Book Title: Chakravarti Bharat
Author(s): Jaybhikkhu
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004516/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali gavata Gratadeva - jayabhikhkha OOO of a 'SHA dora Jain Educationem Copate & Personal use only ainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali : - : E : : kadI Si : cakravatI bharatadeva jayabhikhkha di C che 5 dI mi., * : ka bhA. 1 ) sarakAra www . - ma zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13bI, caMdranagara sosAyaTI, amadAvAda-380007 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jaybhikhkhu Janmashatabdi Granthavali Chakravarti Bharatdev A Gujarati Historical Novel by Jaybhikhkhu Published by Shri Jaybhikhkhu Sahitya Trust, Ahmedabad-380007 (c) sarva hakka lekhakanA ISBN : 978-81-89160-73-9 pAMcamI AvRtti jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali ogasTa, 2008 * pR. 14 + 218 kiMmata : rU. 130 prakAzaka kumArapALa desAI (mAnad maMtrI) zrI jayabhikhu sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhuM mArga, pAlaDI, amadAvAda-380007 karI de rokANakAro to mukhya vikretA gUrjara ejansIjha gujarAta vizvakoza TrasTa ratanapoLa nAkA sAme, 51/2, ramezapArka sosAyaTI gAMdhI mArga, vizvakoza mArga, usmAnapurA, amadAvAda-380 001 amadAvAda-380013 phona : 2214 9660 phona : 2755 1703 AvaraNacitra : rajanI vyAsa mudraka : kriSnA grAphiksa,999, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadavAda-380013 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aryA zilpa-sthApatyanI UMDI sUjha sAthe Abu, rANakapura ane bIjAM tIrthadhAmono jIrNoddhAra karI advitIya vArasAne jALavI rAkhanAra, gujarAtanA sapUta zAha sodAgara, udyogakSetre gAMdhIjInA TrasTIzIpanA Adarzane caritArtha karanAra, rASTranAM zikSaNa, saMskAra ane vepAraudyoganA kSetre AgavuM yogadAna karanAra ane e sarvathI vizeSa satya, nyAya ane sadAcAranAM mUlyonI ijjata karanAra zreSThIvarya zrI kastUrabhAI lAlabhAI tathA A bhavya paraMparAne samuvala rIte vikAsanA paMthe laI janAra ane varSo sudhI zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhInI dhurA saMbhALIne tIrthoddhAranAM kAryo karanAra temaja zaikSaNika, sAmAjika ane sAMskRtika saMsthAonA mArgadarzaka evA sneha, sAdAI ane AbhijAtya dharAvanAra zreSThIvarya zrI zreNikabhAI kastUrabhAIne sAdara Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali navalakathA 1. vikramAditya hemu 2. bhAgyanirmANa 3. dilhIzvara 4. kAmavijetA 5. premabhakta kavi jayadeva 6. bhagavAna RSabhadeva 7. cavartI bharatadeva 8. bharata-bAhubalI navalikAsaMgraha 1. phUlanI khuzabo 2. phUla navaraMga 3. vIra dharmanI vAto bhAga - 1 4. vIra dharmanI vAto bhAga - 2 5. mAdare vatana caritra 1. bhagavAna mahAvIra 2. jayasiMha siddharAja 3. mahAmaMtrI udayana 4. maMtrIzvara vimala kizora sAhitya 1. hiMmate mardA 2. yajJa ane iMdhaNa 3. mAIno lAla 4. jayabhikhu vArtAsaurabha bALakizora sAhitya 1. bAra hAthanuM cIbhaDuM 2. tera hAthanuM bI 3. prANI mAro parama mitra-1-2 4. nItikathAo - 1-2 bALasAhitya 1. dIvA zreNI (pa pustikano seTa) 2. phUlaparI zreNI (pa pustikano seTa) jaina bALagraMthAvali 1. jaina bALagraMthAvali bhAga - 1 (10 pustikAno seTa) 2. jaina bALagraMthAvali bhAga - 2 (10 pustikAno seTa) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya jhiMdAdilIne jIvana mANanAra ane mAnavatAno madhura saMdeza ApatuM sAhitya sarjanAra zrI jayabhikhkhunA janmazatAbdI varSe 'zrI jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali'nA upakrma A graMtha pragaTa karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. zrI jayabhikhkhue samagra jIvana kalamanA khoLe vyatIta karyuM hatuM. mAnavamUlyo, rASTraprema, nArIsanmAna ane sarvadharmasamabhAvanI bhAvanA dharAvatI 297 jeTalI nAnI-moTI kRtionI emaNe racanA karI hatI ane gujarAtanI janatAnA hRdayamAM sneha ane AdarabharyuM sthAna meLavyuM hatuM. emanA jIvanakALamAM muMbaI ane kolakAtA jevAM zaheromAM emanI SaSTipUrti nimitte sanmAnanA kAryakrmo yojAyA hatA. e pachI emanA mitroe emane sArI evI 2kamanI thelI arpaNa karavAno vicAra karyo, paraMtu paitRka saMpattino asvIkAra karanAra jayabhikhkhu samAjanI saMpattino svIkAra kare kharA ? emaNe sanmAna svIkAryuM paNa ekaThI thayelI rakamanI thelIno asvIkAra karyo. Ayojakone e 2kama savinaya parata karI. AthI sahu mitroe maLIne prajAne jJAna sAthe sAhitya dvArA mAnavatAno saMdeza maLe te hetune lakSamAM rAkhIne 'zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa'nI sthApanA karI. Ama emanA samayamAM sthapAyela jayabhikhkhu sAhitya TrasTa satata sAhityika ane sAMskRtika pravRttio karatuM rahyuM che. A TrasTa dvArA samAjamAM mAnavatAnA ucca saMskAra prere tevAM ekaso jeTalAM pustakonuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. jayabhikhkhunA avasAnanI prathama puNyatithie prAraMbhAyelI jayabhikhkhu smRti vyAkhyAnanI paraMparA amadAvAda uparAMta muMbaI ane bhAvanagaramAM cAlI rahI che. A zaheromAM sAhityakAro ane ciMtakoe jayabhikhkhunA sarjananuM smaraNa karavAnI sAthosAtha koI sAhityika viSaya para vaktavyo ApyAM che. mAnavatAnAM mUlyone jagADatI sAhityika kRtine ke mAnavakalyANanI pravRtti karanArane jayabhikhkhu evaoNrDa enAyata karavAmAM Ave che. caMdravadana mahetA jevA sAhityakAra ke zrI araviMda maphatalAla jevA sevAparAyaNa vyaktine A evaoNrDa arpaNa ka2vAmAM AvyA che . pUrvasnAtaka kakSA, anusnAtaka kakSA ane sAhityarasiko mATe prativarSa yojAtI nibaMdhaspardhAmAM sarerAza traNeka hajAra nibaMdho Ave che. tejasvI vidyArthIone jayabhikhkhu smRti caMdraka ApavAmAM Ave che. gujarAta yunivarsiTImAM ane bhAvanagara yunivarsiTImAM snAtaka kakSAe gujarAtI viSayamAM prathama sthAna meLavanAra tathA uttara gujarAta hemacaMdrAcArya yunivarsiTImAM anusnAtaka kakSAe 'bhAratIya sAhitya' viSayamAM prathama AvanAra vidyArthIne