેતુદડે ત્રિધા હંતિ મુખે શીરે રવિ: ક્ષિતિ વણેતા વેધા ગ્રાઘાતસ્ય લક્ષણમ છે શત્રુભે મિત્રઘાતપિ રિ પણ તસ્ય હારયા પ્રિયતેરિ: સ્વકે લગ્ન શત્રુઘાતપિ હન્યતે છે એકેશ્યનેકઘાતાંશ્ચ કરેતિ ભૂખલેઝિત: ભૂખલસ્થ ભટે ખેટા સ્થિતા ઘાત ન કુતે છે યત્ર તત્ર સ્થિત વાતે યત્ર તત્ર સ્થિતે નહિ તત્કલં કચયિષ્યામિ ગ્રહ ભૂમિબલાત્યુનઃ | દૂરાઘાત ન કુન્તિ દક્ષપૃષ્ઠગતા રણે સંમુખા વામણા એતે ધાગે ક્ષતકારકાઃ | દક્ષિણાંગ ગતા પૂરા: સૌમ્યા વામાંગસંસ્થિતા શિરચ્છેદે સમૃત્યુને ભટેધાવતિ સન્મુખમ | યસ્ય વામાંગમા કરા સોમ્યા યસ્ય ચ દક્ષિણે તસ્ય અંગે રણે નૂનં યદિ શુરે મહાભટ: ૫
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાસ્તુ
ગામ સાથે લેણદેણ
ગામ નામ વરગ અકુ એ લખીએ આઠે ભાગે દીજતાં વધા લ જો આગે સા મામહી પાછે ત્રિ વિપરીત આડે ભાગે જો શુન્ય હુવે તા ીર કહે તે પ્રીતિ ૭૧૬
કે ડાઇ કહાઇ પ
ગામ વાસા ફળ
હીર કંઢું ગામ રિસિથી ગણીએ નામ રસીય પાંચ શીશ અહુ લાભ કર ત્રિણ વદને દુખ દીય ૭૧૭ હીચે પચ ધન સંપઐ ખટ રિસી ભણીયે પાય દુઃખ દેખાડે ગુજ્જ હઁગ નાભિ ચાર સુખ થાય ૭૧૮ વામ ભુગે દારિદ્ર ઇમ દખ્ખણ સંપદ ઇમ પૂંઠે ઇમ લડુ ફરઇ ઈમ મને ધરા વિવેક ૭૧૯ સામાક્ષરાં ને નામાક્ષરાં મેલી બંદુ ઉકાર બિમણા વિ આજ઼ી અવર કરી ચકણા વિચાર ૭૨૦ સાથે ભાગે જે વધે સપદ દિયે ઈંગ ગ્યાર
હીર કહઇ તીય પંચ દુખ ખટ સમ દેાઇ ઉદાર હરી નિજરાશિયાં પુરરાશિયાં અધમા મઉ વસુ ખાર મધ્યમ ઇમ તિય સત્ત ષડ્ અવર હીર સુખકાર હરર ગામ રિસીથી નામ રિસી સાત સીસે સગ પેટ સાત પુßિ રસી સાત પગે ઈમ અઠવીસ સમેટ ૭૨૩ શિશ કરે લિખમી હુઈ નિષ્ફલ પુડિ પાય ગાંમ સાંમી તિમ સેવકાં હીર દીયા સમઝાય ૭૨૪
૪૧
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાન્ય વાસ ગામ નક્ષત્ર આદિ દઈ રવિ રિખ લાગી આ ગિણતાં આવઈ અનુકર્મ પંચમ બારમે ઠાઈ કર૫ ઉગણસમ છાવીસમે તે તિહાં સુનું કહાઈ
હીર કહે તે વાસ તજી અવરે સવિ સુખ થાઈ ૭૨૬ કોઈપણ ગામનું મુખ અને પૂછડું સમજવા બાબત.
ગરૂડ શ્વાન પૂરે શિષ સિંહ બિલાવ ઉત્તર શિષ મસે મેંઢો પશ્ચિમ શિષ સર્પ મૃગ દક્ષિણ શિષ
ગામનું જે નામ હોય તેના પહેલા અક્ષરો વગ કરો. અને તે ઉપરથી દિશા પ્રમાણે મુખ કે પંછડું સમજવું. બીજ મતમાં–
ગરૂડ ખિલાવ પૂરવ વખાચ મૃગ મીંઢો દક્ષિણ જાણ સપ મૂષક પછમ જાણુ સિંહ શ્વાન ઉત્તર જાણ ગામના કયા ભાગમાં રહેવાથી સુખ થાય ?
મધ્યમાં ઘર કરી રહે તો લોજન મળે. મસ્તકમાં ઘર કરી રહે તે વિનાશ થાય. હાથમાં ઘર કરી રહે તે આશા પૂર્ણ થાય. અને પગ પૂંછડામાં ઘર કરી રહે તે દરિો થાય. ગામ વસાવવાનું મુહૂર્તતપસિં સહસિ મા માધવાખે નભે વા
ગુરુ ભૃગુ બુધવારે નંદપણુજાસુ મૃદુ ધુવ શશિ પુષ્ય વાસવ સ્વાતિક્ષ
- નવ નગર નિવેશે વાસ્તુ શાસ્ત્રૌપદિg: હેવમંદિર કે રાજ દ્વારે તોરણ ધજા બાંધવાનું મુહૂર્ત
માગે શાખ પિષે તપસિ ચ શુભે ગોવિંદપુષ્ય બ્રહ્મ ઉત્તરાણિ શતભિષફ વસુબે નંદપૂજયાચ શકે સોચેંદુ વારે વૃષ ઘટ હરિભે તેરણું સા ધ્વજ વા ! શસ્ત પ્રાસાદ મુત્ય ઉડુપતિ બાલે વિષ્ટિપાત વિહાય
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવા ગામનું તોરણ ઝાંપે બાંધે તેનું ચક
તોરણે-- ૩ શ્રેષ્ઠ. (૪)
() * E JછJUUUU95
(CVS 3D
(૨) શ્રે૪
એ ૪ (૨)
(૧) ને ૪
ને ૪ (૧) અથ તોરણ બાંધવામાં નવું ગામ વસાવવામાં મુદત્ત –
ઉ. ૩, શ્રવણ, ઘનિષ્ઠા, શતભિષા, આર્ટ્સ, રેહિ અને પુષ્ય આ ૯ નક્ષત્ર ઉત્તમ છે.
સ્થિર (ધવ) નક્ષત્ર=હિ અને ઉત્તરા ત્રણ, કુલ ચાર નક્ષત્ર. મિશ્ર (સાધારણ) નક્ષત્રે-કૃત્તિકા અને વિશાખા, કુલ બે મળીને આ છ નક્ષત્રો સાધારણ છે. તથા
- તિર્યમુખી નક્ષત્ર-વતિ, અશ્વિની, મૃગશીર, પુનર્વસુ, અનુરાધા, જયેષ્ટા, હસ્ત, ચિત્રા અને સ્વાતિ આ ૯ નક્ષત્રો. ક્ષિપ્ર (લઘુ) નક્ષત્ર-અલેષા, પુષ્ય, હસ્ત અને અભિજીત આ ચાર નક્ષત્ર, મળીને કુલ આ ૧૩ નક્ષત્રે સાધારણ છે.
લગ્ન સ્થિર લેવું. કેન્દ્રમાં બુધ, ગુરૂ, શુક્ર અને ચંદ્ર આવે તે ઉત્તમ.
પાઠાંતર–રવિયાથી દનિયા નક્ષત્ર સુધી ગણવું. તેમાં પ્રથમ ૪-૪ ગામ આપે, થાંભલાનાં મૂળમાં મૂકવાં તે નષ્ટ. પછી ૪-૪ બે થાંભલાની વચ્ચે શાખોમાં મકવાં તે શ્રેષ્ટ. પછી. ૪–૪ થાંભલા ઉપર મથાળે તે પણ શ્રેષ્ટ ને છેલ્લાં ૩ તે તેરણુમાં તે પણ છે છે, તે નક્ષનાં ફલ થાંભલાના મૂળમાં રાજભય, મધ્યમાં સુખ, રાજમાન. ૦૫૨ માળે ગ્રામ પાણીનું વસ્તીને સુખ તારણમાં
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
બધાને લક્ષમી મ. ગામ ઝાંપ-ગામના નામનાં પહેલા અક્ષર ઉપરથી મુખને પૂછડું સમજીને રાખો. ગામનું અંગ જોવા માટે
ગરૂડ સર્પ પૂવ દેહા. સિંહ બિલાવ દક્ષિણ સનેહા;
મૃગ મીઢા પશ્ચિમ ણ, ધાન મુખો ઉત્તર જાણું ગામના કયા ભાગમાં રહેવાથી તેણે સુખ થાય તે કહે છે:–
મધ્યમાં રાજા રહે તે વાણીયા, સેની, બ્રાહ્મણ સુખી થાય. કાળી, ભીલ, ભંગી આદિ મુખમાં રહે તે ઉત્તમ જાતિને વિનાશ થાય અને હલકી કેમ સુખી થાય. હાથમાં ખેતી વાળા રહે તે ખેતીવાળાની આશા પૂર્ણ થાય. સુથાર, લુહાર, દરજી આદિ અડિ પગ-પૂછડે રહે તે ઉત્તમ પતિ દરિદ્ર થાય અને હલકી કેમ સુખી થાય.
અથ ગામ વસાવવા મુહૂર્ત ગઢચક્ર ગામચક્ર નીચે મુજબ.
શ
રીમ
cle
ક
ܝܐ8
2
છે. પણ
+
કે
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૫
જે નક્ષત્રમાં ગામ વસાવે તે નક્ષત્ર પ્રથમ ઈશાન ખૂણામાં મકવું. પછી અનુક્રમે ૧-૨-૩ અંક સ્થાને બીજા નક્ષત્ર ૨૮ મૂકીએ. પછી જે ગ્રડ ઉપર જે નક્ષત્ર ભગવતે હોય તે નક્ષેત્રે તે ગ્રહ માંડીએ, આ પ્રમાણે હ ગ્રહે. માંડીએ-તેનાં ફલ આ પ્રમાણે છે –
- દેશ, શીમ, ઝાપ, નગર કે ગામ આ નક્ષત્રનાં આકથી સમજવાં. કર પ્રહ ગામ મધ્યે આવે તે ગામ ઉજજડ થાય. સૌમ્ય ગ્રહ પડે તે વસ્તીને આનંદ મંગલ વરતે. જે દિશામાં દૂર ગ્રહ પડે તે દિશા સાચવવી કારણકે તે દિશાથી દેશ, શીમ, ઝાંપે, નગર ભેલાય. ગ્રહોનું ફલ સતાવે છે –
ગ્રામ મધ્યે સ્થિત સૂર્ય, ભય શોક પ્રદાયક: ૫ ચંદ્ર ભંગો મુજે દાહો બુધે રિદ્ધિ પ્રજનમ ૧ શનિ રાહુ ચૉકસ્થા ગ્રામ મધ્યે ભયંતિ ચા તદાભ વિજનીયાત્ કૈલાશ સદશે અપિ ારા કર ચત્કારી બાહોષ સૌમ્યા મથે યદા ભવેત્ | તત્ર ન ભં તે ગ્રામ બ્રહ્મ વિષણુ મહેશ્વરેઃ au સોમ્ય ત્રયં ચ ગ્રામ મધ્યે વેન જયેત્ | સદા સુખ વિજાનીયાત સામિન સિંહ ગર્જતમ ૪
છે ઇતિ ગઢ ગામગ્રક્રમ છે
- -
૨૮
૧૩
२७ (१५ २६ | २४
૧૭
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠાંતરે ગામ વસાવવા માટે ગ્રામ ચ
અથાત: સંપ્રવામિ લેકાનાં હિત કામ્યા શામચક્ર તેભ્ય: નક્ષત્રેભ્યઃ કલંક્રમ ! ગ્રામ નમસ્ય નક્ષત્ર દેયા દીશા ન ગોચરે ! ચતુરર્સ લિખેશ્ચકં નક્ષત્રાણિ ત્રિધા પુનઃ પરા દેયાનિ મહા તવ ગ્રામ પાસ્તવૈવ ચ છે શ્રામ મળે એ દયાનિ નક્ષત્રાણિ તથા પુન: ૩ બાહ્ય દ્વાદશ રૂક્ષાણિ ગ્રામ મધ્યે તથાષ્ટકમ | પુર મધ્યેષ્ટકં દેયં તત્ર સ્થાપ્ય નિધિ ૯ પ્રહાડકા દૂર મધ્યે શુભ બાહ્ય ગ્રામ ભંગ તદા ભવેત્ | કરા બાહ્ય શુ મધ્યે ગ્રામ જયં તદા ભવેત પાપા રવિ રાહુ કુજ ધૈવ પુર મધ્યે પતંતિ ચા તત્ર સ્થાને ગતે ચંદ્ર કલા ભંગમાદિત પદા અત્યારે દુર્ગ બાયેષ ચંદ્રપુ સંયુતા તદા ન ભજ્યતે દુર્ગે બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહેશ્વરી મા ચંદ્ર ભંગ મુજે દાહં બુધે બુદ્ધિ ભલા નવા ચલ ચિત્તા નરા શુકે હાનિ મૃત્યુ શનિશ્ચરે ૮
વાસ્તુ પ્રકરણ વારતુશા ગૃહકરમ બેલ જોઈશ હીર ચન્ને શેક વૈશાખ ધન જેડે મરણ શરીર હર૭. આષાકે પશુ પીડોયે શ્રાવણ લક્ષ્મી સવાઈ ભાદ્ર માં શૂન્ય હોય આ કલેશ કહાઈ કર૮ વિત્ત છેદ હાય કોરિયે માગશર પિષ સુખદંત માહે દહન ફાગણ ધની વસતાં થાય નિયંત ૭૨૯
ગુહારંભ ફાગુણ શ્રાવણ માગશિરે પિષ અને વિશાહ શુકલ પક્ષ શશી પૂમતાં ગેહાલ ઉછા ૭૩૦
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
ખીય તીય ચઉથી સત્તમી અઠ્ઠમી નવમી લેય આરસી તેરસી હીર કથ ગેહાર'ભલેઈ ૭૩૧ ઉત્તર રેવય રાહિણી ચિત્રા મૃગ કર પુષ્ય સ્વાતિ ધનિષ્ઠા શતભિષાં અનુરાહા ગેહે સુખ ૭૩૨ દ્વાર નિર્ણય મેષ સિંહું ધન સૂર જબ તમ પૂરત્ર મુખે ગેહ આાર તજ તિમ દખ્ખણે વૃષ કન્યા મરહ ૭૩૩
પાાન્તરે મેષ સિદ્ધ ધને પૂરવ તજી વૃષ કન્યા મકર દક્ષણુ વરજીજે બીજારો કામ કરીજેતા ધરમાં સુખ સંપત વર દીજે ૭૩૪ પછિમ મિથુન કુંભ તુલે ગેડુ ન કીજ ખાર ઉત્તર કરકાં મીન અલિ વરજ્યા જયજયકાર ૭૩૫ પૃથ્વી સુસ્તી કે એવી જોવાની રીત સ’ક્રાન્તિ વીતી દિન પાંચમે સમ્રમે નવમે જોય દરા ઈ.સ ચેવિસમે ષટ્ દિન પૃથ્વી સાય ૭૩૬ ગુહ ગુટ અર્ ગ્રૂપ જલ તાલે મહહલવાડ એતાં નિષ્કલ જાત હૈ સાચ કહે મુનિરાય ૭૩૭ ગૃહાર’ભે રાહુચક્ર
પાષ માહ ને ફગુણાં પૂવ અઞની રાહ ચૈત્ર વૈશાખ ને જેડાં દુખ્યણ નૈઋત માહે ૭૩૮ આષાઢ શ્રાત્રળુ ભાદ્રર્વે પશ્ચિમ વાયવ ાણો આસુ કાર્ત્તિક મૃગશીરે ઉત્તર ને દશાંની ૭૩૯ અથ ગૃહાર બે માસ નિષેધ:--
ચૈત્ર માસે તથા ભાદ્રે જ્યેષ્ટાઢાધિનેષુ ચ
કે ચાન કન્ય' ગૃહારલ ચથેપ્સિત ॥
અય ખાત મુહુતૅ તથા ગૃડુ પ્રવેશે માસ ફૂલ –
www
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
372 ત્ર શક કરે વિદ્યા શીખે ચ નાગમ જયેષ્ઠ માસે ભવેત્ મૃત્યુ: આષાઢ પશુનાશનં ૧ છે શ્રાવણે અર્થ સંપત્તિ: શૂન્ય ભાદ્રપદે ગૃહમ આધિને કલહે ય: ભૂત્ય નાશશ્ચ કાર્તિકે ૨ | માર્ગશીર્ષે ધનાદિ સ્યાત્ પિષે ચ ધનસંપદા માઘેચાગ્નિ ભયંવિંધાતુ ફાલ્ગને સર્વ સંપદ: ૩
માગશર, પિષ, ફાગણ, વૈશાખ અને શ્રાવણ એ પાંચ માસમાં ગૃહારંભ કર એ આ વાસ્તુશાસ્ત્રમાં કહેલું છે.
અથ તિર્મયૂખ ગ્રંથના પ્રકરણ ૪ લોક ૧૪-૧૫ માં બતાવેલા સાડાત્રણ મુહૂ—
ચૈત્ર સુદી એકમ, વૈશાખ સુદી ૩ અને દશેરા (અ.સો સુદી ૧૦) આ ત્રણ પૂર્ણ મુહુર્તે છે. અને કારતક સુદી એકમ તે અડધું મુહૂર્ત છે, આ પ્રમાણે કુલ સાડા ત્રણ મુહૂર્ત થયાં. આ સાડા ત્રણ મદૂ રવયંસિદ્ધ હોવાથી આ દિવસે કેઈ પણ કાર્ય કરવા માટે પંડાંગ શુદ્ધિ જોવાની જરૂર નથી, વળી બાળકને વિદ્યારંભ માટે પણ આ દિવસો ઉતમ છે
અથ તિર્મયખે ૪ મિશ્ર પ્રકરણે કલાક ૪૫-૫૨ વાસ્તુ મુહુર્ત વિચાર આ પ્રમાણે છે
અધો મુખભે વિદધત ખાતે શિલાતથા મુશ્ચિ પટ્ટ તિય મુદ્દોર કપાટયાન' ગુડ પ્રવેશ મૃદુમિ વૌં: ૪
નેધ–પ્રથમ ખેદતાં પહેલાં પૃથ્વી ઉંઘતી, જાગતી કે રજસ્વલા છે, તે જોઈને કામની શરૂઆત કરવી.
અર્થાત્ –ભરણ, કૃત્તિકા, અશ્લેષા, મઘા, ૩ પૂ. વિશાખા અને મૂલ નક્ષત્ર (અઘો મુખ નક્ષત્રો)માં મકાનને પાયે ખેદ. બીજા દુષ્ટ ગો પણ છેડી દેવા. ઊર્ધ્વમુખ નક્ષત્રેe, પુષ્ય, શ્રવણ, ૩ ઉત્તરા, શતભિષા, રોહિણી અને ધનિષ્ઠામાં પહેલી શીલા પવી અથવા ચણતર કામ શરૂ કરવું. જે ખાતમહત્ત કહેવાય છે તે તિર્યમૂખ નક્ષત્ર પેઠા, પુનર્વસુ, હસ્ત, અશ્વિની, મૃગશિર, અનુરાધા, રેવતિ, સ્વાતિ અને ચિત્રા આ
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
L
નક્ષત્રામાં ઘરની ખડકી અર્થાત્ ખારર્ં મૂક્યું. ઘર પ્રવેશે મહુ નક્ષત્ર મૃગશિર, ચિત્રા, અનુરાષા, રેતિ તથા ૩ ઉત્તરા અને હિણી એ ચાર ધ્રુવ નક્ષત્ર આ આઠે નક્ષત્રમાંથી કલશચક્રમાં જે શ્રેષ્ઠ હોય તે લેવુ. આ આઠ નક્ષત્રો પૈકીનાં કોઈપણ નક્ષત્રમાં પ્રવેશ કરવા તે ઉત્તમ લાભદાયી છે.
અથ જાતિ ચૂખે ૪ મિશ્ર પ્રકરણે લેક ૩૭ થી ૩૯ માં માસ, તિથિ, નક્ષત્ર વારે ગૃહારસ મુહૂત્ત આ પ્રમાણે જણાવેલું છે?— વૈશાખે ફાલ્ગુને પૌષે શ્રાવણે માશી કે ! ગૃહાર ભ પ્રવેશોસ્ત: સ્તંભાાયી શસ્ય તે ॥ જ્યેષ્ઠ કાર્તિક માઘાશ્ચ શુભદાન્ઝાહ નારદઃ ॥ ૩૭ ॥ ત્યકા ચતુર્દશી' ષીં ચતુથી મષ્ટમી મૌમામ્ । નવમી ચ રવી. ભૌમ ગૃહાર સે વિધયતે ॥ ૩૮ ॥ પુષ્ય મૃગેડનુરાધાયાં ધનિષ્ઠા યુગલેત્તરે । હસ્ત યે ચ રહિયાં રવત્યાં ગૃહમારભેત્ ॥ ૩॥
અર્થાત વૈશાખ, શ્રાવણુ, માગશર, પાષ અને ફ્રાગણુ ખા પાંચ મહિનાએ ગૃહારભ એટલે ઘર પ્રવેશ કરવે તથા ઘરના થાંભલે ઊભા કરવા માટે ઉત્તમ છે. વળી જેઠ, કારતક, ને માહ મહિના પણ આ કાર્યમાં લેવા, એવા નારદના મત છે. ચેાથ, છઠે, આઠમ, નામ, ચૌદશ અને અમાસ આ પાંચ તિથિઓ છેડી દેવી, રવિવાર અને મંગલવાર છોડીને બાકીના પાંચવારામાં ગૃહારંભ કરવા. વળી પુષ્પ, મૃગશિર, અનુરાધા, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, ૩ ઉત્તરા, હસ્ત, સ્વાતિ, રાહિણી અને રૈવતી આ નક્ષત્રા ગૃહારજ માટે શુભ છે. અશુભ ચેગેા છોડી દઈને ચંદ્રુમલ જોઈને ગૃહારસ કરવા.
અથ ગૃહાલ કરવાનાં નક્ષત્ર
અશ્વિની રાહિણી મૂલ ઉત્તરાત્રય મેવ ચ । પુષ્ય હસ્તો અનુરાધા ચ ગૃહારલે હિતાય રૂ૫
આ નક્ષત્રામાં ઘરના પાયા ખાઢવાના આરબ કરવા.
સર
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
વિતિ રહિણી હસ્ત પુષ્ય સ્વાતિ ઘનિષ્ઠયોઃ શ્રવણ મૃગશીર અશ્વનિ ચ ગુહારંભે પ્રકાશ્યતા
આ નક્ષત્રમાં ઘર, કિલ્લે, અશ્વશાલા, હસ્તિશાલા અને દેવસ્થાનક વગેરે સ્થાને આરંભ કરે.
પાઠત–ઉત્તરા ૩, રહિણ, હસ્ત, પુનર્વસુ, પુષ્ય, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, રેવતિ, સ્વાતિ, અનુરાધા આ બાર નક્ષત્રમાં શુભવારે Jહારંભ સુખેથી ક.
વળી-ત્રીજ, ચોથ, પાંચમ, સાતમ, બારશ અને તેરશ આ છે તિથિઓએ હારંભ સુખેથી કરે.
અથ આરંભાદિ વખતે કયા કયા ચક્રો જેવાં તેનો વિચાર. મુહુર્ત માટે પ્રકરણ ૮ મું ગૃહપ્રવેશ પ્રકરણે બ્લેક ૪૮ માં આ પ્રમાણે છે –
આરંભે વૃષભં ચક્ર સ્તંભે ગેચંતુ કુર્મક પ્રવેશે કલશ ચક્ર વાસ્તુચક્ર બુધ: મૃતં ૪૮
અથ જમીન ઉંઘતી છે કે જાગતી છે તે જાણવા સંબંધી વિચાર -
અકત પંચ સમ નવમે દિકપાલ તિથિ જોય; એકવીસમે ચાવીસમે ષ-દિન પૃથ્વી સેય. કૂપ તલાવ વાવડી મંદિર દુર્ગસ્થાન,
ખાત કરે તો નહિ વસે હામ કરે તે હાણ. અથ પૃથ્વીરજસ્વલા આ તિથિવાર હોય તે કહેવાય છે.
પંચમી ભમવારે શનિવારે ચાષ્ટમી દ્વિતીયા ભૃગુવારેણુ યા પૃથ્વી રજસ્વલા છે
મારવાડના ગામડાઓમાં મરી ગએલા પાછલ નાત (અત્યભજન ) કરવામાં આવે છે તે વખતે આ ગ જોવામાં આવે છે. અને આ ચેગ ખાત મુહૂર્તમાં અને તેમ કરતાં પહેલાં પણ
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેવામાં આવે છે. વળી ખેતીની શરૂઆત માટે પણ પૃથ્વી ૨જસ્વલા જેવાય છે. અથ વૃષભચક્ર
યસિમન રે ભવેત્સ તદારો ત્રાણિ મસ્તકે ઢો તો પાદવ દાપયેત્ ત્રીણિ પૃષ્ટત: ૧ વામ કુલે ચ ચત્તારી યામે ચત્વારીમાદશેત છે , પુએ ચ દાપયેત્ ત્રાણિ નાસિકા હો પ્રતિષ્ઠિતે પારા
ક
નાસિકા સ્વામિને હંતિ ઉદ્વર્ગ અગ્ર પાદ: વ્યાધિ પીડા ભયં પુછે સ્થિરં પશ્ચિમ પાદઃ ૩ વામ કુશે ધનં ચિવ દક્ષિણે ચ દરિદ્રતા ! શિરઃ પ્રણો ભવેત્ વધ્યા વાસ્તુશાસ્ત્ર પ્રકાર્તિતા: ઠા
નોંધ –અહિં વૃષભચક્ર ખાતમાં જોવા માટે લખ્યું છે, મુહૂર્તોને વચ્છ (વલ્સ) આગળ આપેલ છે.
અર્થાત–રવિયાથી દુનિયા સુધી ગણતાં ૨ થી ૩ મસ્તકે, ૪ થી ૭ બે, બે એમ ચાર, આગળના પગમાં, પાછળના પગમાં ૮ થી ૧૧, પછી ૧૨ થી ૧૪ એમ ત્રણ, પીઠ ઉપર, પછી ૧૫ થી ૧૮ ડાબી કુખે. તે પછી ૧૯ થી ૨૨ જમણું કુખે, પછી ૨૩ થી ૨૫ પૂંછડે. અને ૨૬ થી ૨૭ નાકે. આ પ્રમાણે ગણુવાં. ફલ–
માથે-ખરાબ, વધ્યા. આગલા પગમાં-ખરાબ, ઉગ. પાછલા પગમાં-ઉત્તમ, થિર. પીઠે-ખરાબ, વધ્યા. ડાબી કુખે-ઉત્તમ, ધન લાભ જમણ મુખે-ખરાબ, દરિદ્રતા. પૂંછડે-ખરાબ, વ્યાધિ, પીડા અને ભય. નાકે ખરાબ, સ્વામીને નાશ થાય.
વૃષભચ ભેદ-શી૫રત્નાકરે-ટો. ૧૯૧–૧૯૨ અહિં–૨૮ નક્ષત્રે લીધાં છે. ગુહાર ભાદ્રા મા શીર્ષસ્થાઁહ ઈરિત છે અમપાત સ્થિતૈઃ શન્ય સ્યાદવષચકકે છે૧૯૧ .
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉશ્કેર
સ્થિરતા પૃષ્ટપાદસ્થ દે: પૃદ્ધેશ્રિયઅિભિઃ છે લાભ વેદ ક્ષ કુક્ષો રા: પુછે પતિથતિ: છે કક્ષો વામેમ્બિભિનેરૂં સુખે પીડા ત્રિનિર્ભ: ૧૯
ગુહારંભમાં સૂર્યના નક્ષત્રથી દનિયા નક્ષત્ર સુધી ગણતાં. (૩) એટલે- ૧ થી ૩ નક્ષત્ર વૃષભના માથે મુકવાં તેનું કુલ-દાહ. પછી (એટલે ૪ થી ૭ સુધીના આગલા બે પગમાં બે બે મુકવાં. તેનું ફલ શૂન્ય, તે પછી ( ૪ ) તે વૃષભના પાછલા બે પગમાં બે બે મૂકવાં. એટલે ૮ થી ૧૧ સુધી તેનું ફલ સ્થિરતા. તે પછી (૩) એટલે ૧૨ થી ૧૪ સુધી પીઠ ઉપર મૂકવાં તેનું ફલ લક્ષમી પ્રાપ્તિ. તે પછીનાં (૪) એટલે ૧૫–૧૮ જમણું કુખે મુકવાં તેનું ફલ લાભ. તે પછી (૩) એટલે ૧૯ થી ૨૧ પુંછડે મલ સ્વામી નાશ. વલી (૪) ( ૨૨–૫) ડાબી કુખે કુલ નિર્ધ. નતા. પછી (3) ૨૬-૨૮ મુખમાં તેનું ફલ પીડા. કોઈ ગ્રંથકાર (મુખને બદલે-નાશિકા ઉપર લખે છે) એ પાઠ ખરે છે તેની સમજણ નીચે આપી છે.
સુખ અને નાશકાને ભેદ––-આ વૃિષભ શીષરત્નાકમાં 9 બતાવ્યું છે. પણ શિલ્પકલા કોશલ્ય યતીજી શ્રી હિમતવિજયજી રાજવલલભના છપાવનારની સાથે આ સંબધી વાત ચીત થતાં તેમણે મને એક જુનું પાનું બતાવ્યું તેમાં આ વૃષભ બેઠેલો છે અને તેનું મેં પાછું વાળીને પિતાના સ્કંધ ઉપર નાખેલું છે એટલે શીંગડાંની અણુઓ જમીનને અડેલી છે અને નાક માં ઉંચા આકાશ તર્યુ છે. વળી તેનું પૂછડું પણ આગળના ભાગ તરફ વળેલું છે, આ પ્રમાણે આકૃતિવાળે છે અને તેનું ગણિત ગણતાં કઈ પણ ભાગ વચમાં મુકવો ન જોઈએ. તે માટે
- ૧ ભાઈ ગોરધનદાસે બળદની આકૃતિ સંબંધી ઉહાપોહ કર્યો છે. પરંતુ સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધીની સંખ્યામાં અમુક સારાં અમુક ભાટી એટલેજ ફલિતાર્થ હેઈ આકૃતિ ન મૂકતાં કષ્ટો મૂક્યું છે.
–-હિમ્મતરામ
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
બેલા જ બળદ ખરે છે. એમ ન કરે તો શી૫રત્નાકરમાં ભા અળદનું પુંછડું કે જમીન સામું લટકતું રહે, અને-પ્રથમ માથે મુકીને મુખમાં બાકી રાખવું પડે, પછી આગલા પગે અને પાછલા પગે મુકીને પુછડું બાકી રાખી પીઠ ઉપર જવું પડે તે પછી કુખમાં મુકીને પાછું ફરી પૂછડે સૂકવાં અને ત્યાંથી કુદીને ડાબી કુખે થઈને મુખે મુકવા એ સરખી રીતે નથી. માટે લખેલી આતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે બે બળદ બનાવવા જોઈએ. તે નારને જલદી સમજણ પડે.
વૃષભ ચક્ર
વૃષભનાં અંગ
મામ પાછલા
પગ પગ
મુખ અમર નાક
સર્ષ નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર
નેe| નેઝ શ્રેષ્ટા શ્રેષ્ટ શ્રેિષ્ટ નષ્ટ |ષ્ટનિષ્ટ
રવિભાત્સસ વેષ્ટાનિ શુભાકાદશ ક્રમાત દશ શેષાયનિષ્ઠાનિ સાભિજિદ્દ વૃષવાસ્તુનિ
અર્થાત–સૂર્યમાફગણના પ્રથમનાં ૭ અશુભ, મધ્યનાં ૧૧ શુભ અને પાછલનાં ૧૦ અશુભ, અભિજીત સહિત ગણવું, ગૃહારંભમાં ગણવેલાં નક્ષત્રો લઈ પૃષ્ટ-વાસ્તુ મેળવી શુભવેળા જોઈ કામ શરૂ કરવું.
વળી–એક છુટક પાઠમાં લખ્યું છે કે-વૃષભચક્રમાં પહેલા ૭ ખરાબ, ૧૧ વચલાં ઉત્તમ અને છેલ્લાં ૯ ખરાબ છે અલ ખાત મૂહુર્ત
પ્રાએ નાગ મુખે બુર્કિંગદિત ભાકાધિને કાર્તિકે માત અકતે કમતમા યાચે જહેચાત્તર છે
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪ ક્ષેત્રે ચામાં વિભાજીત દિનકરા વારા લિખે કેષ્ટકા !
શચંગારક& તત્ર ફણિને શારીરિક ને ખનેત્ ા ૨૮૩ છે અથ શીપરત્નાકરે ક હ માં નાગવાસ્તુ વિચાર આ પ્રમાણે છે
નાગવાસ્તુ સમાલેકય પૂર્વાદિષ ગતિઃ કમાત્ કન્યાદિ ત્રિત સૂર્યો ભાદ્વાદો ચ ત્રિમાસિકે છે ૯૩ છે
અર્થાત–કન્યા, તુલા અને વૃશ્ચિક આદિ ત્રણ ત્રણ સંક્રાંતિએમાં તથા ભાદર, આસે અને કારતક એમ ત્રણ મહિનાઓમાં નાગવાસ્તુ (સર્પનું મુખ) અનુક્રમે પૂર્વાદિ એટલે પૂર્વ, દક્ષિણ ઈત્યાદિ ચારે દિશાઓમાં ફરે છે એમ જાણવું. માટે જે દિશામાં સર્પનું મુખ હોય તે દિશામાં ખાત (દવાનું કામ) મુહૂર્ત કરવું નહ. અથ રાજવલ્લભ ગ્રંથના મતે ભાદર, અ સે અને કારતક માસમાં, સર્પનું મુખ પૂર્વમાં. માગશર, પિસ અને માહ માસમાં, , મુખ દક્ષિણમાં. ફાગણ, ચિત્ર અને વૈશાખ માસમાં આ મુખ પશ્ચિમમાં. જેઠ, અષાઢ અને શ્રાવણ માસમાં , મુખ ઉતરમાં.
ચીરો અને શિવાલય આ બેમાં અવળી દિશાઓ સમજવી, બાકીના બધા ખોદાણ કામમાં ઉપર મુજબ સમજવું વૃષથી ૩-૩ ગણવી. પૂર્વ- ઉત્તર, પશ્ચિમ ને દક્ષિણ ગણવી ને પિલાણુમાં ખાત કરવું.
નેધ–ગમે તેનું ખાત જેવું હોય, ને ગમે તે સંક્રાંતિ હોય. પરંતુ લેકમાં બતાવેલી સંક્રાંતિએ કાર્ય પરત્વે હાય તે ઈશાનમાં જ મૂકવી, પછી આગળ ચાલવું. પ્રથમ ગણિત ઈશાનથી ગણવું.
અથ શીલપરનાકરે કલેક ૯૪ માં નાગચક કરવાની રીત આ પ્રમાણે બતાવી છે
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચત ષષ્ટિ ક્ષેત્રે લિએ કદિ વાસરાન ૧ શચંગારકાયંત્ર શરીર તત્ર ને ખનેત્ ૯૪
અર્થા-ચોસઠ ખાનને એક સમચોરસ કોડે કરો અને તેમાં અનુક્રમે રવી, સેમ વગેરે સાત વારે લખવા. કઠામાં જે જગ્યાએ શનિ અને મંગલ આવે ત્યાં સર્પ (નાગ વાસ્તુ) નું શરીર સમજવું અને ત્યાં ગર્ત-પ્રથમ જમીન ખોદવાને પ્રારંભ ન કરે. ૯૪
શી ચ પિતરો હન્તિ પૃષ્ઠ હાનિ ભર્યા ભવેત્ કુક્ષો ખાતે સુખ પુછે રે. પીડા ન રાંશય: ૧૫
-શી૫રત્નાકરે. અર્થા-સપના માથા ઉપર ખાતે કરવામાં આવે તે માતા પિતાને નાશ થાય, પૃષ્ઠ ભાગ (પીઠ ઉપર) હાનિ અને ભય, કુક્ષિ ભાગે (કમરના પડખે) સુખ અને પૂછડાના ભાગમાં ખાત કરે તે રોગ પીડા થાય, એમાં શંકા નહિ. ૫
પૂર્વાએચનિલે ખાતે દક્ષિણેશનમાશ્રિતમ જલાહ્યાંચાગ્નિ કેણે તુ સૌમ્પ ચ ને તે ખનેત્a૬
-શોલ્યરત્નાકરે. અર્થાત-સપનું મુખ પૂર્વ દિશામાં હોય તો વાયવ્ય કોણમાં, દક્ષિણ દિશામાં હોય તે ઈશાન કેણમાં, પશ્ચિમ દિશા તફહાય તો અગ્નિકોણમાં અને ઉત્તર દિશામાં હોય તે નૈઋત્ય કેણમાં ખાતવિધિ કરવો શુભ છે.
વાસ્તુકૌતુક” નામના ગ્રંથમાં નીચે પ્રમાણે નાગવાસ્તુ માટે વિશેષ વિવેચન છે -
ઉભા કક્ષઃ ખાત મૂલસૂપરાજીતે છે દક્ષિણયાં કુક્ષી મંડન વિશેષિતમ મા તથા તિનિધન્વાખ્ય ગ્રંથે શિલ્પા...કાશિતમ છે વિશેષ વાગે કે આયુઃ કામાર્થમારક્ષેત્ર
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંડનેતા હે કુક્ષિજનીયા સદા : છે તથા જ્યોતિનિધતા ચાક્યા દેવજલાદિકે છે
અર્થાતુ-મૂલસૂત્ર અપરાજિતમાં સપની બંને કુક્ષિના ભાગે ખાતવિધિ કરવાનું વિધાન છે. પરંતુ સૂત્રધાર મને ગુહાદિ કાર્યમાં સર્પની દક્ષિણ મુશિના ભાગમાં ખાતવિધિ કરે, એમ વિશેષ કહેલું છે. વળી જાતિનિબંધ નામના ગ્રંથમાં આયુષ્યની કામના માટે વામકુક્ષિના ભાગમાં ખાતને આરંભ કરે, એમ વિશેષ કથન કરેલું છે
વિદ્વાન શિલ્પીઓએ ગૃહારંભના કાર્યમાં સુધાર મંડને કહેલા દક્ષિણ કુક્ષિના ભાગમાં સદા ખાતવિધિ કરવા અને દેવ તથા જલ સંબધી સ્થાનના આરંભના કાર્યમાં જાતિનિબંધ ગ્રંથમાં કહેલા વામકુક્ષિના ભાગમાં ખાતવિધિ કરે.
મંડન સુત્રધારે અપરાજિતને મત લઈ સર્ષની બંને કુક્ષિમાં ખાનવિધિ કર શુભ કહે છે અને તેમાં આટલો ઉમેરે કર્યો છે કે દેવમંદિર તથા કુપાદિ કાર્યમાં, નાગવાસ્તુ જે પૂર્વ ભિમુખ હોય તે, વામકુક્ષિ એટલે વાયવ્ય કોણમાં ખાતવિધિ કરો અને ગ્રહાદિ કાર્યમાં જમણી કુક્ષિ એટલે અનિકેણુમાં ખાતવિધિ કર. આ પ્રમાણે જ્યારે દક્ષિણાભિમુખ નાગવાસ્તુ હોય ત્યારે ઈશાન કેણ અને નૈરૂત્ય કેશુમાં અનુક્રમે ખાતવિધિની વ્યવસ્થા કરવી હિતાવહ છે.
-શી૫રત્નાકર-પૃષ્ઠ. ૫૮ ની ફુરનેટ. અથ કાર્યો સંક્રાંતિ સ્થાપન
વૃષે વેદ્યાં ગૃહ સિંહાશ્મીને દેવ સુરાલયે
મઠ મંડપ મા સ્થાત્ સિંહદો ગણિત બુધ: ૧ અથ ખાતનો નિયમ–
મીન સરોવર સિંહ પર વૃષ જ વેદીમાંય, વિહુ ત્રિહુ માસે ગમન કરે શેષ ફરે સંહાર
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
મસ્તકે ગૃહિણી મરે કે મરે જ સાંમ;
" છે તે કુલ સંહરે કુશલ ચેાથે ઠામ. ૧ ઘરનું ખાત
હરિ ચુવતિર તુલાયાં ખચચાગ્નિ કે અલિ ધન મકરાદિ ઈશ કોણે વહેંતિ પારા ઘટક ધર ઝષક મેષે વાચકે ચ ખાત છે વૃષ મિથુન ભૂલીપ નૈરૂતે ચાર્ક સંઘે ૩ મૃગારિ કન્ય તુલ વાયુ કોણે મૃગાલિ ચાપે ચડિશીશ
ભાગે ! મીનાજ કુષ્યનલે ચ ખાતે શો યુગ્મ કMપિ
નૈરૂતે ચ | નાગનું મુખ જ્યારે પૂર્વ દિશામાં હોય ત્યારે વાયુકણમાં ખાત કરવું. દક્ષિણ દિશામાં હોય ત્યારે ઈશાન કેણમાં ખાત કરવું અને ઉત્તર દિશામાં હોય ત્યારે નેત્ય કેણુમાં ખાત કરવું. અથ ઘરનું ખાત સંક્રાંતિ પ્રમાણે --
સર્પનું મુખ પૂર્વ દિશામાં હોય ત્યારે સિંહ, કન્યા અને તુલમાં ઘરનું ખાત વાયવ્ય કોણમાં કરવું. દક્ષિણ દિશામાં હોય ત્યારે વૃશ્ચિક, ધન અને મકરમાં ઘરનું ખાત ઈશાન કોણમાં કરવું. પશ્ચિમ દિશામાં હોય ત્યારે કુંભ, મીન અને મેષમાં અગ્નિ કણમાં કરવું અને ઉત્તર દિશામાં હોય ત્યારે વૃષભ, મિથુન તથા કર્કમાં ઘરનું ખાત નેરૂત્ય કેણમાં કરવું.
નોંધ-આ ક્રમ ગણાવ્યો પરંતુ મિથુન, કન્યા, ધન અને મીન સંક્રાંતિમાં ખાત મુહૂર્ત ન કરવાનું ખાસ યાદ રાખવું.
પ્રાચીન રાજવલ્લભ પૃષ્ઠ ૨૨ શ્લોક ૨૪ માં આ પ્રમાણે પાઠ ફેર છે –
નાગના મસ્તકે ખાત કરે તે ઘરના માલિકના માતા ૧ સિંહ. ૨ કન્યા. ૪ કુ. ૪ મીન. ૫ ક. ૬ મકર. ૭ અન.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિતાને નાશ થાય. પૂછડા ઉપર ખાત કરે તે રોગ થાય. નાગની પીઠ ઉપર ઉપર ખાત કરે તે હાનિ થાય અને ભય પેદા થાય અને કુક્ષિમાં ખાત કરે તે પુત્ર અને ધન ધાન્યની પ્રાપ્તિ થાય અર્થાત બધી રીતે સુખી થાય પરચુરણ જુના છુટાં પાનાંઓને ઉતા –
શેષના માથે ખુંટી મારે તે સ્ત્રી મરે, પેટે મારે તે ઘરને મલિક મરે, પંછડે મારે તે કુલના સંહાર કરે, માટે મુખ, પેટ, પીઠ અથવા પંછડું એ ૩ છોડીને ચેથા ખુણામાં ખુંટી મારવાથી સુખી થાય.
વેદિષ ત્યાજ્યા વિવાહે સુખ મધ્ય પૃષ્ઠ ત્રિપુ ત્રિપુ વે વૃષ સંક્રાંતિમાદો છે ચત્ર સ્થાને ભવેત્ સૂર્ય તત્ર શેષ મુખ સ્મૃત ! દિશામાં ગયેત ચિવ વિદિશામાં ગયેત્ બુ: | શીર્ષે શ્રી વિનાશાય મધ્યે સ્વામિ વિનાશન પુછે નિર્ધનું પ્રેક્ત ચતુર્થે કુશલ ધ્રુવં છે વાપી કૂપ તડાગાદિ વેવિકા કેણુકા ગૃહા ! પ્રાસાદ દુર્ગ વિચરતિ શેષ દેવં વિવર્જયેત છે પૂજયેuતુ ભૂમિવાસ્તુ ગૃહાણું ન ચ પદાંદિશી અર્ચિત ધૂપદીપે નૈવેદ્યાર્થ" ચ દક્ષિણ છે
-ઈતિશેષ પૂજાવિધિ. ઈતિ ખૂટી વિચાર. અથ દેવાલય ખાત
મીનાદિ ત્રિ રવો વાગે મિથુના ત્રિ ઈશાનકે એ કન્યાદિ અનિકેશેષ ધનાદિ ત્રીણિ નૈરૂતે છે ખાતે દેવાલએ યે રૂદ્રાલયે તુ સન્મુખે !
એ આતં વિજાનીયા દેવગૃહે સદાચરેત ખાસ જાણવા જેવું
સુષ્ટિમાર્ગો કુત ખાતે સ્થિર કાબુ મત !
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુતર્થ સિદ્ધિમાખેતિ વેદિ રૂદ્રાલય વિના રહા વૃષાકેદ્યાં ગૃહ સિંહનું ત્રિક મીનાસ્રાલયે
જલાયે ચ કર્કત્રિ મકરાદિ તડાગકે ૨૮૮ અથ ચેરીનું ખાત–
વૃષમિથુન કુલી ખાત વેધનિકે હરિ યુવતિ તુલાયાં ખાત ઈશાન મેવ છે અલિ ધન મકરાખે વાયવે વેદિકાયાં છે ઘટ ઝષ અજ સુયે ખાત નૈરૂત્ય માહુઃ ર૮લા
અર્થાતુર્વેદી તથા ચારીના ખાત માટે વૃષ રાશીથી ૩ રાશી ઈશાન ખૂણે, સિંહથી ૩ રાશી વાયવ્યમાં વૃશ્ચિકથી ૩ રાશી નૈરૂત્ય પૂણે અને કુંભથી ૩ રાશી અગ્નિ ખૂણે માંડવી. જે સંક્રાંતિ ચાલતી હેય તેનાથી દશમી સંક્રાંતિના સ્થાનમાં ખાત કરવું. પાઠાંતરે –
આદ્ય વરખ ઈશાન ઘર શેષ ફરે સંહાર ત્રિડું ત્રિડું માસાં ઘર કરે શી ખરૂં નિહાળ. ૧ મુખ કુટુંબો ઉઘડે પૂછે મરે જ શામ:
પંછડીએ ઘણી મરે કુશલ ચેાથે ઠામ. ૨ કા નિષેધ–
૫ તલાવ વાવડી મંદિર સ્થાન,
ખાત કરે તે નાં વસે હામ કરે તે હાંણ. ૩ અથ તિર્મચૂખે લગ્નશુદ્ધિ–
લને યુકે ગુરો કઠે એમ સૂય અને ભૂગો ત્રિગે મદે રવો દુને ૭ બુધે વા પંચમે ગુરો . ૮ કે ગુરી બુધે ચહે જેમ ૧૦ લાભો ૧ રવો તથા મદે મુજે કૃત તિર્મેન્મદિર શરદ શતમ ૪૯ લ શકે એ તનો વાપિ શુરો પાતાલશેડ્યૂવા !
શની ઐ લાગે વા લક્ષમ્યા યુકત ગુહં ચિરમ ૫ગા ૧ નાય . ૨ વાર પી. .
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થાત–-ચલનમાં ખાત કરવું નહિ. સ્થિર અને દ્વિ સ્વભાવ લગ્નમાં ગૃહારંભ કર શ્રેષ્ઠ છે. ગુહારંભ સમયની કુંડલીમાં લગ્ન ગુરૂ અથવા શુક, છ સ્થાને મંગલ અથવા રવિ.
થે સુકે, ત્રીજે શનિ અથવા સૂર્ય, સાતમે બુધ અથવા પાંચમા સ્થાનમાં ગુરૂ આ ગ્રહો આવે અથવા કેન્દ્રમાં ગુરૂ, દશમે બુધ કે સોમ, ૧૧ મે રવિ, શનિ કે મંગલ આ ગેમાં ઘરનો આરંભ કરવાથી દીર્ઘકાલ સુધી ઘર ટકે છે. લગ્ન ઉંચને શુક્ર, ચોથે ઉંચને ગુરૂ અથવા ૧૧ મે ઉંચને શનિ આવા ચોગે હોય તો ઘર લાંબા વખત ટકે છે અને લક્ષમીની પણ પ્રાપ્તિ થાય છે. ચંદ્ર, ૧, ૨, ૮ અને ૧૨ મા સ્થાને હોય તે નાશ કરે અને ૩-૬-૧૧ મા સ્થાને પાપગ્રહ હોય તે શુભ ગણાય છે.
નેંધ–ઘરના પાયાના મુહૂર્તને મારવાડમાં રાંગ દેવ મુહર્ત કહે છે.
રાંગ પાયે અથવા ભીંત. દેવણુ–દેવી, નાખવી અથવા ચણવી. અથ દેવમંદિર માટે કોણે શિલા સ્થાપન– અતિર્મયૂખે ” મિશ્ર પ્રકરણ ૪ થું કોક. ૪૩-૪૪
દક્ષિણ પૂર્વે કેણે કૃત્વા પૂજા શિલાં સેતુ પ્રથમામા શેષા: પ્રદક્ષિણેન ખંભા પ્રતિષ્ઠાગાટ કક્ષા પુર્વ ટુવાડથવા સ્મતા કર્તવ્યં વાસ્તુરોપણું
સાયાહ વર્ધ દિવસે રાત્રો ત્યવા મહાનિશામ જવા
અર્થાત–પહેલા અગ્નિ ખૂણામાં પ્રથમ શિલાનું પૂજન કરવું. તેને પુરાવી દીધા પછી પૂર્વ-ઈશાન, ઉત્તર-વાયવ્ય, પશ્ચિમ-નેરૂત્ય અને દક્ષિણ આ અનુક્રમે શિલા સ્થાપન કરવી. તે વખતે ધ્રુવનું દર્શન કરવું.
મધ–શિલા સ્થાપન પ્રાત:કાલે કરવી, સાયંકાળે યા રાત્રે
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
અય વત્સ વિચાર
કન્યાદિ ત્રિ ત્રિગે રવો વત્સ પ્રાચાદિષુ દેતિ | પ્રવાસ વાસ્તુ દ્વારા પ્રવેશ: સંમુખેત્ર ન ા
સન્માયે હરેદાયુ: પૃષ્ઠ સ્યાદ્ધન નાશન વામ દક્ષિણ: કિંતુ વત્સ વાંછિતદાયક: . કન્યા કુલ વૃશ્ચિક જબ તબ પૂરવ વછ હોય, ધન મકર કુંભે તિહાં દક્ષિણ વાસે જોય; વછ મીન મેષે વૃષે વાસે પશ્ચિમ માંય, મિથુન કરક સિંહે સદા વાસે ઉત્તર માં. ૧
સામે વછ ન ચાલીયે નહિ કીજે ઘરબાર,
દેવ દેવ ન બેસારીયે જેશી જોશ વિચાર ૨ અથ વત્સને વાસે –
કન્યા, તુલ, વૃનિચક પૂ. ધન, મકર, કુંભ દક્ષિણે.
મોન, મેષ, વૃષે પશ્ચિમે અને મિથુન, કર્ક, ઉત્તરે. અથ વત્સ ચક––
કન્યાદો ત્રાણિ પૂર્વાણિ ધનાદિ ત્રીણિ દક્ષિણે મીનાદિ પશ્ચિમે ત્રીશિ મિથુનાદિ ત્રીણિ ઉત્તરે ના અગ્રત હતે આયુ: પૃત હરતે ધન !
વામ દક્ષિણતે વત્સ શુભદા ચિવ સર્વદા | ૨ પાઠાંતર--
આશુ કાતી માગશર સહી પૂરવદિશ વચ્છની કહી; પિસ મહિ ફાગણ સુદ્ધાં દક્ષિણ દિશ જે વચ્ચે રૂા. ૧ ચેત્ર વૈશાખ જેહ જણ પછિમ દિશામાં વચ૭ પ્રયાણ આષાઢ ાવણ ભાદરવા અંતર ઉત્તર વચ૭ રહે નિતર. ૨
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦ દિવસ ના
તુલ 1 વયિક અંકાતી
કાતિ પાયામાં સકતિ
અગ્નિ
ઇશાનથી સિકોલી
સુધી
પુરષાકાર
૩૦ દિન મિથુનવાયબથી કઈ | સિંહ ઉત્તરથી ઉત્તર સુધી ! મધ્ય | શાન સુધી ૪૦ દિન કદિન
૩૦ ભાગે ધન સંક્રાંતિ મળે
૩૦દિન ૩૦ ભાગે અનિથી દક્ષિણે માર ! કંસ નરલ
સુધી
વલ્સચકે સ્થાનેદિન પ્રમાણ
પશ્ચિમ
કરે
el : મી k] e :
wદ.
વળી–
ઉદયતિ જિણ બે વચ્છ ચલાણું નૈવ કારયેત્ ગૃહે ત્યં ચ કેટાનાં સન્મુખ દ્વાર ન કારચેત
સન્મુખ હરતે આયુ પૃષ્ઠ ચ દુ:ખદાયક:
વાએ દક્ષિણ કે વત્સ: સંવત્સ સુખદાયક: શ્રી નારચંદ્ર વત્સ પુરૂષાકૃતિ–
પંચશીર્ષ શ્રી પુષ્ય નવ નાભિઃ ડગાંધ્યયઃ ત્રિશતાનિ ચ ષષ્ઠીરા શુંગાણિચ કરાશત છે
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમુખ પર પર કેટ ગઢ રાહ ન કીજે માર હર કહે અવર દિસાં કરતાં જયજયકાર ૭૪૦
રાહુ ચક્ર
માગશર, પિવ, મહા પૂર્વમાં ફાગણ, ચૈત્ર, વૈશાખ | દક્ષિણમાં
જેઠ, અષાડ, શ્રાવ,
પશ્ચિમમાં
| ભાદ્રપદ, આ. કાર્તિકી ઉત્તરમાં
માગશર પિસ અને વળી માહ પૂરવ દશે આવ્યો રાહ ફાગણ ચૈત્ર ને વૈશાખ દક્ષિણ દિશ રાહુની શાખ, ૧ જેઠ અષાઢ ને શ્રાવણ સહી પશ્ચિમ દિશ રહે ગ્રહી, ભાદર આ કાતિ માસ ઉત્તર દિશ રાહુને વાસ. સામે રાહ ન કીજે બાર ગઢ મઠ મંદિર પલ પ્રાકાર મરે નારી કે નિર્ધન હોય એવાં કુલ રાહુનાં જોય. ૩ સામાં રાહે મંદિર જે કરે કે ઉચાલે તે નર ભરે; તિણ દિશે દેશાંતર જાય સે નર કષ્ટ કહે તિણુ ઠાય. ૪
દ્વાર દક્ષિણ ઉત્તર મેષ સુલ અલિ ચિહું સંકતિ બાર ચઢાવ ભારવઠ રિદ્ધિ સિદ્ધિ જિમ હૃતિ ૭૪૧ પૂરવ પશ્ચિમ ભારવાહ ચાહીજે ચિહું સૂર કર સિંહ કુ મકર વશી વજા તૂર છ૪૨ મીન મિથુન કન્યાધનેઇયાં ચિહું જબ હવે ભાણ તવ ગેટ દુવારે ભારવઠ ચઢતા રાખે જાણ હ૪૩ * દેરાસર.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ ચાર દિશાઓમાં બારણું મૂકવાની સકાંતિ
મીને મે અલિ ચ સદન દ્વારમિતે તાલુકા ધર્મદ્વાર મકર મિથુન અંગનાય ચ તત્ ા એવં તકે ઘટ ઘર વૃષે પશ્ચિમે દ્વારશુદ્ધિ (સિદિ: ૧)
કર્ક સિંહ ધનુષ ઉત્તરે દ્વારમેવું વદંતિ છે ૧ છે અથ બારસાખ -
ફાગણ, શ્રાવણ માગશર, પિસ અને વૈશાખ આ માસ. ૨-૩-૪-૫–૮–૯-૧૨-૧૩ આ તિથિએ (નંદા, પૂર્ણ, જયા પાઠાંતરે છે). અશ્વિની, જયેષ્ઠા, રેવતિ, પુનર્વસુ, ચિત્રા, મૃગશિર, હસ્ત, પુષ્ય, સ્વાતિ, ધન, શતભિષા અને અનુરાધા આ નક્ષત્રો. સોમ, ગુરુ, શુક, રવિ અને બુધવાર આ વારે. અથ બારસાખ ન કરવા માટે--
મેવ, સિંહ, ધન પૂર્વે, વૃષ કન્યા અને મકર દક્ષિણે, મિથુન તુલા અને કુંભ પાચમે, કર્ક, મીન અને વૃશ્ચિક ઉત્તરે એ સંક્રાંતિમાં આ દિશામાં બારસાખ ના કરવું. અથ બારણુ મુ –સંક્રાંતિમાં –
કર્ક કુંભે ચ સિંહ ચ મરે ચ દિવાકરે પૂર્વે વા પશ્ચિમે વાપિ તારં કુર્યા ચ મનિ ૧ u મેષે વૃષે વૃશ્ચિકેતુ તુલાયાં ચ યદા રવિ:
ગૃહદ્વાર તદા કુર્યાત ઉત્તરે દક્ષિણે તથા ૫ ૨ અથ ગુહારંભ ન કરવા વિષે--
ધન મિથુન કન્યાસુ મીને ચ યદિ ભાનુ માન છે
ન કર્તવ્ય તદા ગેહંકૃતે દુખમવાયેતે છે ૩ અથ બારણા મુહૂર્ત સંક્રાંતિમાં –
રાશીનાં અલિ મીન સિંહ ભવન પૂર્વામુખ બન કન્યા કર્ક ન રાશી સદ યાખ્યા મુખ બને છે ૧ મ૨.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાશ પ%િ તુલા, યુગ્મ સદન સસ્ત પ્રતીશ્યામુખ
પુંસાં કુંભ વૃષા રાશિ સદનું સન્મુત્તરાભિ ગૃહે વળી પાઠાંતરે–
મેષ સિંહ ધોને પૂરવ તજી વૃષ કન્યા મકર દક્ષણુ વરજીજે;
બીજી રાશે કામ કરી જે તો ઘરમાં સુખ સંપત વર દીજે. બા વળી પાઠાંતરે –
મેષ સિંહ ધન સુરજ જબ તવ પૂરવ મુખે મેહ, બાર તઈ તિમ દખણે વૃષ કન્યા કરે; પશ્ચિમ મિથુને કુંભ તુલ હ ન કી બાર,
ઉત્તર કરકાં મીન અતિ વરસ્યાં જયજયકાર. અથ સંક્રાંતિમાં ઘર બારણા મુક્ત– મેષ મકર વૃષ એણે પેરે જાણ પછિમ બારણે નવ હવે હાંણ કઈ તુલ ધન પૂરવ લીયા તિણ ઘર આણંદ હવે સુખ દીયા. ૧ સિંહ કન્યા વૃશ્ચિક દક્ષિણ દ્વાર ખાઓ પીઓ ખરચો વહેવાર કુંભ મીન મિથુન ઉત્તર દ્વાર ચૂડા કંકણ સેલે શણગાર. ૨ બારે રાશે જુએ જેશ રાજ કરે મન ચિંતા છે. ઉપરના પાઠને પાઠાંતર–– મેષ મકર વૃષ એણે પેરે જાંણ પછિમ દ્વારે નહિ હવે હણ, કુંભ મીન મિથુન ઉત્તર દ્વાર ખાય પીયે વરતે વહેવાર. ૧ કર્ક ધન તુલ પૂર્વ સનેહાં જિણ ઘર રિધ સિધ સહુ દેહાં, સિંહ કન્યા વૃશ્ચિક દક્ષિણ દ્વાર જિમ ચૂડલે હવે શણગાર. ૨ બારે રાશે ચારે દીસે ભડલીક વિચારિ જોય; એણી પર અંદર જે કરે તસ ઘર હાંણ કદિ ન હોય. ૩ અથ બારસાખ મુહુર્તનાં નક્ષત્ર વાર તથા તિથિઓ-સુહ મુકતાવલી મતે.
પુષ્ય ૧, અનુરાધા ૨, રેવતિ ૩, જ્યેષ્ઠા ૪, હસ્ત ૫, અશ્વિની ૬, ચિત્રા ૭, સ્વાતિ ૮, પુનર્વસુ ૯ અને મૃગશીર ૧૦ આ દશ નક્ષત્ર.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુરૂ ૧, સેમ ૨, શુક ૩, રવિ ૪ અને બુધ ૫ આ પાંચ વારે. અને નંદા, પૂર્ણ તથા જયા તિથિઓમાં બારસાખ મૂકવું. આ સિવાય બારસાખ ચક્રમાં શ્રેષ્ઠ ફલ હોય તે જોઈને મૂહુર્ત આપવું.
વળી-મારવાડી જુના શ્રીધરી પંચાંગમાં તે બારસાખના બે ભેદે ગણાવ્યા છે. ૧ લાકડાનું બારસાખ માણસને રહેવાના ઘર માટે શ્રેષ્ઠ કહેવાય. તેના માટે નક્ષત્ર તિથિ વાર આ પ્રમાણે.
અશ્વિની, હસ્ત, પુષ્ય, શ્રવણ, મૃગ અને સ્વાતિ નક્ષત્ર. ૩-૭-૮ અને ૯ તિથિ તથા બુધ, ગુરૂ અને શુક વાર લેવા. એકમના દિવસે કરે તે દુઃખની પ્રાપ્તિ અને બીજ તથા દશમના દિવસે કરે તે ધનને નાશ થાય છે. વળી મંગલવાર, શનિવાર અને સેમવાર તજી દેવા.
બી-દેવમંદિરને પથરાનું બારસાખ શ્રેષ્ઠ કહેવાય છે. પથરાના બારસાખ માટે નક્ષત્ર, તિથિ, વાર આ પ્રમાણે – - ધનિષ્ઠા, શતભિષા, પૂર્વાભાદ્રપદ અને ઉત્તરાભાદ્રપદ તથા ૨વતિ નક્ષત્ર. ૩-૭-૮ અને ૯ તિથિ અને બુધ, ગુરૂ અને શુક્રવાર શુભ. ચોથના દિવસે અને ચૌદશના દિવસે અશુભ, પાંચમ અને પૂર્ણિમાના દિવસે ધનનાશ અને છઠના દિવસે અશુભ.
નેંધ-આ મુહૂર્તમાં પંચકનાં નક્ષત્ર, રવિવાર, ત્રિપુષ્કર, કૃત્તિકા, આ બધા યોગો તજવાનાં છે. અથ બારસાખના મુહૂર્તમાં લેવા તથા તજવાની તિથિએ.
પ્રતિપતું સુ ન કર્તવ્ય કૃતે દુઃખમવાનુયાત છે દ્વિતીયા દ્રવ્ય હાનિ ચ પશુ પુત્ર વિનાશનં ૫ તૃતીયારાગ્ય ચવ ચતુથી ભંગ મેવ ચ ૫ વિરેાધં ચ અમા પૂર્ણ ન કુર્યાદ બારશાખયા મારા એકાદશી સર્વ શ્રેષ્ઠ ત્રયોદશી ચ સિદ્ધિદા
નવમી ધનવા વિ રિખ નાગેર શુભ પ્રદં ૩ ૧ મામ. ૨ સાતમ.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠાંતર
પાંચમો ધનના ચવ દ્વાદશી ધનદાયિની ૫
અથ ખારસાખ મુર્ત્તનાં નક્ષત્રે વાર અને તિથિમૃગે પૌષ્ણુ ભે મૈત્ર પુષ્યે ય શક્ર ! કરે દસ ચિત્રાઽનલેચાદી તો ત્ર ગુરૂ શુક્ર ચંદ્રક સામ્યેષુ વારે। તિથા નદા પૂછ્યું જયા દ્વાર શાખા+
બારસાખમાં સામ્ય કર ગ્રહા---
કારણ
સામ ૠતુ
શનિ
શુક્ર
મધ્યે
સૂર્ય
સુધ
મગન
રાહુ ઉંબરામાં સર
અથ આર સાખમાં નક્ષત્રે મૂકવાની રીત—
અર્કાચાતુર્ય નક્ષત્રા નાથુ દીયતે !
દ્વા દ્વા સ કેણુયા દ્યાત્ શાખાયાં ચતુઃ ઋતુ મા અધઃ સ્થાને ચ ચારિ ત્રિક મધ્યે પ્રતિષ્ઠિત
નામના
+ પાલીતાણામાં મારી જૈન સાધુ ચવિજયજી મળ્યા હતા તેમણે અને સમાવતાં એમ કહ્યું હતું કે મારસાખના ટાઢથામાં સૌમ્ય ગ્રહાખું પણ ન જોઇએ, ઉપર કેતુ ને ઊખરામાં રાહુ, મે સાખામાં અને મુખ્યમાં ક્રૂર મહેા ોઈએ. વળી એમ પણ કહ્યું હતું કેજે ધરમાં ઊખરી ન હૈાય તે ધરમાં શાંતિ ન ઢાય. પરંતુ હાલના જગાનામાં તા ઊભા રાખવામાં આવતા જ નથી તેનુ શું ? મા ધુ ગંને મત ૧૯૯૯ ના ચૈત્ર સુદી ૧૫ ના રાજ પાલીતાણામાં મલ્યા હતા.
-ગાનતાય.
-
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાખાયાં ચ ભવેત લક્ષમી રાયં મધ્યે પ્રતિષ્ઠિત ઉર્ધ્વ દ્વારે સ્થિત રાજ્ય ઉધ્વંસ કેણુ તથા
મરણં ચ અધ:સ્થાને ધાર ચક્ર વિકલ્પ અથ સૂર્ય નક્ષત્રાત દ્વાર ચક્ર---
(૫) ને ૨ ૪ ૨ (૧) પહેલાં | ૨ | ૯)
(૬) |
૩ શ્રેષ્ઠ (૯) છેલ
(૪) ને | ૨ |
૪ ને (૮)
| ૨ | ને (2)
અથ બારસાખમાં લેવાના વાર--
ગુરૂવારે સદા કાર્ય સદા શુક મનેરથા
ચુરતા રવીપણુ શેષ વાર વિવર્જિતા ! અથ ગમે તે વારે લેવા તેને ટાઈમ--
પ્રભાત મિંદુ જ ગુરૂ મધ્યાન્હ રવિ મિજ;
અપરા ભાર્ગવંદુ સંધ મદ ભુજંગમ. અથ સ્તંભચક્ર મુહૂર્ત
સૂર્ય નક્ષત્રથી દનિયા સુધી ગણતાં. પ્રથમ સ્થંભ ઉપરથી મૂકવાં, પછી વચમાં, પછી નીચે, શિલ્પશાસા સંગ્રહ સ્તંભચક્ર – શિલ્પશાસ્ત્ર સંગ્રહ
શ્રીધરી પંચાંગે સ્તંભ ૩ | નેષ્ઠ માલિક મરણ
ધનના
મળે શ્રેષ્ઠ
વન ના
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ સ્તંભ પણ મૂઢ કૂર્મચ—મુહૂર્તમાકે.
તિથિતુ પંચગુણિતા કૃત્તિકાક્ષ સંયુતા તયા દ્વાદશ મિશ્રા ચ નવ ભાગેન ભાજિતા થાપા જલે વેદ મુનિશ્ચન્દ્ર સ્થલે પંચ દ્વયં વસુ: | ત્રિષક નવ ચાકાશે ત્રિાંવધ કૂર્મ લક્ષણમ i૪ો જલે લાભ સ્તથા પ્રેક્ત: સ્થલે હાનિ સ્તવ ચ | આકાશે મરણું પ્રેક્તમિદં કુર્મસ્ય ચકમ
ભાવાર્થ-જે તિથિએ સ્થંભ સ્થાપના કરવી હોય તે તિથિને પાંચે ગુણવી, કૃત્તિકા નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધીની સંખ્યા મેળવવી, તેમાં બીજા ૧૨ મેળવીને નવે ભાગતાં શેષ ૪-૭–૧ રહે તે કુમ (પાતાલે) જલમાં છે. પણ જે ૨-૫–૮ વધે તે (પૃથ્વી ઉપર) સ્થલમાં છે અને ૩-૬-૯ વધે તે કૂર્મને વાસે આકાશમાં છે એમ જાણવું જલમાં શુભ, પૃથ્વી અગર આકાશમાં હેાય અશુભ જાણો પ્રથમ સ્થંભ (થાંભલા) ની પૂજા કરવી. સ્થિર અથવા મૃદુ નક્ષત્રમાં થાંભલે ઊભો કરવો. તે ઉપર અડસરભારવઠ ચઢાવ. તે સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણતાં પહેલાં ૩ અશુભ, વચલાં ૧૩ શુભ, ૫ થી ૮ અશુભ અને છેવટમાં ૩ શુભ એમ ગણવાં. આ અસર કે પાટડાનું મૂહુર્ત જાણવું. કેટલાકના મતે બધું એક જ ગુહૂર્તમાં કરવું. અથ મોભ તથા પાટડે ચડાવવાનું મુહૂર્ત—–
પૂર્વાપરાયે ભવને માભ મૂલતુ દક્ષિણે દક્ષિણેત્તર દિગ દ્વારે મમ મહંતુ પશ્ચિમે છે પૂર્વાષાઢા, પુષ્ય, પુનર્વસુ, આદ્રા, હસ્ત, અનુરાધા, ચિત્રા, ગશીર, દેવતિ, ધનિષ્ઠા આ નક્ષત્ર, તથા ચંદ્ર બલ, ગુરૂ, ચક કે રવિવારે સર્વ કરવું.
વિશાત્ નિર્ભ યાવતું ઉદ્ઘ દ્વારા સમાલિત મૂવે ત્રાણિ પ્રયાણિ ચ િમાણ કાપયેત છે
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
અગ્ર સપ્ત પ્રદેયાણિ પંચ મળે તÈવ ચ મુખે સત પ્રદેયાણિ પંચ કોણે નિજયેત્ |
મૂલે ચ પ્રાપ્યતે લક્ષમીરગ્રેચાગ્નિ ભયં તથા છે
મધ્યસ્થાને પૂર્વ રાજ્ય મુખે કે શુભ ભવેત છે અથ મોભ ચક્ર
સૂર્ય નક્ષત્રથી ચંદ્ર નક્ષત્ર સુધી ગણવું. એકથી ૩ સુધી મોભને મૂળે ખરાબ, ૪ થી ૮ સુધી ગર્ભે ઉત્તમ, ૯ થી ૧૬ સુધી વચ્ચે શ્રેષ્ઠ, ૧૭ થી ૨૪ સુધી પૂછડે ખરાબ અને છેલ્લાં ૨૫ થી ૨૭ સુધી અગ્રભાગમાં ઉત્તમ.