jayabhikhkhu caMdraka enAyata karavAmAM Ave che. A saMsthA dvArA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbAlavRddha hoMze hoMze vAMce evI saMskArapreraka anupama graMthAvali, vimala graMthAvali, vidyAdIpa graMthAvali ane kamala graMthAvalinuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. vRddha, apaMga ane azakta lekhakane emanuM svamAna ane gaurava jALavIne Arthika sahayoga ApavAmAM Ave che. AvI rIte zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa dvArA anekavidha pravRttio thAya che. 1991mAM A TrasTanA rajatajayaMti varSanI paNa moTe pAye ujavaNI karavAmAM AvI hatI ane atyAre jayabhikhkhuM janmazatAbdI varSa nimitte gujarAtI sAhitya pariSada zrI rAjasobhAga satsaMga maMDaLa, sAyalAmAM yojelA sAhitya-satra samaye e sthaLane "jayabhikhkhuM nagara' nAma ApavAmAM AvyuM temaja jayabhikhkhanA jIvana ane kavanane anulakSIne eka beThakamAM judA judA vidvAnoe vaktavyo ApyAM hatAM. amadAvAdanA TAgora thiyeTaramAM, bhAvanagaranA zrI yazavaMtarAya nATyagRhamAM tathA muMbaInA zrI biralA mAtuzrI sabhAgRhamAM jayabhikhkhuM janmazatAbdI utsavanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. A prasaMge jayabhikhkhanA graMthonuM prakAzana, jayabhikhkhanA sarjana vize vidvAnonAM vaktavyo temaja jayabhikhkhuM likhita baMdhana ane mukti' nATaka prastuta karavAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM. jayabhikhunI janmazatAbdI nimitte "jayabhikhkhuM : vyaktitva ane vADmaya' aMgeno pri. naTubhAI Thakkare lakhelo graMtha uparAMta 'jIvanadharmI sAhityakAra jayabhikhkha e vize zrI praphulla rAvala likhita pustikA paNa prakAzita karavAmAM AvI. jayabhikhkhanA vipula sAhityasarjanamAMthI emanI mahattvanI navalakathAo, TUMkI vArtAo, caritro, dharmakathAo ane bALasAhitya prakAzita karI rahyA chIe, jethI jayabhikhunuM utkRSTa sAhitya gujarAtanA sAhityarasikone upalabdha thaze. jayabhikhu zatAbdI graMthAvali dvArA jayabhikhunI maulika sAhityasRSTi ane tejasvI kalamano AsvAda bhAvakone mANavA maLaze. 2008 TrasTI maMDaLa zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanuM nivedana (prathama AvRtti vakhate) 'bhagavAna RSabhadeva' pragaTa thayA pachI, ghaNe vakhate, ane aneka mitronI mAgaNI pachI cakravartI bharatadeva' pragaTa thAya che. A vilaMba mATe anya kAryavyavasAya uparAMta jALAvALAmAM gUMthAyelA, ati camatkArI banI gayelA, zvetAMbara ane digaMbara graMthomAM kaMIka bhinna bhinna rIte sacavAyelA bharatadevanA jIvanacaritrane suspaSTa ne manovaijJAnika rIte rajU karavAnI mahenata ne mUMjhavaNa paNa javAbadAra che. mArA sAhityanuM nirmANa-dhyeya moTe bhAge AjanA 'tarka-pradhAna ane zraddhAalpa' samAjane ane navI UgatI taruNa peDhIne game ane prere tevuM sAhitya racavAnuM che. huM mAnuM chuM ke prathama preya thavAnuM ne prAnte zreya karavAnuM sAcA sAhityanuM dhyeya hovuM joIe. dharma-bhaMDAranAM amulakha javAhirone navalanA svarUpamAM khaDAM karavAmAM mArA A ane A pUrvenA yatnane aneka jaina-jainetara vAcako taraphathI vadhAIo maLI che. e vadhAIoe mane protsAhana ApyuM che. anekoe TIkAo paNa karI che, eNe mane marmagrAhI thavA preryo che. thoDA lokoe kaMI kaMI kahyuM - lakhyuM che, teoe mane rasa, kalpanA ne raMgamAM sAva taNAI jato bacAvyo che. sahuno huM AbhArI chuM. sUrajamAM paNa kalaMka zodhanAra buddhine kalaMka maLI 2he, to pachI mArA jevo sAmAnya jana koNa ? paNa jo koI haMsa A sAhityane tIre nIra-kSIra nyAye Avaze, to pANI pANI aLaguM karI manabhAvatuM thoDuMghaNuM dUdha avazya ArogI zakaze, eTalI khAtarI ApuM chuM. bharatadeva lakhatAM lakhatAM sudIrgha thavAthI ene be khaMDamAM vaheMcI nAkhyuM che pahelo khaMDa digvijayano, bIjo bhAga Atmavijayano.' A pustakane eka puNyAtmA ne udAracetA sAdhujananI TUMkITaca prastAvanA lAdhe che, e kharekhara lekhaka-vAcaka ubhayanuM subhAgya che. suprasiddha sthAnakamArgI munivara (mAre mana sthAnakamArgI nahIM paNa mokSamArgI munivara), kavivara pU. upAdhyAya zrI amaracaMdrajI mahArAjano ane mAro paricaya sAva tAjo ja che. paNa teozrInA paricaya pachI jANavA maLyuM ke mArA sAhitya sAtheno teozrIno tathA teozrInA sujanamunimaMDaLano + bharatadevano uttarArdha : "bharata-bAhubalI'ne nAme pragaTa thaI gayo che. ze Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya jUno che. teozrIe mArA sAhityane sadA prazasyuM che ne dhanyatAnAM amI pAyAM che, e mATe huM teozrIno RNI chuM. vizeSamAM, A pustaka eka saMmAnya vyaktine arpaNa thAya che. arpaNapatrikA ghaNI vAra arthapatrikA banI jAya che, paNa meM mArA sAhityamAM tevo lobha kadI sevyo nathI. potAnA AtmamAMthI janmelI kRti to AtmIya jana vA guNazALI adhikArI janane ja arpaNa thavI joIe, ane te paNa niHsvArtha bhAve. evA bhAve A kRti eka adhikArI sujanane arpaNa karI che. tAjetaramAM ja zrI rANakapura ane girirAja Abuka paranAM delavADAnAM derAM nIrakhavAno prasaMga maLyo. emAM rANakapuranA devamaMdire mAruM citta khUba ja AkarSita karyuM. hiMdanAM benamUna sthApatyomAMnuM e eka bhAsyuM. e jIrNazIrNa sthApatyano hAlamAM ja jIrNoddhAra thayo che. jIrNoddhAra to ghaNA thayA che ne thAya che, paNa e joIne ema ja icchA thaI jAya che, ke AnA karatAM to khaMDera ja rAkhyuM hota to sAruM thAta ! paNa zrI rANakapura tIrthano thayelo jIrNoddhAra ne Abu.delavADAnAM derAMno thato jIrNoddhAra joIne mana kharekhara prasanna thaI gayuM. jUnA sadaMzone rakSavAnI kALajI ne navI kArIgarIne emAM Ameja karavAnI AvaData apUrva lAgI. zilpavijJAna ne kalAsauMdaryabharI koI AMkha enA para satata pahero rAkhI rahelI mane jaNAI. delavADAnA jIrNoddhAramAM bAdazAhI rakama kharcavAno zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIe niradhAra karyo che, ne emAMnA keTalAya lAkha kharcAI paNa gayA che. rANakapuramAM paNa keTalAya lAkhanuM kharca thayuM che. A rIte jainonA balka bhAratanAM kalA, zilpa ne udAra dharmabhAvabharyA bhavya bhUtakALanI apUrva rakSA thaI rahI che. A sarvanuM sarvaprathama zreya zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAIne ghaTe che. emanI jIrNoddhAra vizenI jhINavaTabharI daSTi, prAcIna kaLA vizeno khyAla ne tIrtharakSAnI tamannA - A sarvee mAruM mana ApyuM che, e adyatana chatAM purAtana daSTine mArA mane prazaMsI che ne e kAraNe A pustaka teozrIne vagara rajAe arpaNa karyuM che. hiM. vaizAkhI pUrNimA, saM. 2009 - jayabhikhkhuM *** bIjI AvRttimAM nahivatuM sudhAro karyo che. bAkI punarmudraNa ja che. tA. 15-8-61 - jayabhikhkha * maMtrIzvara vimala' A nAmanuM A ja lekhakanuM pustaka juo. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savAI sAhityakAra jayabhikhkhu keTalAka lekhako evA hoya che jemanAM lakhANomAMthI jIvananAM mUlyo ApoApa UpasI Ave che. keTalAka lekhako evA paNa hoya che je potAnA vaktavyamAMthI jIvananAM mUlyo upasAvI Ape che ane bIjA keTalAka evA paNa hoya che jemanI kRti pote ja mUlyarUpa hoya che. 'jayabhikhkhu' prathama prakAranA lekhaka hatA. te jIvanadharmI sAhityakAra hatA. teo gaLathUthImAM dharma ane tenAM mUlyo laIne AvyA hatA paNa temanI dharmanI vyAkhyA vizALa hatI. vanane TakAvI rAkhanAra baLa tarIke temaNe dharmane joyo hato ane tethI emanI vArtAo, navalakathAo ane anya sAhityano viSaya dharma ke dharmakathA rahela che. tAttvika rIte joIe to koI dharma mAnavatAthI vimukha hoto nathI. mANasa teno upayoga ke arthaghaTana potAnI anukULatA mujaba mAnavadhAtaka siddhAMta tarIke ka2Ine kleza vahore che. 'jayabhikhkhu' jaina dharmanA lekhaka che ane nathI. che eTalA mATe ke zramaNa bhagavAna mahAvIranA upadezane ahiMsAnI vyApaka bhUmikA upara samajAve che ane teo jaina dharmanA lekhaka nathI tenuM kAraNa e ke jaina kathAvastumAMthI sAMpradAyika tattva gALI nAkhIne teo mAnavatAnI sarvamAnya bhUmikA upara tene mUkI Ape che. dA.ta., 'bhagavAna RSabhadeva'mAM mAnavadharmanuM Alekhana samAjane zreyaskara mArge dore tevuM che ane 'kAmavijetA sthUlibhadra'mAM jaina dharmanuM svArasya pragaTa karI batAvyuM che. te ja rIte 'vikmAditya hemu'mAM islAma ane 'premabhakta kavi jayadeva'mAM vaiSNava dharmanuM hArda samajAvyuM che. A prakArano abhigama gujarAtI lekhakomAM 'jayabhikhkhu'e darzAvyo che te AjanA binasAMpradAyika mAholamAM khAsa noMdhapAtra che. 'jayabhikhkhu'nI vArtAonAM zIrSaka vAMcIne koIne ema lAge ke te dharmaupadezaka che; paraMtu temanI kalamamAM joza che eTalI ja citrAtmakatA che. AthI temanI vArtAo bALako, kizoro ane prauDhone paNa game che. sarasa ane sacoTa kathanazailI bhAvakone suMda2 2sabharyuM sAhitya vAMcyAno AnaMda Ape che. temaNe lakhelI 'vikmAditya hemu', 'bhAgyanirmANa', 'dilhIzvara' vagere aitihAsika navalomAM vakhaNAyelI premabhakta kavi jayadeva' che. vaiSNava saMpradAyane bAdhaka na 9 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIvaDe ane premalakSaNA bhaktine pUro nyAya maLe e dRSTie emaNe kavi jayadevanuM pAtrAlekhana karyuM che. jayadeva ane padmAnA premanuM temAM kareluM nirUpaNa temanI sarjanazaktinA viziSTa unmeSarUpa che. temaNe kizorone masta jIvanarasa pAya evI "javAMmarda" zreNInI sAhasakathAo ApI che, je ApaNA kizorasAhityamAM kImatI umerArUpa che. temanA saMkhyAbaMdha vArtAsaMgrahomAM "mAdare vatana', "kaMcana ane kAminI', yAdavAsthaLI", "pArakA gharanI lakSmI", "premapaMtha pAvakanI vAlA", "zUlI para seja hamArI' vagere saMgraho dhyAnapAtra che. jemAMnI utkRSTa vArtAono saMcaya have prasiddha thaI rahyo che. temanI TUMkI vArtA lakhavAnI paddhati sIdhI, sacoTa ane kathanapradhAna hoya che. vArtAkAra tarIkenI temanI bIjI viziSTatA jUnI paMcataMtra zailImAM temaNe lakhelI jaina, bauddha ane hiMdu dharmanI prANIkathAomAM pratIta thAya che. dIpakazreNI ane ratnazreNI paNa lokapriya thayelI che. jaththo ane guNavattA baMnemAM "jayabhikhkhanuM bALasAhityakSetre pradAna mAtabara che. sacoTa saMvAdo, suMdara takhtAlAyakI ane ucca bhAvanAdarzanane kAraNe emaNe lakhelAM nATako reDiyo ane raMgabhUmi upara saphaLa prayoga pAmela che. temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM nigraMtha bhagavAna mahAvIra' nAmanuM caritra ApeluM che. zailInI saraLatA, vigatonI pramANabhUtatA ane vastunI bhavyodAtta prerakatAne kAraNe e kRti uccakoTinI sAhityika pratiSThA pAmelI che. jayabhikhkhanA vipula sAhityasarjanamAMthI cayana karIne emanuM utkRSTa sAhitya navA rUpe prakAzita thAya che, teno AnaMda che. dharma jIvanavyApI havA che. tene kalAnI moralImAMthI phUMkavAnI phAvaTa bahu thoDA lekhakomAM hoya che. "jayabhikhkhuM" e kArya prazasya rIte bajAvI zakyA hatA. aneka sAMpradAyika saMketone temaNe potAnI sUjhathI buddhigamya banAvI ApyA che. dharmakathAnA khokhAmAMthI lekhakanI dIptimaMta sauSThavabharI kalpanA vRttionA saMgharSathI bharapUra prANavaMtI vArtA sarje che ane vividharaMgI pAtrasRSTi UbhI kare che. ApaNuM dharmakathAsAhitya preraka ane rasika navalakathA mATe keTalA moTA pramANamAM kAco mAla ApI zake tema Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che tenuM nidarzana munazInI navalakathAonI mAphaka jayabhikhunI paurANika navalakathAo paNa karI rahI che. jayabhikhkhanuM vyaktitva lohacuMbaka jevuM ane svabhAva TekIlo hatAM. te narmadanI paraMparAnA lekhaka hatA. vArasAmAM maLatI paitRka saMpatti na levI, nokarI na karavI ane lekhanakAryamAMthI je maLe temAMthI gujarAna calAvavuM e nirNayo temaNe e jamAnAmAM jyAre lekhakanAM lekha ke vArtAne puraskAra ApavAnI prathA baMdhAI na hatI tyAre karyA hatA. sAhasa, jhiMdAdilI, nekI ane vaphAdArInI vAto emanI pAsethI kadI khUTe nahi. temanA vyaktitvamAM paNa e guNo hovAthI temanuM snehI vartuLa moTuM hatuM. temano svabhAva paragaju hato. dukhiyAnAM AMsu lUchavAmAM temane AnaMda Avato. mAnavatAnA hAmI jayabhikhkhuM samartha sAhityakAra hatA paNa vyakti tarIke savAI sAhityakAra hatA. 2008 - dhIrubhAI ThAkara Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - je 1 che 8 x ra 33 41 % che pa8 5 zuM 05 ? 