કાણે ૫ ખરાબ (૫)
(૨) અરે ૭ ખરાબ
(8) મળે ૫ ઉત્તમ
T ૪) મુખે ૭
ખરાબ
(૧) મૂલે ૩ ઉત્તમ અથ મહાચક–
અથ ચ પ્રવક્ષ્યામિ ગૃહ ભસ્ય લક્ષણું છે સૂર્યાદો ચંદ્રમં યાવત્ ભચક્રે શુભાશુભ લેવા સૂર્યાદો ત્રીણિ મૂલેચ શેક સંતાપ કારક છે પંચ ગર્ભે ભવેત ધનાયુઃ કામના ભુવિ મારા શાખાયાં અષ્ટભિલે મહાલાભ કરી નુણ ! શાખા ભવેત્ ચાછો વ્યાધિ શાકભયં તથા
પૂછે ત્રીણિ યદા મા પ્રજવલિત હુતાશને સારા બીજી રીતે મેહ્મચક્ર--
મૂલે મોક્ષે ત્રિરુક્ષે ગૃહપતિ મરણું પંચ ગર્ભે સુખ સ્વાત મળે યાદષ્ટ રૂક્ષ ધન સુત સુખદ પૃષ્ટતે ચાર હાનિક છે પશ્ચાદ ત્રિભાનુ ગૃહપતિ સુખદ ભેગપુત્રાર્થi | સૂર્યાક્ષત્ ચાંદ્ર રૂક્ષ પ્રતિદિન ગણન ભચક્ર વિશ્વના
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
પા
*||1)
કમાયક્રમ
૩ મૃત્યુ
૧ થી ૪
૫ થી
૭ શ્રી ૧૦
૧૧ થી ૧૨
૧૩ થી ૧૫
૧૬ થી ૧૭
૧૮ થી ૧
૨૨ થી ૨૩
૨૪ થી ૨૭
સૂર્ય નક્ષત્રથી
દિન નક્ષત્ર
નાગમ કરે
વિના કરે
સુખકારક
ધનકારક
મૃત્યુ કો
ક્ષ કર
ગુપ્ત કર
રાગ કરે
સુખ કરે
ઢોચણુ
ચેટી
માથું
કાળ
ભખા
માંખો
મૂળ
માં ફા
નીચેના હોઠ તે
દાઢી
અગ વિભાગ
(૫) ૩ મિમાં
મહા લાસ
સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણતાં, (પુરૂષાકૃતિ ચીતરવી )
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫ર અથ બારમાસે દિશા પર કમાડ ચડાવવાનું મુહૂર્ત – અથ બાલબધ જોતિષસાર સંગ્રહ પ્રકરણ ૩ લોક ૩૬–
ચિત્ર શ્રાવણને માગશર માસે પૂરવ જાતાં પુરૂષ વિણા, વિશાખ ભાવ પસહ માસે દક્ષિણ જાતાં ત્રિયા વિણસે; જેઠ આ માહ માસે પછિમ જાતાં લક્ષ્મી વિણાસે, આષાઢ કાર્તિક ફાગણ માસે ઉત્તર જાતાં પુત્ર વિણાશે.
ઘરની પુરૂષાકૃતિ સમજવી. ઊભા ઢીંચણ ઉપર બે હાથ રાખી તે ઉપર દાઢી મૂકી બેઠેલે માણસ તેના મુખ માથાના વિભાગ તેની કલ્પના કમાડમાં કરવી. પગલાં તે પગથી, હાથની કુણીઓ સુધી એટલે સમજ. ખાળ તે પિશાળ જાણો.
( બીજી આકૃતિ ) પાઠાંતરે–ઉધે સુતેલા માણસ મેં ઉંચું ( આપણા સામું) કરીને જેતેહેવાય તેવી આકૃતિ બનાવવી, તેના મેંમાં પેસવું. ગળું ખડકી, પેટ તે ચેક, ઓરડે ગુપ્તસ્થાન, પછીત પગ સમજવા.
(ત્રીજી આકૃતિ) તે જ મુજબ ચૂલાને પણ પલાંઠીવાળો ઢીંચણે હાથ મૂકી ઉંધું ઘાલી બેઠેલો પુરૂષ સમજ સ્થાનનાં નામનાં અર્થો સમજવા.
આખા ઘરની બહારથી આકૃતિ બેઠેલી મનુષ્યાકૃતિ–ઉભે પગે ઢીંચણ ઊભા રાખી તે ઉપર બે હથેળીઓ મૂકી તે ઉપર દાઢી અડાડી માણસ બેઠેલ હોય તેવી છે. પગથીયાં તે પગલાંને આંગબીઓ છે. એટલા તે હાથની કુણી સુધોને વિસ્તાર. તે પછી ઉપરને ભાગ–મુખાકૃતિ-ચણરૂં કમાડ ઉઘાડતાં બેલે તે નિષેધ. ઘરમાં પેસવાની ના પાડે છે. તેને લાગે છે. કમાડ ઉઘાડયા પછી પોતાની મેળે જ વસાઇ જતાં હોય તો નિષેધ-દારિદ્ધાવસ્થા આવે. વાસ્યા છતાં ઉઘડી જાય તો નિર્વશ, બીજાને વારસો મલે. તે થવાનું કાર-ચઆર ને ઉપરનાં ઠેઠના ઠુંઠા વાંકાચૂકા હાય છે તેથી થાય છે માટે તે બરાબર બનાવરાવવા.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
કમાડમાં–આખી મનુષ્યાકૃતિની કલ્પના-ઉપરના તરંગમાં ઘારાવાને ભાગ છે ઉંચા કરેલા હાથ–ઘરને ભાર ઝીલવા માટે
સુગટ
સકળ તે ચિટીને માથું
કપાળ
આખે
હાથ
મેટું
હાથ
કમર
પમ
ઢીંચણ
પમવાની વ્યવસ્મિારાં |
લેવાનાં |
! પગતવાને
પગલાં
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૪ અથ કમાડ શકે. માથું તથા મુખની આકૃતિ સમજવી. તથા આખી મનુષ્યાકૃતિ સમજવા માટે ફક્ત મુખાકૃતિ. ઉપરનું કાચા તે મુગટ કે પાઘડી.
| ચાટી
માથું
ક્રયાળી
ભરે
અખા
મૂછનું સ્થાન
હૈઠ ઉપર
મિ ફાડ બીડેલો
ને હેઠ
હેઠથી નીચેને
– દાઢી ઉપર
ખાડે
દાઢી
ગળું
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫ ફક્ત કમાડમાંની મુખાકૃતિને દેખાવ એ છે કે વાલની માફક ઊંધે તે માણસ તે પણ વાઘ ઉંચું જુએ તેમ તે માણસ પણ વાઘ ઉંચું કરી જેતે હોય તેવો છે. વાવની આકૃતિ ગણે તે ઉપરનું કપચર છે. તે કાન સમજવા. પુરૂષાકૃતિમાં–ખડકી તે ગરદન સમજવી. ગળાથી નીચેની છાતીને ભાગ હદય તે ચોક, એારડે તે પેટ ને પછીતમાં પણ આ પ્રમાણે ક૯૫ના થાય છે. તેમજ ચૂલાની આકૃતિમાં પણ પલાંઠીવાળી એકલે તે ઉંધું ઘાલી નીચું જોઈને બેઠેલા હોય તેવી છે. તેના સ્થાનના નામના અર્થ સમજે, જુઓ ચૂલા મુહૂર્તમાં–પગની પલાંઠીનું નામ-આગમણું–આગનું આવાગમન. અથવા પગેથી આવાગમન થાય તે માટે છે તેમ સમજવું.
ગૃહ પ્રવેશ ઉત્તર તિય હસ્ત પચ શ્રવણ ત્રય મૃમ પુષ્ય રેવતી રોહિણી મૂલરિસી શશીગુરૂ ભૂગુ શનિસુખ ૭૪૪ નંદા પૂર્ણ જયતિથિ વૃષ મિનાં સુલ કજ કુંભ લગનનું હીર કહઈ ગૃહપ્રવેશે સુખ મણ ૭૪૫ અથ ગૃહ પ્રવેશ કરવાનું મુહૂર્ત—મધ માધવે માર્ગશીર્ષે ચ પુષે તપસિ મૃદુ ધિષ્ણ વાસવે
વારૂણે ચ | ધવે વાપતિ નિંદુ શુક્રાવિારે ગુરૂ સન્નિવેશ બુધે સધનસ્તુ છે અથ ગૃહ પ્રવેશે નક્ષત્ર, તિથિ તથા શુભ લગ્ન વિચાર
ઉત્તરા ૩, હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, વિશાખા, અનુરાધા, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, મૃગ, પુષ્ય, વતિ, રોહિણી, મૂલ આ નક્ષત્ર. - સેમવાર, ગુરૂવાર, શુક્રવાર અને શનિવાર આ વારે.
રવિ નક્ષત્રથી દિનનક્ષત્ર પતના નક્ષાની સંખ્યા મુજબ હલ કલ્પવાનું હાઈ આકાંત ફકત ફલ શ્રત માટે છે. આકૃતિઓનું વિશેષ પ્રોજન રહેતું નથી તેથી મૂકી નથી.
–હિંમતરામ.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬
વૃષ, મિથુન, તુલા, વૃશ્ચિક અને કુંભ આ લગ્ને શુભ છે. અથ ઘર પ્રવેશે વાસ્તુશાંતિ મુહૂ–તિર્મચૂખે પૃ. ૨૨૯ એક-૫૫ થી ૧૯
વ્યુત્તરા રહિણી હસ્ત ધનિષ્ઠા શત તારકા પુનર્વસુ મઘા સ્વાતિ અશ્વિની રેવતી શ્રુતિઃ પપપ પુષ્યાનુરાધા પ્રોતાનિ રક્ષાણિ શાંતિ કર્મણિ ! માઘ ફાલ્ગન વિશાખ ચેષ્ઠાઃ શસ્તા નવે ગૃહે પદા પ્રવેશે શ્રાવણ માગ. કાર્તિકપિ પ્રશસ્યતે ચિત્રા માસ: કુજાકો ચ રિક્તા દગ્ધા સ્તવમાં મૃતિપછા દુષ્ટ ચંદ્ર ઈમે ત્યાજ્યા નવ ગેહ પ્રવેશને ચરે લગ્ન ચરાંશસ્ય પ્રવેશે ન દુભાવહઃ ૫૯
: કેંદ્ર ત્રિકેણવ્ય હિંગેરા ય ત્રિષષ્ઠ: ૧ પાપૈ: શુધ્ધષ્ઠમે તુયે વિજનુ ભટમેંગકે પલ્લા
અર્થા–ઉત્તરા ૩, રહિણી, હેત, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, પુનર્વસુ, મઘા, સ્વાતિ, અશ્વિની, રેવતિ, શ્રવણ, પુષ્ય, અને અનુરાધા આ નક્ષત્ર વાસ્તુશાંતિના કાર્યમાં શુભ છે. માહ, ફાગણ, વિશાખ, જેઠ, શ્રાવણ અને માગશર તથા કારતક મહિને પણ નવા ઘર માટે શુભ છે. ચિત્ર મહિને, સેવ તથા મંગલવાર, રિક્તા તિથિ, દગ્ધ તથા મૃત્યુગ, અમાસ તથા જન્મને ચંદ્ર અને જન્મ લગ્ન નવા ઘરના પ્રવેશમાં છેડી દેવાં. વળી ચાર રાશીનાં લગ્ન, મેષ, કર્ક, તુલ ને મકર એ લગ્ન તથા તેને નવાંશ પણ ગ્રહ પ્રવેશમાં અશુભ છે. ઘર પ્રવેશ જે લગ્નમાં કરે, તેમાં કેંદ્રમાં તથા ત્રિકોણમાં ને ૧૧-૨ અને ૩ જા સ્થાનમાં શુભ ગ્રહ લેવા. અને ૩-૬-૧૧ આ સ્થાનમાં પાપ ગ્રહ હોય તે લેવા. પણ ૪-૮ સ્થાને છે. પણ ગ્રહ ન જોઈએ. ગૃહ પ્રવેશ શિવસે કરો શુભ છે. નવા ઘરમાં રાત્રિએ પ્રવેશ ન કરે. દિવસે મૂર્ત ન આવતું હોય તો અથવા ખાસ અડચણ હોય તો જ રાત્રે શ ચર્તમાં ઘર પ્રવેશ કરવો-૫૫ થી ૫૯.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭ અથ જુના તથા નવા ઘરમાં પ્રવેશ કરવાનું મુહૂર્ત–
માઘ ફાગુન વૈશાખ ચેષ્ઠ પ્રશસ્તા નવે ગૃહે છે જીદો શ્રાવણે માર્ગ કાર્તિકાપિ પ્રશસ્યતે | શુકલે ચ પક્ષે સુતરાને વૃધે કૃષ્ણ ચ યાદશમી ચ
તાવત્ છે અથ જુના તથા નવા ઘર પ્રવેશે વાર, તિથિ આદિ મુહુર્ત–
નંદાયાં દક્ષિણ દ્વાર ભદ્રાયાં પશ્ચિમે નતુ છે જયાયાં ઉત્તર દ્વાર પૂર્ણાયાં પૂર્વ દિશેત્ ા ગુરૂ શુ બુધાગે ચિંદ્ધિાર્થ] ચ સુખાર્થદમ ! પ્રવેશે, શનિશ્ચર્ય કિંચિત્ ચૌર ભય ભવેત્ રો ચિત્રારા ધાતુ શશાંક મિત્ર અવસ્ય વારીશ્વરઃ શેષ નૂનમ ધનિષ્ઠા દ્વિતયે પુષ્ય સ્યુત્તરે રહિણી દ્વયે ચિત્રા સ્વાત્યનુરાધારે પ્રવેશેતુ જીર્ણમંદિરમ ફા
પાઠાંતરે--હિણી ૧, મૃગ ૨, પુષ્ય ૩, ઉત્તરાફાગુની ૪, હસ્ત પ, ચિત્રા ૬, સ્વાતિ ૭, વિશાખા , અનુરાધા ૯, મૂલ ૧૦, ઉત્તરાષાઢા ૧૧, શ્રવણ ૧૨, ધનિષ્ઠા ૧૩, શતભિષા ૧૪, ઉત્તરાભાદ્રપદ ૧૫ અને રેવતિ ૧૬ આ નક્ષત્રો ગ્રહ પ્રવેશમાં લેવાં.
ગૃહ પ્રવેશે કલશ ચક્ર ગૃહ પ્રવેશે પૂરણ કલશ રવિરિસી ઇન દે સીસ ચાર પૂર ચાર દખણે પછિમ ચાર જગીસ ૭૪૬ ચાર ઉર ચાર ઉદરી કંઠિ તિય તિય નાભી ગિતા નિરિસી આવી કથાકાર ફલાઈ ૭૪૭ શીશ છેક હવૈ શીશ મહીં પૂર ઉઠવંશ થાય દખણે સુખ ધન પછિએ ઉત્તર મારે રાય ૭૪૮ ૧ માન.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉતરે ઉદર વેદના કેડે ચિર પદ હાઈ
નાભિ કમલે નિરેગપણ હીર કલશ ઇમ જોઈ ૭૪૯ અથ ગૃહપ્રવેશે કલશચક્ર- બહત પિશાસે ” ભાગ ૧ લો. પૃષ્ઠ ૬ કલેક ૧૦૫-૦૬
પ્રવેશે કલશે ર્કર્ષાત્ પંચ નાગાબ્દ ષક કમાત ! અશુભ ચ શુભ શેયં અશુભ ચ શુભ તથા ૧૦પા કૃત્વાક નામ તો ગેહે વિધાયા દ્વિ જન્મન: ૫
જલપૂર ઘટે ધૃત્વા માંગલ્યન ગૃહવિશેત પા૧૦૬ પાઠાંતરે–
પંચ નાગા ગા રસાકઅશ્રેષ્ઠ શ્રેષ્ઠક તથા અશ્રેષ્ઠ શ્રેષ્ઠä કુંભે વિય રવિભા બુધૈ: ૨
કલા ચરું અશુભ શુભ અશુભ શુભ
નેધ–જે દિવસથી મુદ્દત્ત જેવું હોય તે દિવસે સૂર્ય નક્ષત્રથી દનિયા સુધી ગણવું. જો ૧ થી ૫સુધી થાય તે ખરાબ, ૬ થી ૧૩ સુધી થાય તે ઉત્તમ, ૧૪ થી ૨૧ સુધી ખરાબ અને ૨૨ થી ર૭ સુધી ઉત્તમ. આભિજીત ગણવું નહિ. અથ ગૃહ પ્રવેશે કલશચક્ર––
મુખ દિશી ચત્વારિ ચત્વારિ ગર્ભમેવ ચ | ગુદે કંઠે ન્યસેતુ ત્રીણિ સૂર્યભાસ્કલશે પ્રવું છે મુખ રૂક્ષે શરદ: પૂર્વે ઉદ્વેગ સંભવ દક્ષિણેચાઈ લાભ સ્થાત્ પશ્ચિમે સુખ સંપદા , ઉત્તરે કલહો વિદ્યાર્ ગર્ભે ગર્ભે વિનશ્યતિ | ગુદે કંઠે ભવેત્ લામી સૂર્ય ભાતુ સંભ નિર્ણયઃ |
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩પ૦
કલશચક્રનાં સ્થાનને ફલ–
પ્રથમ ૧લું મુખે ખરાબ, પછી પૂર્વાદિ ચાર દિશાઓમાં ૨ થી ૫ પૂર્વે ખરાબ, ૬ થી ૯ દક્ષિણે ઉત્તમ, ૧૦ થી ૧૩ પશ્ચિમે ઉત્તમ, ૧૪ થી ૧૭ ઉત્તરે ખરાબ, ૧૮ થી ૨૧ ગર્ભમાં ખરાબ. ૨૨ થી ૨૪ દે–ઠેઠ નીચે ઉત્તમ, ૨૫ થી ર૭ કડે-ગલામાં ઉત્તમ.
વિવાસ વામક મીન મેષ વૃષ સૂરિ જબ તવ પૂરવ વિશ્રામ મિથુન કરકન સિંહ દખણેર સૂરિજ વાસૈ ઠામ ૭૫૦ કન્યા કુલ વૃશ્ચિક ત્રિઉં વાસ પ૭િમ માં ઉત્તર ધન મકરાં ઘટાં દિનકર બેઠે અંહી ૭૫૧ હીર કહાં ગમણે રવિ સુખ દાડિયુસખલેઈ ડાબે પર પુર પઈસતાં લીધો લાહે દેઈ ઉ૫ર રવિ વાસે પહિલે પૂહર અગનિ કુણુ વસેઈ બીઇ હર દક્ષિણ દિશાઈ નૈરતિ તિય ઇક દેતિ ૭૫૩ પછિમ એ પણ વાય ઉત્તર છ દેઈ ,
ઈશાણિ સત્તમ પહર અઠ્ઠમ પૂરવ દે ૭૫૪ અથ સૂર્ય ડાબી બાજુ છે કે જમણી બાજુ તેને વિચાર
પહરિ અગનિ દક્ષિણ પર નૈરૂત પહર નિવાસ; ચોથે પશ્ચિમે વસી સૂરજ કરે નિવાસ. ૧ રાત્રિ પ્રથમ વાચવ રહે બીજે ઉત્તર છું; તો પહેરે ઈશાને રહે ચેાથે પૂરવ ઠાંણ. ૨ ચલાણે પૂછે જિમણે ડાબે ગાંમ પ્રવેશ:
ઈણ પરિ સૂરજ લીજતાં ભાજે કેટી કલેશ. ૩ અથ વી પ્રહર વાસે–
રવી વાસે પહેલે પ્રહર અનિ કુણુ વસેઈફ ૧ હરિ. ૨ દક્ષિણ. ૩ રવિ ગમણ સુખ દાહિણુ સન્મુખ દે.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ સંક્રાંતિ પર રવિ વાસ–
સંક્રાંતિ મીન-મેષ-વૃષ પૂર્વે સૂર્ય
કન્યા તુલ-વૃશ્ચિક સંક્રાંતિ
સંક્રાંતિ પરત્વે
રવિવાવામા દક્ષિણાક માટે
મિથુન કા સિંહ-સર્ય દક્ષિણે
બાદ રે - ટk મક
. બીય પુહરે દખણ દિસે નૈરૂત તીય કઈ ૩૮૨ પછિમ ચીં પણ વાયવે ઉત્તર છટ્ટે દેઈ, ઈશાને સત્તમ પહર અઠ્ઠમ પૂરવ દેઈ.
(રવી પ્રહર વાસેનું કોષ્ટક જોડે છે.) નેધ–પૂર્વાભિમુખ એટલે ઘરથી બહાર નીકળતાં જનારનું મૂખ પૂર્વ દિશા તરફ થાય અને પેસતાં પશ્ચિમ દિશા તરફ મુખ થતું હોય, આવા ઘરનું દ્વાર પૂર્વાભિમુખ કહેવાય છે, આજ પ્રમાણે ચારે દિશા માટે સમજવું. ઘરમાંથી નીકળતાં જે દિશા સામી દેખાય તે દિશાવાળું દ્વાર સમજવું.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
અથ ગૃહ પ્રવેશે વામાર્ક જ્ઞાનચક્રમ- જુના શ્રીધરી પંચાંગમાં લગ્નકુંડલીમાં પ્રવેશ લગ્ન તે પૂર્વમાં સમજીને સૂર્ય જેવા
દિશાનામ
| લગ્નમાં સૂર્યનું સ્થાન | સૂર્ય સુદૂત્તને સંભવ
પૂર્વ ધારમાં પેસતાં | ૮,૯,૧૦,૧૧,૧૨
તારે સૂર્યોદય પછી અને વાગે
સંધ્યા પહેલાં
દક્ષિણ દ્વારમાં પતા | પ,૬,૭,૮,૯
વાસે |
| બપોર પછી અને
અડધી રાત પહેલાં
પશ્ચિમાભિ મુખમાં ,, ૨,૩,૪,૫,૬
વાગે
સંધ્યા પો અને
પરોઢ સુધી
ઉત્તરાભિમુખમાં પેસતા ૧૧,૧૨,૧૨,૩
નામે
મધરાત પછી | અને બપોર પહેલાં
અથ પ્રવેશમાં વમાર્કની સમજણુ-ગામ કે ઘરની દિશા એક સમજવી. વાસ્તુ પ્રકરણે-લનશુદ્ધિ-સ્થિર લગ્ન પ્રવેશ કરો. સમજુતી—
પૂર્વાભિમુખ ઘરમાં પ્રવેશ–સવારથી સાંજ સુધી કરવો. દક્ષિણાભિમુખ ઘરમાં પ્રવેશ-બપોરના લગભગ બે
વાગ્યાથી રાત્રિના ૧૦ વાગ્યા સુધી. પશ્ચિમાભિમુખના ઘરમાં પ્રવેશ-રાત્રે જ મુહુર્ત આવે. ઉત્તરાભિમુખના ઘરમાં પ્રવેશ-સવારમાં સૂર્યોદયથી ૧માં
સુધી.
ધ-કલશચક્રને સંબંધ જોઈને રાત્રિને સમય સમજવો.
પશ્ચિમાભિમુખવાળાને રાત્રે જ મુહૂર્ત આવે માટે તે બાબતમાં શંકા કરવી નહિ.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
વામાટેની સ્પષ્ટ સમજુતી -
જન્મલગ્ન ને જન્મરાશીથી આવતું ઉપયય ૩-૬-૧૦ –૧૧ મા સ્થાનમાં સ્થિર રાશીવાળું સ્થિર લગ્ન ઘર પ્રવેશમાં શુભ જાણવું. અને સૂર્યાદિ ગ્રહો ઘરના પ્રારંભની લગ્ન શુદ્ધિમાં જે પ્રમાણે કહ્યા છે તે પ્રમાણે રહ્યા હોય ત્યારે હું પ્રવેશે શુભ જાણવો. તેમજ જે દિશામાં ઘરનું મુખ હોય એ દિશામાં સપ્તશલાકા ચક્ર પ્રમાણે કહેલાં જે દિશાનાં નક્ષત્રો તે નક્ષત્રોમાં તે દિશામાં પ્રવેશ કરવી.
વામાર્ક બાબત-પ્રવેશ લગ્ન શુદ્ધિમાં આઠમા સ્થાનથી બારમાં સ્થાન સુધીમાં સૂર્ય હોય તે પૂર્વ મુખવાળા ઘરમાં, ને પાંચમાથી નવમા સુધી હોય તે દક્ષિણ મુખવાળા ઘરમાં, વળી બીજાથી છઠ્ઠા સ્થાન સુધી સૂર્ય હોય તો પશ્ચિમ મુખવાળા ઘરમાં, અને ૧૧ માથી ૩ જા સ્થાન સુધીમાં સૂર્ય હોય તે ઉત્તર મુખવાળા ઘરમાં પ્રવેશ કરનારને વામ સૂર્ય થયે એમ જાણવું. અને તે જ વામાર્ક કહેવાય છે. વામ સૂર્ય લઈ પ્રવેશ કરે તે પશ્ચિમભિમુખવાળાને હંમેશાં રાત્રિ સિવાય મુહૂર્ત આવતું જ નથી, ને રાત્રે પ્રવેશ કરવાને કાંઈ પણ હરકત નથી. બારણાનું મુખ પશ્ચિમ સામું બારણુનું મુખ ઉત્તર સામું તેમાં પેસતાં પૂર્વ મુખ થાય. તેમાં પેસતાં દક્ષિણ મુખ થાય
પાક- નક
હું ૨
પ.બાત
-
૧
સૂ
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
313
બારણાનું મુખ પૂર્વ સામ્ર સમ-આરણાનું મુખ-દક્ષિણ સામ્ર જવુ --તેમાં પેસતાં પશ્ચિમ મુખ થાય. તેમાં પેસતાં. ઉત્તરમુખ થાય.
મયં
તા.
૧૨સ
૧૦ સ
૧૧મ
D
h
સાહમા (સન્મુખ) ચો ચિત્ત હર પૂૐ કરે વિનાશ; ખીજે ડામે જિમણે। સુખે કરે સ્થિર વાસ. ૧ અથ વિજયયાગ—વિજય મુહૂત્ત
ર
ઢો પ્રહરો ઘટોકા હીનો હો પ્રહરો ટિકાધિક; વિચે નામ ચાંગાય રાવ કાર્યાણિ સાધયેત્ ॥૧॥ કાલપાશ્ચ યમઘટ યેાગિની મૂર્તિ મેવ; કુલિક' ન ચિતર્યંત મસ્તકે ચંદ ભવતિ ભાસ્કર ારા સિધ્ધતિ સર્જે કાણુ ચ મનારાનિ ડા
૧૭
અથ ગ્રહ ગામાદિના પ્રવેશ વખતે ચંદ્રમા સન્મુખ ટાળવો ને ડામ લેવો તે વિષે—
સ
સૂચના—પ્રયાણુમાં જેટલી વાતા ટળે તેટલી પ્રવેશમાં ન ટએ તે ચાદ રાખવા માટે ગ્લા
દિશાશૂલ ચેગિની કાલપાસ: નક્ષત્ર વાર પ્રણવૈશ્ન લો: u ભેંસાણ ચાળા: કથિતાઃ પ્રાણે તે વ ચેનૈવ સદા પ્રવેશ: ne
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
હરજ
પ્રવેશમાં ફક્ત ચ અલ જેવું, મૌનુ કાંઈ પણ એવું નહિ. પ્રયાણુને પ્રવેશમાં ખહુ તફાવત છે. વળી પ્રયાને દક્ષિણાર્ક અને પ્રવેશમાં વામાક લેવો તે એ એ પહેાર પ્રમાણે હાય છે.
ઘરમાં ચૂલા કરવાનું મુહૂર્ત
અઠ્ઠમી ચઉંદસી ટાલી કરી અવર સર્વે તિથિ લેશ ચૂલા કામ કરતાં સંપદ કરિ વાધે ૯૫૫ શ્રવણ ધનિષ્ટા વિશાહ પુષ્પ રેવય શહિષ્ણુ મુખ વિ મોંગલ એ વાર એ ચલા ક્રમ કરિષ્ય ૭૫૬
ઘર પાછી નિષેધ વાસ્તુ
સમશાન
ઉફરી કુંભાર ગૃહ લેાકાર હીર કહે કર પાશ્ર્લે ગૃહમાં મડે જાણુ ૯૫૭
અથ ચૂલા મુહૂર્ત—
પૂર્વાદ્રી રાહિણી પુજ્યે ઉત્તરા ત્રિતયે અધિષે 1 સ્થિતિ મહાન સ ચેષ્ટા ગૃહાપસ્કર: સહુ !! શનિવારે દરિદ્ધત્વ શુક્રે અન ધન મૈવ ચ । ગુરૂવારે ભવેત્ લક્ષ્મી બુધે લાલા ભવેત્સા ।। ભામવારે મૃતે ભાર્યા સામે ધન ક્ષય ભવેત્ ।
રવિવારે ભવેત્ રાગો ફૂલ્યા સ્થાપન કર્મણિ 1 અર્થાત્—મૂલ, ચિત્રા, અનુરાધા, વિશાખા, મૃગશિર, ઉત્તશ ૩, રાહિણી, જ્યેષ્ઠા અને રેવતી એ નક્ષત્રા.
બુધવાર, ગુરૂવાર, થુક્રવાર અને સેામવાર એ વારા. ખીજા, ત્રીજા, પાંચમા, છઠ્ઠા અને નવમા લગ્ન, અને શુભ્ર તિથિએ પ્રથમ સાઈ મનાવવી જોઇએ. વળી પાઠાંતરે.
ચૂલા ચક્ર લિખેતુ પ્રાન ભાનુ ભુક્ત વિષે થુલ । પૃષ્ટ ષષ્ઠ શુભ પ્રોક્ત ચતુઃસાર ભય પ્રશ્ન !
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભડાકે શુભ પ્રોક્ત મળે પંચ વિનશ્યતિ |
ચતુષ્કા અને શેક પત્નિ ચંદ્ર થશે શુભ નક્ષત્ર-૬ સુખ, ૪ મૃત્યુ, ૮ સુખ, ૫ નાશ, ૨ ગાથ લાભ. અને ૨ સી નાશ. સૂર્યાત્ દિનાવધિ. સૂર્ય નક્ષત્રથી ૬ સ્થાને. કે, સુખ. ૪ સ્થાને, માથે મૃત્યુ.
૮ સ્થાને બાજુ સુખ. ૫ સ્થાન, મધ્ય, નાશ.
૨ સ્થાને હાથે, ભેગ. ૩ સ્થાને, પગે સ્ત્રી નાશ. અથ ચૂલા ચક્રમાં નક્ષત્રો મૂકવાની રીત
ખટ પૂછે ચતુ મસ્તકે દે શાખાએ ચતુ: ચતુ. ! મધ્યે પંચ નક્ષત્રાણિ ચતુઃ આગમણુ માય છે
૬ પૂંઠે શ્રેષ્ઠ (૧)
૪ ભાષામાં ૪ શ્રેષ્ઠ
૪ શાખામાં શ્રેષ્ઠ
૪ મસ્તકે ખરાબ (૨)
૫ મણે ખરાબ (૫) ૪ આગમણુમાં નેક્ટ (1)
શ્રવણ ધનિષ્ઠા વિશાખા પુષ્ય રેવે રેહણ હુંત, કુત્તિકા રવી શનિ મંગલ એ વાર (નહીં) ચૂલા કામ કરંત. આઠમ ચઉદશ ટાલ કર અવર સવે તિથ લેય; ચૂલા કામ કરંતડાં સંપત ઘર વાહ.
ઉપરના નક્ષત્રે શ્રીધરી પંચાંગમાં પણ લીધાં નથી તેમ વાર પણ તદ્દન ખરાબ દીધા છે. રવિ, મંગલ, શુક્ર ને શનિ તે ખરાબ છે. પણ ચંબલ ફક્ત (સીનું) શુભતિથિઓને પૂર્વા ૩, આકા, રહિણી, પુષ્ય, ઉત્તરા ૩ અને અશ્વિની આ નશો જ વીલાં છે.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ પંચક તથા તેમાં ટાળવાનું નક્ષત્ર ને ઘર છાવાનું મૃહુર્તપડવા કે દિન મંદિર છા, સો નર આપણે કાલ લાવે; બીજ ત્રીજ ઘર ભેગ વિલાસ, કામ કંથ સદા ઘરવાસ-૧ ચેાથ કે દિન મંદિર છાંય જ કરે, તરુ ઘર આય ભુજંગ રહે પાંચમ સાતમ અન્ન અપારા, મહિષી તરીકે રહે ઘર બારા.-૨ છઠ આઠમ છાવી નહિ છાંય, તસ ઘર હવે પુત્ર કી હાંણ નવમી છાંય ન કરાવો ભાઈ, કાંસે ત્રાંબે હાય દુહાઈ.-૩ દશમ અગીયારશ કાંઈ વિચારે, સો નર કાઢી ખાય ઉધાર બારશ તેરશ છાવણ સહી, વાટ પડયો ધન આવે લઈ-૪ ચૌદશ અમાસે છાવણ મત કરે, પૂનમ દિને ભૂખે નહીં મારે, પંડિત ભાખે દેય કર જોડ, પનારાં તિથિમાં કાઢી ખેડ–૫ અથ ગ્રહાચ્છાદન મુર્ત
હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, સહિણી, મૃગ અને અનુરાધા એ નક્ષત્ર. અને નંદા તિથિ, રિક્તાતિથિ અને અમાસ સિવાય ગૃહાચ્છાદન કરવું ઉત્તમ છે.
હામ વખતે અગ્નિને વાસો કર્યાં છે, તે જોવું જોઈએ–
પડવેથી તિથિ ગણવી, રવીવારથી વાર ગણુ. તેનો સરવાળે કરી તેમાં ૧૮ ઉમેરવા, પછી ત્રણે ભાગતાં શેષ ૧ વધે તે પાતાલમાં, ૨ વધે તે મૃત્યુ લેકમાં અને શૂન્ય વધે તે આકાશમાં વાસે જાણવો. અથ હેવન મુહૂ –
અજવાળી એકમથી તિથિ ગણવી તે મુહુર્તના દિવસ સુધી ગણવી. વાર રવિથી ગણવો. તે બેને સરવાળે ગણીને, તેમાં ૧ ઉમેરીને જે સંખ્યા આવે તે સંખ્યાને ચારે ભાગતાં શેષ ૩ અથવા શૂન્ય આવે તે અગ્નિને વાસે આકાશમાં છે એમ જાણવું આ સમયમાં જે હવન કરે તે પ્રાણુને નાશ થાય, ને બે વધે
૧ ભેં. ૨ છે.