84 anukramaNikA mAnavatAnA sukAtA mola savI jIva karuM zAsanarasI bhuvanamohanA AtmasauMdaryano bhogI cakravartInAM cauda ratno pRthvInuM mAnacitra kavi ne ciMtakano janma jaMgalamAM maMgala pUrvasAgarano adhipati bharatanATyam 11. Apatti ke iSTApatti ? 12. uttarAkhaMDa 13. pleccha kula para vijaya 14. tamisAnAM dvAra kasoTI sahasa kamalinIono eka svAmI garva kiyo soI nara hAryo strIratna 19. nItizikSaNa 20. nami-vinami gharSaNa jAgyuM 22. atIndriya baLa 23. caudamuM ratna 24. gaMgAvihAra 25. ayodhyA yAda Ave che 26. dhanya nagara ! dhanya veLA ! 90 100 1 10 122 133 145 154 160 167 178 183 193 201 209 2 14 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 # cakravartI bharatadeva (bhagavAna RSabhadeva pachI AgaLa vadhatI navalakathA) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavatAnA sukAtA mola kalpataruono yuga AthamI gayo hato, bhogabhUminA divaso gaIgujarI banyA hatA. kaThina karmabhUmino yuga pRthvItala para potAnuM Adhipatya prasArI rahyo hato. e karmabhUminA yuganuM eka prabhAta plAna mukhazobhA sAthe UgatuM hatuM. niSphara heyA jevo vanapradeza sUko paDyo hato. nadIo gAtI nahotI. haraNAM ramatAM nahotAM. havA guMjArava karatI nahotI. paMkhIo killola karatAM nahotAM. vanarAjinA haiyAmAM AnaMdanA ogha UbharAtA nahotA. haiyA para hajAra maNano bojo lAvyo na hoya, tema vAtAvaraNa gaMbhIra hatuM. raDavuM sahaja hatuM. hasavuM duSkara hatuM. Ave vakhate sumeru parvata taraphathI AvatI moTI pagavATa para eka pravAsI cAlyo Avato hato. enA mastaka para lohanuM zirastrANa hatuM. paga para cAmaDAnAM upAna hatAM. kamara para vyAghacarmano kachoTo hato. deha para kurmacarmanAM vastro hatAM. snAyubaddha bhujAo para kaMkaNa hatAM. khabhA para dhanuSabANa hatAM. kamare kapANa hatuM. hAthamAM gadA hatI. ujjaDa enI mukhamudrA hatI - svajanone sadAne mATe vaLoTAvIne AvatA snehIjana jevI ! enAM vastro lIrA lIrA thaI gayAM hatAM. AkhA deha para dhULano bevaDo-trevaDo thara jAmyo hato. enA pracaMDa badana para seMkaDo ghA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayAnAM. seMkaDo ghA rUjhAyAnAM, vaLI tAjA aneka ghA thayAnAM ne vaLI koI koI ghA pAkyAnAM cihno dekhAtAM hatAM. enI AMkho vikarALa hatI, phATela hatI, bIdhela hatI. e netromAM dehapIDA karatAM savizeSa manapIDAnA paDachAyA ramatA hatA. pravAsI potAnA pravAsano jaladI aMta ANavA icchato hoya tema jaNAtuM hatuM. enA thAkelA paga vegathI cAlavA aphaLa yatna karatA hatA. jANe A pagavATa ananta hatI, keme pUrI thatI nahotI ! jANe eneya enuM darda raDavAnuM bAkI hatuM. A ja pagavATa parathI thoDA vakhata pahelAM A pravAsI potAnI maMDaLI sAthe AnaMdapUrvaka pasAra thayo hato. e vakhate e svaccha hatI, suMvALI hatI, suvyavasthita hatI; enI AjubAju AmrakuMjo ne jAMbunI vADIo hatI; isu ne vIhinAM khetaro hatAM, kUvA, vAva ne sarovaro hatAM; navANanAM nIrathI tarabatara nAnAM nAnAM grAmo, nagara, pura ne pATaNa vaselAM hatAM. pagavATathI dUra, adUra, sudUra vanakuMjo mAnavavasavATathI vyAkula hatI. ahIM vrajanI vATo hatI. ahIM gopanA vADA hatA. dhenu, naMdI ne vRSabha ahIM nirAMte caryA karatAM. puravadhUo ne gopastrIo gIta gAtI pharatI hatI. bALako pagavATane pagathAre besI jatA AvatA pravAsI saMghone nIrakhyA karatAM hatAM, ne ramyA karatAM. nirbhayatA cAre tarapha patharAyelI hatI. paNa e badhuM Aje bhUtakALano avazeSa banI gayuM hatuM. aneka narapuMgavonI caraNadhUlithI pavitra thayelI e pagavATa Aje zIrNavizIrNa paDI hatI. pravAsInA gAlamAM jevA khADA paDyA hatA, tevA khADAkhaDiyA pagavATa para paDyA hatA. pravAsInI avyavasthita dADhImUcha jevAM jhADajhAMkharAM tenA para paNa UgI nIkaLyAM hatAM. gAyonA vraja ne gopanI vAMsaLInA ThekANe vAghavarunI boDomAMthI lohItarasI DaNaka saMbhaLAyA karatI hatI. Azramone ThekANe aMdhArI khINo hatAM. vADIo veDAI gaI hatI, ne mAnava kaMkAlothI bharyA ghora vana prasarI gayAM hatAM. mAnavabALane badale bhoriMgabALa cAre tarapha ghumyAM karatAM. sAgaranI pALo tuTI jaIne pANI vahI gayAM hatAM, ne e jaMgyAe mRtyunI khINa jevA khADA paDyA hatA. je bhUmi saspezyAmalA hatI, te zApita bhUmi jevI sAva verAna paDI hatI. kAMTALAM jhADa para nAga hIMcakA khAtA hatA ne UMDI aMdhArI khomAM jherI gho AMTA detI hatI. 2 cakravartI bharatadeva . .......... . . . Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavajAta dIThI kyAMya kaLAtI nahotI. zikAranA sahelANIo, pazurakSako ne gopajanono avAja kyAMya saMbhaLAto nahoto. koI vAra pAtALamAMthI pRthvInA paDane cIrato hoya evo karuNa 2va Avato ne zamI to. koI vAra vanamAM bhUta hIbakAM bharIne rotAM hoya ema lAgatuM. pravAsI e dizA zodhavA yatna karato, paNa vyartha jato. eka veLAnI A suMdara pagavATanI manovyathAne manomana pIto hoya ema pravAsI vegabharyo cAlyo to hato. enI dRSTine A prabhAtI dRzyo dajhADatAM hatAM. A ja rastethI e eka divasa pravAse gayo hato ne e ja raste e Aja pAcho pharI rahyo hato. paNa be vacce keTaluM bhayaMkara parivartana ! jIvaMta sRSTi mRtyu pAmI hoya ne enuM zaba paDyuM hoya, e zabane mAMsakhAu gIdhaDAM cUMthavA AvatAM hoya ne khAudharAM vanecarone pUrato bhakSa na maLavAthI kAgAroLa karatAM hoya, evI bibhISikA sarvatra vyApelI hatI. re ! madhunI A bhUmi, mAdhuryanI A bhUmi, dAnanI A bhUmi, dayAnI A bhUmi, daivatanI A bhUmi, Ama akALe vidhavA jevI zrIhIna-zobhAhIna kAM banI beThI ! e sukhada divaso bhUlyA kema bhulAya ? jyAre eka parNakuTIthI strIo hAthamAM mahI laIne nIkaLatI, ne bIjI parNakuTIe jaIne tyAM ramatAM bALakone hoMze hoMze godamAM laI khavaDAvatI. e pAchI vaLatI tyAre eno pAlava navadhAnya ne navatRNathI chalakAyelo raheto. rasikAo e dhAnya pAtramAM mUkI, emAM jaLa nAkhI, agni para pakavIne rasavatI taiyAra karatI, ne rasiyAone jamADatI. navatRNa AMgaNAnI gAyane, naMdIne, vRSabhane nIratI. emane khavarAvatI khavarAvatI na jANe e pazunI sAthe kaMI kaMI saMbhASaNa karatI ! pazu mAnavanI bhASA samajatuM. mAnava pazunI bhASA jANato. Ama pazu paNa mAnavanI koTie pahoMcyuM hatuM, to mANasa devanI koTie kema pahoMcyo na hoya? e pradeza Aje zApita dha2A jevo ujjaDa paDyo hato. ahIM mAnavI to zuM, kALo kAgaDo paNa pharakato nahoto. pravAsInAM netro viSAda pI rahyAM. acAnaka eNe dUra dUra kaMI pokAra sAMbhaLyo. e pokAramAM maraNacIsanA othAra hatA. pravAsI Ubho rahyo. e dizAmAM daSTi doDAvI. ne eNe je dazya joyuM te kharekhara bhayaMkara hatuM. mAnavatAnA sukAtA mola * 3 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahADomAMthI ne kaMdarAomAMthI UDatA rIMcha jevA AkAro chalAMgo mAratA koI eka dizAmAM dhasI rahyA hatA. thoDI vAramAM AjubAjunI kaMdarAomAMthI pAMkhovALA vAgha jevAM prANIo nIkaLI AvyAM, ne mahAkAlanA mRdaMga jevo vikarALa zora macAvatAM e eka ja dizAmAM dhasI gayAM. mAnavInuM mana bahera mArI jAya, vahetuM rudhira sthira thaI jAya, cAlatA zvAsa thaMbhI jAya evI bhayaMkaratA e pokAromAM bharI hatI. kALo kakaLATa vyApI rahyo. gIdhaDAM eka zikAra para tUTI paDe ema e badhAM eka bhakSa para tUTI paDyAM hatAM. pravAsInA kadama thaMbhI gayA. enuM roma roma saLagI UThyuM. eNe potAnuM pracaMDa dhanuSa khabhethI utAryuM. dhanuSya para tIra caDhAvyuM. tyAM eka rIMcha nAsatuM-bhAgatuM tenA tarapha AvatuM dekhAyuM. nirAza zramita pravAsImAM A Akasmika ghaTanAe cetana pUryuM. holavAtA dIpaka jevA enA haiyAmAM parAkramanuM tela siMcAyuM. eno kaMTALelo cahero sajAga banyo. eNe kAna sudhI pratyaMcA kheMcIne dho2 20 sAthe tIra calAvyuM. tIra AbAda nizAna para gayuM. pelA rIMchane eNe gabaDAvI pADyuM. e rIMcha lathaDyuM, sAthe enA hAthamAMthI koI vastu paNa jamIna para gabaDI paDI. UM ! UMAM ! UMAM ! koI navajAta bALakanI cIso pravAsInA karNane sparzI rahI. e cIse enA vajahRdayane bhedI nAkhyuM. eno puNyaprakopa jhagI UThyo. pravAsI doDyo. pelA nAsatA rIMchane gaLAthI pakaDyuM. paNa re ! jANe eka rIMchamAMthI bIjuM rIMcha nIkaLIne nAsI gayuM ! jIva cAlyo jAya ne khoLiyuM paDI rahe tema enA hAthamAM mAtra rIMchanI khAla rahI gaI. pravAsI tarata samajI gayo. eNe jene pakaDyuM e to koI bIjuM jAnavara hatuM. eNe mAtra rIMchanI khAla oDhI hatI, e rIMcha na hatuM. pravAsI e jatA jAnavarane pakaDavA vegathI doDyo. peluM to chalaMga mAratuM, ghaDImAM pRthvImAM pesI jatuM, ghaDImAM jhADImAM alopa thaI jatuM, dUra dUra saravA lAgyuM. paNa pravAsI ema hAre tevo nahoto. eNe hAthathI jhaDapavAno prayAsa chAMDI dIdho. e Ubho rahI gayo. eNe bhAthAmAMthI bIjuM tI2 kADhyuM. ne nizAna lIdhuM. tIra nizAna para jaI beThuM ne peluM jAnavara gabaDI paDyuM. pravAsI doDato 4 : cakravartI bharatadeva Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM jaI pahoMcyo. gussAmAM ne gussAmAM pravAsIe potAnI kamara 52 2hela kRpANa kheMcI kADhyuM. jevo ghA karavA jAya che, evuM enI najare kaMI caDyuM. "are ! A to mAnavI ! mAnavI avadhya ! hatu dhutArA ! teM mane chetaryo !' ... pravAsI jANe manaazva para saMyamanI lagAma caDhAvato hoya tema kheMcAIne Ubho rahyo. enA ugra banelA manane e vArI rahyo : * mAnavI ! mAnavIe ja mAnavajAtanA naMdanavana jevA jIvanamAM Aga cAMpI ! icchA to thAya che ke ekeekane bhU pItA karI nAkhuM, paNa mArA svAmInI AjJA che H banatAM sudhI mAnavanI hatyA na karavI. mAnavamAM mahattA khIlavAnI pUrI zakyatA che ! pravAsIe kRpANa kamare bharAvI dIdhuM, pelA mANasane jorathI eka lAta mArI gabaDAvI dIdho, ne tarata pAcho pharyo. pagavATa pAse paDeluM bALaka karuNa svare raDI rahyuM hatuM. pravAsIe bALakane upADyuM, paNa tarata ja enI najara pelA ghaTanAsthaLa para thaI. tyAM hajI bhayaMkara kikiyATA cAlu hatA. pravAsIe kadama laMbAvyA. keTaluMka cAlyo ke enI najare tamAma dazya paDyuM. eka hariyALA khetaramAM vAgha ane rIMchanA AkAro ghUmI rahyA hatA. emanA eka hAthamAM hADakAMnAM zastro hatAM, moTI gadAo hatI, ne bIjA hAthamAM tAjA marelA mANasanAM aMgo hatAM. e madhunI jema rakta gaTagaTAvatA hatA, ne izunI jema hADakAM cUsatA hatA. sAthe sAthe AnaMdamAM nAcatA hatA. pravAsIne A dazya jotAM ja kamakamAM AvI gayAM. e nIce besI gayo. zuM e A dRzyathI sAva hiMmata hArI gayo ? nA, nA, ema to e lAhapuruSa hato. eNe vastra nIcethI kaMIka kADhyuM, kaMIka ghasyuM. tarata devatA jharyo. eNe potAnA bhAthAmAMthI keTalAMka tIra kADhyAM. e tIranA cheDA devatAmAM mUkI saLagAvyA, ne dhanuSa para caDhAvI pUratA baLathI ene havAmAM choDyAM. ja hAthamAMthI chUTelo zikArI bAja jema sIdho nizAna para jAya, ema tIra sIdhAM pelA AkAro para gayAM. vAgha ne rIMchanI gADha ruvAMTIne Aga lagADI tvacA bhedIne aMdara pesI gayAM. eka, be ne traNa, cAra pAMca ne cha, ema thoDAMeka tIra AvyAM, ne e AkAro kikiyArI karatAM nAThAM. becAra kSaNamAM to tamAmetamAma adRzya thaI gayA. pravAsI pelA raDatA bALakane laI e chUMdAyelA khetaramAM gayo. koI mAnavatAnA sukAtA mola * 5 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdarI para julama thayo hoya, ne eno kaMkuvaraNo deha ane suMdara kezakalApa astavyasta thaI gayo hoya, ema A dharA ne enI lIlotarI sAva chUMdAI gaI hatI. suMdarInA sohAganA kaMku jevuM rakta cAre tarapha chaMTAyeluM hatuM. pravAsInI AMkho dayArdra banI. pote A hAlatamAM zuM karI zake e vicAravA te kSaNabhara Ubho. 'sarvanAza !'kacaDAyelA ghAsanI nIce dabAyelo eka puruSa ekAeka Ubho - thayo - masANamAMthI maDuM khaDuM thAya ema. pravAsI te mANasane joI kSaNabhara zokAgAramAM DUbI gayo. bIjI paLe AgaLa vadhyo ne puruSane Teko Apyo. puruSe Teke Teke thoDuM cAlIne ghAsamAM rahelI bakholo eka pachI eka tapAsI. e bakholomAM chupAI javAnI pUrI sagavaDa hatI. puruSe pharI pharIne bakholo tapAsI. bemAMthI be nAnAM bALaka maLI AvyAM. bIjI badhI bakhola khAlI hatI. bacyo ! mAtra huM bacyo ! maDAne mAthe vIjaLI na paDI ! bAkI badhA sApha ! re ! mane koI mArI nAkho ! mane koI bharakhI jAo !' puruSa pravAsInA kRpANane aDIne potAnA hAthathI potAnI garadana uDAvI devA vInavavA lAgyo. 