*
=
=
=
=
=
=
=
=
=
-
-
-
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે પાતાળમાં વાસ જાણુ. આ સમયમાં હવન કરે તે ધનને નાશ થાય. પાઠાંતર
અષ્ટાદશ પ્રણય તિથિવારં ચ મિશ્રીત સસ કીપે સમાયુક્તા ચતુર્થ ભાગમાહરેત્ ા એકેન વસતે સ્વર્ગે દ્વિતીયે પાતાલ મેવ ચ | ત્રયે શૂન્ય ભેદભૂમો એવં ફલ શુભાશુભ મારા
નેધ–એક ઠેકાણે વાંચવામાં આવ્યાનું યાદ છે કે–અગ્નિનો વાસે આકાશમાં હોય તે જમીન ઉપર સ્થદિલ બનાવવું. પાતાવમાં હોય તે કુંડ કર અને જમીન ઉપર હોય તે જમીન ઉપર હમ કરો. અથ હેમ કર્મ વિધિ-પાઠાંતરે–
અષ્ટાદશ ધુત્રાંકા તિથિ વાર સમન્વિતા અષ્ટભિસ્તુ સમાયુક્તા ત્રિભિભંગ સમાહર્તી એકેન વસતિ સ્વર્ગો દ્વાભ્યાં પાતાલ મેવ ચ | શૂન્ય ચ મૃત્યુ કેવુ ત્રિવિધગ્નિ રૂદાહુતા મારા સૌકા તિથિ વર સુતા કૃતાપ્તી શેષ ગુણુભ્ર ભુવિ વહિવાસ: સૌખ્યાય હમે શશિ ચુમ શેષે પ્રાણાર્થ ના દિવિ ભૂતલે
ન ચ પણ પાતાલે લભતે લક્ષ્મી મૃત્યુ કે સુખં ભવેત્ | યદા ચ વસતે સ્વર્ગે હાનિ મૃત્યુ ન સંશય: ૪ ગર્ગ સંહિતાયાં વચનાતશુકલાદ્યા તિથ હિમાંશુ સહિતા સૂર્યાદિ વારાન્વિતા ત્વષા પદ્દ જન્મ તિથિલ વલ્ડિ નિવાસ ચ વે છે સેકેન૧ કુતલં તશવ યુગલે ૨ પાતાલ વાસસ્થિતી ! ત્રિક શજો શુ ચ ભૂપરિશુભકર નાશાય ચાન્ય સ્થિતી પાપા ૧૬ શ્રવ ચર ક્ષિી કાર્ય શાંતિક પૌષ્ટિકે છે રિક્તાલીમાર્થી રહિતે શુદ્ધ ધમાદયે ઝુલે
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગ્નિસ ન જેવા વિષે—ગ સહિતાયાં વચનાત્——
ગર્ભાધાને ચ માંગલ્યે વિવાહે મધુસૂદને ! દુર્ગા હામે વૈશ્વદેવે અગ્નિ ચક્ર' ન દુષ્કૃત ના૧૫ ચડિયા, શીવ હર'ખ જગનાથાર્ક તે મહા ! એતેષાં પૂજને હામે અગ્નિચક્ર ન દુષ્યતિ રા વિવાહ યાત્રા ત્રંત અંધ ગોચરે શૂટાપવિત મહેશે યુગાદો । દુર્ગા વિધાને ચ સૂત પ્રસૂત તૈવાગ્નિ ચઢ પરાધનીય પ્રા મહારોદ્રે તથા યજ્ઞ યજને મધુસૂદને દુર્ગા હૈમેષુ સ’જાતે અગ્નિચક્ર ન વ્રુતિ વિવાહે નૃતધે ચ વ્રતસ્યા સ્થાપને તથા દુર્ગાયાં ચ તથા શાંતો અગ્નિચક્ર ન દુષ્કૃતિ મહાલયે ચ'િએ રાહુગ્રસ્ત દિવાકરે નિત્યે નિમિત્તકે ચૈવ અગ્નિચક્ર ન દુષ્કૃત ચંદ્રનતે વિવાહે ચ વૃષાત્સર્ગાભિચારકે ગ્રહે રાશિમતિક્રાંતે અગ્નિચક્ર' ન દુતિ પાઠાંતરૈ-
અથ આલમધે
॥ ૪ ॥
--
॥ ૫ ॥
દુર્ગા શ્રીપતિ શંભુ હેામ કરણે ઉઢાહ મૌજીવૃતે નિત્યે જાતક કર્મી ગૃહણુતે પાક નિલેશ્ત્રવે ॥ શાલાકર્મણી દુર્ગં લોંગ વિજયે દુષ્ટ ગ્રહે પાશ્તિ: શત્રુ વિગ્રહ ક ણીતિ નૃપતિ ક્રોધેનિચક્ર ત્યજેતા ૮ ૫
દુર્ગા હામ વિધી વિવાહ યજને પુત્રાત્સવે નિત્યશ:
i ; u
અથ ખ્યાતિનિ બધે પાઠાંતર પોરાણુ કર્મ દર્પણું પ્રથમ પ્રકરણે દુર્ગા હામ વિધો વિવાહ સમયે સીમત પુત્રાત્સવે ગર્ભાધાન વિધૌ ચ વાસ્તુ સમયે વિષ્ણુ પ્રતિષ્ઠાષુિ ॥ મૌજી ધન ટ્રૅશ્વદેવ કરણે સંસ્કાર નૈમિત્તિકે
હામા નિત્ય ભવેત્ત દ્વાષ કથિત ચક્રંચ નન્હેં પિ ! Ëu
॥ ૭ {k
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૯ પાણિ ગ્રાહ વિધોચ વાસ્તુ યજને વિષ્ણુ પ્રતિષ્ઠાવિધી છે મૌજી બંધન વૈશ્વદેવ કરણે જામ્ય પ્રવેશે ગૃહ હેમસ્તત્ર વિધીયતે ન દોષ જનકે ચકં ચ શ્વાનરં ૧૦
અર્થા–રવી સંબધી કાર્યના હેમમાં, વિવાહમાં, પુત્રોસવાદિ કાર્યોમાં, વા, વિષણુની પ્રતિષ્ઠામાં, જનેઈ, વૈશ્વદેવ તથા કોઈ પણ મંત્રના જાપની સમાપ્તિમાં દશાંશ હામ, ગહપ્રવેશ વખતે એટલામાં અનિચક્ર ન જેવું. વળીવિવાહ યાગ દ્રત બંધ દીક્ષા સીમંત ચંડી ગૃહેવાસ્તુ શાંતિઃ આદિત્ય શોરી કુજ રાહુ કેતા ન દેષદા યજ્ઞ વિધાચિનાં ખલ્લાના
અથ-વિવાહ, જનોઈ, સીમંત (અઘરણી) દેવી સંપી કાર્ય, વાસ્તુ શાંતિ માટેના હમ તથા ખાસ પાપગ્રહ (ક્રર ગ્રેહા)ના મુખમાં આહુતિ આપવી હોય આટલે ઠેકાણે અનિચક ન જેવું. અથ અનિચક્ર જેવા વિષે– લક્ષ કટિ હવને સુરખિલે ચાતિરૂદ્ર કરણે હાભિધે વાપિ કુપ ભવને સુરાલયે દેખાતું ગૃહં દુર્ગ ખંડેકે સંપ્રતિષ્ઠા કરણાદિકે તથા મંત્રયંત્ર વિધિ શાંતિ કારક છે ગ્રામ વેશન કૃતે નૃણું તદા અગ્નિચક્રમવાસુધી રહ્યા વર્લ્ડ વાસો યદા ભૂમેં હામે સૌખ્ય તસ્મતે અંબરે ચેવ પાતાલે પ્રાણાર્થ નાશક: ક્રમાતું ૩ છે શાંતિકર્મ સુ સર્વત્ર ચિંતનીય પ્રયત્નતા ! નિત્ય નૈમિત્તિકે વલ્ડિ ચકાધંતુ ન દુષ્યતિ ૪
-ઈતિ ગર્ગ સંહિતાયાં વચનાત. વળી––
દુર્ગભ ગૃહે દુષ્ટ વિવાહે શત્રુ સંહે ! શાલા કૃત્યે પે કેપે ચ યત્નન ચિંતયેત આપા દિશાં હા પ ઘરે ગ્રહ ગ્રસ્ત ભૂમિકંપને !
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ૫ હેમાદિકે કહ્યું કાર્ય કરાતિ વિના પદ
હમ વખતે પ્રથમ આહુતિ કયા ગ્રહના મુખમાં પડે છે. અને તેનું શું ફલ મળે છે તે જોવા માટે ગ્રહ ગણવાને કમસુયે ત્રીણિ બુધેર ત્રીણિ શકેટ ત્રીણિ તથા શની ૪ ચંદેપ મુજે ગુરૂ૭ રાહુ૮ ત્રણાર્ક ભાત ક્રમાતું છા કેતુ ઉપરથી ગણી લે. વિયાથી દનિયા સુધી ગણવું.
શાકંન સૌઍ૨ તથા લાભંરૂ પીડાઇ સોઍપ ચ બંધન છે ધાન્ય હાનિ૮ મૃતિ૯ વિદ્યાન્ડિચકે ફલં માત્ u૮ પાઠાંતર
આદિત્ય ત્રીણિ બુધ સીણિ શુક: ત્રાણિ શનિ ત્રયં એમ સીણિ ભૌમ સ્ત્રીણિ ત્રીણિ ગુરૂ ત્રિરાહે ત્રિકેતવે છે
આદિત્યસ્ય ભવેત્ બુધે ચિવ યથા સુખ છે બહ મુખે આહુતિ ફલ– ગ્રહનામ
I શનિ
નક્ષત્ર સંખ્યા
ધનનાર ! બુદ્ધિવર્ધન સંપત્તિ
સુખ } લાભ
ધનનાથ પૌs
-
-
-
-
સોમ
મંગલ
રાહુ
કૃષિલાભ 1 અનિદાહ અભિષ્ટ સિદ્ધિ હાનિ લાલ નિર્ધન |અર્થ લાભ| હાનિ
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
I
યુકે લાભ વિશ્વનીયાત્ શના મરણું ભવિષ્યતિ ॥ ચંદ્ર લાભ પ્રવી ત કુજે પીઢા ન સંશય:
X
X
×
*
x
કૃતવેના નૃત્યગ્રહ આહુતિ ન સાયઃ । સૂર્ય મહાનક્ષેત્રાદિ ગણિત દિન નક્ષત્ર યાવત્ આહિત કુલ ૫
ક શનિ
ભગ ભાસ્કરી કેતુ
ગુરૂ
રાહુ
જ સુરૈજ્જ વિષ્ણુન જૈન
સૂર્ય સુધ વિદ્
ક્રમ—તરૂણી સગવ
*
કૃતવઃ ।
X
સામ
ચઢમા;
અર્થાત્—રવિયા નક્ષત્રથો દુનિયા સુધી ગણતાં જે ઠેકાણે સંખ્યા આવે તે ગ્રહનું નામ ને ફૂલ સમજવું. દરેક મહેનાં ત્રણ ત્રણુ નક્ષત્ર ગણુવાં. અભિજીત ગણવું નહિ.
કદાપિ ખાસ કારણને લઈને જે દિવસે હામ કરવા હાય તે જ દિવસે ક્રૂર ગ્રહના મુખમાં જ આહુતિ પડતી હાય તે નીચે મુજબ કરવાથી દોષ લાગતા નથી.
àાઢાના પતરાની ૧ મૂર્તિ બનાવીને તેમાં જે ક્રૂર ગ્રહના મુખમાં આહુતિ પડતી હોય તે ગ્રહનું આવાહન-પૂજન કરીને તે મૂર્તિને ઊંધે મુખે કુંડમાં કે સ્થદિલ ઉપર મૂકી પછી આતિ આપવી એવા ગ્રંથકારના મત છે.
લેણદેણ પ્રશ્ન અકડમ ચક્ર
હીર કહે અકડમ લિખા બાર ભુવન અનુરાહ સષ્ટચાકાર તિહાં લિખી વરણ ના સંભાર ૭૫૮ રૂ લલુ ચ્યારી તજી બાઝી વરણુ વિચાર આદિ અકાર વિફરી અતેવા ક્ષકાર ઉપલ લાભ હાનિ જો જોઇએ તે પહિલા નિજ નામ થાપી પાટે મામલઇ મિણીજૈ સુ કામ ૭૬.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર
સિદ્ધિ સાધ્ય મિત્રાં પિાં નામ એક પાંચ નવ સિદ્ધિ કર સાધ્ય મિત્ર અગ્યારે સાત ત્રિğરિપુ ખારમ અભ્રમચારેઇ ઇમ જો ગણુતાં સિદ્ધિ આવહી તા કાઈ કાલે ફલ દેઇ૭૬૨ સાધ્ય લે ના લે કદી મિત્ર ફલે તતકાલ રિપુ ગણતાં જે આવહી તેા તે દાખે કાલ ૭૬૩ દેશ ગામ પુર દેવ ગુરૂ રાજા નર નારી આષધ પ્રમુખ રિપુ તે
અનુક્રમે જોઇ એ દૃશ દેાઇ ૯૬૧
સેવક મિત્ર વો તત ૭૬૪
ખાર ખાનામાં કુંડલી કરી તેમાં “અ” થી "} ષ સુધીના અક્ષરી અનુક્રમે લખવા. અને પોતાના નામના પહેલા અક્ષરી જેની સાથે લેણ દેણુના વિચાર કરતા હાઈ એ તેના નામના અક્ષર સુધી ગણતાં ૧-૫૯ હોય તે સિદ્ધિ, ૬-૧૦–૨ હાય તા સાધ્ય, ૩-૭-૧૧ મિત્ર, ૪-૮-૧૨ હોય તેા શત્રુ સમજવા. આ પૈકી સિદ્ધિ હૈાય તે સારી મૈત્રી રહે. અને સાધ્ય હાય તે સામાન્ય. મિત્ર હાય તા સારી. અને શત્રુ હાય તે ખરાબ. કોઈ પશુ ગામ, દેશ, નગર, દેવ, ગુરૂ, રાજા, સેવક અને મિત્ર તથા સ્ત્રી પુરુષ, દવા વગેરેથી પોતાને લાભ થશે કે હાની તેના માટે આ ચક્રથી લેણુ દેવુ જોવાય છે.
ખરી રીતે જોતાં આ ચક્રના ઉપયાગ મત્રશાસ્ત્રમાં છે. અને ત્યાં અમુક મંત્રથી પેાતાને સિદ્ધિ મળશે કે કેમ ? તે માટે ઉપયાગ થાય છે. ગ્રંથકારે પણ આ હુકીતને લક્ષ્યમાં લઈ આ પ્રમાણે કહ્યું છે.
13
ઈમ ને અણુતાં સિદ્ધિ આવી તે કાઈ કાલે ફૂલ ટ્રેઈ સાધ્ય ફૂલે ના લે ી મિત્ર લે તતકાલ. પુિ ગણતાં જે આવહી તે તે દાખે કાલ
મંત્રશાસ્ત્રમાં આ ચક્રને “અકથહ' ચક્ર પણ કહે છે. તેમાં ગાર ખાનાં કરી તેમાં બધા અારાના સમાવેશ થાય છે. અને
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદિમાં અ ક થ હ એમ અક્ષરે આવી જવાથી આને અ ક થ હ કહે છે. બાર ખાનાની કુંડલી કરીને પણ જેવાનો રીવાજ છે. તેમાં પહેલા ખાનામાં અ ક હ મ આવે છે. તેથી આ ક ડ મ ચકે એમ પણ કહે છે.
અઢHક્ષ
આખઢય
અમ
અંબા
ઈગપુર
મફળ
જ
ઈધતલ
ઓઝ
ઊથવ
ઊંચદસ
આમાં અનુક્રમે સિદ્ધિ, સાધ્ય, મિત્ર અને શત્રુ એમ ગણવાના છે. શારદા તિલકની રીતિ પ્રમાણે
ચતુર લિખેણું ચતુષ્કાષ્ઠ સમન્વિતે ! અકારાદિક્ષકારાન્તાસ્વનામા ક્ષરાદિતઃ સિવાદી—૯૫નંત્રી ... ... .........
સિદ્ધિ સાધ્ય મિત્ર શત્રુ
| અકથ ! ઉ
| લુઝમ ! એવ
આખદળ ઊચફ ! લુગ
ઈધિય |
ષબT એટર
T અંકુશ
ઈયન રાજભ
એડલ 1 અ તસ
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપણા ગ્રંથકારે જે પ્રકાર લીધો છે. તે પ્રકારનર પણ તંત્ર ગ્રંથોમાં છે. તેમાં લખ્યું છે કે
દ્વાદશારે થવા ચક્રે ફૂટષઢ વિવજિતાન આદિહાન્ત લિકર્ણન પૂર્વતે ચાવદીશ્વરમાં અંકાનેકાદિ ભાવન્તાહિલં ખેત્ પૂર્વાદિતઃ ક્રમાતુ સિદ્ધ સાધ્ય: સુસિદ્ધશ્ચિતુર્તાઃ સ્કૂટે ભવેત્ નક પંચકે સિદ્ધ: સાધ્ય: દશયુગ્મકે ત્રિસઔકાદશે મિત્ર વેદાણ દ્વાદશે રિ
સિદ્ધાર્થ આવા: પ્રેક્તા: સાધ્યાસ્ત સેવકાઃ સ્મૃતા મુસિદ્ધાઃ પોષકા: યા શત્રો ઘાતકા મતા: 1
સ્વરાયસાન
જમણ રવિ ગુરૂભૂમ શનિ વામઈશશી ભગ બુધ જે સ્વર વારાં સ્યુ મિલઈ તે ફલ પામઈ શુદ્ધ ૭૬૫ સુવે મતિ સ્વર દાહિણઇ વામે અશણ ન પાન જે બીહા જરા મરણથી તે રાખો એહ એધાણ ૭૬૬ શશી વામે રવિ દાહિણે નાડી એ બે નામ કિણ કામે જમણું ભલી વામી કહી ઠામ ૭૬૭ ચંદ્રનાડી ગામતર રૂડી ગેહ પ્રવેશ પ્રભુ દર્શન વસ્તુ પ્રહણ ધરમ કરમ સુવિશેષ ૭૬૮ ચરજ નાડી ભેચણુ શયણ વિદ્યારંભ વિવાહ સંગ્રામઈ વાણિજ કરમ યુદ્ધ કરમ સુખદાય ૭૬૮
સ્વરેાદય નામથી કેટલીક ચમત્કારીક આગાહી થાય છે. આ સ્વરોદય અથવા વરશાસ્ત્રના બે ભેદ છે. એક જ્યોતિર્ષિક
૪ ચંદ્ર વહાઈ ચાર પગ સુર વડ તજી પંચ વહઈ વાર સે પાઉં ભરી લેહ મ કર ખવખંસ
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
શમ
અને મીએ યાગમાગી ય. નૈતિષના ભેદ્યમાં આવતુ સ્વરથાન અ આ ઇ ઈ ઈત્યાદિ અક્ષરા ઉપર રચાએલું છે. અને આના માટે સમરસાર નરપતિ જયચર્યા આદિ શ્રથા છે. મીન્ત ભેદમાં યેગશાસ્ત્રની રીતિ મુજમ ચાલતા શ્વાસશ્વાસના ભેદ ઉપરથી અમુક પ્રકારો દર્શાવેલા છે. આને સ્વરાય કહે છે. આને માટે શિવસ્વરાય માદિ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ છે.
ગ્રંથકાર અહીં નાડિકાસ્વર ( શ્વાસેાશ્વાસ ) ઉપર વિવેચન
કરે છે.
નરપતિ જયચર્યોંમાં આ વિષયનું વર્ણન કરતાં જણાવ્યું
છે.
અથાન્યત્સ પ્રવક્ષ્યામિ શરીરસ્થ' સ્વરોદયમ્ । હુંસચારસ્વરુપેણુ ચેન જ્ઞાન ત્રિકાલજમ્ ॥l કુંડલિની મહાશક્તિર્નાલિસ્થાહિસ્વરુપિણી તતા કથા ગા નાડચો દશ ચાધાગતાસ્તત: પ્રા * ફ્રે ત્રિયં ગતે નાડચો ચતુવતિ સંખ્યયા । કુણ્ડલિન્યા મહાશતે; મૂલમાર્ગો ભવચમી !કા તેભ્યઃ સૂક્ષ્મમુખા નાડચ: શરીરસ્થાતિપાષિકા: થતાનિ સમ જાયતે સમૉત્તરાણિ સખ્યયા ગાગા પ્રધાના દેશ નાડચસ્તુ દશ વાયુ પ્રવાહિકા દ નામાનિ નાહિકાનાં ચ વાતાનાં ચ વઠ્ઠામ્યહમ ્ ॥પી ઈંડા પિંગલા સુષુમ્ના ગાંધારી હસ્તિિિહ્નકા । પૂષા યશા ચ વ્યૂષા ચ કુ: ખિનિકા તયા ॥૬॥ પ્રાર્થેાડપાન: સમાનશ્ચ ઉદાના વ્યાન એવ ચ । નાગ: કૂર્મ: કુચૈવ દેવદત્તો ધનજય: ઘા પ્રકટા વાયુસચારા લક્ષ્યતે વેદમયતઃ । ઈંડા પિ’ગલા સુષુમ્નાભિનોંડીલિસ્તિસૃભિખ્ખુ ધૈ: ઘટા ઈંડાનાડી સ્થિતપજ્યું: પિંગલા ભાનુવાહિની સષુમ્ના શંભુપેલું શહેર સ્વરૂપઃ | ૯ |
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
$68
શક્તિરૂપ: સ્થિતવ્યનો વામનાડી પ્રવાહ: । દક્ષનાડી પ્રવાહÄ શિવરૂપી દિવાકરઃ ॥ ૧૦ ॥
x
X
X
આદો ચન્દ્રઃ સિતે પક્ષે ભાસ્કરન્તુ તેિતરે ૧ પ્રતિપદાદિતા હાનિ શ્રીણિત્રીણિ કમાય:
પ્રાણવાયુના ( હઁસ અથવા પ્રાણુ એકા વાચી છે ) સંચામ રૂપી સ્વરાચ હવે કહું છું, નાભિની અંદર કુંડલિની નામની મહાશક્તિ રહેલી છે. તેનામાંથી ય નાડીઓ ઉપરની ખાજી, દશ નીચેની માત્રુ અને એ બે નાડીઓ તીરછી ( આડી) જાય છે. આમ ડિલનીમાંથી ચાવીસ નાડીઓ નીકળે છે. આા ચાર્વીસ નાડીઓમાંથી ઔજી સૂક્ષ્મ ઘણી નાડીઓ નીકળે છે. જેની સખ્યા ૭૭ છે. પરંતુ આ બધામાં દશ નાડીએ મુખ્ય છે. અને તે દશ પ્રકારના વાયુનું વહન કરે છે, ઈંડા, પિંગલા, સુષુમ્ના, ગાંધારી હસ્તિજિલ્લા, પૂષા, યશા, યૂષા, કુહૂ અને શંખની આમ દર્શાનાડી છે. અને પ્રાણુ, અપાન, સમાન, ઉદાન, બ્યાન, નાગ, સૂમ, કુષ્ઠ, દેવદત્ત અને ધનજય એ દશ વાયુ છે.
શરીરની અંદર પ્રઢપણે વાયુના સંચાર ઈંડા, પિંગલા અને સુષુમ્ના એ ત્રણ નાડીએ દ્વારા થાય છે. ( બાકીની નાડીઓમાં થતા વાચુસંચાર મા ષ્ટિથી સમજાતા નથી. )
નાકનાં એ છિદ્રો પૈકી જમણી બાજુના છિદ્રમાં થઈ આવતે જતા વાચુ સૂર્ય કહેવાય છે, અને તે શિવ સ્વરૂપી મનાય છે, જ્યારે ડાબી બાજુના છિદ્રમાં થઈ જતા આવતા પ્રવાહ શક્તિસ્વરૂપ અને ચ સરક છે. જ્યારે અને છિદ્રોમાં સરખો રીતે વાયુ ચાલતા માલુમ પડે ત્યારે સુષુમ્ના નાડીમાં વાચુસંચાર થાય છે, એમ સમજવાનુ` છે. સુષુમ્નાના વાયુ જીવ (હૅસ) સ્વરૂપી અને શંભુ કહેવાય છે.
*
x
x
યુકલ પક્ષમાં પ્રતિપદાથી લઇ ત્રણ દિવસ ચંદ્રના અને પછી
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રણ દિવસ સૂર્યને એમ અનુકમ ચાલે છે. જ્યારે કૃષ્ણ પક્ષમાં પ્રથમ ત્રણ દિવસ સૂર્યને અને પછી ચંદ્રને એમ ક્રમ ચાલે છે.
સ્વાદય શાસ્ત્ર પ્રમાણે આના ઘણા ભેદ થાય છે. અને તેમાં સાતે ગ્રહને કમને બદલી વાયુને વશ કરાય છે. અને તે દ્વારા ધારેલી સિદ્ધિ મેળવાય છે
જ્યારે પિતાના કમથી વિરૂદ્ધ વાયુસંસાર થતું હોય ત્યારે વિપરીત ફળ થાય છે.
અમુક પ્રવાહ ચાલતું હોય ત્યારે અમુક કાર્ય સિદ્ધ થાય છે. એ પણ નિયમ છે. અને તેથીજ આપણા ગ્રંથકારે “કિયું કામે જમણી ભલી ઇત્યાદિથી કહ્યું છે.
નાડીઓના પ્રાણવાયુને સ્વેચ્છામુજબ પલટાવનારા પોતાના કાર્યમાં સિદ્ધિ મેળવે છે.
બ્રાહ્મમુહૂર્તમાં સુષુમ્નામાં પ્રાણુને સંચાર કરાવનાર ભેગી મોક્ષે જાય છે. સ્વરશાસ્ત્રનું આ અંતિમ ધ્યેય છે.
ગર્ભજ્ઞાન તિથિનામાખર રિખ સમ ગુણતિથિભેલી નવહીન સાતે ભાગે દીજતાં વિષમ પુત્ર સમ ધીય ૭૬૯
સંતાન સંખ્યા બેટા માઈબાપ કરિ દૂણા એક અધિક ઠવિાંચે ગુણ દ્વિ ધાલી પણ વીસે મેલો દસકા પુત્ર બાકી પુત્રીનિહાલ ૭૭૦
પિતા મા દુગુણા કરી પણ ગુણ દહ ગુણ મંડી પછે મેલો ધી વલી દુમ સે તિણ નહિ છડી ૭૭૧ બાકી સે તે દિકરા ઘટતી ધીયા હાઈ હીર કહે એ જ્ઞાન જગી પણ વિરલે કેાઈ ૭૭૨
પહેલીમાં ગર્ભિણીને શું જન્મશે તેનો વિચાર છે અને ત્યાર બાદની ગાથાઓમાં કેટલા છોકરા અને કેટલી છોકરીઓ
YC
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
થશે તે પ્રશ્નના જવામ છે. આ પ્રશ્નોના જાતક માસમાં અનેક ભેદ છે. અને તે બધાના અહીં સમાવેશ થાય તેમ નથી. એટલે જીજ્ઞાસુએ ાતકશાસ્ત્ર જોવું એમ ભલામણુ છે.
રાગ પ્રશ્ન
ના મંગલ કૃત્તિકા જયા બૃહસ્પતિ રિસી મળ્યા શક્ર પ્રતિષ્ઠા ચઉથીયાં
ભદ્રા બુધ અસન્નશ મિલતે હુવઇ કલેશ ૭૭૩ નવમી ચઉદશી ભાર પૂરણા ભરણી થાવરે હીરે કર્યું મૃતકાર છ૭૪ રાગ થયા બાદ રાગીને કેટલા દિવસ પીડા રહેશે તેમજ શું પરિણામ આવશે, તે સંબંધી વિચાર છે. અમુક તિથિ વાર નક્ષત્ર તિથિવારથી પીડા સૂચક કાષ્ટક
તિથિ વાર નક્ષત્ર
મગળ કૃતિકા
ના ૧-૬-૧૧
ભા ૨૭-૧૨
જન્મા
૩-૮–૧૪
રિતા
૪-૨૦૧૪
સુધ અશ્લેષા પીડાકારક
ફળ
લે
પીડાકારક
ચર મા પીડાકારક
શુક્ર નિષ્પા
પૂર્ણાં શનિ ભરણી ૫-૧૦-૧૫
મૃત્યુ
મૃત્યુ
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૯ અને નક્ષત્રને ચોગ થાય તે ખુબ પીડા થાય છે. તે ઉપરના છેક ઉપરથી સમજાશે.
ઉપક્રમ પગ પુવા શતભીષ ભરણી જે વિશાખા ધાનિ અસલેશા આકરા નવમી બારસી ચઉથને છઠ્ઠ ૭૭૫ ફરવાર ઈયાં રિસાં તિથાં જે તે ઉપ રાગ
હીર કહે તે કષ્ટ બહુ ઉપક્રમ નામે વેગ ૭૭૬ બહુ કષકારક ઉપક્રમ નામને --
ત્રણે પૂર્વા શતભિષા, ભરણ, કૃતિકા, જેષ્ઠા, વિશાખા, ધનિષ્ઠા, આશ્લેષા, આ એ નક્ષત્ર અને નવમીઆરસ, ચેાથ કે છઠ એ તિથિઓ તથા શનિ, રવિ કે મંગળ એ વારને વેગ હાય અને તેમાં રોગ થાય તો તે બહુ પીડાકારક નીવડે. અહીં તિથિઓમાં ચૌદશ પણ ગણવાની છે. અને ઘણી વખત રોગીનું મૃત્યુ થાય છે. આને મૃત્યુગ તરીકે વર્ણવેલ છે.
ત્રિનાડી ચક હીર કહે ત્રિનાડીયાં વીચ સગવીસ રિસીય એક નાડી નરરિસી શશી વેદના લહૈ જીવ ૭૭૭ રોગી રિસી સૂરજરિસી ન રહે તાં લગી દુખ માનવ સૂરજ શીરસી મીલતાં થાયે સુખ ૭૭૮ મિત્રા મૈત્રી અશ્વિની કૃતિક આદિ વિવાહ. વરસાઈ આદ્રા ગિણે રાગી રવિ રિખ હાઇ ૭૭૮
મિત્ર શત્રુ માટે નાડી ચક્ર અશ્વિન્યાદિથી ગણાય છે. વિવાહની અંદર કૃતિકાદિથી, વર્ષાના જ્ઞાન માટે આથી અને રોગીના માટે સૂર્ય નક્ષત્રથી ગણાય છે.
સાપના આકારનું ચક્ર બનાવી તેમાં અનુક્રમે નક્ષત્રો ગોઠવી જે એક નાડી ઉપર સૂર્ય—ચંદ્ર તથા રોગીના નામનું નક્ષત્ર આવે તો રેગ રેગ મુક્ત થાય છે. એમ સમજવાનું છે.
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૦
અહીં રગના નામનું નક્ષત્ર શોધી કાઢવા માટે ચૂએ ચાલા અશ્વિની એ પ્રકારનો ઉપયોગ કરો.
i
હિલાના
"
આ ચક્રમાં ૧–––૧૨–૧૩–૧૮–૧૯-૨૪–૨૫ એ નક્ષત્ર એક નાડીમાં આવે છે. ૨-૫-૮-૧–૧૪–૧૭-૨૦–૨૩-ર૬ આ નક્ષત્રો એક નાડીમાં આવે છે. તેમજ ૩-૪–૯-૧૦૫-૧૬-૨૧ –૨૨ અને ૨૭ એ એક નાડીમાં આવે છે. સૂય નક્ષત્રથી ગણતાં એક નાડીમાં રાગી, ચંદ્ર તથા સૂર્યનું નક્ષત્ર આવે તો રાગી સાર થાય. અન્યથા પીડા રહે એમ સમજવું. ઘાતચંદ્રઃ
ઘાતચંદ્ર મેષ જનમ વૃષ પાંચમે મિથુને નવમે ચંદ્ર કર્ક બીજે સિંહ છ કન્યા દશમે મંદ ૭૮૦ તુલે ત્રીજો વૃશ્ચિક સપ્તમે ધને ચઉથ વિચાર મકરાં અખમ ઘટે ઈગ્યારમે મીને તજીએ બાર ૭૮૧ કાલ ચંદ્ર ગણું તજે પણ કાર્ય વિવાહ ગામ વાસ નૃપ ચાકરી સુત જનમ ઉછવ આય ૭૮૨
જન્મરાશિથી ચંદ્રની વર્તમાનરાશિ સુધી ગણતાં અમુક ચંદ્ર આવે તો તે ઘાત ચંદ્ર છે એમ સમજવાનું છે. અને વાતચંદ્ર ચાલતું હોય ત્યારે રાગીને વધુ પીડા થાય છે.
વાતચંદ્ર જેમ છે તેમ ઘાતિક નક્ષત્ર વાર ઈત્યાદિ પણ હોય છે. કઈ રાશિને શું શું ઘાતક છે તે નીચેના કેપ્ટક ઉપરથી સમજાશે.
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાતાળક ચક
વૃષભ | મિથુન ! કર્ક | સિંહ ! કન્યા
તુલા ! વૃશ્ચિક
ધન | મકર, કુંભ | મીન
માય| પ્રતિક માર્ગશીર્ષ | ભાષાઢા પોષ | જેઠ | ભાદર
| મા | આસે | શ્રાવણ ! વૈશાખ
ચત્ર |
તિથિી૧-૬-૧૧પ-૧૦-૧૫ ૨-૭-૧૨-૭-૧૨-૮-૧૩પ-૧૦-૧૫ ૪૨-૪-૬-૧૧--૧૪-૯-૧૪-૮-૧પ-૧૦-૧૫
રવિ !
શનિ | સોમ | બુધ | ઋનિ | શાન
ગુરૂ ! શુક્ર !
શું ૪ | મંગલ !
મુરૂ |
શુક
નક્ષત્ર
મધ
હસ્ત | રવાતિ અનુરાધા
મૂળ | શ્રવણ
શતભિષા, રેવતી | ભરણી રહિ
આ
આશ્લેષા
થાગ | વિકેભ
સુકર્મા | પરિઘ | વ્યાઘાત
ધૃતિ | શુભ ! શુલ વ્યતિપાત વિજ | વૈધતિ | વજ
કરણી બવ | શકુનિ
ચતુષ્પદ નાગા બવ | કલવે ! તૈતિલ | ગર | તૈતિલ | શકુનિ | વણિજ! વિષ્ટિ
મેષ | કન્યા
| કુંભ | સિંહ | અ કર | મિથુન | ધન | વૃષભ, મીન | સિંહ | ધન | કુભ
મેષ !
ધન
| ધન | મીન | વૃશ્ચિક
વૃશ્ચિક : મીન | ધન
કન્યા | વૃશ્ચિક | મિથુન | કુંજ
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૨ તીર્થયાત્રા, વિવાહ, અન્નપ્રાશન, નેઈ, તથા દરેક પ્રકારનાં માંગલિક કાર્યોમાં ઘાતચંદ્ર વર્યું નથી. અર્થાત યુદ્ધ, વિવાદ, રાજસેવા તથા વાહન ઉપર બેસતાં ઈત્યાદિ કાર્યોમાં ઘાતચંદ્રાદિક વર્ચે કરવાં.
રેગીના સંબંધમાં વિચાર કરતાં ઘાત સંબંધી માસાદિક હોય છે, ત્યારે ઘણી પીડા થાય છે.
રેગે વાત વિધિ વિચાર હર કહઈ નંદા તિથિ વૃષ તુલા મકરાં કુંભ તિમ ભદ્રા ધન મીનસું ચંદ્ર મિલંતે દંભ ૭૮૩ જયા તિથિ કન્યા મિથુન રિક્તા કર્કને મેષ પૂરણ વૃશ્ચિક સિંહ મિલે રાગી કાલ વિશેષ ૭૮૪
સર્પદંશ વિચાર પુનરવસુ દુમ અનુરાગ દુધ સરવણ તિય તિય હત્ય રાહિણી દુર દુખ રેવઈ એ અહિ સિી વિષ નસ્થ ૭૮૫
પૂરવ ઉત્તર કૃત્તિકા મૂલ મધા અસલેશ આદરા ભરણી વિશા પૈ સબ્ધ વિષાં વિશેષ ૭૮૬ ગ્રહણ દિવસ રવિ મ શનિ અમી નવમી છઠ્ઠ પંચમી ચઉદશી સર૫ ડસ્ય સૂતે ઉડે નિ ૭૮૭ રવિ રિસીથી શશીરિસી માંડી સર૫ આકાર ગણિયે અહિ હાહ રિસી પણ છે કરો વિચાર ૭૮૮ કંધિ કંઠિ કાખ કરહિ પેટે પંડિ પય શુજ શિરેનિલાડી હયાવિચિઅહિ વિષ અધિકાબુજ ૭૮૯ જે અહિ માંહે આવિયા તિહાં થાક અહ કુખ હીર કહે છે બાહરી તે પાવે સાવિ સુખ હe
આગળની ગાથાઓમાં રોગના આરંભના દિવસ માત્ર પરથી કેટલા દિવસ પીડા રહેશે તેને ઉલેખ છે.
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૃત્યુકારક ચાગ
તિથિ નંદા
| ભદ્રા | જય | રિકતા | પૂર્ણ ૧-૬-૧૧-૭–૧૨૩-૮-૧૭-૮–૧૪ ૫–૧૪-૧૫
ચકા છે, g, ધન થી રાશિ મ, કંઈ
કન્યા, | કર્ક, | વૃશ્ચિક | મિથુન, મેષ | સિંહ
આદરા આદિ કવિ ફણી પનરરિત્રસી લિખી અંગ બારહ રિસી માહરિ કવિ પ કરો નવરંગ ૭૯૧ રવિ રિસી આદિ દેગણી ઈગનવતેરમ ઈગવીસ પણવીસમ આવઈ મરણ જણે વિશ્વા વીસ કલર આઠ દુર ચવકમ વીસ રિસી છાવીસમ અહકલેશ તિન સગતિથિ ગુણવીસ રિખ સગવીસે સુરેશ ૭૯૩ બાકી રિસી બારહ અવર હાય નિરોગી દેહ નાડી ચ ઈસી વિધે હવઈ હીર કહે ગણી લેહ ૭૯૪
સર્પદંશ થએલે રેગી જીવશે કે કેમ ? તેને આમાં ખુલાસે છે. પુનર્વસુ, પુષ્ય, અનુરાધા, જ્યેષ્ઠા, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, હસ્ત ચિત્રા, સ્વાતિ, રોહિણી, મૃગશીર્ષ, રેવતી અને અશ્વિની આ ચૌદ નક્ષત્રમાં સર્પદંશ થાય તો તેમાં વિષની (ઝાઝો) અસર થતી નથી. બાકીનાં નક્ષત્ર એટલે ભરણી, કૃતિકા, આદ્ધ, આશ્લેષા, મઘા, પૂર્વાફાલ્ગની, વિશાખા મૂલ, પૂર્વાષાઢા, પૂર્વાભાદ્રપદ અને ત્રણે ઉત્તરા એટલે ઉત્તરાફાલગુની, ઉત્તરાષાઢા અને ઉત્તરાભાદ્રપદમાં સપ વિષ ઘણું અસરસ્કારક હોય છે.
ગ્રહણને દિવસ, રવિ, મંગળ કે શનિવાર, આઠમ, નામ, છઠ, પાંચમ અને ચૌદશ એ દિવસેમાં સાપ કરડે તો રેગી માતો નથી.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૪
ઉપર જે નક્ષત્રા ગણાવ્યાં છે, તેમાં ત્રણે પૂર્વ તથા ત્રણે ઉત્તરા એ છ નક્ષત્રો બીજા ગ્રંથકારોએ ગણાવ્યાં નથી. તેઓએ તા ભરણો, કૃતિકા, આર્દ્રા, આશ્લેષા, મઘા, વિશાખા, અને મૂલ આ નક્ષત્રાને જ ઉલ્લેખ કર્યો છે. જેમકે શ્રીપતિ ભટ્ટઃ— યઃ કૃત્તિકામૂલમધાવિશાખાસર્પીન્તકાઈસુ ભુજંગ છે? સ જૈનતેચેન સુરક્ષિતપિ પ્રાપ્નાતિ મૃત્યા: સદન' મનુષ્ય: અર્થાત- જે મનુષ્ય કૃતિકા, મૂળ, મઘા, વિશાખા, આશ્લેષા, ભરણી અને આર્દ્રમાં સર્પદશ પામે છે, તેની ગરુડ રક્ષા કરે તા પણ તે મૃત્યુ પામે છે. જ્યોતિર્વિદાભરણમાં કાલિદાસઃ—
કાશ્મનવે’દ્રાગ્નિભરાજમૌલિભ ધાશિક્ાશામન ઈંદ્રે શુકલ : દષ્ટા નરા ય: શ્વસનાનેન વૈ સ તાક્ષ્ય સખ્યાપિ હાતિ જીવિતમ્ ॥
કૃતિકા, વિશાખા, આર્દ્રા, મઘા, મૂળ, ભરણી અને આશ્લેષા એ સાત નક્ષત્ર જ કાર્શોનવ, ઈંદ્રાગ્નિ, રાજમૌલિ, મન્ના, શિકા, શામન અને દશુકલમ એ પર્યાયેાથો સૂચવ્યાં છે.
તિથિએ સંધમાં મતમતાંતર છે. ઘણાએ તેવું કંઇ કહ્યું નથી. જ્યારે કેટલાક કહે છે કે:
અષ્ટમી પાંચમી પૂર્ણ અમાવાસ્યા થતુ શી અશુભાસ્તિથય: પ્રાક્તા: સર્પષ્ટ વિનાશકા:
આઠમ, પાંચમ, પૂર્ણિમા, અમાવાસ્યા અને ચતુર્દશીએ સર્પદંશ થએલાના નાશ કરનારી અશુભ તિથિયેા છે. નક્ષત્રાના વિષયમાં પણ મતાંતર છે. જેમકે
કૃતિકા શ્રવણુ મૂલ વિશાખા ભરણી તથા પૂર્વાસ્તિસ્તથા ચિત્રાલેષા દ્રષ્ટા ન જીવતિ
આમાં શ્રવણ, ચિત્રા એ એ નક્ષત્રોના ( બીજાઓએ સારાં ગણાવેલાં છે છતાં, ખરામ તરીકે) સમાવેશ કરેલા છે.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫ ત્રણે પૂર્વા તથા ત્રણે ઉત્તરાના સંબંધમાં ખાસ વિચાર નથી. પરંતુ એમાંથી ત્રણે પૂર્વી ક્રર હોવાથી ખરાબ અને ત્રણે ઉત્તરા સૌમ્ય હોવાથી સારાં એમ માનવું પડે. અથવા એ છે નક્ષત્રોમાં રોગી બચે ચા ન પણ બચે તેમ સંદેહાસ્પદ રહે.
ગાથા ૭૮૬-૭૮૭ માં યમદંષ્ટ્રા નામના ચક્રને ઉલ્લેખ છે. આ ચક્રની વાસ્તવિક મતલબ એટલી જ છે, કે સૂર્યના નક્ષત્રથી ચંદ્રના નક્ષત્ર પર્યત ગણતાં જે ૫, ૯, ૧૦, ૧૪, ૧૮, ૧૯ અને ૨૩ એ સાત નક્ષત્રે સર્ષની દાઢ (યમની દાઢ) તરીકે આવે છે. અને તેવા નક્ષત્રમાં સર્પદંશ થાય તો જીવે નહિ.
કેઈ પણ માણૂસને જે સાપ ગળું, ખભે, કુક્ષિ, હથેલી વચ્ચે, પેટ ઉપર, ઉપસ્થ (લિંગ) ઉપર, ગુદામાં, તાળવામાં, જમર વચ્ચે અથવા બરાબર હદય ઉપર કરડે તે તે જીવે નહિ.
બીજી રીતે સર્ષ ચક્ર બને છે. તેમાં પંદર નક્ષત્ર સાપના શરીરની અંદર અને બાર બહાર આવે છે. આમાં આથી દિવસ નક્ષત્ર સુધી ગણવાનું હોય છે. બહાર આવેલાં બાર પૈકી જે સર્પદંશ વાળાનું જન્મ નક્ષત્ર અથવા સર્પદંશ થવાના દિવસનું નસત્ર હોય તે તે જીવશે એમ જાણવું.
સંપર્ક
આદ્રથી કે સૂર્યથી દિન નક્ષત્ર
મૃત્યુ થાય
છે ૧–૯–૧૩-૧૧-૨૫
બહુ કલેશ થાય | ૨-૮-૧૪–૨૦–૨૬
સામાન્ય રીતે રોગી બચે
૩-૭–૧–૧૯-૨૭
નિરોગી રહે વિય ન ચઢે
૪-પ-૬-૧૦-૧૧–૧૨–૧૬-૧૭
૧૮-૨૨-૨૩-૨૪
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૬
આદ્ધથી અથવા સૂર્યના નક્ષત્રથી દિવસ નક્ષત્ર સુધી ગણતાં ૧-૯-૧૩-૨૧-૨૫ એ નક્ષત્રમાં સર્પદંશ થયેલ હોય તે જરૂર મૃત્યુ થાય છે. (વીસ વસા મૃત્યુ થાય છે.) ૮-૨-૧૪-૨૦–૨૬ એ નક્ષત્ર હોય તે બહુ કલેશ થાય છે. ૩–૨–૧૫–૧૯-૨૭, એમાં રાગી બચે છે.
આ ચક્રને જે સર્પાકારે બનાવીએ તો સપની પીઠ ઉપર આવનારાં નક્ષત્રે મૃત્યુકારક મધ્ય ભાગમાં આવનારાં બહુ કલેશ કારક છે. અધો ભાગે આવનારાં સામાન્ય કલેશ કારક છે. અને બહાર રહી જતાં નક્ષત્રો નિર્ભયકારક છે તે તરત જ સમજાશે. આદ્ધથી તેમજ સૂર્ય નક્ષત્ર બંનેથી આ ચક્ર જેવું જોઈએ.
'
છે
'
S
કે 'ર ૧૯
ક્સ Tી
3 15 5*
To 3
અને 5 5.
::
વાર કષ્ટાવલી રવિ રાગી રહે દિન નવ પીડા અથવા વીસ શશી સત્તય દિન ભેમ અબુધ બારહ દિનનીશ ૭૫ વાર બૃહસ્પતિ ઉદદિન ભગુ તેરહ કે સેલ હીર કહે શનિખાર દિન વીર્ત કરે કલોલ ૭૬
રોગની ઉત્પત્તિ અમુક વારે થઈ છે, માટે નિર્ધારીત દિવસ પર્યત પીડા રહેશે એમ સૂચવ્યું છે. જેમકે રવિવારે શગ થાય તે નવ દિવસ, અથવા ૨૦ દિવસ, સેમવારે ૧૭ દિવસ, મંગળવારે ૮ દિવસ, બુધવારે ૧૨ દિવસ, ગુરૂવારે ૧૪ દિવસ, શુકવારે ૧૩ કે ૧૬ દિવસ, અને શનિવારે ૧૨ દિવસ પછી રોગ મટે છે.
નક્ષત્ર કબ્દાવલી પુષ્ય પુનર્વસુ ઉભદ પદ ઉકા વાસર સાત કશું ભુજિ હવઈ પછે કરે સવિ વાત ૭૯૭
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવણિ તક મૂલ નવ વાર પછે ઉદાર ચિત્રા શતભિષ રૂદ્ર દિન શ્રવણ વાસર બાર ૭૯૮ હસ્તવિશાખા રહિણી ભરણુ ધનિષ્ઠા પાખ વીસ દિહાડા મધા રિસી મૃગ ઉષાઢ ઈગ માસ ૭૯૯ અનુરાધા ન રેવતિ રોગી ઉઠઈ કષ્ટ જેઠા આકરા અશલેષનું પૂછવા સાઈ મન ૮૦૦
આવી જ રીતે નક્ષત્ર ઉપરથી પણ અમુક દિવસ પીડા રહેશે, એમ સમજાય છે.
વાર નક્ષત્ર કાવલી સેમ થઇ અશ્વાન રિસી રાગો દિન ઇગવીસ ભરણી શનિ બુધ આતે શમી દે બહુ ચીસ ૮૧ ગુરૂ કૃતિકા તે દિન દસ રહિણુ શનિ દિન સાત રવિ મંગલ શનિ મૃગશીરે તે યમપુરથી કરે વાત ૮૦૨ રિસી આદ્રા રોગે ભર્યો ભૃગુ મે બહુ વ્યાધિ શનિ બુધ સુર પુનર્વસુ દિને પંચ વિશે સમાધિ ૮૦૩ શશી ગુરૂ પુષ્ય તેર દિન. શશો શુ અહિ મૃત્ય દિન ઉમણુસ બધા શાન રવિ બુધ સુખકર સત્ય ૮૦૪ પકા ઉફા સેમ ગુરૂ પીડા દિન અગ્યાર હસ્તાં રવિ બુધ થાવરે દિન પનરે સુખકાર ૮૫ ચિત્રા સેમ ને સુરગુરૂ સત્તર દિને નિરોગ સ્વાતી રવિ શનિ બુધ શું વોસ દિને શુભ ચોગ ૮૦૬ મૃત્યુ વિશાખા સંપજે ક્રરવાર ને યોગ બુધ અનુરાધા બાર દિન ભુગતિ પાછે સુખસંગ ૮૭ જેષ્ઠા ગુરૂ દિન વાસ દૂર વાર મૃત્યુ મૂલ શશી બુધ ગુરૂ પૂષા ઉષા દિન સપ્તમે અનુકૂલ ૮૦૮
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
શ્રવણ વિ ભામાં શનિ પીડાદન પચવીસ મૃત્યુ ધા રિવ કુાં જમપુર કરે જમીશ ૮૯ શતભિષ દિન દસ શુ* ગુરૂ પીડા પટ્ટે નિવાર પૂરવાભાદ્ર સૂર્ય શનિ મંગલ હુવઈ મૃતકાર ૮૧૦ ઉત્તરાભાદ્ર ને રેવતી દિન અઢાર સુખકાર કા વાર રિસી હીર કહે કાવલી વિચાર ૮૧૧
વાર અને નક્ષત્રના સયાગના આધારે કેટલા દિવસ પૌડા રહેશે, તે બતાવ્યું છે. આ બધા સામાન્ય નિયમ છે.
વાર પ્રમાણે કષ્ટ પામવાના દિવસેાની સંખ્યા, નક્ષત્ર પ્રમાણે દિન સંખ્યા અથવા વાર નક્ષત્રના સંચાગથી રાગીને પીડા પામવાના દિવસેાની સંખ્યાને નિશ્ચય થવા છતાં ઔષધિ:ક્રિયા અવશ્ય કરવી જોઈએ. બૃહસ્પતિ સહિતામાં નક્ષત્રા પ્રમાણે દિન સંખ્યા મતાવ્યા બાદ કહ્યું છે કે:
ધૃતિ નિગતિ રાગે ચાસ્ય રાગસ્ય શાંત્ય કથતિ ચતુરાસ્ય: કાભિચ્ચૌષધીનામ મરણુદલનક્ષારક્રોધલેપાક્રિપાન
પ્રવહનક યંત્ર તસ્યાદિતષુ
અર્થાત-રાગશાંતિ માટે બ્રહ્માજીએ કાલને ભેદનારી ઓષમીએ મતાવી છે અને તેની મારણાદિ ક્રિયાઓની વિધિએ પશુ કહી છે.
રાણીએ ઔષધ લેવાનુ મુહૂત.
વારેતિશીન્ને ગ્રહસયુતસ્ય રિક્સાસુ નંદાસુ જયાસુ ચેગે ! લગ્ન ચરે ચન્દ્રનિરીક્ષિતે ચ ક્રિયા વિધ્યાપિ ચૌષધીનામ અતિ શિઘ્ર સજ્ઞક અહેાના વારની અંદર રિક્તા, ના, અને જયા તિથિમાં ચંદ્રથી દ્રષ્ટ હોય તેવા ચરસ’જ્ઞક લગ્નમાં ઓષધી લેવી.
અર્થાત
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચપટ
રોગમુક્ત સ્નાન મુહૂત
રોગ મટી ગયા પછી પ્રથમ સ્નાનતા માટે નિષિદ્ધ તિથિવારાદિના ખાસ પ્રચાગ છે. અને તેથી કહ્યું છે કેઃ— વૈધૃતિવ્યતિપાતે ચ ભદ્રાયાં સૂર્યસક્રમે રાગમુક્તા નરઃ કુર્યાંકુવારક્ષતિથિપિા
વૈધૃતિ, વ્યતિપાત, વિષ્ટિ, સૂર્ય સંક્રમણૢ વગેરે યાગ તથા ખરાખ વાર નક્ષત્રો અને નિષિદ્ધ તિથિયામાં રોગમુક્ત માણસે સ્નાન કરવું.
જે નક્ષત્ર ચેાગતિથ્યાદિગુણવત્તાથી ભરેલાં અને શુભની વૃદ્ધિ કરનારાં છે, તે ત્યજી દઈ જેમાં કરેલું કાર્ય વિફળ થાય છે, તેવી ક્ષણામાં રોગમુક્ત સ્નાન કરવાનું કહ્યું છે. આમા ક્રીથી રોગગ્રસ્ત થઈ રાગ મુક્તાનના પ્રસંગ ન આવે તેવી ભાવના રખાઈ છે,
નપશુલાભ રવિ રિસિથી આદિ છ વડાં બાઝી રસી નવ ખાલ ખારહ તણાં છ વીચલાં હીર કહૈ ગતિ નિહાલ ૮૧૨ વડાં ન છાંડે થાન નિજ માલાં અતિ તિ વ તરૂણાં જ્યાં ગયાં ત્યાં રહ્યાં પાછાં વિલ નવ જોવતિ ૮૧૩ ખાવાએલાં પશુ સંબંધી વિચાર છે. સૂર્યના નક્ષત્રથી ચંદ્ન નક્ષત્ર પર્યંત ગણુતાં પહેલાં છ વૃદ્ધ, પછીનાં નવ ખાલક અને છેલ્લાં ખાર તરુણ નક્ષત્ર છે. વૃદ્ધ નક્ષત્રમાં પશુ જ્યાં હૈાય ત્યાં જ હાય છે. પેાતાનું સ્થાન તજી ચાલ્યાં, જતાં નથી. (ખાવાતાં નથી) ખાલ સંજ્ઞક નક્ષત્રામાં ગએલાં પાછાં આવે છે. જ્યારે તરુણુ સજ્ઞક નક્ષત્રામાં ગએલાં પાછાં આવતાં નથી.
ઇતિ શ્રી હીરલા જૈન જ્યંતિષ ગ્રંથ છઠ્ઠું પ્રકરણ સમાસ
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચામ પ્રકરણ સાતમું ગતહિંથી કાલગણુના
શાકાં માંહું જોડીયૈ તીન સહુસ્સ એક સત્ત ક એ જોડી ઉપરી અધિક હુવઇ ગતકલિ સુવિવેક ૮૧૪
શક વર્ષ (શાલિવાહન શક ) ની અંદર ૩૧૭૯ જોડવાથી કલિયુગનાં ગત વર્ષની સંખ્યા આવે. તેમાં એક જોડવાથી વ માન વર્ષ આવે. દાખલા તરીકે શકે ૧૮૬૭ ની અંદર ૩૧૭૯ ઉમેરીએ તા ૫૦૪૬ કલિયુગનાં ગત વર્ષ થયાં ૫૦૪૭ મું વ માન વર્ષ ગણાય.
યુગ પ્રમાણ
સહસ અત્રીસ અરૂ ચાર લક્ષ કલિયુગ એહ પ્રમાણ ચાર તીન દુષ ગુણ સુકૃત શ્વેતા દ્વાપર ાણુ ૮૧૫ અત્રીસ હજાર અને ચાર લાખ એટલે ચાર લાખ મોસ હજાર વર્ષ ૪૩૨૦૦૦ કલિયુગનું પ્રમાણુ છે. તેનાથી અનુક્રમે ચાર. ત્રણ અને બેગણું સત્યયુગ, ત્રેતાયુગ અને દ્વાપરયુગનું પ્રમાણ છે. અર્થાત્ કલિયુગ કરતાં ચાર ગણુાં વર્ષ સત્ય યુગનાં, ત્રણ ગણુાં ત્રેતાનાં અને બે ગણુાં દ્વાપર યુગનાં વર્ષો છે. પહેલે સત્ય, બીજો ત્રેતા, ત્રોજો દ્વાપર અને ચાથા કાલિયુગ એમ ચાર યુગ થાય છે.
એક પંચાંગ ઉપરથી બીજી પંચાંગ મનાવવાની રીત
ચૈત્ર વદિ બારસી ક્રિષ્ણુ ગણીએ જે તિથિ બારસી હાઇ એક તિષ તિયં માંહિ વિચ્ચાર અંક ઇમ પંચાંગ પ્રવીણ
•
બારમે માસે હીર પણાસે ૮૧૬ મધ્યમ વિ
૧૭
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે પડિવા દિન ચાહિ જે તે અમાવસી દીહ જે ઘી પલ અંક હોય તે બિમણા કરી લીહ ૮૧૮ પાછે જે ચઉદશ દિને જોતા માંડ્યા અંક તેતા તજી પડિવા દિને ઠાવિજે ત વંક ૮૧૯ એમ બીજી સહુએ તિથિ જાણીને રિસિ યોગ પરતે લિખી જે હીર કહઈ, તે લહીએ સવિભાગ ૮૨૦
આ ગાથાઓમાં એક જુના પંચાંગ ઉપરથી બીજું નવું પંચાંગ બનાવવાની રીત છે. પણ આ બતાવેલી રીતિ સ્કૂલ છે. તેનાથી વાસ્તવિક તિથિની ઘી પળે આવી શકતી નથી. તેમજ પાઠ અશુદ્ધ જેવો અને અધૂ હિાવાથી તેને વાસ્તવિક અર્થ પણ સમજાતું નથી.
સામાન્ય રીતે પંચાંગમાં (ગ્રહલાઘવીય પદ્ધતિનાં) તિથિએની ઘડીઓને બમણું કરી તેમાંથી પાછલી તિથિ બાદ કરવાથી આગળની તિથિનાં ઘટયાદિ આવે છે. અહીં ગ્રંથકારે તે રીતિ કહી છે. અને તેથી “જે પડિવા દિન ચાહિ જે” એમ કહ્યું છે. લઘુ તિથિ ચિંતામણિ નામના ગ્રંથમાં આને માટે કહેવામાં પણ આવ્યું છે કે – દ્વિગુણું તિથિવારાદ્ય પૂર્વકાષ્ટન હીનતમ ! અગ્રિમ કેષ્ટકં વિદ્યાદેવ નક્ષત્ર રોગ છે
અર્થાત-તિથિનાં વારાદિને બમણું કરી તેમાંથી પાછલાં વારાદિ બાદ કરવાથી આગળનાં દિવસનું વારાદિ પ્રમાણુ આવે. આ હકીકત તે ગ્રંથનાં કેપ્ટકેના શુદ્ધિ કરણ માટે પરિશિષ્ટમાં કહેવામાં આવેલી છે. ગ્રંથકારે તેને તરજુ કર્યો છે. પણ વાસ્તવિકમાં તે હકીકત કેવળ કાષ્ટકની શુદ્ધિ તપાસવા માટે છે. એટલે તે રીતે આવેલા ઘટયાદિલગભગનાં આવે છે, એ ધ્યાનમાં રાખવું. એક પંચાંગ ઉપરથી બીજું પંચાંગ ઉપજાવી કાઢવા માટે નીચે પ્રકાર વધારે ઠીક છે.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચાંગાદપરસ્ય સાધનવિધી ક્ષેગાર સાબિત કમા– દેયા વેદમિતા તિથો વૃતિમિતાનાડો મહી વાસરે છે નક્ષત્રે ક્વલના ત્રયોદશ યુતો બાહું ત્યજેજિણઃ સ્પષ્ટાઃ સ્મૃતિથિવાર ધિયયુતય: શ્રીસામરાદિતા:
અર્થાત–એક પંચાંગ ઉપરથી બીજુ પંચાંગ બનાવવું હોય તો ઈષ્ટ દિવસના તિથિવાર નક્ષત્ર ઈત્યાદિમાં અનુક્રમે તિથિમાં ચાર, વારમાં એક, તિથનાં ઘટયાદિમાં અઢાર, નક્ષત્રની સંખ્યામાં ત્રણ અને નક્ષત્રની ઘટિકામાં તેર, ચોગની સંખ્યામાં છે અને ઘટિકામાં ચૌદ ઉમેરવાથી એક વર્ષ પછીની તે તિથિને વારાદિ આવે છે. એમ શ્રી સામરાજ નામના પંડિતે કહ્યું છે. દાખલા તરીકે –
શકે ૧૮૬૭ તિ|િ વાર | ધરી |
નક્ષત્ર
વડી |
ગ | ઘડી
ચિત્ર શુકલ પક્ષ | ૧ | શુક્ર | ૨૩ | અશ્વિની | ૨૮ | વિષ્કભ| | ૨૭
ઉમેરવાના અંક ૪
૧ / ૧૮ |
૩ | ૧૩ |
૨
|
શનિ, ૪૧ રહિણT ૪૧ | આવું
ચત્ર શુકલપક્ષ |
૧૪.
ઉમેરવાના અંક ૪ | ૧ | ૧૮ |
૩ | ૧૩
૨
|
શકે ૧૮૬૯ ચૈત્ર શુકલ પક્ષ) *
| ૯ |રવિ | પ૮ |પુનર્વસ] પ૪ ] સૌભાગ્ય ૫૯
આ પ્રમાણે ઉમેરવાથી આગળનાં તિથિવાર નક્ષત્રાદિક આવે છે. ગ્રંથકારને પણ આ જ કહેવાનું છે. પરંતુ ગાથાઓ બરાબર ન હોવાથી તેવો અર્થ સ્પષ્ટ રીતે નીકળે છે.
ઉપરના ઉદાહરણમાં ફાગણ વદ ૧૨ માં ઉમેરવાના અંક ઉમેરીએ તો બીજા વર્ષના સૈત્ર સુદ ૧ ના ઘડીપળ વગેરે આવે
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
આનું વધુ સ્પષ્ટિકરણ નીચેના સ્થાથી થાય છે. આ શ્લોક આકર (પંચાંગ બનાવવાનાં કોષ્ટક) સારણીમાં છે. તપસ્યાસિત દ્વાદશીત: ક્રમેણું ક્ષિપેદસખ્યાતિથો ત ઘટીપુ સપાદાણશીતાંશુનાડચશ્ચ વારે તપૈકં ત્રયં સે ધન નાટિકસ
સપાદત્રિભુનાડિકાસ્યાથ ચગે વિવું તત્વ ઘટીપ્પષ્ટ વેદાંદ્ધિ વિનામ નવા વર્ષનાં ચિત્ર સુદ ૧ નાં તિથિવાર જાણવા માટે
આ લેકમાં તિથિ ક્ષેપક ૧-૧૮-૧૫નક્ષત્ર ક્ષેપક ૩-૧-૨૫ અને યોગ ક્ષેપક ૧-૪૭-૪પ એમ વધુ સ્પષ્ટતા છે. તેમજ ફાગણું વદ ૧૨ માં ઉમેરવાનું છે. એટલે ગ્રંથકારે જે “ચત્રવદિ આરસીહિણ” કહ્યું છે, તે આ શ્વકનું રૂપાન્તર હોવું જોઈએ.
વારસાન માસ દેઢા હીર કહઈ વધતો કરી રાજન ભેલી ભાગ સમ જે વધે માસાદિનો દન ૮૨૧
ચત્રાદિથી જેટલા માસ ગયા હોય તેટલાને દેઢા કરી અને તેમાં વર્ષેશ ઉમેરી સાતથી ભાગ આપો. એટલે જેટલી શેષ વધે તે પોતાના ઈષ્ટ મહિનાની સુદ ૧ ને વાર આવે છે.
દાખલા તરીકે શકે ૧૮૨૮ ને ચેત્ર સુદ ૧ ને બુધવાર છે. એટલે વર્ષેશ મંગળ થયો. હવે આ સુદ ૧ ને વાર જાણ છે. તે ચૈત્રથી ગણતાં છ મહીના થયા માટે ૨ x =૯ + ૩ = ૧૨ -- ૭ ષ ૫ એટલે આસો સુદ ૧ ને ગુરૂવાર આવે.
આ રીતમાં ગ્રંથકારે ૨૯ સૌર દિવસે એક એક માસ થાય છે. તેથી પ્રતિમાસે ૧૫ દિવસ વધે એમ અનુપાત કરી માસની સંખ્યાને દોઢા કરવાનું કહ્યું છે. અને તેમાં વશ અર્થાત્ ફાગણ વદ અમાસને વાર ઉમેરે જોઈએ એમ ફલિતાર્થ છે. પણુ ગાથામાં “ચત્રાદિ ” પર છે. તેથી સ્થૂલતા રહી ગઈ છે. મૂળ ગાથા નીચે મુજબ છે.
માસ દોઢા હીર કઈ વધતે ચિત્રાદિ દેન તલી ભાગ સમ જે વાર વિકે શાન
૦
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
- આથી ગાથાનાં પર ફેરવી ઉપર શુદ્ધ ગાથા મૂકી છે. છતાં પ્રકાર સ્થલ છે. એ નિર્વિવાદ છે.
નક્ષત્ર શાન હીર કઇ રે માસ દિન તે બે વાટી કરે માસ નામ જે રિસી વહઈ સો દુરિ દેઈ મણે ૨૨
જે નામનો માસ હોય તે નામનું નક્ષત્ર વદ એકમના દિવસે (લગભગ) હોય છે. તેથી ત્યાંથી જે દિવસનું નક્ષત્ર જવું હોય ત્યાં સુધી ગણવાથી ધારેલા દિવસનું નક્ષત્ર આવે છે. - આ પ્રકારમાં સ્થલતા છે. કારણ કે મહીનાનાં નામ તે મહિનાની પૂર્ણિમાએ આવતા નક્ષત્ર ઉપરથી હોય છે. પરંતુ તે નક્ષત્ર પૂર્ણિમાથી આગળ પાછળ પણ એકાદ બે દિવસના અંતરે હોય છે. તેથી તેવા પ્રસંગે એકાદ નક્ષત્રનો ફરક આવી જાય.
યોગ જ્ઞાન હીર કહે શ્રવણ શશી પુગ્ય થકી મિણી ભાણ ભેલી ભાગ સગવીસ દે વધતે ચોગ વખાણ ૮૨૩
શ્રાવણથી લઈ દિન નક્ષત્ર સુધી ગણવું. અને પુષ્યથી અર્ચના વર્તમાન નક્ષત્ર સુધી ગણવું. આ બંને સરવાળે કરી સત્તાવીસથી ભાગ દેવાથી જે શેષ વધે તે રોગ સમજ. - અશ્વનિ આદિ રવિ શશી ઉભય ભેલિ તજી એક હીર કહે ગણી ચોમ લ્યો વિષકુંભાદિ વિવેક ૮૨૪
અથવા અશ્વિનીથી સૂર્ય અને ચંદ્રનાં વર્તમાન નક્ષત્ર પર્વત ગણું સરવાળો કરી એક બાદ કરવાથી પણ વેગ આવે છે.
અધિકમાસ જ્ઞાન સંવત માંહેથી ટાલિ જે સોલેસે તેત્રીસ શેષને ભાગ ઉગણસને વધતે ધરે સુજમીસ ૮૨૫ બિહું વધે આસુ વધે પંચે શ્રાવણ લાખ તેરે ભાદરવા ચૈત્ર વિહું ઇચ્યારે વઈશાખ ૮૨૬
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
આઠે પુરે જેઠ એ સાલે વર્ષે આસાઢ અધિક માસ તા હીર એ માલ્યા જ્યાતિષ ગાઢ ૮૨૭ હીર કંડ઼ે વિદ પાંચમી જો વિ પલટે રાશિ તા તિણુ પડિલા માસ જે વધત આમલે વરસી ૮૨૮ અધિક માસ વીત્યા પછી માસ બત્રીસ વિહાય સીર કંઠે સાથે દિને માસ અધિક વલી થાય ૮૨૯ માસ વધઈ દાઈ જીનમતે પાષ અને આષાઢ શિવ મતે સાતહ વધે ચૈત્રથી ગણીએ ગાઢ ૮૩૦ ગણી
વર્તમાન સ ંવતમાંથી ૧૬૩૩ માદ કરી વધે તેને સના ભાગ આપવા જે એ વધે તે આસા, પાંચ વધે તેા શ્રાવણ, તેર વધે તા ભાદરવા, ત્રણ વધે તા ચેત્ર, અગીઆર વર્ષ તા વૈશાખ અને આઠ કે શૂન્ય વધેતેા જેઠ તથા સેાળ વધે ત આષાઢ માસ અધિક જાણવા. આ સિવાયની શેષ વધે તે અધિક માસ આવતા નથી.
વદ પાંચમના દિવસે જો રવિ સંક્રાંતિ બદલે તા જે મહીનામાં તેમ બન્યું હાય તેની પહેલાંના માસ આગલા વરસમાં અધિક માસ થાય છે. એક અધિક માસથી બીજો છત્રીસ મહીના, સાળ દિવસ પછી આવે છે. આને માટે કહ્યું છે કે
દ્વાત્રિ શભિગ તમાંસનેિઃ ચેડભિસ્તથા । ઘટિકાનાં ચતુશ્કેણુ પતધિમાસક: 1
સામાન્ય રીતે સાત અહીંના અધિક તરીકે આવે છે. સા ઐતિષના નિયમ છે. આને ગ્રંથકાર સાંપ્રદાયિક સત્તા આપે છે. નાની ગણત્રી મુજબ એ મહીના માત્ર પોષ અને માષાઢ જ અષિક માસ તરીકે આવે છે.
જે મહીનામાં સફ્રાન્તિ થાય તે અધિક માસ, અને જે મદીનામાં એ સાન્તિ થાય તે ય અસહેવાય છે. ય માસ
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાતર ખવે છે અને તે વર્ષમાં બે અધિક માસ આવે છે. એટલે ખરી રીતે તે તે વર્ષમાં એક અધિક માસ વધે છે.
અધિક માસમાં શુભ કર્મો થતાં નથી, તેમજ અધિક માસના કારણે કેટલાંક વિશિષ્ટ ફળ પણ થાય છે.
વર્ષના રાજાદિનો નિર્ણય ચૈત્ર અમાવસી વાર નૃપ મંત્રી ધન રવિવાર કલે રવિ રે વાર હવઈ તે સસ્થાધિપ સાર ૮૩૧
આ ગાથાના પ્રમાણે જોતાં ગ્રંથકારે પૂર્ણિમાના માસની પદ્ધતિ સ્વીકારી છે. અને તેથી ચત્ર અમાવાસી એટલે ફાગણ વદ અમાસ એ અર્થ કરવાના છે. ફાગણ વદ અમાસના દિવસે જે વાર હોય તે વર્ષને રાજ, ધન સંક્રાન્તિના દિવસે જે વાર હોય તે મંત્રી અને કુંભ સંક્રાન્તિના દિવસે જે વાર હોય તે સચ્ચાધિપતિ થાય છે. આ પદ્ધતિ ગુર્જર જોતિર્વિની હતી.