'A rahyuM tamAruM eka bALaka !' pravAsIe potAnA hAthamAM raheluM bALaka batAvyuM. zuM karuM bALakane laIne ? e bALakathI to A julama varase che. A hatyArAone strI ne bALakano khAsa khapa che. game teTalAM chupAvIe toya gaMdhe gaMdhe khoLIne laI jAya che. hAya re ! mAruM satyAnAza vaLyuM !' puruSa hiMmata hArIne rovA beTho. pravAsIe enI pAse besI khUba dilAso Apyo, pelAM traNa bALakonI saMbhALa levA Agraha karyo. dhIme dhIme pelA puruSanuM haiyuM UghaDyuM : o pravAsI bhAI ! huM jIvuM chuM ja hiMmatane laIne ! ahIM vaselAM vipula nagaro kyAM gayAM ? ahIM kevuM verAna banI gayuM! A jotAM haiyuM phATI jAya che. jaMgalano mane sAda paDe che. paNa eka mahApuruSanI yAda mane pharI jaMgalajIvana tarapha jatAM roke che.' 'e mahApuruSa koNa ?' bhagavAna RSabhadeva ! Aha, e kALa dhanya che !' mRtyunmukha mAnavInA 6 * cakravartI bharatadeva del I be prim ... ! = = Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiyAmAM ATalA zabdo bolatAM utsAhano saMcAra thayo. eNe kahyuM: "e nAmamAM na jANe zo jAdu che ? na jANe emAM kaI amara saMjIvanInA kUpA che ! kizora avasthAmAM ahIM thaIne e pavitra caraNo aSTApade gayAM hatAM. eka ja rAta ahIM rokAyelA. eka ja rAta, rAtamAMya eka prahara ! praharamAM vAtacItanI paLa to ekabe ! e ekabe paLamAM amane jIvana ApyuM, navA saMskAra ApyA vagara kahyuM ane emanA sevaka banI gayA, ame pazu pALyAM, navANa gALyAM, ghara sthApyAM, khetara kheDyAM, agni pUjyo, navAM lagna racyAM, navAM kuLa sthApyAM. hajAro yojana sudhI ame bhagavAna RSabhadevanI ANa vartAvI ! eka ajaba jIvana ame jIvavA lAgyA.' 'to pachI A kALo kera kema varyo, bhAI ?" na jANe viM kyAMthI AvyuM? paNa sRSTimAM jema gAya jevuM premALa tattva che, ne e ja sRSTimAM vAgha jevuM hiMsaka tattva paNa che, ema mANaso paNa be prakAranA lAge che. vAgha jevA nirudyamI ne nirarthaka hiMsAzokhIna vargane nALiyeranA vRkSa para thatA zrIphaLa karatAM kumaLAM mAnavamastakanuM zrIphaLa vadhu gamyuM, khetaramAM UgatA akSata karatAM mAnavInA jIvatA nakha ene vadhu A, mATInI khANonA rUpALA raMga karatAM mAnavaraktanA raMga suraMga lAgyA. e varga dabAyelo hato tyAM sudhI sIdho cAlyo, paNa jyAM enI prabaLatA thaI ke pharI e jaMgalajIvana tarapha cAlyo gayo. rAte gAma saLagAvavA lAgyo. bALakone zekIne khAvA lAgyo. strIone upADI javA lAgyo. samUhajIvana akAruM thayuM. vaselAM janapado UkhaDI gayAM. evA vakhatamAM khetI to koNa kare? khetI karanAranI salAmatI keTalI ? madhapUDo joI madha lenAra jema doDe, ema A mAnavabhakSako koI gAma ke khetara vaseluM joI bhakSane mATe tyAM trATakavA lAgyA.' "to pachI tame A pravRtti cAlu kema rAkhI? tamAre salAmata sthaLe cAlyA javuM hatuM ne ! pravAsIne A mAnavI vize Azcarya thayuM. e jokhama jANyA chatAM jokhamamAM jIvanAro javAMmarda dekhAyo. meM pratijJA lIdhI hatI : je divase bhagavAna RSabhadeva ahIMthI gayA, e divase emanA dehane to sparzI na zakyo, paNa emanI caraNadhUline mAthe caDAvIne vrata lIdheluM ke bhagavAna, tArI zikSA mAnIza, tArA saMskAra svIkArIza, teM ApeluM navajIvana prANAte paNa jIvIza ne prANAte paNa eno pracAra karIza !' mAnavatAnA sukAtA mola 7 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanya ! dhanya ) pravAsInuM haiyuM ekadama khIlI gayuM. eNe kahyuM : mahApuruSa ! huM bhagavAna RSabhadevano senApati suSeNa chuM. pRthvInI parakammA karIne Avyo chuM. je joyuM ethI jIvatara bhAre bhAre lAge che. mane garva hato ke huM bhagavAna RSabhadevano sAco sevaka chuM. varSo sudhI emanI sAthe khabhA milAvI ghumyo . tArI vaphAdArI joI - dehasparza paNa nahi, caraNadhUlinA sparzanI khumArI joI - mAruM abhimAna cUracUra thaI jAya che. dhanya ! dhanya ! mahApuruSa !' 'tamArA dhanyavAdane zuM karuM? huM mArA svAmI kAje kaMI karI na zakyo. mArI vANI vRthA thaI. re ! evI ghora nirAzA sAthe mAre maravuM rahyuM. senApatijI ! pabhu gayA ne emano pratApe gayo. prabhue Ama ekAeka rAja choDavuM joItuM nahotuM. joke evA mANase je karyuM haze e ThIka ja karyuM haze. bhAI ! bhagavAnane praNAma !' "mahApuruSa ! DAhyA mANaso eka dIvo holavAya e pahelAM bIjo pragaTAvIne jAya che. emaNe rAjakumAra bharatane ayodhyAnI gAdI para sthApyA che. huM temanI vatI pRthvacaryA karavA nIkaLyo hato. Apane bharatadevane kaMI saMdezo Apavo che ?" 'eTalo ja saMdeza : pitAjIe saMskAra vAvyA, mAnavatAnA mola pakavyA, to e sukAya nahi, veDAya nahi, surakSita rahe, mATe bharatadeva eka suvyavasthita zAsana sthApe ! pRthvI para to maccha-galAgala jevuM yugothI cAlyuM AvatuM. sabaLo nabaLAne paDe. RSabhadeve emAM parivartana ANyuM. bhAratadevane kahejo ke pRthvIne majabUta hAthe zAsita kare. nabaLAnuM rakSaNa ne sabaLAnuM niyamana kare. huM to A cAlyo ! jaya bhagavAna vRSabha.4 !?* eTaluM bolatAM e puruSa DhaLI paDyo. enuM prANapaMkheru UDI gayuM. pravAsIe prema ne Adara sAthe ene pRthvInA peTALamAM suvADyo. bhagavAna vRSabhadhvajanA A anAmI paNa aNanama sevakane sadAnI zAMta nidrA ApatAM senApati suSeNa jevA lohapuruSanuM haiyuM paNa dravI gayuM. madhyAha thaI gayo hato. pravAsIe traNa traNa navajAta zizuonA boja sAthe pravAsa AgaLa dhapAvyo. * bhagavAna RSabhadevanuM bIjuM nAma vRSabhadeva athavA vRSabhadhvaja che. 8 cakravartI bharatadeva Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savI jIva karuM zAsanarasI ayodhyA nagarInA siMhAsana para ArUDha thayelA mahArAjA bharatadeva Asana parathI ardhA UMcA thaI gayA. aSTamInA caMdra jevA mahArAjA bharatadevanA lalATa para aSADhanI vAdaLIo jevI gADha rekhAo ekAeka paMcAI AvI. emanA mastaka para rahelI kalagI thara thara kAMpI rahI. pRthvI para pralayakArI rava jAgyo hoya ema emanA kaMThamAMthI zaMkhanAda saravA lAgyo. sadA zAnta rahetAM netro eka vAra Atmanimajjana mATe biDAI gayAM, ne