આ બાબતમાં ઘણા મતમતાંતરે શ્રી મેઘવિજયજી ઉપાથાયે પિતાના વર્ષ પ્રાધમાં સંગ્રહ્યા છે. અને તેમાં ગ્રંથકારને મળતું વાકય નીચે પ્રમાણે છે. તેઓ લખે છે કે અત્રાપિ મતાંતરમ,
ધન મંત્રી કુંભ સસ્યપતિ ફાગુણ અંતિ વાર નિશ્ચય રાજ પરખીએ એહિ જેશ વિચાર ૮૩૨
અર્થાત–-ધન સંક્રાંતિના દિવસને વાર તે મંત્રી, કુંભ સંકાતિના દિવસનો વાર તે સસ્યપતિ અને ફાગુન માસના લા દિવસ અમાવાસ્યાને વાર તે નિશ્ચય કરી રાજા થાય છે.
રાજાદિ અધિકારને માટે જુદા જુદા મતે નીચે પ્રમાણે છે. રાજાવલી અને કલ્પલતાના મત મુજબ ૧ વરશ પત્ર અા પ્રતિપદાને (ઉદયકાલિ) વાર A - ષ સમાપ્તિ થાય તે દિવસને વાર .
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
9 જયેશક સંકાનિ થાય તે દિવસને વાર ૪ પશ્ચાદભાગ્યેશ –ધન સંક્રાન્તિ થાય તે દિવસને વાર ૫ એશ-આ નક્ષત્રમાં સૂર્ય પ્રવેશ કરે તે દિવસને વાર ૬ રસાધિપતિ:-તુલા સંક્રાન્તિ થાય તે દિવસને વાર છે નિરસેશ-મકર સંક્રાન્તિ થાય તે દિવસને વાર ૮ કલેશ-મીન સંક્રાનિત થાય તે દિવસને વાર ૯ ધનેશ-કન્યા સંક્રાનિત થાય તે દિવસને વાર ૧૦-ગેશ:સિંહ સંક્રાન્તિ થાય તે દિવસને વાર આને કોટવાળ
વશિષ્ઠ મહારાજના જગન્માન નામના ગ્રંથમાં પણ ઉપર મુજબ જ કહ્યું છે. લગભગ ઘણુંખરા આચાર્યોના મત મુજબ પણ ઉપર પ્રમાણેના રાજાદિ હેાય છે. આ અધિકારી વધારેમાં વધારે દશ અને ઓછામાં ઓછા ત્રણ હોય છે. આપણુ ગ્રંથકારની ગાથાના ઉત્તરાને પાઠાન્તર નીચે મુજબ છે.
કલે રવિ સસ્થાધિપતિ એ ત્રય જોઈષ સાર.
અર્થાત-રાજા, મંત્રી અને સસ્થાધિપતિ એ ત્રણ અધિકારીએ જ મુખ્ય છે.
હવે ઉપરના મતમાં ચૈત્ર શુકલ પ્રતિપદા ઓદયિક લેવી કે અમાવાસ્યાની લેવી એ પ્રશ્ન રહે છે તેમાં મતભેદથી ગુજરાતીઓ પ્રતિપદારંભ લે છે. જ્યારે દક્ષિણાત્યે ઓદયિક પ્રતિપદા હે છે. એવો ઉલ્લેખ છે. પણ હાલમાં ચાલુ પદ્ધતિ ઔદયિક પ્રતિપદા લેવાની છે. સર્વત્ર એ પ્રમાણે લેવાય છે.
પરંતુ તે સિવાય શ્રી મેઘવિજયજી ઉપાધ્યાય એક નવીન મતનું સ્થાપન કરે છે. તેનું મૂળ સ્પષ્ટ થતું નથી. પણ તે અતિસંગત છે. તેઓ લખે છે કે
ચિત્ર શુકલપ્રતિપસિચ્ચાદો સ્તુપાયવ:
ત્રિાહિવત્સરમત ફલનીયેવમુચિરે છે વિજ્યાદશમ્યાં વાર ઈત્યાદિમાં સવતંત્રમતિકલામ
તથતિ પાકિસમ ખાલાવાત્તત્ર છે
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થા–ચત્રશુકલ પ્રતિપદાના આરંભને વાર રાજા ઈત્યાતિ મતથી થતા અધિકારી ચૈત્રાદિ વર્ષના માટે ઉપયોગી છે. પરંતુ કાર્તિકાદિ વર્ષના માટે વિજયાદશમીના દિવસને જે વાર તે રાજા થાય. આવે (અનુભવથી) અતિશય ફલદાયી સ્વતંત્ર (મારે) મત છે. અને વર્ષને ગર્ભ ત્યારે બંધાતું હોવાથી તેની કલ્પના કરી છે. . હવે કાર્તિકાદિ વર્ષ મુજબ અધિકારી ક્યા અને તે સંબંધમાં તેઓ કહે છે કે – ૧ વષેશ -વિજયાદશમીના દિવસને વાર ૨ મંત્રી:-તુલા સંક્રાનિત બેસે તે દિવસને વાર ૩ દુર્ગેશ:-(કોટવાળ) વૃશ્ચિક સંક્રાન્તિ બેસે તે દિવસને વાર ૪ સાધિપઃ-ધન સંક્રાન્તિ બેસે તે દિવસને વાર ૫ સસ્યાધિ-મકર સંક્રાન્તિ બેસે તે દિવસનો વાર ૬ નીરસેશ (જલેશ):–યેષ્ઠા નક્ષત્રમાં સૂર્ય પ્રવેશ કરે તે દિવ
સને વાર ૭ મેઘેશ કાર્તિક માસમાં જે દિવસે મૂળ નક્ષત્ર હોય તે વાર
આમ તેઓ સાત અધિકારી જણાવે છે. વર્ષના અધિકારીઓની સંખ્યા વધતાં વધતાં તેર સુધી પણ ગઈ છે. દાખલા તરીકે ગુજરાતમાં કાતિક શુકલ પ્રતિપદાના દિવસે બેસતા વર્ષ) સાર પત્રિકા વંચાય છે, તેમાં ૧ રાજા, ૨ મંત્રી, ૩ અશ ધાન્ચેશ, ૪ મેઘેશ, ૫ રસેશ, ૬ પડ્યાઃ ધાન્ય, ૭ કેશ, ૮ ચુધેશ, ૯ સેનેશ, ૧૦ છગેશ, ૧૧ નિરસેશ, ૧૨ વ્યાપારેચ, ૧૩ વ્યવહાદેશ આમ તેર અધિકારી દર્શાવવામાં આવે છે.
પરંતુ વાસ્તવિકમાં રાજા મંત્રી અને સાધિપતિ એ ત્રણ જ મુખ્ય છે. કપલતાકારે આ વિવાદમાં અંતે જણાવ્યું છે કે સ્વદેશ ઝુજબ વ્યવસ્થા કરી લેવી જોઈએ. અને આનાથી જ ગતિ અર્થનું સ્પષ્ટિકરણ શ્રીમવિજય ઉપાધ્યાય કાર્તિકાદિ વર્ષના પ્રમાણમાં સાત અધિકારીની કામના કરી છે.
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
નળ સતીયાં જે ભાર રિસી મેષ રવિ સીમંત સચ્ચાધિપતિ કરકાં અરક એહ અનાગત સંત ૮૩૩
સત્તાવીશ તારાઓ (નક્ષત્ર) માં નવ સતી છે. અર્થાત સૂર્ય ૨૭ નક્ષત્ર ઉપર ભ્રમણ કરે તેમાં નવ નક્ષત્ર જ કામનાં છે. જ્યારે સૂર્ય આર્તા ઉપર આવે છે ત્યારે વર્ષા ઋતુ શરૂ થાય છે. અને ચિત્રા ભેગવી લે છે, ત્યારે વર્ષો (ચોમાસું) પુરૂં થાય છે. અર્થાત્-આકાથી લઇ ચિત્રા સુધીનાં નવ નક્ષત્રો (નવ જીઓ) સૂર્ય બરાબર ભેગવે છે. એટલે તે નવ સતીઓ છે.
બાર રાશિ પિકી મેષ રાશિને રવિને સંગ થતાં સીમંત આવે છે. મેષને સૂર્ય થતાં જ વરસાદને ગર્ભ બંધાય છે. અને કર્કને સૂર્ય થાય તે વખતનો વાર જ અનાધિપતિ છે. અર્થાત્ આથી ચિત્રા સુધીનાં નવ નક્ષત્રો, મેષ સંક્રાન્તિ અને કર્ક સંક્રાન્તિ આ ત્રણ જ મુખ્ય છે. એ જ અનાદિ કાળથી ચાલ્યા આવતા આ જગચક્રના મુખ્ય અંગ છે.*
* આ રાજદિ અધિકારીઓ અને તેમનું ફળ વગેરે પંચાંગની શરૂઆતમાં જ લખવામાં લાવે છે. આના ઉપરથી વર્ષમાં ધાન્યની પેદાશ વગેરેનો અંદાજ રહે છે. આમાં કમ એ હોય છે કે પ્રથમ અધિકારી પછી ગુરુના નક્ષત્ર પરથી વર્ષનું નામ વર્ષના મેમનું નામ અને વરસાદ સંબંધી આગાહી હોય છે. વરસાદની આગાહી માટે રોહિણીનો વાસે જવાય છે. સંવત્સરનું નામ, સંખ્યા અને કાલી રહિણી (શ્રાવણ મહીનાની વદ ગામ) અષાઢી પૂમિ વગેર યોગ જોવાય છે. વર્ષના ચાર સ્ત પૈકી કેટલા સ્તંભ છે, તે કાઢેલું હોય છે. ત્યાર બાદ વર્ષની અંદર આવતા સૂર્ય કે ચંદ્રના ગ્રહને ઉલેખ હોય છે, અને આટલા વર્ષના ભવિષ્યનું સુચન કરનારી બાબત લખા બાદ ધર્મપુણયને ઉપયોગી તિથિએનું વિગતવાર વર્ણન હેય છે. ત્યારબાદ ગ્રહના ઉદય-અસ્ત વર્ષના દિવસે અને મુદતેં છપરથી લાભાલાભ થાય છે, મનની નક્ષત્ર અને રાઈસ ઉપરની સ્થિતિ તેમજ હરિની કઈ કઈ દિશામાં સુખ અને કઈ કઈ દિશામાં દુઃખ હોય છે. તે લખાય છે. જ્યાં શનિની દૃષ્ટિ પડે ત્યાં દુકાળ પડે છે. પોશાક (ક) પામીની પીઓ ઉપરથી આવતા વર્ષના અનાજના
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિનબાન સાધન માસ ગયા વિગુણ કરી ભેલી એકાવન મોહી આધા તિણમેં ટાલીએ બાકી ઘડી કહાણ ૮૩૪ દિવસ જેતા વધતા હવે તે પલ ત્રિગુણુ પ્રમાણુ હીર કહે મકરાદિ દિન કરકાદિક નિશિ જાણ ૮૩૫
પાઠાંતરે અયન ગયા દિન ત્રિગુણ કરી ભેલી પીરસતીસ સાઠ ભાગે દીજતાં લબધ ઘડી સુજગીસ ૮૩૬ વધત અંક તે પલ હવે મકર થકી દિન જાણી કરક થકી નિશિ હીર કહે જઈશ એ પરમાણી ૮૩૭ પંચ સયાં દશ અંક મહિં અયન ગયા દિન વાઈ
વિસે ભાગ હરંતડાં લબધ ઘડી કહેવાઈ ૮૩૮ ભાવ સમજાય છે. સવારના વિશ્વા ઉપરથી સમયની સારા ખાતાની અટકળ થાય છે. પુનમ અને અમાસની ઘડીઓ ઉપરથી વીતેલના ભાવ સમય છે. અગત્યના ઉદય અને અસ્ત ઉપસ્થી વરસાદની મોસમ માલુમ પડે છે. બાનું બધું રાજાવલી અગર રાજદિના મથાળા હેઠળ પંચાગમાં શરૂઆતમાં જ આપેલું હોય છે. છેવટે સારાવલી સાંભળ્યા બાદ સાંભળનારને કાનપુરને ઉપર આપેલો હોય છે. અને શુભાશીર્વાદ પણ હોય છે. દરેક મનુષ્ય વર્ષના આરંભમાં જ જ્યોતિર્વિનું પૂજન કરી તેની પાસેથી આખા વર્ષના શભાભનું વિગતવાર શ્રવણુ કરવું જોઈએ અને દાનપુરમ કરવું જોઈએ. વળી ચત્ર શુકલ પ્રતિપદાના દિવસે પણ વણીને આરંભ ( શારંભ) લેખ તે દિવસે તે સુકી પડવાને ઉત્સવ, પંચાંગ શ્રવણું વગેરે વણી બાબતે બતાવેલી છે. ગુજરાતમાં કાર્તિક સુદ ૧ ના રોજ સાર પત્રિકા અથવા સારા એ નામથી પંચાંગનું તારવ્યું જેથી લોકો પાસે સાંભળવાનો રીવાજ છે. સ્માર હૃહિણમાં ચેત્ર સુદ ૧ ના રોજ ગુડી પડવે, વસરષ, પંચાંગ પ્રવાનું, લીમડે પીવાને વિધિ વગર થાય છે.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
L
વખત આ ત્રિગુણા કરા તે સહિયે પલ માન્ મારે દિવસ કરકે રયણી હીર કહે જગનણુ ૮૩૯ અસે પંચાવન લિખિ ત્રણ સયા પણચાલી અયનાં આધા દીઠડા ઉપર દે તિલિ રાલિ ૮૪૦ મકરાદિક ગણીચે દિવસ કરકાદિક નિસિ લેઈ અધિક દિવસ દસ માહિ ધરી વીસે ભાગે દેઈ ૮૪૧ લખષ અંકમાં પચવીસ વિ તેતી કરી લિખેઈ વધત અંક ત્રિગુણાં પલાં દિન નિશિ હીર કહેઇ ૮૪૨ અયન ગયા દિન આધા કરી બિસ પાંચાવન અ મેલી કીજે એકઠા ટાક્ષિ સલા વર્ક ૮૪૩ બિહુ અકે થાએ ઘડી તિન પર છ ગુણા ઢાઇ ડીર કહાઁ તે થાય પક્ષ ઇમ નમાન હાઈ ૮૪૪
દિનમાન લાવવાના ગણિતાક્ત ચરખડ સાધિત ચર સારને સામાન્ય રીતે બનાવવા ગ્રંથકારે પ્રયાસ કર્યા છે. શ્રકાર જોધપુરીય પલા ૫-૫૬ (સ્થૂલ રીતે (-) ઉપરથી બનતા નિમાન પત્રમાંથી પરમ નિમાન ૩૪ ઘડી ૩૦ પક્ષ તેમજ અત્ય૫ દિન માન ૨૫ ઘી ૩૦ પલ ઉપરથી એક અંશમાં ૩ પલ જેટલી વૃદ્ધિ સ્વીકારી છે. અને તેના ઉપરથી સ્થૂલ રીતે દિનમાનાનયન કર્યું છે.
મકર સંક્રમણ પછી જેટલા મહીના ગયા હૈાય તેટલાને ત્રણુથી ગુણી તેમાં એકાવન ઉમેરવા. પછી અડધુરું કરી નાખવું. એટલે નિમાનની ઘડી આવશે. માસની સંખ્યા પુરેપુરી લેવા જતાં ઉપર જેટલા દિવસ વધ્યા હાય તેટલી સખ્યાને 3 થી ગુણો તેટલી પલ તે ઘડીમાં જોડવાથી સ્ક્રિનમાન થાય.
જો કે સક્રાન્તિથી ઉપરાક્ત ક્રિયા પ્રમાણે અત્રી કરીએ તા શત્રીમાન થાય. આ ગણુત્રી • અંશુલ પલભાવાળા ોધપુર
મા
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર
જયપુર વગેરે નગરો માટે ઠીક છે. અહીં મકર અને કઈ સ મણુ સાયન માનથી લેવાનાં છે એ ધ્યાનમાં રાખવું.
સાયન મકરાર ભથી દિનમાન વધવા માંડે છે. અને સાયન મિથુનાન્ત પર્યંત તે વધે છે. સાયન કર્યુર્દિ થતાં જ ઘટવા માંડે છે, અને રાત્રીમાન વધવા માંડે છે. સાયન મૈષાકિ તેમજ તુલાદ્વિમાં દિનમાન રાત્રીમાન પુરાં ત્રીસ ત્રીસ ઘડીનાં હાય છે.અને ત્યાંથી ત્રણ ત્રણ રાશિના અંતરે તેમની પરમ હાસ અને પરમ વૃદ્ધિ થાય છે. માને ખગાલ ગણિતમાં ચર કહે છે.
જ્યાં ૬ અંશુલ પલભા છે. ત્યાં ૨૫૫ પલ નિમાનની વૃદ્ધિ થાય છે. અને ૨૫૫ પલ હાસ થાય છે.
શ્રચાર આ મૂલતત્ત્વને લઈ જુદા જુદા પ્રકારો દર્શાવે છે. પરંતુ બધાની એક જ હકીક્ત છે.
ગ્રંથકારના પ્રકાશને ગણિતની પદ્ધતિ મુજ′ લખીએ તાઃપ્રકાર પહેલા—
ષ્ટિ માસ દિન-અચનાર‘ભ = ગતમાસ + ગદિન
નિમાનની ઘડી
અતમાસ × ૩ + ૫૧ =
ર
ગત દિન ૪૩ = પર્વ
દિનમાન ઘડી કે પલ= વાસ્તવિક ક્રિનમાન
બીજો પ્રકાર———
ઈષ્ટ માસદિન - અચનારંભ – ગતમાસ + ગતદિન ગતમાસ × ૩૦ + ગન = ગહંદન ગદિન × ૩ + ૧૫૩૦
ત્રીજો પ્રકાર
વાસ્તવિક ઘડી પલાત્મક નિમાન
અયનાભથી દિન = અદ્દિન
ગતિદન + ૫૧૦
શેષ
= ઘડી+
ર
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩
મેષ
랑을 = શેષ ૪૩= પુલ માટે ઘડી + (શેષ ×૩)=
૨૦
પલ = નિમાન
ચારા પ્રકાર
અયનારલથી દિન = ગત દિન
ગદિન
+ ૩૪૫ + ૨૫૫ = પલ + ૬૦ =દિનમાન ઘતિ પલા
ત્મક આ પ્રકાર બરાબર નથી.
પાંચમા પ્રકાર---
--
આયનારલથી ઇદિન = ગદિન
છઠ્ઠો પ્રકાર—
ગર્દન
*
ઘડી + પક્ષ – દિનમાન શેષ ૩ – ૫૩
+૧૦ - ૨૦ = ગ્ધિ + શેષ લબ્ધિ + ૫ = ઘડો
અયનાર ભથી ઈદિન-ગદિન
ગદૅિન : ૨ = ગહિતા + ૨૨૫ દિનમાન પત્ર - ૬૦ = દિનમાન ઘડી×૬ = વાસ્તવિક નિમાન.
આ બધા ગણિત પ્રકારા એક સરખુ જ પરિણામ આપે છે. ગ'થકારની બુદ્ધિમત્તાના આ પરિચય છે. પરંતુ માથી ગ્રંથકારનું ખગાળ શાસ્ત્રીય જ્ઞાન થાડુ હેવુ જોઈ એ, એમ ભાસ થાય છે. આ દિનમાન લાવવાની રીતતા જોધપુરીય પ્રદેશ સિવાય અન્યત્ર અનુપચેગી છે. જો ગ્રંથકારને તેનું વાસ્તવિક જ્ઞાન હાત તા તે ચરાનયન દ્વારા હરફાઈ સ્થળના વાસ્તવિક નિમાનાનયનની રીત જણાવત.
ઉદાહરણા દ્વારા ઉપરાત પ્રકારાથી એકજ પરિણામ આવે છે, તે સિદ્ધ કરવા માટે ધારા કે અયનારંભથી ૯૦ દિવસ પછીના નિમાન લાવવા છે તા ગતિ ખરાખર હવ થયા. અર્થાત્ ૩
શાય થયા.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
પહો પ્રકાર – . ગત ૩ માસ છે માટે.
૩૪ ૩ = ૯ + ૫૧ = ૬૦ + ૨ = ૩૦ બીજે પ્રકાર –
ગત દિવસ ૯૦ છે માટે
૯૦ x ૩= ૨૭૦ + ૧૫૩૦ = ૧૮૦૦ + ૬૦ = ૩૦ શ્રી પ્રકાર:
૯૦ + ૫૧૦ = ૨૦૦ - ૨૦ = ૩૦ Dોયા પ્રકાર:–
આ પ્રકાર બરાબર નથી તેથી ઉદાહરણ આપ્યું નથી. પાંચમે પ્રકાર:--
હ૦ + ૧૦ = ૧૦૦ = ૨૦ = ૫ - ૨૫ = ૩૦ છો પ્રકાર – ૯૦ + ૨ = ૪૫ + ૨૫૫ = ૩૦૦ + ૬૦ = ૫૪૬ = ૩૦
દિનમાન રાત્રીમાનને વૃદ્ધિકામ જબ આવે રવિ મેષ સુલ તબ દિન નિશિને માન તીસ તીસ ઘડીયાં વહે સાઠ ઘડી ઈમ જ્ઞાન ૮૪૫ વૃષ કન્યા રવિ સંમે સાઢી ઘડી ઇમતીસ અઠવીસાં સાદી ઘડી રજની કહી જાગીશ ૮૪૬ મિથુન સિંહ સંક્રાંતિ દિન તેત્રીસ ઘડીએ તે રજની સસવીસી ઘડી જોતીષ નીવડીયાં નેહ ૮૪૭ કરાં સાઠ ચાતીસ દિન નિશિ સાઢી પચવીસ જે પ્રમાણુ કરકે નિશિ તે દિન મકર સરીસ ૮૪૮ વૃશ્ચિક મીનાં દિન ઘડી અઠવીસાં પલ તીસ રજની ઘડી એકતીસ હવે તિમ પલ દશને વીસ ૮૪૯ ધન કુંભ રવિ સંમે ઘડીયાં દિન સતવીસ તિમ રજની તેતીસ હવઈ લે હીર યુનીશ ૫૦
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
જલ્પ મેષ સંક્રાતિ તેમજ તુલા સંક્રાન્તિના આરંભમાં બરાબર ત્રીસ વહીને દિવસ અને ત્રીસ ઘડીની રાત્રી હોય છે. વૃષભ અને કયા સંક્રાતિના દિવસે દિવસ ૩૧ ઘડીને દિનમાન અને ૨૮ ઘડીની રાત્રી હોય છે. મિથુન અને સિંહ સંક્રાતિના રોજ દિનમાન ૩૩ ઘડી અને રાત્રી ૨૭ ઘડી હોય છે. કઠોરંભે દિનમાન ૩૪ ઘડી અને રાત્રીમાન પા ઘી હોય છે.
કઈ સંકાતિના જ જેટલી રાત્રી હોય છે, તેટલે મકર સંક્રમણના રાજ દિનમાન હોય છે.
વૃશ્ચિક અને મીન સંક્રાન્તિના રોજ ૨૮ ઘડો દિનમાન અને ૩૧ ઘડી રાત્રી હોય છે. ધન તેમજ કુંભ સંક્રાન્તિના દિવસે દિનમાન ર૭ ઘડી અને રાત્રી માન ૩૩ ઘડી હોય છે.
આ દિમાનની પરમ વૃદ્ધિ અને હાસ ૬ પલભાના પ્રદેશ માટે છે. જે સ્થળે તેમાં થોડું ઘણું જૂનાધિક હોય છે.
લગ્ન પ્રમાણ ત્રિણ ઘડી હવે મેષ મન પલ પણચાલીસ વૃષભ કુંભ વહ ચ્યાર ઘડી પલાં સેલ જાસ ૮૫૧ પંચ ઘડી ને પંચ પસ મિથુને મકરાદિક હીર કરકાદિક ધન પલ ગયાલીસ પણ ધડીયાં ઉદીર ૮૫ર પલ એયાલ પંચે ઘડીય સિંહા વૃશ્ચિક બેઉ કન્યા કુલ પંચહ ધડી પલ ઇમતીસ વહેઉં ૮૫૩
મેષાદિલગ્નનું ઘટિપલાત્મક પ્રમાણુ બતાવ્યું છે. આ ઉદયમાન (લગ્નનાં પ્રમાણુ) અણુહિલ્લવાડ પાટણનાં છે.
ગ્રંથકારે નમાનાનયનમાં જોધપુરીય પતભાને ઉપગ કર્યો છે. તેને અને અહીં અણહિલવાડ પાટણુને નિર્દેશ પણ કર્યો નથી આથી સંથકાને ખગલગણિતને ખ્યાલ નથી. એમ સાબિત થાય છે. મુહૂર્ત ગ્રંથ સંબંધી જ્ઞાન દેખાઈ આવે છે.
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
બડી–પળ]
રાશિ
પલાત્મક) પળ
૩-૪પ !
મેષ-મોન
૨૨૫
વૃષ-કુંભ
૨૫૬
મિથુન–મકર
૦૦૫
પ-૪૧ |
કર્ક-ધન
૩૪૧
૫-૪ર :
સિંહ-વચક
જર
૫- ૧ |
કન્યા-તુલા
_
૩૩૧
ઘટિકા સાધન હીર કહે તનુ છાંહ ગિણિ પટ ભેલી સવિશેષ વીસાં સે વલી વાંટતાં લબ્ધ ઘડી પલ શેષ ૮૫૪ હીર કહે સપ્તાંગુલી તૃણું છહ બિહ પાછે માત બાંહી ઠવી દિનને માન ગુણે ૮૫૫
સૂર્યોદયથી કેટલી ઘડી દિવસ ગમે છે. તે જાણવા માટે શરીરની ગયા પગલાંથી માપી, તેમાં છ ઉમેરવા અને ૧૨૦ થી ભાગ આપવાથી સૂર્યોદય પછીને કેટલે સમય ગયો તેનું ઘટયાતિ પ્રમાણુ આવે છે. આ હકીકત મેષ અને તુલા સાન્તિ માટે છે.
બીજા મહીનાઓમાં તેવી રીતે સમય જાણુ હોય તો છાયામાં સાત ઉમેરી અશાડમાં ૧૧૫ થી, પિષમાં ૧૭૫ થી, જેઠ અને શ્રાવણમાં ૧૨૦ થી, કાતિક તથા ફાગણમાં ૧૬૦ થી, માગશર અને મહામાં ૧૮૦ થી, ભાદરવા અને વિશાખમાં ૧૩૦ થો અને ચિત્ર તથા આસમાં ૧૪૪ થી ભાગ આપવાથી સૂર્યોદય પછીના સમય આવે છે.
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ગાથાઓમાં કહેલી હકીક્ત શુદ્ધિગમ્ય થતી નથી. આસાઢે સાપનો રોત્તરી પંચાત્તરિસે પોષ જેઠા શ્રાવણ વીસસો ભાગ દેવે તજી દ્રોહ ૮૫૬ કાતી ફાગુણ સાઠીસી અસીયાસો માગશર માહ. ભાદ્રવ ને વૈશાખ બે એસે ને તીસાહ ૮પ૭ ચિત્ર આસુચે ચૂમાલસે ઇસ બારેહિ માસ ઘટે ઘડી વધે પલાં લહિયે સૂરિજ પ્રકાશ ૮૫૮ સૂર્યોદયથી કેટલી ઘડી દિવસ ગમે છે તે જાણવાની રીત અનિશિગણમાં ઘડીયાંજ્ઞાન ધારિથી મધ્યઅંતહ અંગુઠા પુરિ આઠ અંગ દશ તિથી ઘડી અંતર ૮૫૯ દાઈ ષડ રુદ્ધ ઘડીયાં હુઇ તરજીણી સુજાણુ તિન સાત વલી બારહ હવિચલી પરમાણ ૮૬૦ * પૂજનીયાં ચાર વસુ તેહાં પાંચ નવ ચવદે અંતિ ભુમત ધડી એ હર કહે અહનિરશ જેમાં તંતિ ૮૬૧
આ ગાથાઓમાં પણ હાથની આંગળીઓ દ્વારા ઈષ્ટ કાળ જાણવાની રીતિ છે. પણ તે સંપૂર્ણ સમજાતી નથી.
વિમાન રવિ રિસીથી ગગનરિસી સમ હિન ત્યાં પાણી બાકી બિમણું હીર કહે રજની ઘડી પરમાણુ ૮૬૨ હીર કહે રજની નીરખી માથે જે રિસી હાઈ સસોદય અદય નવોદય લગે જોઇ ૮૬૩ આદિ પુનર્વસુ લેઈ છહ ભેલી અભિચાં સ્વાતી મથચારી એ આઠે રિસી સણોદય વિખ્યાતિ ૮૬૪ અોદય થવષાક કસ ઉત્તરમાં વિશ્રામ અવિવાહ યુગ આદ્રા કરચિત્રા નાદય આમ ૮૬૫
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરદક રિસી શશી દસ ગાર સમ હીર કઈ વધઈ તિકે વિસ ગુણ કરિ નવ ભાગે દઈ ૮૬૬ લબધ અંક વડીયાં ઠવહ સાગુણ કર શેષ તે વલી દીજે ભાગ નવ લીજે પલ ગુણી શેષ ૮૬૭ વધત અંક કરી સાઠ ગુણ ભાગે નવે તે ઠાઈ લબધ અંક તે રણુ હવૈ ઈમ નિશિ વીર વિહાઈ ૮૬૮
રાત્રીએ ગતરાત્રી કેટલી થઈ છે, તે જાણુવાની રીત બતાવી છે. આકાશમાં સૂર્યને ફરવાના માર્ગને કાન્તિવૃત્ત કહે છે. નક્ષત્ર માળામાંનાં નક્ષત્રો પિકી કેટલાંક તેની ઉત્તરે કેટલાંક દક્ષિણે તે કેટલાંક તેની બરાબર મધ્યમાં જેવાં છે. આના ઉપરથી ત્રણ ચૂંજા ગણવામાં આવે છે.
ગ્રંથકારના મતમાં પુનર્વસુ આદિ છ નક્ષત્ર અને અભિજિત તથા સ્વાતિ એ આઠ મધ્યચારી છે. અને તેમની સસોદય સંજ્ઞા છે.
શ્રાવણ આદિ દસ નક્ષત્રે ઉત્તર દિગૂમાં છે, અને અોદય છે. જ્યારે વિશાખા આદિ છે, મૃગશીર્ષ, આ અને હસ્ત એ દક્ષિણ દિશામાં છે, અને નવોદય છે
આ બરાબર નથી. વાસ્તવિક નક્ષત્રોથી આ ક્રમ તવન es છે. તેમજ બીજા ગ્રંથાથી પણ ઘણે જ તફાવત ધરાવે છે. આરંભસિદ્ધિના ભાષ્યમાં વ્યવહાર–પ્રકાશના નામથી દર્શાવ્યું
દક્ષિણમાગેલેષા બ્રાહાત્રય કયુગે દ્વિપતિષકમા ઉત્તરતઃ પુનરભિજિત્રયમશ્વિત્રય યૌનયુગલાનિ આજપાદદ્વયં સ્વાત્યાદિત્યે ચેતિ શ્રમતિ રે ! મધ્યમા શતભિષફ પુષ્યપૌષ્ણુ મધા ચેતિ રા
કેવલ ચંદ્રને વેગ કેવી રીતે દિગ્વિભાગથી થાય છે. તે જ
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
yote અહીં બતાવ્યું છે. શરવશાત્ ઉત્તર દક્ષિણ દિગવ્યવસ્થા આ નથી. છતાં ગ્રંથકારે જે કહ્યું છે, તેનું વાસ્તવિક પ્રમાણ મળતું નથી.
સૂર્યના નક્ષત્રથી મધ્યરાત્રીએ માથા ઉપર જે નક્ષત્ર હોય ત્યાં સુધીની સંખ્યામાં સાત ઉમેરી ૨૦ થી ગુણુવા અને નવ ભાગ આપ. લબ્ધિ ઘડીએ આવશે. શેષને સાઠથી ગુણ પુન: નવથી ભાગતાં પળા આવશે. આમ ગતરાત્રીનું ઘટિપલાત્મક પ્રમાણ માલુમ પડશે.
આ હકીકતમાં ગુણક ભાજકના અંક યુક્તિગમ્ય હોવા છતાં ગ્રંથકારે સાંભળીને યા કયાંયથી ઉતારે કરીને આ હકીકત દર્શાવી છે. ઐતિષ ગણિતની આવી બાબતો યુક્તિસંગત (ઉપપત્તિ ચુત ) હોય તે જ માનવાને સિદ્ધાન્ત છે. આથી છાયા ઉપરથી ઈષ્ટ કાળ તથા રાત્રીએ નક્ષત્ર ઉપરથી ઈષ્ટ કાળ સાધન માટે મારા સંપાદિત કરેલા જાતકચદ્રિકા નામના ગ્રંથમાંથી પ્રકાર બતાવ્યે છે.
અથર્ણકાલ રવિચન્દ્રભાતેચ્છુના પ્રવર્થ જનિકાલસિદ્ધ છે પાદપ્રભાદો વિબુ: પ્રસાધ્યા સમ્યક્ તુ સપ્તાંગુલ શંકુ જ છે
જન્મ વખતના કાળને સમજવા માટે રવિ તથા રાંધની છાયા ઉપરથી ઈષ્ટ સાધન પ્રકાર કહું છું.
પ્રથમ બુદ્ધિમાન પુરુષે પોતાની (પોતાના શરીરની) છાયા પગલાં ભરી માપી લેવી, અથવા સાત આંગળાના શકુની છાયા આંગળીથી ભરી લેવી. ત્રિદ્ધાદ્ખેદ્ધક્ષિકૃશાનુદબાણુંગબાણાસ્તુશ્ચિમધ્યપાદા: મેષાદિરાશિપ્રભવાઃ ક્રમેણુ ચૂલા ઈમે સૂક્ષ્મતરાખ્યવમિ
મેષાદિ સંક્રાન્તિમાં મધ્યાહ્ન વખતે અનુક્રમે ૩, ૨, ૧, ૨, ૧, ૨, ૩, ૪, ૫, ૬, ૫, ૪, પગલાં અથવા સાત આગળના શિંની ૩ ઈત્યાદિ આગળ છાયા આવે છે. આ સ્કૂલમાન છે. સૂમમાન નીચે પ્રમાણે છે.
સ્વાદિનવમિત્ર પર દિન શરહત સહુત ઇદલપ્રભા ! વિહિતા ચ તયેષ્ટપદપ્રભા નગટુતા હિરાણ ચ તયા હતમ ા
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦
નગહેત" દિનમાનમત: લ' ગતઘટી દિનપૂર્વ`દલે ભવેત્ । પરદલે દિ શેષ ઘટી તતા રજનિકેષ્ટઘટિ પ્રત્યુના !
જે દિવસની ઈષ્ટ ઘટી અનાવવી ડાય તે દિવસના દિનમાનને સૌથી મtટા ક્રિનમાનમાંથી ખાદ કરવા, પછી તેને ૫ થી ગુણી ૬ થી ભાગ આપવા. જે આવે તેને મધ્યાહ્ન છાયા સમજવી. આ પ્રમાણે સૂક્ષ્મ મધ્યાતું છાયા થાય.
પેાતાને જે વખતે ઋષ્ટ ઘટી કરવી છે, તે વખતની છાયા ભરી તેમાંથી સૂક્ષ્મ મચાલે છાયા માદ કરવી. પછી તેમાં સાત ઉમેરી અમણી કરવી. જે આવે તેનાથી સાતથી ચુણેલા નિમાનમાં ભાગ આપવા. જે લબ્ધિ આવે તે દિવસના પૂર્વ ભાગમાં (સૂર્યોદયથી અપાર સુધી ) હાય તા સૂÜદયથી ગત ઘટિકા સમજેવી. અર્થાત સૂર્યોદયથી તેટલી ઘટી દિવસ ચઢયો છે, એમ સમજવું. અને જો અપેાર પછીના વખત ઢાય તે સૂર્યાસ્ત થવામાં તેટલી ઘટિકા ખાકી છે, તેમ સમજવું. તેને નિમાનમાંથી ખાદ કરીએ તા સૂર્યાંયથી આરંભી ઈષ્ટ ટિકા થાય. હવે રાત્રિએ ઈષ્ટ ઘટી કાઢવાના પ્રકાર કહું છું.
રવિભતો ગગનાન્તરગાવધિ ભગણમુનિતમદ્ધિભિરાહતમ્ । નવમિતવ ભાગને ચરે ત લ મિતા રજની ગતા ॥
રાત્રીએ ઈષ્ટકાલે માથા ઉપર જે નક્ષત્ર હાય તેની સૂર્યના નક્ષત્રથી ગણતાં જે સંખ્યા થતી હાય તેમાંથી સાત ખાદ કરવા અને ૨૦ થી ગુણી નવથી ભાગ આપવા જેટલી લબ્ધિ આવે તેટલી સૂર્યાસ્તથી રાત્રી ગઈ છે, એમ સમજવું.
ચા તર્જની મરુથો ધરાન્યા મધ્યા ઘટીનાં ત્રિતય પરાયા: ફ્રેંચ ધૈય તાભિરહેાઇલ સ્યાપૂર્વે લેડહ્નો વિગતઐ શેષ: ૫ મધ્યાદિ સમાંશુલય: સમસ્તા હ્યુન્તાનિતાસ્તનિકાગા ભા સખણ્ડપ દ્વિતયેન સાચ્ચા કાર્યા તથૈવેષ્ટઘટી સ્કુટા સા ॥
તનીને મેરૂ અને ખીજી આંગળીઓને પૃથ્વી સમજવી. પછી મધ્યની માટી આંગળીની ત્રણ ઘટી અને બીજીની એ એ થટીઓ
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૧ સમજવી. આમ બે હાથ જોડે રાખીએ તે એક તર્જની સિવામની બીજી આંગળીઓની ઘડીઓ મળી દિનાઈ થાય. પછી એવી રીતે હાથ રાખી તર્જની આંગળીના બીજા વેઢામાંથી તર્જની ઉંચી કરવી. કે જેથી તેને પડછાયે બીજી આંગળીઓ ઉપર પડે. તે છાયા જેટલી આંગળીઓ ઉપર પડી હોય તેટલી ઘડી જે દિવસને પ્રથમ ભાગ હોય તો મધ્યાâમાં બાકી છે, એમ સમજવું. અને મધ્યાહ્ન પછીને ભાગ હોય તેટલી ઘડીએ મધ્યાહ્નથી થઈ છે, એમ સમજવું. આ રીતે ઈષ્ટબ્રટિકા સાધન કરવું.
વર્ષ નામ વિચાર (સંવત્સર નામ) ચિત્ર અમાવસ જે રિસી ગુરૂ હાય તાસ વિચાર તિણ નામ જે માસ તિહાં વરસે કહ્યા તિવાર ૮૬૯ ચિત્રા હુગ ચેતર હવૈ દુમ વિશાહ વૈશાહ જેષ્ઠા મૂલ એ જેઠ કહી સાઢા દુગાષાઢાહ ૮૭૦ સરવણ તિણું સાવણ ભાદ્રવ પૂભક તીયાહ અશ્વની ભણી આસુએ કાતિ કૃત્તિ બિયાહ ૮૭૧ મગશર તયા મારે પિષ પુષ્ય દુગ સત્ય મધા માલ હુ ફાગુણ ફી ઉ.ફા હ૭ ૮૭૨ ખાસ તણી વરસી છાસ જે ફલાહ પરતિ લિખંતિ હીરે કહઈ તે પુહવાએ જોતિષ માહે મહંત ૮૭૩
મહિનાની પૂર્ણમાસીએ આવતા નક્ષત્ર ઉપરથો મહિનાનાં નામ પડયાં છે. તેને કમ એવા છે કે ચિત્રા, સ્વાતિ, વિશાખા જેષ્ઠા, મૂળ, પૂવાષાઢા, ઉત્તરાષાઢા, શ્રવણ, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, પૂર્વાભાદ્રપદ ઉત્તરાભાદ્રપદ, રેવતી, અશ્વિની, ભરણે કૃતિકા, રોહિણ,
ગશીર્ષ, આદ્ર, પુનર્વસુ, પુષ્ય આશ્લેષા, મઘા, પૂર્વાફાલ્ગની, ઉત્તરાફાલ્ગની અને હસ્તક આમ નક્ષત્રાના સમુદાયને પૂર્ણિમા સાથે સંગ થતો જ હોઈ તે તે મહિનામાં ચૈત્ર, વૈશાખ, જેઠ એમ ફાગણ પર્યત નામ પાડવામાં આવ્યાં છે.
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
આથી ફાગણ વદી અમાસના રાજ જે નક્ષત્ર ઉપર ગુરુ હોય, તેના ઉપરથી જે મહીને બનતું હોય તે નામનું વર્ષ કહેવાય. ચિત્ર વર્ષ, વૈશાખ વર્ષ ઈત્યાદિ.
વર્ષ પ્રબંધમાં તથા રામ વિનેદમાં કહ્યું છે કેઅથાતઃ સંપ્રવક્ષ્યામિ ગુરુચારમનુત્તમમ | અને ગુરુચારેણું પ્રભવાઘબ્દસંભવઃ |
ઈત્યાદિથી વર્ષારભે ગુરુ જે નક્ષત્રમાં હોય તે ઉપરથી વર્ષની કાર્તિકી સંજ્ઞા ઉપરવત બતાવી પછી ફલ કહ્યું છે.
કાર્તિક નામને સંવત્સર હોય તે અગ્નિ તેમજ ગાયથી આજીવિકા ચલાવનારાઓને પીડા થાય. શઆ ભય, અગ્નિ ભય વગેરે થાય. પરંતુ ફૂલ તથા રંગથી આજીવિકા ચલાવનારાઓની વૃદ્ધિ થાય.
માગશર વર્ષમાં અપવૃષ્ટિ થાય. અને અનેક પ્રકારે અનાજની હાની થાય. રાજાએ અંદર અંદર લડયા કરે.
પષ નામના વર્ષમાં બધા લોકો દેવ ગુરૂનું પૂજન વંદન કરનારા અને સુખી થાય. ખેતીને માફકસરને વરસાદ આવે, અને સાર્વત્રિક કલ્યાણ થાય.
માઘ નામના સંવત્સરમાં સંપત્તિની વૃદ્ધિ થાય, દરેક પ્રાણીએનું કલ્યાણ થાય. વરસાદ સારો પડે.
ફાગુન નામના વર્ષમાં ચાર ભીતિ, સ્ત્રીઓનું દુરાચરણ, ખંડ વૃષ્ટિ અને અનેક પ્રકારના ઉપદ્રવ થાય.
ચિત્ર નામના વર્ષમાં રાજાએ શાંત રહે. સ્ત્રીઓ અ૫ પ્રજા વાળી થાય (નવીન પ્રજા ઓછી થાય) અલ્પ વૃષ્ટિ થાય. રાગ ચાલે. ધાન્ય થાય.
વૈશાખ નામના વર્ષમાં રાજાએ ધર્માચરણ વાળા થાય. બાથાણે યજ્ઞાદિ કર્મોમાં રત રહે અને જગત ઉપર આનંદ રહે.
જેઠ નામના વર્ષમાં ધાર્મિક લેકેને પીડા થાય. અને દુકાળ ૨હે.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
આષાઢ નામના વર્ષમાં રાજાઓ અંદર અંદર લડે. કોઈ કઈ જગ્યાએ ઉપદ્રવ થાય, ત્યારે કઈ કેઈ જગ્યાએ શાંતિ રહે.
શ્રાવણ નામના વર્ષમાં પૃથ્વી ઉપર લીલા લહેર રહે.
ભાદરવા નામના સંવત્સરમાં ઘણુ ખરા ભાગમાં ધાન્ય પાકે, જ્યારે કેટલાકમાં હાની થાય.
આસે નામના વર્ષમાં પહેલો પાક સામાન્ય થાય જ્યારે બીજે પાક સારે થાય. પ્રજાને સુખ રહે. આ પ્રમાણે ફલ શ્રતિ દર્શાવી છે.
ગુર નક્ષત્ર ફલ મૃગશિર આદિ પંચ રિસી જે સુરગુરૂ આનંતિ તે તિહાં હુઇ કરવ મનઈ ન કરવી ભ્રાંતિ ૮૭૪ મવા બેઠા દેવ ગુરૂ મહી મંડલ રેલેઈ અને સમર્ધા ઉત્તરા હસ્તે કઈ ન લેઇ ૮૭૫ કર છાંડી શ્રવણ ગયો જે રૂતુ ગાઢી થાય થાડા તીસ પર જાણે જન ભૂખડી ખપાય ૮૭૬
મૃગશીર્ષથી પાંચ નક્ષત્રમાં ગુરૂ હોય તો વર્ષ કઠોર (કાઠું વર્ષ) હોય છે. મઘામાં પુષ્કળ વૃષ્ટિ થાય છે. ઉત્તરા ફાલ્ગની અને હસ્તમાં ધાન્ય ઘણું થાય. ચિત્રાથી શ્રવણુ પર્યતમાં ગુરૂ હોય તે જતુઓ સારી ફળે. અને ત્યાર પછીનાં મૃગશીર્ષ પર્યતનાં નક્ષત્રમાં સારું ફળ આપતા નથી. દુકાળ પડે છે.
સંવત્સરફળ સંવચ્છર દુગુણાંક કરિ પ્રભવાદિક સંભાલી ત્રય ટાલી સમ ભાગ દૈ વધતા આંક નિહાલી ૮૭૭ એકણ ચિહું સુભિક્ષ હુ શુન્ય જૈવિકાળ તિય છાહ મધ્યમ હીર કહે છે પાંચે સુખકા૨ ૮૭૮ સંવત્સરની અંક સંખ્યા ઉપરથી વર્ષનું શુભાશુભ જાણ
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
વાના અનેક પ્રકાર છે. અહી સંવત્સર એટલે વર્તમાનમાં શાલિવાહન શક હાવા જોઇએ,
મેથનુ નામ અને ફળ
વર્તમાન શાકા લેઈ ત્રણ અંક તેમાં કંઈ પાળે ચિહું ભાગે વે વધતા મેહ કહેઈ ૮૭૯ આવક સાંવત કાં પુષ્કર દ્રાણ વિચાર મદદૃષ્ટિ આવત કે સંવર્તક બહુ વાર ૮૮૦ ઘેાડી વર્ષાં પુષ્કર કરે દ્રોણે મેહ વરસેય વહે નદી તણુ વરસમેં તેઋશ હીર કહેઈ ૮૮૧ આવક, સંવર્તક, પુષ્કર અને દ્રોણુ એ ચાર નામના મેઘ ન્યાતિષ શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે. અને તેમના નામ ઉપરથી વરસાદનું ધેારણ સમજાય છે.
રોહિણી ચક્ર
જોતીષ રાહિણી ચક્ર લખી બારહ ભવન વેઇ ચારે સાચર ચિહું દિશે બાકી વવરી કહેઇ ૯૮૨ આઠે સંધિ આઠે ભગન ચાર ખૂણે ગિરિ ચાર ચાર્લીહાં તે કેંહુડે તટ આઠે સભાર ૮૮૩ સાયર માંડે એ બે રસી અવરે હામે એક પૂર્વ મેષ સંક્રાંતિ રિસી ત્યાંથી ધરા વિવેક ૮૮૪ તટ સંધિ ગિરિ અનુક્રમે રસી અડવીસ ગુણઈ રાહિણી રસી જ્યાં આવહી તેવા ભેદ કહેઇ ૮૮૫ સાચર વર્ષા અહુ તટે ગિરિ ન વસે નીર સધી બડે સમતટે રાહિણી રિસી એ હીર ૮૮૬
પોંચાંગમાં કુલ ઋતિમાં રાહિણી નક્ષત્ર કયાં પડ્યુ' છે, તે એવામાં આવે છે. કુંડલી બનાવી મેષ સંક્રાન્તિના દિવસે જે નક્ષત્ર હોય તેને પ્રથમ મૂકી અનુક્રમે નક્ષત્રો મૂકવામાં આવે છે.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫ અને તેના ઉપરથી રહિણી નક્ષત્ર સમુદ્રમાં, તટમાં કે સંધિમાં અથવા પર્વત ઉપર છે, તે સમજાય છે.
રોહિણી ચક
/
થિ
-
૧ તટ
૧ સ ધિ,
૫
- ૧ સંધિ Rપર્વત ૧ તટ
૧ સંધિ ૧ તને
સંક્રમણુના , નક્ષત્રથી
જ
/
૧ સંધિ
૧ તટ
*
૨ સમુદ્ર
૨ સમુદ્ર
જ
૧ તટ
૧ તટ ( ૧ સંધિ/૧ પર્વત
૧ તટ ૧ સંધિ
૧ પવત-૧ સ
( ૧ સંધિ ૧ તટ
જે મેષ સંક્રમણના નક્ષત્રથી ૧-૨-૮-૯-૧૫-૧૨-૨૨-૨૩ એ સંખ્યામાં રોહિણી આવે તો તે સમુદ્રમાં સમજવી. ૩-૭૧૦-૧૪૧૭–૨૧–૨૪ અને ૨૮ એ સંખ્યામાં આવે તે તટ ઉપર. ૪-૬ ૧૧–૧૩-૧૮-૨૦-૨૫-રાહ એ સંખ્યામાં આવે તે સંધિમાં અને ૫–૧૨–૧૯-૨૬ એ ચાર પૈકી આવે તે પર્વત ઉપર રહિણી જાણવું.
સાગરમાં રોહિણું હોય તો ખુબ વર્ષા થાય. પર્વત ઉપર હોય તો વરસાદ ન થાય. સંધિ ઉપર હોય તે ખંડ વૃષ્ટિ થાય જ્યારે તટ હોય તે સમાન (માફકસર) વરસાદ આવે છે.
વર્ષાના સ્તંભ ચરેવતી બરણી વૈશાખ જેઓ મૃગશીરપુરાસુઆષાઢ એ ચારે ઉજ્વલ પખે પડવા ચ્યારે થંભ જલ વરસે કણ નીપજે રાજા તેજ અભંગ ૮૮૭
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાદ ચૈત્ર, વૈશાખ, જેઠ અને અષાઢ એ ચાર મહીનાઓની સુદ એકમના દિવસે અનુક્રમે રેવતી, ભરણી, મૃગશીર્ષ અને પુનર્વસુ નક્ષત્ર (તિથિની સાથે સંપૂર્ણ હોય તો તે વર્ષના ચાર સ્તંભ મનાય છે. જે મહીનામાં કહેલું નક્ષત્ર ન હોય તે સ્તંભ ગયે સમજ. ચારેય સ્તંભ હોય તે વર્ષ ઘણું સારું નિવડે છે.
વર્ષ પ્રાધમાં ચારે તંભનું જુદું જુદું ફળ બતાવ્યું છે. જેમકે જે ચિત્ર શુકલ પ્રતિપદા અને રેવતીને યોગ હોય તે ખુબ વર્ષા થાય, વૈશાખ સુદ ૧ ને ભરણીને ચુંગ હોય તે ઘાસ ઘણું થાય. જેઠ સુદ ૧ ને મૃગશર્ષ હાય તે શુભ ફળ આપનારે વાયુ થાય. અને અશાડ સુદી ૧ ના રોજ પુનર્વસુ હોય તે ધાન્ય સારૂં પાકે.
સૂર્યગ્રહણ વિચાર રાહ રિસી સૂરજ રિસી અમાવસિ પડિવા સંધિ મિલતે થાય રવિગ્રહણ જોતિષ એમજ બંધિ ૮૮૮
ચંદ્રગ્રહણ વિચાર હીર કહઈ શશી રિસી થકી રાહરિસી તિમ ભાણ પુનિમ પડિવા બે મિલ્યાં ચંદ્રગ્રહણ પરમાણું ૮૮૯
ગ્રહણ વાર ફલ રવિવારે દૂરભિખ કરઈ શશીરાયાં દૂખ દે ભમ અગનિ બુધ અહિં શીશુ ગુરુએ જલ વરસેઈ ૮૯૦ જલ શેષે શુક્રાંદિને શનિ સેના ચતુરંગ પીડઈ પરજા બાપડી શશી સૂરજ એ અંગ ૮૯૧
એક માસમાં બે ગ્રહણ થાય તેનું ફળ એકણ માસિ જે સૂરશશી દેવગે ગલે રાહ તે વસુધા મૂકે સુભટ મરઈ વહઈ રૂધિર પ્રવાહ ૮૯૨
પ્રહણ પછી ૭ દિવસમાં વૃદ્ધિ થાય છે ? ગ્રહણ હોઈ સાતાં દિન માંહિ વરસે મેહ, ને વરતઈ મહિ મંડલે સદા સુભિખસનેહ ૮૯૩
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાણના સ્પરની દિશાનું જ્ઞાન રવિ રિસીથી છ ઉગમણી દેઈ ઇગ અનેક પાછે છહ ઠ દક્ષિણે અનુક્રમે ઈમ ન રઈ ૮૯૪ પાછલાં છહ કિયો પઝિમે વાવ્ય ખુણે જો એક ઉત્તર માંહે છહ હવે એક ઈશાન વિવેક ૮૫ પૂનિમ અમાવસી જે રિસી મણિ કિશિ વિદિશીહાઈ ગ્રહણ ગૃહીજે તિણી દિશિ હીર કહે જગ સેઈ ૮૯
પ્રાસાન જે ભુક્તા રવિ દિહડા તેતા વિશ્વા ગ્રાસ આલ મ ભાખીસ પડિયા થડમ ઘાલીસ થાય ૯૭
સૂર્ય અને ચંદ્રના ગ્રહણ સંબંધી વિવેચન કર્યું છે. જેમાં ગ્રહણ સંભવ ગ્રહણના વારનું ફળ વગેરે બધું બરાબર છે. પણ ગાથા ૮૭ માં જે કેટલું મહશું થશે? તે સંબંધો કહેલું ? માનથી છે. એ યાદ રાખવા જેવું છે.
અગાદય વિચાર વર્ષ છુવાંક અહ બાવીસ તેવીસ દિન અહવા દિન ચઉવીસ તે મુહમાં અંન ઘી હવઈ જાણે વીસવા વીસ ૮૯૮
અગત્યોદયનું ફળ દર્શાવતાં અહીં એક ગાથા ખુટે છે, વર્ષ પ્રબોધમાં લેકેપિ એમ કહી જે ગાથાઓને સંગ્રહ છે, તે બનતા સુધી હરકિશની જ છે. વર્ષ પ્રબોધમાં અગતિ દ્વારમાં
લોકેડપિ– સિંહા હુંતિ ભડ્ડલી દિન ઈકવીસે જઈ
અગસ્તિ મહાકષિ ઉગીયા ધન બહુ વરસે લાય હીરસુર ગ્રાહુદૂબ્લિખે વીસ દિણે ઈગવીસે હાઈ મઝિમ સમયે બાવીસે ચ સુનિએ સિંહાએ મહારિસી ઉદએ .
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ
અન્યાન્તરેડપિ
જો વીસે તા વાણુઓ ઈવીસે તા વિપ્ર 1 માવીસે જે ઉગમે સાલી ઘરે જનમ ! ણિશ્રુતિ: ખણ્ડવૃષ્ય તુર્ભિક્ષાય દ્ધિને મુનિઃ । માલાજીવી સુશિક્ષાય સિ ંહ સૂર્યાત્ પર લમ
plaggaling
આ બધુ ખગાળ જ્યાતિષના વાસ્તવિક જ્ઞાનના અભાવ સૂચવે છે. પલના પ્રમાણે ખુદાં જુદાં સ્થળાએ સિહુ સ`ક્રાન્તિના નિશ્ચિત દિવસાએ અગસ્ત્યના ઉદય થાય છે. જેમ જેમ પલભા (અર્થાત ખીજા શબ્દોમાં અક્ષાંશ) વધારે તેમ તેમ સિંહ સક્રાન્તિ દિવસેાની સંખ્યા વધારે જ થાય. એ ગ્રહ ગણિતના અજ્ઞાનથી ઉપરાત મૂલ કહેવામાં આવ્યાં છે.
અમદાવાદમાં સિહુ સક્રાન્તિના ૧૮ દિવસે અગત્યના ઉડ્ડય થાય છે. મદ્રાસમાં કર્કના ૨૫ મા દિવસે થાય છે. કાશીમાં સિહના ૨૪ મા દિવસે થાય છે. અર્થાત્ ઉપરીક્ત કુલ યુક્તિ શૂન્ય છે.
વાર શુક્ર જીણુ વરસ વિધિ તિથિ પુનમ રિસિહસ્ત લગન ધન ગ્રહ ભેામ વિ સાલ ધ્રુવાંક સમસ્ત ૮૯૯
વર્ષના કેટલા ધ્રુવાંક છે, તેની બીજી વિગતા તેમજ પ્રકારાન્તરા વ પ્રએધમાં ઘણા દર્શાવ્યા છે. અહીં ગ્રંથકારે ફાગણુ સુદ ૧૫ ના દિવસના વિચાર દર્શાવ્યા છે.
ફ્રાન્ગ્યુ સુદ ૧૫ ના દિવસે શુક્રવાર, હસ્ત નક્ષત્ર અને ધન રાશિમાં મગળ હાય તેા સેાળ આના વર્ષ થાય છે. આને સંમતિ દક ચોગ કાઈક જ વખત ખને, થઈ શકે તેમ નથી.
વાક્ય મળતું નથી. તેમજ આવા એટલે પ્રત્યેક વર્ષમાં તેના ઉપયામ
વિશ્વાનયન
શાક એક ત્રિગુણા કરી દે સાતાં એ ભામ વધત ગુણ પણવીસ વિ વરખા એવી લાગ ૯૦૦
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુદા
લબધ અંક ત્રિગુણા કરી સાતે ભાગ કઈ વધત કુગુણ પણ મજિમહવઈ અને હીર સે લેઈ ૯૧ લબધ લબધ ત્રિગુણુ કરી પૂર્વશતિ પરમાણુ તૃણ શીત તેજ વાય વૃદ્ધિ ક્ષયવિગ્રહ સબ જાણ ૯૦૨
પંચાંગમાં અન્ન, વર્ષ આદિ ઘણી ચીજોના વસા લખેલા હોય છે. વસા કેવી રીતે ઉપજાવવા તે માટે ગ્રંથાત્રામાં જુદા જુદા પ્રકાર છે. અહીં શ્રેથકારે વર્ષો તથા અંનના વસા દર્શાવ્યા છે. તેમજ તૃણ, શીત, તેજ, વાયુ, વૃદ્ધિ, ક્ષય અને વિગ્રહ એમ નવ ચીજોના વસા ઉપજાવી શકાય છે.
કપલતા, રાજાવલી વગેરે માં તેમજ વર્ષધમાં વર્ષા, ધાન્ય, તુણુ, શીત, ઉષ્ણુતા, (તેજ) વાયુ, વૃદ્ધિ, ક્ષય, વિરહ, એ ક્રમથી જ વસાઓ દર્શાવેલા છે. અને તેમના સંગને હશથી ભાગી સર્વ નિષ્પત્તિ કેટલી તે દર્શાવેલું છે. ઘણી વખત ૮૧ અને તેથી પણ વધુ વસાઓ પંચાંગકારે પંચાંગમાં લખે છે.
ના વિસા
(
૧ કસર ઉપજાવી, વાયુ, 9
આયવ્યથ રાશિ અધિપ સંવત અધિ૫ અંકમેલી ત્રિગુણાઈ પંચભેલી ભાગે પનર વધતે લાભ કહાઈ ૯૦૦ લબધ આંક વિગુણુ કરી ભેલી પંચતિથિ ભાગ આયપ ખરચ ઈમ રાશે સવિ ઈમ અત્તર ભાગ ૯૦૪ મેષ વૃશ્ચિક જેમ વસુ વૃષ કુલ ભગુ એકવીસ મિશન કન્યા બુધ સત્તર કરક ચંદ્ર પરીસ ૯૦૫ સિહાં સૂરજ અંકે સહ કુંભ મકર દસ મંદ ધન મીનાં ઓગણીસ ગુરૂ બાલે હર મણીક ૦૬ આયપત વરાનાઅંકગણિ સમય પરિસંભાલ ખાય એક વધતાં જલા વરશ વધતાં કાલ ભ૭
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર
અષ્ટોત્તરી દશાનુસાર બાર રાશિના આયવ્યયનું કેઇક બને છે. ગ્રંથકારે કોષ્ટક બનાવવાની રીતિ દર્શાવી છે, તે મુજબ તૈયાર કારક નીચે મુજબ છે.
આવ્યય કાષ્ટક
મે મિકશિ કન્યા gિ ||મામ
__
૨ ૪ ૮૧ ૧૪ ૧ ૨ ૫ ૮ J૧૪ ૫ ૨ ૨ ૧ ૨ ૩ પ૧૪ ૫૧૪૧૪
4 & 20
૨ | ?? | જ
૧૪ ૮૧૧ ૫ ૮ ૧૧ ૮૧૪ ૨૧૪૧૪ ૨ | ૨૧૧| | ર ૮ ૧૧ ૨૨૧૧૪૧૧
|
૮) ૨ ૫૧છે. ૧૪ ૫ ૨૧
૫] ૨ ૮ ૧૧૧૪૧૪૧૧ / ૧૪ ૧૪૧૪ ૫
ہم اس
દ ! ૮૮
« 1 2
{ " ર | ર” | Yર | ૨ |
* | "દ
આ 1 ૫૧૪ ૨૨૧૧૪ ૨ ૧૪ ૫ ૮/૧/૧૧ ૮
] પ૧|ટી ૨ ૧૧ ૧૧ ૫ ૫ /૧૧
{
.
શ 1િ ૫ ૮ ૨ ૫ ૮ ૫૫૧૧૧૪ ૨/૧૪
૫૧૧૧૧૧ ૧૧ ૧૪ ૫૧ ૮.
ملح
છે ! ૨૧૧૧ ૮૧ ૧૪ ૧ ૨ ૫ |
૮૧૪૧૧૧૧ ૫ ૧૧ ૧૪ ૮૧૪
૨
આ ૧૪ શિ૧ ૫ ૮ ૧૧ [ ૧૪ ર પ ૫
૫ ૫૪ ૫TI | | |
4 25
જે વર્ષેશ હાય તેના આયવ્યય પ્રમાણે તે વર્ષની આયવ્યય રહે છે. તેમાં જે આયના અંકને સરવાળે વ્યચના સરવાળા કરતાં વધારે હોય તો તે વર્ષ સારું જાય છે,
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્ષ દિનની સંખ્યા ઉપરથી ફલ દિન પંચાવન તિનસઈ અધમ સમે તે જોઈ મધ્યમ સામે સત્તાવન અધિકે અધિકે હાઈ ૯૦૮
વર્ષના દિવસની સંખ્યા ઉપરથી વર્ષનું શુભાશુભ દર્શાવ્યું છે. ૩૫૪ દિવસનું વર્ષ ખરાબ છે. ૩૫૪ થી ૩પ૭ નું મધ્યમ છે. જ્યારે તેની ઉપરના દિવસોવાળું વર્ષ શ્રેષ્ઠ છે.
નાનાં મંડલ-અગ્નિમંડલ કત્તિક પૂ.ભદ પુષ્ય મધા અને વિશાહા રિખ
ભરણી પૂર્વાફાગુની હીર કહેતે રિસી સાતે શીખ ૯૦૯ જીમ અગનિ મંડલ ઇમિસાતરિસી વાઈવપિતિમસાત ઈમ વારૂણુઈ સાત રિસી તિમ માહેન્દ્ર વિખ્યાત ૯૧૦
તે માંહે જે ગ્રહણ હવઈ ભૂમિકં૫ દિગદાહ રિગત પાંસુ પહાણ પડણ વાજે પવન અમાહ ૯૧૧ કેતુ ક્રિસણુ તારા પણ શશી સૂર પરિવેષ ઉલકાપાત હાઇ અંબરે તસ ફલ સુણે વિશેષ ૯૧૨ ત્રિતું વરણે પીડા કરે નેત્રરેખ અતિસાર અ૫ ફલને અહપફલ નીર ન દિસે ધાર ૯૧૩ અંગ ક્ષધા વાધે પ્રમલ ભારી એતા દેશ ઉત્તરપથિ વાહિકા સિંધુ મંડલ સુવિશેષ ૯૧૪ ચનાને જાલંધરી કાંજે કાશમીર એ વિણસે દુખ પાવતી બેલે જોતિષ હીર ૯૧૫
વાયુમંડલ ઉ. કા અશ્વિનિ ચિત્રા કર મૃગ પુનર્વસુ ને સ્વાતિ વાઇવ મંડલ એ હિસી હીર કહે વિખ્યાતિ ૯૧૬ ધરમહીણ હવઈ વરણ સહુ વાજૈ વાયુ અલેખ મહ મઠ મંદિર માલીયાં પુરવી પડે વિશેષ ૯૧૭
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉનમીયાં આવે બહુ ઈટ ન દિસે લેસ વરતે હાહા ભૂમિ સવિ ઉજડે સવિ દેશ ૯૧૮ સેરઠ સારભ ભર્બરે ઓચ્છ મગધ કરાટ પાંચાલે ઉજેણીયે દ્રવિડ અયોધ્યા લાટ હ૧૯
વાણુ મંડલ રેવતી શતભિષ મૂલઅહિ ઉ. ભદ આદ્રા પૂ.ષાઢ વારણ મંડલ એ રિસી વર મેહ આષાઢ ૯૨૦ તૃણ કણ મહાલાં નીપજે માયા મહેલે ખીર રાગ સર્વ જાએ પણ વણસે નાગર કર ૯૨૧ ઉકંમર અહિ છત્રસું સોરઠ સાગર સંધિ ધરમી સીધાઈ છે ખરા પાપી વાધઈ સંધિ ૯૨૨
મહેન્દ્ર મંડલ ઉત્તરાષાઢા આદિ ચિહું રોહિણીને અનુરોધ જેઠા સહિત સાતે રિસી માહેન્દ્ર નિરાબાધ ૨૩ ગાય દૂધ વણે કરે વાધ તરુવર નૂર મજ સહુ હરગીત હવૈ જાઈ રોગ સાવિ દૂર ૯૨૪ મધ્યદેશ માગધ સમુદ્ર કુરૂક્ષેત્રે જલમામ તે દેશે ઉપદ્રવ થશે અવર સર્વે સુખ લાભ કર૫
કુલ દિવસ નિર્ણય અમનિચે વીસ રચણી વાયુ સાઠિ કલેઇ વારૂણ ફલઈ ત્રીસે દિને માહેંદ્ર સમ દિન લેઈ ૨૬ (શુકલ બીજ આદિ કદી દશમો અંધારી શીમ શુકલ પક્ષ સુસ કરે જેતીષ ભાખે ઇમ) ૯૨૭
અગ્નિ, વાયુ, વાણુ અને મહેન્દ્ર એવાં નક્ષત્રનાં ચાર મંડલો છે. ગ્રહણું, ભૂમિકંપ, શિાહ, રજોવૃષ્ટિ, જવાળામુખી વગેરે હલવ્ય અંતરીક્ષા ઉપદ્રવો જે નારામાં થાય તે નક્ષત્ર જે મંહ
જ ક૨૪
દ્ર
કુરૂક્ષેત્રે
તે દેશે
ઉ
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
ળનું હોય તે પ્રમાણે તેનું ફળ થાય છે. અને તેનું ફળ મંડળના કારણે અમુક દિવસમાં મળે છે. નીચેનું કોષ્ટક જેવાથી સંપૂર્ણ હકીકત સ્પષ્ટ સમજાશે.
અગ્નિ આદિ મંડલ મંડલ
નક્ષત્ર | ફ | પ્રદેશ
-
1
દિવસ
કૃતિકા ભરણી, પુષ્ય, વિશાખા પી,
હિંદને ઉત્તર! અશ્ચિમંડલ
ભાગ સિંધ I૫૦ ફ, ૫ ભ૦, મહા
દુષ્કાળ
કાશ્મીર
સરક, મધ્ય | મૃગશીર્ષ, પુનર્વસુ, અશ્વિની,
| પ્રાંત, મગ, વાયુ મંડલ
હાહાકાર હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતિ, ઉ• કાન * ° થાય
અયોધ્યા, | ગુજરાત
આદ્ર, આશ્લેષા, ઉ. ભાવ સારા વરસાદમાં દરિયા
Jયાય-સુકાળ કિનારે સેરઠ
રેવતી, શતભિષા, પૂ. પ૦ મૂલ
ચલે સિવાયના દેશ
માહક મંડલ
1ts 11
જયેષ્ઠા, અનુરાધા, શહિણી | પ્રજાને હાથ,
! મધ્યદેશ,
મગધ, ધનિષ્ઠા, શ્રવણ, અભિજીત !
સારી પેદાશ
સિવાયના મેષ સંક્રાંતિ મેષ રવિ નંદા સલીલ ભદ્રા રાય જયા રોગ ગિતા પશુ પૂરણું અંને કુવાય ૯૨૮
કરક સંક્રાંતિ ઉપરથી વિશ્વનયન કરકે રવિ સૂરજ દહાં શશી વીસાં ભોમ અડ્ડ થઈ ભારત અઢારહ ગુરૂ થાવર ૫હવી કટ્ટ ૯૨૯
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
દૈવયોગે જે શુડ હવઈ તે જગે હાય સલિએ ચઉપદ પીડા ઉપજઈ જઈશ એહ પરીખ ૯૩૦
સિંહસતાંતિ ફલ સૂરજ સિંહ સંમે સુરગુરૂ કે ભગૃવાર તે હવી ઉપરી રૂધિર વહ અનોપમ ધાર ૯૭૧
ધન સંક્રાંતિ રવિવારે ધન સંધમે તે કશું ત્રિગણે મેલ શનિ ત્રય મંગલ ચઉચ્ચ અવર વાર સમતલ ૨૩૨
મીન સંક્રાંતિ મીને ભાણું રવિ સંમે તે વારે મહ વાય શશી ગુરૂ શુકાં સુભિખ ભેમ ચાપક પીડાય ૯૩૩ મદવાર દૂરભીખ કરે જે હાય બુધવાર તો ડર ડુંમર હવે બહુ જોઈસ એહ વિચાર ૯૩૪ અશુભ વાર ત્રય પંચ છ એક બે વાર શુભ વાર સંક્રમણ જે રવિ કરે એહ સમે આકાર ૩૫ છઠ્ઠા ભરણી શતભિષા આદરા સ્વાતિ અશલેશ કર વાર જે તિહાં મિલે તો રવિ કરે કલેશ ૯૩૬
મેષ, કર્ક, સિંહ, ધન અને મકર એ પાંચ સંક્રાન્તિના પ્રવેશ દિનના વાર ઉપરથી ફળ કહ્યું છે. બીજી સંમતિઓનું વાર પ્રમાણે ફળ નીચે મુજબ છે.
વૃષભ સંક્રાન્તિ જે શનિ, મંગળ કે રવિવારે બેસે તે કુક્ષિ કરે, દેશમાં કલેશ થાય, ઘઉં મળે નહિ, કપાસ, ફળફળાદિ, રસકસ તથા રંગમાં મેઘવારી આવે. જે સોમવાર હાય તે ધાન્ય સસ્તાં વેચાય. અને બુધ, ગુરુ કે શકવાર હેય તો રસકસ મેંઘાં થાય.