trinetranI bhayaMkara lAlI sAthe ekAeka UghaDI gayAM. pRthvInI parakammA karIne Avela senApati suSaNa aMjali racIne sAme Ubho hato. eNe je vartamAna ApyA hatA, teNe rAjA bharatadevanI cittazAMtimAM bhAre vikSepa nAkhyo hato. pAtranA samasta vizvanuM pAna karIne mahAzaktimAna zaMkara jema oDakAra khAya, tema senApati suSeNe potAnA nivedananA prAntabhAge eTaluM kahyuM : "mahArAja ! mAnavatAnA mola sukAvA lAgyA che. jyAM bIja-vapana thayuM hatuM. tyAM dharA ujajaDa banI che. ne sIMcelI dharA jyAre ujjaDa banI che, tyAre verAna dharAnI to vAta ja zI karavI ? prabhu ! tame zAsana sthApo ! saMskAranI rakSA kAje, saMtAnanI rakSA kAje, saMsthAnanI rakSA kAje zAsana sthApI. zAsana na Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAne tene zikSA karo. o bhagavAna RSabhadevanA parAkramI putra ! vasaMta Rtu pRthvItalane pAvana kare ema Apa pRthvI para diggavijaya sAdhI dharAtalane pAvana karo. pharI kahuM chuM ke zAsana sthApo. Apane pagale pagale hiNAyeluM jIvana navajIvana banI pAMgaraze, vihvaLa mAnavatA nirbhaya banaze, suSupta mAnavatA jAgI jaze." rAjA bharatadevanAM netro pharI vAra Atmavimarza mATe biDAyAM. hajI pitA RSabhadevane tyAganA paMthe paLyA gaNyAgAMThyAM varSa vyatIta thayAM hatAM. hajI to hamaNAM ja emaNe pITha pheravI hatI, ne jANe mANasajAtanI AMkhamAMthI zaramanI suzrI ja dhovAI gaI ! hAramAMthI sUtra sarI jatAM jema puSpamAtra verAI jAya, ema bhagavAna RSabhadevanA jatAM sarva rAjAo, janapado svacchaMda banI beThA hatA. sUrya asta thatAM sUrajamukhI moM pheravI le, ema badhA rAjA bharatadevanA zAsanathI vimukha banyA hatA. jyAM mAnavatAnAM vAvetarane mola AvyA hatA tyAM paNa na jANe kema, e ekAeka sukAvA lAgyA hatA. bharatadeve UMDuM AtmamaMthana zarU karyuM? pitAjInI zAsananItie bhUpRSThomAM bhAre parivartana ApyuM hatuM. bhUmaMDaLamAM AvI rahelA navA parAvartathI sukhanA divaso sarI gayA hatA, duHkhanA divaso ekAeka AvI lAgyA hatA. paNa bhagavAna RSabhadeve evuM suMdara zAsana ApyuM hatuM, evA ajaba saMskAronuM siMcana karyuM hatuM ke e duHkha sukhamAM parivartana pAmyuM hatuM. kalpataruono yuga AthamI gayo hato. AjanAM udyAnomAM ne vana-upavanomAM kalpataru nahotAM pAMgaratAM paNa kalpataru jevA mevA-mIThAI ApanAra, gRha mATe staMbha ane chAyA pUrAM pADanAra, zarIra DhAMkavA valkala ApanAra vRkSo Thera Thera UgI gayAM hatAM. e karAmata to bhagavAna RSabhadevanI ja hatI ne ! Aje kAmadhenu vAtomAM ja rahI hatI, e kyAMya jovA na maLatI; paNa pahADanI taLeTImAM caratI suMdara marI gAyo e khoTa sAlavA na detI. e dUdha 10 cakravartI bharatadeva Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApatI, baLataNa ApatI, gaumUtra ApatI, vatsa ApatI, naMdI ApatI, vRSabha ApatI. | ciMtAmaNi ratno avazya gaIgujarI banyAM hatAM, paNa puruSArthI AdamIoe pahADanAM peTALa, girikaMdarAo ne gADha araNyo phoDI-vIMdhI suMdara maNi hAtha karyA hatA. e prakAza ApatA, uSmA ApatA, dehane zaNagAra ApatA, agni ApatA, astranuM kAma karatA ane karaDanArAM ne phADI khAnArAM jAnavaro sAme maMtra-auSadhinuMya kAma sAratA. pitAjIe A saMsArane svAyatta banAvyo hato, nirudyamI samAjane udyamanuM navalohI ApyuM hatuM. eka ja mAtAne peTe janma dharavo, nAnapaNamAM bhAI-bahena jema ramavuM, moTapaNe pati-patnI tarIke jIvavuM ne chelle mAtA-pitA banI mAtra eka saMtAna-yugalane janmAvI anivArya motane maravuM : Avo yugalono nirdaka yugalika yuga AthamI gayo. bhogabhUmino e yuga Avyo. e yuga para paNa saMdhyA beThI, ne Aje kaThina kaThora karmabhUminA divaso AvyAparizramI, prArabdhI, saphaLa-asaphaLa, Aza-nirAzabharyA ! chatAM bhagavAna RSabhadeve to navajIvana ApyuM emAM. asi, masi ne kRSithI e yugane kevo ullAsamaya banAvyo ! mANasa saMskArI jIvana jIvavA lAgyo, jIvavAno artha samajyo, jIvananI suvAsano zokhIna banyo. duHkhamAMthI AveluM sukha ati mIThuM lAgyuM. aneka prakAranA jIvanadharmo eNe vikasAvyA. bhagavAna vRSabhadhvaje saMkSepamAM eka ja saMdeza Apyo : "zaktimAna bano, pachI prakRti tamane ApoApa lADa laDAvaze, pRthvI, pANI, teja, vAyu ne AkAza tamArAM sevaka banaze. jIvananA mahAvijayo mATe parAjaya ne vipattinI sIDI to caDhavI ja paDe. moM kaTANuM karyA vagara e hoMze hoMze caDo !" AtmanimajjanamAM DUbelA bharatadevanA oSTha sakhata rIte biDAyA. temane thayuM, bhagavAna RSabhadeve sthApelA AvA pratibharyA ane pratItibharyA rAjazAsana sAme A droha ! e jarA vadhu UMDA UtaryA. A mAnavazAsananI saMskRti mATe mAtra pitAjIno ja kAM RNasvIkAra karavo ? potAnA samasta kulakara vaMze A mATe satata jAgRti ne zrama sevyAM che. savI jIva karuM zAsanarasI 11 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA bharatadevanI najara kSitijane pele pAra paDelA yugayugane vIMdhatA koI itihAsane sparzI rahI. jagata e divase jaMgalomAM hatuM, mAnavajIvana sAva suSupta hatuM. prathama kulakara thayA. kAla-vikarAla gADha jaMgala, jyAM sUrya ne caMdranI gati azakya hatI. tyAMthI mAnavajaMtune e bahAra lAvyA, teo baLatI bhaThThI jevA sUryane joI DaratA ne ThaMDA mota jevA hima varasAvatA caMdrane joI pUjatA. temane sRSTiparivartananA niyamo samajAvyA. bIjA kulakare emane AkhuM niyamIkaraNa samajAvyuM. mAnavI A bihAmaNI sRSTino svAmI che, ema kahI utsAha Apyo. emanA ja pratApe jaMgalo ne girikaMdarAo choDIne mANasa khullAM medAnomAM vasavAnI hiMmata karI zakyo. - trIjA kulakare mAnavasudhAraNAnA A yajJane vadhu sateja karyo, pazu ane mAnava vaccenA bheda spaSTa karyA. ene karoDarajju, jaDabAM ne magajanI ajaba tAkAta dAkhavI ane eno vikAsa zIkhavyo. mAnava sabaLa ane ajeya banyo. cothA kulakare zastranI AyojanA karI. vikarALa pazuonI sAthe hAthohAthanI laDAImAM nirbaLa Tharelo mAnavI, zastranirmANathI pazurAjya para potAnI ANa sahelAIthI vartAvI zakyo. zastrasarjanathI mAnavImAM vijetAno huMkAra ne hakanI laDAI jAgyAM. pAMcamA ne chaThThA kulakare e huMkArane ne hakane