મિથુન સંમાનિત શનિ, મંગળ કે રવિવારે આવે તે પાપ,
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
રોગચાળ, અગ્નિભય ઈત્યાદિ વધે, અનાજ મેંઘાં થાય, બુધવાર આવે તો પૃથ્વી ઉપર આનંદ રહે. સેમ, ગુરુ કે શુક્રવારે આવે તે સર્વત્ર દુકાળ પડે.
કન્યા સંક્રાન્તિ શનિવારે આવે તે વરસાદ ન થાય, બ્રાન્ચને નાશ થાય. મંગળવારે આવે તે રોગચાળા વગેરે ઉપ થાય, અલ્પવૃષ્ટિ થાય, અને મોંઘાં થાય. ગુરુ, સેમ, શક કે બુધવાર આવે તે સુખ રહે. પરંતુ પશ્ચિમ દિશામાં બેડેક વિનાશ થાય.
તુલા સંક્રાન્તિ રવિવારે બેસે તે બ્રાહ્મણે ગાયે વગેરેને દુઃખ થાય, શનિવારે આવે તે યુદ્ધ થાય, અને ઘો ઘણું મેંદુ થાય. બુધવારે આવે તે પાક સારે થવાથી પૃથ્વી પરિપૂર્ણ થાય. સેમ, શુક કે ગુરુવારે આવે તે અન્ન સસ્તાં થાય. મંગળવારે આવે તો હલકાં ધાન્ય ખુબ થાય.
વૃશ્ચિક સંકાન્તિ જે રવિવારે આવે તે ધોળી વસ્તુ માંથી થાય. શનિવારે આવે તે સ્વેચ્છ લોકોમાં રોગ ચાલે. મંગળવારે હોય તે ધાન્યને સંગ્રહ કર, આગળ તંગી પડે. બુધવારે આવે તો મુખવાસની ચીજો, કરીયાણું મેંઘાં થાય. ગુરુવાર કે શુક્રવારે આવે તે તલ, તેલ, કપાસ, સુતર અને ચાંદીમાં તેજી. આવે. સેમવારે આવે તે બધાને સુખ રહે.
- કુંભ સંક્રાન્તિ રવિવારે આવે તે પૃથ્વી ઉપર વિગ્રહ ચાલે. પશુઓને વિનાશ થાય. શનિવારે આવે તે ખેતીમાં ઉપયોગી પ્રાણીઓને નાશ થાય. મંગળવારે આવે તે મનુષ્ય પરસ્પરમાં વેર શખનારા થાય. પરંતુ બુધ, ગુરુ, સામ કે શુક્રવારે આવે તે સામાન્ય સુખાકારી રહે.
મીન સંક્રાતિ શનિવારે આવે તે દરિયા પારની ચીજોનો નાશ થાય, (દરિઆઈ તોફાનમાં નુકશાન થાય) મંગળવારે સાય તે એનું મંછું થાય. રવિવારે હોય તે સૈનિકે પ્રબળ થાય, એમવારે હોય તે ઘી, તેલમાં તેજી આવે, પરંતુ પ્રજાને સુખ ૫૪
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
થાય, શક કે બુધ હોય તો સુકાળ છે, અને ગુરુવાર આવે તે રાગ ચાલે.
આ પ્રમાણે ભારે સંક્રાતિના પ્રવેશ વખતના વાર, તિથિ વગેરેથી વિવિધ ફળ થાય છે. આગળ ગ્રંથકાર પૂર્ણિમાના દિવસે કે તેની આજુ બાજુ સૂર્ય સંક્રમણ થાય તો તેનું ફળ સમજાવે છે. ગાથા ૩૭ થી ૯૪૯ સુધી તેનું ફળ દર્શાવ્યું છે. પરંતુ સંક્રમણુ કાંઈ પૂર્ણિમા ઉપર જ થતું નથી. ગમે તે તિથિ એ થાય છે. તેથી પ્રથમ ગ્રંથકારે પાંચ સંક્રાન્તિઓને ઉદ્દેશી વિવિધ ફળ કહ્યું છે.
સંક્રાંતિ વખતના ચક્રફળ હર કહે રવિ મેષ દિન તે દિન ચંદ્ર તુલા રાશી મિલતે અંન સંગ્રહ કરો ફલ માપે છમાસી ૯૩૭ જે દિન રવિ વૃષે સંચરે તે દિન ચંદ્ર વૃશ્ચિક રાશ તે દિનથી દૂગ માસ મહી અને દીએ કુલ તાસ ૯૩૮ મિથુને રવિ દિન ચંદ્ર ધન રાશી આવિ મિસંત તે તિણિ વેલાં સંગ્રહણ ચિહું માસે ફલ ફંતિ ૯૩૯ સુરજ કરકે આઇ જબ તમ જે મકરે ચંદ આવે તે ધનધાન સવિ લીધાં કરે આણુંજ ૯૪૦ સિંહ રવિ જબ સંચરે અને ચંદ્ર હવઇ કુંભ તિમ મિલે તો માસ છઠે અંન લાભ પ્રારંભ ૯૪૧ જે દિન કન્યા સૂરજ હવૈ તે દિનચંદ્ર હાવઈ મીન તે મલે તે કાલ કહીએ "હવી થાઈ ખીણ ૯૪૨ તલે સૂર્ય મેષે શશી મિલતે ગૃહીયે ધાન તે પાંચ માસે ફલ દીએ સાચો જેતીષ માન ૯૪૩ વૃશ્ચિક રવિ સંચરે તે દિન વૃષે શશી હેય તે તલ તેલાં સવિ સંગ્રહણ કીધાં ફલ દે લેઇ ૯૪૪
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે દિન રવિ ધન સંચરે શશી મિથુન આઈ જાણું સંચો અને તે પંચ માસે ફલ દેઈ ૯૫ મકરે રવિ જે દિન હવે તે દિન કરકે ચંદ તે સૂત્ર કપાસ ગુણે લીધે આપે આણંદ ૯૪૬ કુંભે રવિ સિંહે શશી મિલતે સંગ્રહ અંન પાંચ માસે ફલ દીએ તિષ એહ વચન ૯૭ જબ મીને રવિ સંચરે તવ કન્યા શશી જોઈ તે મિલતે અંનલીયે સહતે બમણે લાભ જે હ૪૮
મેષ સંક્રાંતિગ: સૂર્યસ્તુલે ભવતિ ચંદ્રમા ૧૮ માસાત્ દુભિક્ષુ ચ ભવતીહ ન સંશય: ૧૫ વૃષ સંક્રાંતિગ: સૂર્ય: વૃશ્ચિકે ચ ભવેચ્છશી સદા રૌદ્ર ચ દુભિક્ષ પંચ માસાન સંશય: પરા મિથુને સંક્રમેસૂર્ય ધને ભવતિ ચંદ્રમા ! તદા ભવતિ ભિક્ષ માસા પંચ ન સંશય: ૩ કર્ક સંક્રાંતિગ: સૂર્ય મકરે ભવતિ ચંદ્રમા ! તહા ભવતિ ફક્ષિ ષ માસા નાત્ર સંશય: પછા સિંહે સંકાંતિગ: સૂર્ય: કંસે ભવતિ ચંદ્રમા ! તદા રૂદ્ર ચ ાર્ભિક્ષ પંચ માસા ન સંશય: પાપા કન્યાયામક સંક્રાંતિ મીને ભવતિ ચંદ્રમા ! હય માસ મહારૌદ્રમાં સર્વત્ર શરચકારક છે તુલ સંક્રાંતિગ: સૂર્ય: મેષે ભવતિ ચંદ્રમા ! જમાસ ચ કુર્મિક્ષ જાય તે માત્ર સંશય: પાછા
વૃશ્ચિક સંક્રાંતિગઃ સૂર્ય: વૃષે ભવતિ ચંદ્રમા | ૧ મા વેગમાં તેલ સંગ્રહ કરવાથી સારા લાભ ચાર માસે મલે. ૨. મા ચાગમાં સર્વ ધાન્યમાં તેજી થાય. મુદત નથી. કે છ માસે w . માણાય. ૫ પુછી શીણ થાય. ૬ પાંચ ગાય,
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
હિં ચ વિજાનીયાત પંચ માસાન સંશય: ૧૮ ધન સંક્રાંતિગ: સૂર્ય: મિથુને ભવતિ ચંદ્રમા ! ભિક્ષ ચ વિજાનીયા દ્વય માસા ન સંશય: લાલા મકર સંક્રાંતિગ: સૂર્ય: ક ભવતિ ચંદ્રમાં તદા ભવતિ ભિક્ષ૯ દ્રય માસા ન સંશય: ૧ળા કુંભ સંક્રાંતિગ: સૂર્ય: સિંહ ભવતિ ચંદ્રમા ! હિં ચ વિજાનીયા દસ માસા ન સંશય: ૧ મીન સંક્રાંતિગ: સૂર્ય: કન્યા ભવતિ ચંદ્રમાં
સર્વ દેશેષ દૃભિક્ષ ભવતીહ ન સંશય: ૧૨ સૂર્ય સંક્રાંતિથી ૭ મી રાશીના ચંદ્રમાનું ફલ છે. ઈતિ બાર રાશીએ સંક્રાંતિ બદલાય તે વખતના ચંદ્રમાની રાશીનું
નોંધ- હરકલશના પાઠ સાથે ઉપરને સંક્રાંતિના પાઠ મેળવતાં થોડો ફેરફાર જણાય છે.
અથ બાર રાશીની સંક્રાંતિ બદલાય તે વખતનાં ચંદ્રની રાશીનાં ફલ. બીજા છુટક પરચુરણ ગ્રંથામાંથી પાઠાંતરે સંગ્રહ.
૧. મેષ રાશીની સંક્રાંતિમાં પાઠાંતર–સર્વ ધાન્ય સંગ્રહ કરવાથી ત્રીજે માસે બમણે લાભ. ચોથા માસે ખેટ. વળી છે માસે ત્રણ જણે લાભ.
૨. વૃષ સંક્રાંતિમાં પાઠાંતર-સર્વ ધાન્ય સંગ્રહ કરવાથી એક માસે લાભ થાય. વળી બીજી વસ્તુઓને સંગ્રહ કરવાથી છ માસે પ્રમાણે લાભ થાય છે. સાતમા માસે ખેટ, વળી ચોથા માસે લાભ થાય. આ છ તલ તથા તેને સંગ્રહ કરવાથી લાભ થાય છે. મુદત નથી. ૮ મન સંગ્રહ કરવાથી પાંચ માસે લાભ થાય છે. હું સતર તથા કપાસને
જ કરવાથી ચાર ગણે લાભ થાય. સુદત નથી. ૧૦ અનાજને ગ્રહ કરવાથી પાંચ માસે લાભ થાય. ૧૧ અનાજન સંગ્રહ કરવાથી બમ હાલ યાય, મુદત નથી.
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
જર - ૩ મિથુન સંક્રાંતિમાં પાઠાંતર-જવ, ઘઉને સંગ્રહ કરવાથી બમશે લાભ થાય છે. વળી તલ, તેલ તથા અનાજને સંગ્રહ કરવાથી ચાર મહિને લાભ થાય છે. વળી સર્વ વસ્તુઓને સંગ્રહ કરવાથી છ મહિને બમણું લાભ થાય છે. સાતમા મહિને
ખાટ.
૪ કર્ક સંકાંતિમાં પાઠાંતરે–કસું બે, અહિડક વસ્તુ, પીળા રંગની વસ્તુઓ, કપાસ તથા ધાન્યને સંગ્રહ કરીને જેઠ માસમાં વેચાણ કરવાથી બમણું લાભ થાય છે. વળી સર્વ વસ્તુઓને સંગ્રહ કરવાથી છ મહિને બમણે લાભ થાય છે. સાતમા મહિને
ખાટ.
પ સિંહ સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે-પાંચના બદલે છ મહિના. વળી સર્વ ચીજ વસ્તુઓ પદમણિ, મોતી, સોનું, રાતી વસ્તુ
ઓને સંપ્રહ કરીને પાંચમા મહિને વેચાણ કરવાથી પ્રમાણે લાભ થાય છે. વળી સર્વ વસ્તુને સંગ્રહ કરવાથી પાંચમા મહિને બમણું લાભ થાય છે. છઠા મહિને બેટ.
૬ કન્યા સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે ઉત્તરાર્ધમાં બે મહિના મહાકાલના બદલે પાંચ માસને પાઠ છે અને રાજભય છે. વળી હસ્તિ, અશ્વ, ઊંટ, ગધેડાં, ખચ્ચર, જવ, ઘઉં, ચણાને લેટ સંગ્રહ કરવાથી અને ચાર મહિના પછી વેચવાથી અમણે લાભ થાય છે. વળી ઉત્તમ વસ્તુઓને સંગ્રહ કરવાથી ચાર મહિના - પછી બમણે લાભ થાય છે અને પાંચમા મહિને ટ.
૭ તુલા સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે-કંબલ–વેસણ-તુષ ધાન્ય સવે પ્રકારના સંગ્રહ કરવાથી ત્રીજા મહિને બમણું લાભ થાય છે. વળી સર્વ ધાન્યને સંગ્રહ કરવાથી ત્રીજા મહિને બમ લાભ થાય છે. ચોથા મહિને બેટ. પાંચમા મહિને લાભ થાય છે.
૮ વૃશ્ચિક સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે-તિલ અને તેલીબીયાને ૩ થવાથી તથા દરેક જાતનાં અનાજને સંગ્રહ કરવાથી
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
બે મહિને બમણું લાભ થાય છે. વળી સર્વ વસ્તુઓનો સંગ્રહ કરવાથી બીજા મહિને બમણે લાભ થાય છે. ત્રીજા મહિને બેટ.
૯ ધન સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે-ધાન્યને ભાવ પાંચ ઘણે વધી જાય, પાંચમા મહિને પાંચ ઘણે લાભ થાય. કપાસ, ઘી, સૂતર વગેરે સફેદ વસ્તુઓનો સંગ્રહ કર્યો હોય તો પાંચમાં મહિને પાંચ જણે લાભ થાય છે. વળી સર્વ વસ્તુઓને સંગ્રહ કરવાથી પહેલા મહિને ખમણે લાભ. બીજા મહિને હાનિ-ટ.
૧૦ મકર સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે–ળ, ધી, કપાસ વગેરેને સંગ્રહ કર્યો હોય તે પાંચ માસે અમાણે લાભ થાય છે અને બદમાશ સ્ત્રી તથા પુરૂષોને નાશ થાય છે. વળી અનાજને સંગ્રહ કરવાથી પાંચમા મહિને બમ લાભ થાય છે. છટ્ટે ખેટ જાય છે.
૧૧ કુંભ સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે-સર્વ જાતના અનાજને સંગ્રહ કરવાથી ચોથા મહિને લાભ થાય છે. વળી પાંચમા મહિને ન મલે છે. વળી ધાન્યને સંગ્રહ કરવાથી પાંચમા મહિને લાભ થાય છે અને છઠા મહિને બેટ.
૧૨ મીન સંક્રાંતિમાં પાઠાંતરે–અનાજને સંગ્રહ કરે. વળી સર્વ જાતનાં અનાજને સંગ્રહ કરે. વળી ધાન્યને સંગ્રહ કરવાથી ચોથા મહિને બમણે લાભ થાય છે. પાંચમા મહિનામાં ખાટ.
નોંધ-ઉપરના પાઠમાં દરેક સંક્રાંતિમાં બે બે ત્રણુ ત્રણ વાર વળી વળી જે આવે છે તેને અર્થ જુદા જુદા મંચના આ પાઠ ભેદો છે, તેમ સમજવાનું છે.
લાભની સમજણ કોઈ ગ્રંથમાં નથી પરંતુ મારી સમજણુ મુજબ વાભ સવાયો ગણાય છે. એટલે કે મુથિી સવાયા નાણું થાય તેનું નામ ભાજ, દોહા નાણાં થાય તે બમણું લાભ. પાસું એ વણ ના થાય તેનું નામ ત્રણ ગો લાભ અને મુડીમો બમણાં નાણું થાય તે ચાર ચા લાભ સમજવો જોઈએ.
–ગસ્થનાસ
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંક્રાન્તિનાં નામ ધોગ ધ્વાંક્ષી મહાદરી મંદાકિની બુધવાર મંદા મિશ્રા રાક્ષસી વિવારાદિ વિચાર ૯૪૯
નામ પ્રમાણે ફળ મંદા બાંભણુ સુખ દીએ મંદાકિની ખત્રીય વૈશ્યને સુખ વાંખીયાં ઘેરા ચૂદાં સુખીય ૯૫૦ ચાર મહેદરી સુખ દીએ રાક્ષસીયાં ચંડાલ મિશ્રા પશુને સુખ દીએ ઇમ સંકરાંતિ નિહાલ ૫૧ રવિ ઘેરા મહ પીડા કરે શશી નિાં પ્રવાસી ભોમ મહેદરી પૈરવ હ બુધ રસ ક્ષય મંદાક્ષી ૯૫૨ સુરગુરૂ મંદા દૃષ્ટિ કર મિશ્રા કાય ભૂગુવાર થાવર વારે રાક્ષસી એહ સંકરાંતિ વિચાર ૯૫૩
સંક્રાતિ મુહૂર્ત ત્રીસ મુહરત અભિચ શ્રવણ કુમ મઘા મૃગ મૂલાં કિત અનુરાધા પુષ્ય પૂરવા ગય રેવસ્મણિ કર ચિત્ત હ૫૪ પનર મુહરત શતભિષા ચેષ્ટા સ્વાતિ અશલેશ ભરણી આકરા છહ રિસાં રવિ સંક્રમણ કલેશ ૯૫૫ પણચાલીસે છહ રિસાં ઉત્તમ સંક્રમિયાંત પુનર્વસુ રોહિણી ઉત્તરા વલી વિશાહ રિસીયાહ હ૫૬
સંક્રાન્તિ મહૂત કુલ સવિ સંકાન્તિ મહરતાં ત્રય સયાં મલિ સહી અધિકે અધિક ફલ દીએ ઉણુઈ મધ્યમ માઠિ ૫૭
- સંક્રાતિ ઊભી બેઠી સૂતી જ્ઞાન ભવ બાલવ ગર વાણિતાં ભાદા પંચે બૈઠી રવિ સંક્રમે જે ઈચાં કરણાં તે વિગ્રહ હોઈ કઠેક ૯૫૮
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
નાગ ચતુષ્પદ તૈતલે એ ત્રણ કરણે આદિતઆઈ તૃણ કણને પીડા કરે સૂતી સુતે ભાઈ ૯૫૯ શકની કાલવ કિસતુઘ એ ત્રણ કરણે સૂર ઊભી જગ ઊભું કરે અને પાન ભરપૂર ૬૦
સંક્રાન્તિ ચક
વાર સંક્રાંતિનું |
નક્ષત્ર નક્ષત્ર
!
ને સારી છે
નામ
રવિ| ઘર
ભ-મ. ૫-ફા ૫. વા. પૂ. ભા.
સેમ| વાંક્ષી
અશ્વિની, પુષ્ય
| વૈશ્ય
-
-
-
-
-
-
મંગળ મહાદરી | પુ. સ્વા. . ધ. I
ચાર
| શતભિષા
બુધ | મંદાકિની ગયું. ચિ. અનુરાધા
રાજ
- રેવતી
અરે |
મંદા
રે. ઉ-ફા. ઉષા
ઉ–ભા.
બ્રાહ્મણ
મિશ્રા | કૃતિકા-વિરાખા | પથ
શનિ રાક્ષસી
| આહી, આશ્લેષા
ઓછ
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂર્ત બોધક ચક
મુદ્દત
નક્ષત્ર
પંદર | જયેષ્ઠા, આદ્રા, સ્વાતિ, આશ્લેષા, ભરણી, શતભિષા
ત્રીસ !
1 મ. કુ. ૫. પુષ્ય. મધા પૂ. કા. હ. વિ. અનુ. . | ૫. ભ. શ્ર. ધનિષ્ઠા પૂ. ભા, રેવતી
I વિશાખા, પુનર્વસુ, ઉં. કા. ઉ. વ. ઉ. મા.
શહિણી.
સંક્રાન્તિની ઘડી ઉપરથી શુભાશુભ સંકરાતે જે હેય ઘી માં તિમાં નવ વાલી પછી સાત ગુણા કરી દિયો ત્રિહ ભાગ વિખ્યાતિ ૬૧ વધતે એકણિ લાભ બહ બીજે સમતા ભાવ
ન્ય હાનિ સંકરાંતિ મ ભાખ્યો જેહશરાય લઈ
સંક્રાતિ બેસવાની ઘડી ઉપરથી સુભિક્ષ, દુર્ભિક્ષાદિ ઝાન કરવું હોય તેને પ્રકાર દર્શાવ્યો છે. વર્ષ પ્રબોધમાં પણ આવું જ કહ્યું છે. જેમકે સંક્રાન્તિનાડો નવભિર્વિમિશ્રા
સપ્તાહતાઃ પાવભાજીતાશ્ચા સમર્ધમેકેન સમ દ્રિકન
શૂન્ય મહઈ મુન વદન્તિ સંક્રાન્તિની ઘડીઓમાં નવ ઉમેરી સાતથી ગુણવા, અને ત્રણથી ભાગ દે. જે ૧ વધે તો સમર્થ, ૨ વયે તે સમાનતા અને ૦ વધે તે મહઈ (મોંઘવારી) જાણવી. ૫૫
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
સકાતિનાં વાહન, વસ્ત્ર, ભેજન, વિલેપન, આયુધ, જાતિ, પુષ્પ
વગેરે જેવાય છે.
કરણ વાહન ઉપવાહન | વ
જન વિલેપન આયુધ જતિપુપ અવસ્થા
વસિંહ હાથી |
| ભાત, કસ્તુરી
શુંટી દેવ :
!
બેડી
બાલવી વાળ
ધોડો પીત દુધપાકી કેસર ! ગદા યુનાગ |
બેઠી
કલવા જૂઠ બળદ
લાલુભકા
ચંદન
ખ| ભૂત કાર
ઊભી !
કવાન 1
ફિક કંપક
|
| પક્ષી]કમળ
સુતી
| નર | હાથી
મર્દ ભરે લાલ | દુધ ગિરેચન ધનુષ | પશુ કતકો| બેઠી
વણિજ/પાડા, ઊંટ કાળું રહો અલતેતર | ગ | દૂર્વા
બેઠી
5. Tખક
છે
વિ|િ ઘોડો સિદ્ધ કાજ વિચિત્ર
(ભાલો)
1 ST બેઠી
અનેક
કળી
પાક્ષિત્રિમ બિલ્વ ઊભી
મ
કાજળ અંક વૈશ્યામાલ!
સુતી
નાગ બળદો રથ
નગ્ન થી | અગર
તલવાર
ગુલાબ સુતી
--
-
૨. સાકર
કસમી ઊભો
સંકાનિત કાળની આગળ પાછળની સેળ સાળ ઘડીએ તેને પુણયકાળ રહે છે. તેમાં નાન, દાનાદિક કરવાથી ઘણું
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
કપ
પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. જેઓના જન્મનક્ષત્રમાં સૂર્ય સક્રમણ થયુ હાય તેમણે અવશ્ય સ્નાન દાન કરવાં જોઈએ.
આદ્રાઁ પ્રવેશ
પ્રહર સંમ અથવા દે। યુહરી આદરા લાગે કાલ સઝાને મધ્યમ રચણી લાગત હીરસુગાલ ૯૬૩
આ ઉપર સૂર્ય પ્રવેશ થાય એ વર્ષના સચાગ જોવા માટે ઉત્તમાત્તમ કાલ છે. આદ્રોથી નવ નક્ષત્ર પર્યંત વર્ષોન સભવ રહે છે. પહેલા અને બીજા પ્રહરમાં આાં પ્રવેશ થાય તે અશુભ છે. જ્યારે ત્રીજા અને ચેાથા પ્રહરમાં કે રાત્રીએ આઈં એસે તે સારૂં ફળ આપે છે.
પાંચ વાર ફળ
શ્રાવણ ચૈત્ર માશિને જો થાએ પંચ વાર શિન દુક્ષ રવિ રાગ બહુ મંગળ નૃપતિ ભાર૯૬૪ પંચ શનિશ્ચર પંચ વિ પચે મંગળ હુતિ અન ધન જલ ક્ષય કરે અવર ચ્યાર શુભતિ ૯૬૫ કાઈ પણ મહોનામા પાંચ શન, પાંચ રિવ કે પાંચ મંગળવાર આવે તે અશુભ ફળ મળે છે. અન, જલ તથા ધનના નાશ થાય છે. જ્યારે સામ, મુધ, ગુરુ કે થુક્રવાર પાંચ હાય છે, તે માસ સારી જાય છે
શુક્ર ઉદય
પેષાં માઠાં ફાગુણાં વશાહાં આષાઢ શ્રાવણે ઉગ્યા ભૃગુ કરે દુરભિષ્મને વિલદાઢ ૯૬૬ ભાદ્રવ આસુ કાતીચે જેÛ મિગશીર ચૈત્ર ભગુ ઉમૈ જો હીમ કર્યું નિપજર્યું સરવર્યું બેત્ર ૯૬૭ મેષ સંકરાંત માલિણી વૃષ સંક્રાંત કુશાલિ મિ ખારહ સ ંક્રાન્તિ ભૃગુ શુભ અશુભ નિહાલી ૯૬૮
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રિયા રિસી ઉગે માલિનર રિસી ઉદયકુલાલિ ઈણિ પરિભ્રગુબુધ લેખાશુભ અશુભ નિહાલી ૯૬e
આથમતે ભૂગ ચૈત્ર સુખ શ્રાવણે અંન સુગાલ જે આણંદ આષાઢ જલ બાકી સહ વિકરાલ ૯૭૦ વિગ્રહ કાતી ફાગુણઇ પોહ માધ બહુ સીય ભાવને વૈશાખ બિડું પશુ પીડ સદીય ૯૭૧ પરજ પીડઇ આયઈ મગશીર નૃપતિ ભંગ અવરે મારો હીર કહઈ શુકનઈ નવ નવરંગ ૯૭૨
શુક ચતુષ્ક સમય અંધ શુ ચોકડા છેલ્યા જોતિષ માંહિ ભરણુ આદિ ચાર રિસી ચોપદ પીડા કહાઈ ૭૩ આદ્રા આદિ ચિહું રિસી છુટી વરસે મેહ મધા આદિ રિસી પાંચહું સગપણ દાખે છેહ ૯૭૪ સ્વાતિ આદિ ગણુ રિસી પ્રેમ જગાવે મૂલ પંચ રિસી જેષ્ઠા થી અંન ઉઠાવે ભૂલ ૭૫
ધાન ધાન ધનિષ્ઠાથી લિયો ભરણી જે નાઈ મષા ચિત્રા વિચી વેચી એતિષ હીર કઈ ૯૭૬
મેથ શાન ત્રિનાડી ચક એકણુ નાડો થશી ભોમ ગુરૂ આવે જે વૃતાંત તે તિણ દિવસે હીર કહૈ વરસે મેહ વિખ્યાત ૯૭૭
અક્રના ઉદયાસ્ત તથા નક્ષત્ર ચાર મુજબ ફલ નિર્દેશ છે આáથી દશ નક્ષને સ્ત્રી સંશક છે. વિશાખાથી ત્રણ નપુંસક છે અને મૂળથી ચૌદ નક્ષત્ર પુરુષ સંજ્ઞક છે.
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રાના નક્ષત્ર ચાર સંબંધમાં કહ્યું છે કેષત્રિક મળે ધાન્ય પ્રાધાં પંચક મળે ધાન્ય દેવમ એવ લહમી: ધાન્યવતાં સ્વાદ ભાર્ગવ ચારણ્યેષ વિચાર છે
નિષ્ઠાદિ છને સમુહ છે. અને સ્વાતિ, વિશાખા, અનુરાધાને ત્રિક સમુહ છે. શુક જ્યારે ધનિષ્ઠાથી ભરણું પર્યત કે સ્વાતિથી અનુરાધા પર્યત હોય ત્યારે ધાન્યના ભાવ મંદા રહે છે, તેથી તે વખતે ધાન્યને સંગ્રહ કરે. મઘાથી ચિત્રા સુધીના પાંચ નક્ષત્રના સમુહમાં જ્યારે શુક હોય છે, ત્યારે ધાન્યની તેજી હોય છે. તેમજ જેઠાદિ પાંચમાં પણ તેજ હોય છે. તેથી તે વખતે વેચવો. ધાન્યના સંગ્રહ વાળાઓને આમ કરવાથી લક્ષમી મળે છે. શુક્રના ચાર માટે આ ખાસ વિચાર છે. મેઘમાલામાં કહ્યું છે કે –
જે શ્રાવણમાં સિંહ રાશિ ઉપર શક આવે તો વરસાદ બંધ થઈ જાય છે. જે કદાપિ વરસે તે ઘણે વરસે છે. અને આસે તથા કાર્તિકમાં રેગ કરે છે. આ યોગ દર વર્ષા તુમાં અવશ્ય તપાસવા જેવું છે. નક્ષત્રના સંગથી શુક્ર કયા દ્વારમાં છે. અને તેથી કેવી વૃષ્ટિ થશે ? તે બધાને ગ્રંથાન્તરમાં ઘણે ઉલ્લેખ છે.
ગુરુ ત્રિરાશિ સ્પર્શ થાગ એક વરસ વિહં શસિયાં જે ફરસ કર જીવ તે તે વરસે સુહટ ઉપર વસુધા પાડઈ રીવ ૯૭૮
કેટલાક વર્ષો રોગ વૃશ્ચિક વષને ભેમ ગુરૂ જે આવે સમકાલ તે તુષ ધાન્ય સહ હવે જોતિષ એહવે ટાલ ૯૭૯ આાસલ હડ ભૂમિ સુત પુકે હાડ રાહ તે મહિયલ નર ભય ઘણે હાય આચિંતા વાહ ૯૮૦
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
- તિશિફળ અમાવાસ્યાને પગ તિને પૂરવા કનિકા ચિત્રાને અશલેશ મિલે અમાવસી ધાન તે અરધ ચઢે સુવિશેષ ૯૮૧ કુંભાં મીનાં અંતરે આઠમ રોહિણી હાઈ બિમણ ત્રિગુણ ચઉ ગુણ કવણ કવા જઇ ૯૮૨
ચિત્ર માસ ચિત્ર વદિ સુદિ એકમે શશી ગુરૂ ભૃગુ શુક્રવાર અવર સશુભકારીયા મત કર પણ વિચાર ૯૮૩
વૈશાખ માસ અષ્ટમી ચઉદશી ઉત્તરા જે હવઈ વદ વૈશાખ હીર કહે છે તે વરસ ધાન મણ હાઈ લાખ ૯૮૪ વિશાએ ઉજ્વલ પખે તૃતીયા સૂરજ જોઈ સાંજે ચાંદો ઉગશે સાચ કહેશી જોઈ ૮૫ ઉત્તમ ઉત્તર ચારીઓ માથે મધ્યમ કાલ જે શશી થાએ દાહિશે તે નિશ્ચેિ પડઇ દુકાલ ૯૮૬ અક્ષય ત્રીજે કૃત્તિકા આદ્ધ કરવા કાલ મૃગશીર આવે કાલ રાડ રહિણી મહીં સુગાલ ૯૮૭
જેઠ માસ જેઠ કૃષ્ણ પડવા તિથિ રવિ કૃષિ ગમે દિવ જેમ વ્યાધિ દુર્ભિમ્બ બુધે સુભિખ શશી ભૂગુ જીવ ૯૮૯ દેવ જોગે જે મંદ હવઈ તે જલ અંન નહિ ખીર છત્ર ભંગ પ્રજા ક્ષય જીણી પેરે જઇશ હીર ૯૮૯ જેઠાં અંતે અમાવસે રવિ આથમતે જોઈ બીજે ચંદો ઉગસે વરસા કહેશે સેઈ ૯૦
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
ke જે ઉત્તર તો ઉત્તમ માથે મધ્યમ કાલ સૂરથી શશી વામે રહે તો રેવ પડે દુકાલ ૯૧ જેઠી પૂનમ મૂલ શુભ પડિવા મધ્યમ જાણ બીજ નાશ હવઈ બીજ દિન એક સમે મહીનાશ ૯૯૨
અશાડ માસ આશાખ સુદિ બીજી નવમી નિરખી જોઈ સેમાં શુકાં સુરગુરો જલબંબારવ હાઈ ૯૩ રવિ તાતે બુધ શીયલ મંગલ વૃષ્ટિ ન હઈ કરમ સંજોગઈ શનિહવઈતો જીવઈ વિરલા કેઈ ૯૯૪
શ્રાવણ માસ શ્રાવણ વદિ પાંચમ દિને જો નવિ વરસે મેહ તે હલ જેને કવણ ફલ છેડે દાખે છેહ ૯૫
ભાદ્રપદ માસ ભાદ્રવ પાષાં મહા સુદિ જે તિથિ ઘટતી હાઈ તે તિથિ સંખ્યા માસ તે દુહિલો લંધે કઈ ૯૬
કાર્તિક માસ (દીવાળી વિચાર) કાતિ વદિ અમાવસે હરવાર રિસી સ્વાતિ આયુષ્માનહ ચોમાસું મિલતે હેઈ ઉતપતિ ૯૭ X X
X ચિંતવી મન પ્રક્ષેપ ધરી સતર સગવીસ ૫ઇતીસ હઈ પઈલાલે તેનીસ તર ધરહ ભાગ સંખ્યા ગણી સહી ૯૯૮ રાશિ વૃશ્ચિક ચોથીય તિથિ રિસી અભિચ ગુરુવાર જીણુ વરસે તે હર કહૈ માસે કાતિ સાર ૯૯૯
ત્રિનાડી ચક્રમાં એક જ નાડ ઉપર ચંદ્ર મંગળ અને ગુરુ જે દિવસે થાય તે દિવસે ખુબ વર્ષા આવે છે.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ આ નાડીક સપકારે કરવું, અને તેમાં અશ્વિન્યાદિનક્ષત્રો લખવાં. આગળ જણાવાઈ ગયું છે, કે રાગ પ્રશ્નમાં નાડી ચક કેવી રીતે બનાવવું, વિવાહમાં નાડી ચક કેવી રીતે બનાવવું અને વર્ષો પ્રશ્નમાં કેવી રીતે બનાવવું? મિત્રા મેત્રી અશ્વિની કૃતિ આદિ વિવાહ વરસાઈ આ ગિણે રોગી રવિ રિખ દા. જે કે આ ગાથામાં વર્ષ પ્રશ્નમાં આદિ ગણવાનું જણવેલું છે. પરંતુ સર્પચક્ર તથા લેખ્યમાધિન્યાદિત્રિનાડિકમ નવનંદ નવક્ષણ સ્વર્ગપાલાલભૂમિષ છે એકના ડીસ્થિતાઃ સર્વે કરા: સૌમ્યાશ્વ ચરા: સો વૃષ્ટિ વિજાનીયાટ્યભૂત જલમાર્દિશત છે સ્વર્ગનાડીગતાઃ ક્રૂર: સૌમ્યાઃ પાતાલચારગા: તવૃષ્ટિર્જાયતે તત્ર ક્ષિપ્ર તેયં સમુદ્રગમ ત્રિનાડી ચક્ર આ 1 –ક્ષા સ્વર્ગ ભ | મ | ફ | | ચિ! અનુ - ધ ઉભપાતાળ ફ | આ | મ | સ્વામી વિ થિ-વા | 2 | મિ