sImAbaddha karyA. e pachInA vimalavAhana kulakare pazurAjyanA vijetA mAnavane pazuono svAmI banAvyo, pazupati banAvyo. Ama, mAnavane vijetA banAvI pachI vahAlapa zIkhavI. pazu pratye premALa banAvyo. gAya jevAM namra prANI to kyAranAM AMgaNe bAMdhyAM hatAM, paNa hastI, naMdI ne vRSabhane emaNe mAnavInAM AjJAMkita banAvyAM. pachI to pragati kUdake ne bhUsake AgaLa vadhI. strI saMtAnane janma ApI mRtyune vaza thatI. enI prasUti prANaharA hatI. pachInA kulakaroe e prasUtizAstrane vikasAvyuM. emAMthI gRha ne parivAra AvyAM; samAja Avyo, janapada AvyAM. aMtima kulakara bhagavAna RSabhadeve AmAM vega ANyo. hiMsA, dveSa ne 12 cakravartI bharatadeva Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ achata emanA vakhatamAM eTalI jAgI ke pRthvIne navAM mUlyAMkano samajAvavA paDyAM. samaya to kasoTIno gayo. paNa Akhare mANasa potAnA paga para khaDo thayo. peTa mATe svAdhIna banyo ne saMtAna mATe suvyavasthita thayo. eka premarAjyano pRthvI para vistAra thayo. jagata premanuM maMdira banI rahyuM. Aja e zAsana sAme dize dizAmAMthI baLavo thayAnA samAcAra senApati suSeNa lAvyo hato. pharI jagatamAM "masya-galAgala" nyAya pravartI rahyo hato. loko vaLI pAchA jUnI vicArasaraNI tarapha vaLyA hatA. loko kahetA hatA : 'ame to bhAI-bahena ja paraNIzuM; e ja svAbhAvika che. sAthe janmelAMne sAthe rahevAno ja kudaratI saMketa che." janapado kahetAM hatAM : "dAnane ame dhikkArIe chIe. kayo pAgala potAnI cIja vagara kAraNe anyane Apaze ? amArI cIja amArI ! ene jALavatAM ame marI phITazuM. vadhu haze to paNa enuM vitaraNa nahIM karIe. bhale cora-lUMTArA AvatA. ame sAmanA mATe pUrA sajAga chIe. ekaekanuM lohI pIzuM." keTalAka dAMta kacakacAvatA kahetA : "dayA ? e sArahIna dayAne amAre zuM karavI che ? pahelA ame, paheluM amAruM peTa ! e bharavA ame dayA-mAyA jevI chetaranArI lAgaNIone manapradezamAM janmavA ja nahi daIe !" ne devata? are, jyAM devatAnI kRpA ja sarvasva hoya tyAM vaLI mAnavInuM daivata ? ame to haradama e devadevInI ja kRpA yAcIzuM. emane bali ApIzuM. emane priya sarva kaMI arpaNa karIzuM. devanI sAme mAnava koNamAtra ? Ama vaselAM janapadomAM pharI jaMgAliyata jAgI hatI. sabaLa nirbaLane khAvA lAgyo hato. nAnAM bALako bhakSa banyAM hatAM, je strIo apaharaNanI vastu banI hatI. ekamekanI sattA svIkAravA koI icchatAM nahotAM. temano svachaMdI svabhAva zAsana sAme pharI baLavo jagAvI rahyo hato. agninI sAcavaNano, eka gharamAM vasavAno ne vaheMcIne khAvAnA siddhAMtano emaNe tiraskAra karyo. are ! jenA hAthamAM enA moMmAM ! zaktimAna so khAya. nirbaLane eka paNa na maLe ! kRSaka jIvanano temaNe niSedha bhaNyo. kudarate jIvane jIvanI tRpti mATe sarajyo hoya, pachI A nakAmI kapinI jaMjALa zA arthanI ! savI jIva karuM zAsanarasI 13 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharA khodavAnI, bIja vAvavAnI, jaLa sIMcavAnI, divaso ne rAto enI jALavaNI mATe jAgatA besI rahevAnI ne chevaTe ghera lAvIne paNa divaso sudhI jALavavAnI mAthAkUTa karavI kyo mUrkha pasaMda kare ? AkAzamAM suMdara paMkhI UDe che, pRthvI para mIThAM mRgalAM maLe che, sAgaramAM matsyono mITho mAla jyAre joIe tyAre taiyAra che, pachI A vAyadAno vepAra koNa kare? mAnavasvabhAva evo che ke eNe to eka siddhAMtane avagaNyo, eTale enA jevA bIjA so siddhAMtone paNa e avagaNavAno. keTalAka to eTale sudhI taiyAra thayA hatA ke bhagavAna RSabhadeve zIkhavelI bhASA moMethI bolavAno paNa inakAra karatA hatA. teo kahetA ke ethI ApaNA manamAM rahela dveSa ke ghaNA pragaTa thaI jAya che. e to manamAM ne manamAM gopavI rAkhyAM sArAM. vAta sIdhI haiyAmAMthI hAtha dvArA pragaTa thAya te ja ucita. vacce vaLI hoThanI nirarthaka apekSA kevI ? jIbhane bolatI banAvavAno artha zo? cAra paga, cAra AMcaLavALAM prANIne gAya' zabdathI ja bolAvavAnI gulAmI zA mATe keLavavI ApaNane ruce te nAme ne te rIte na bolAvIe? Ama ekatra thayelAM janapado paNa chUTAM thaI gayAM; nagaro ujjaDa thaI gayAM; aneka parivAra sarpakuLanI jema parasparanuM bhakSaNa karI gaI kAlanI vAta banI gayAM. kheDAyelAM khetara, khodAyelAM navANa, racAyelAM upavana ema ne ema avAvaruM paDyAM rahyAM. na maLe dhaNI, na maLe dhorI ! mAnavakulanI aMdara parovAyelo prItino eka dora adRzya thatAM sahu veravikhera thaI gayAM. gaI kAla sudhI to bhagavAna RSabhadevanA nAmamAM na jANe zuM vazIkaraNa hatuM ke emano zabda guMjato ne te prakAranI sRSTi khaDI thaI jatI. emanI abhaya mudrA sAme aparAdhI Avato ke vinamra banI jato. zaktino upayoga ja tyAM azakya hato. premanAM baMdhana evAM akAryA hatAM ke narapizAca paNa jotajotAmAM mAnavazreSTha banI jato. ane Aje e ja mAnava..... ene mAnava kahevo e paNa mAnavatAnuM apamAna karavA barAbara hatuM ! rAjA bharatadeve potAnA AjAdIrgha bahu lAMbA karyA. pitAjI je dizAmAM rAja tyAgIne gayA hatA, e dizA tarapha dRSTi mUkI. ane bharatadevanAM netro krodhathI bhabhUkI UThyAM. enI raktimA pAse rakta kamalanI AbhA jhAMkhI paDI gaI. 14 cakravartI bharatadeva Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtrIrAja sumatisAgara pAse ja beThA hatA. emaNe potAnA svAmInA puNyaprakopane jANyo. samudrane zoSI nAkhanAra vaDavAnalanI saMhArazakti e prakopamAM paDI hatI. emaNe e zaktine vAravA ne ayodhyApatine zAMta pADavA kahyuM : mahArAja A badho kALano prabhAva che. mANasa to-' kALano prabhAva ?" hA, svAmI ! kALano prabhAva ja evo che ke kalpataru nAza pAme, kAmadhenuno nirvaza jAya, ciMtAmaNi khUTI paDe. ghaTatAMnI ghaDI che. A badho kALano ja prabhAva che. mAnava to bicAro.....' kALano prabhAva e sAcuM. paNa e kalpatarune ThekANe pitAjI kevAM suMdara vRkSo lAvyA ! kAmadhenunA ThekANe kevI suMdara dhenuo lAvyA ! karmabhUmine bhogabhUmithI paNa kevI suMdara banAvI ! mANasa mRtyune bhUlI gayA - AvavuM hoya tyAre Ave ! svargane vIsarI gayA - ho to ho ! devo ene tyAM cAkarI karavA AvyA. mANasa jeTalAM mahAna koNa ? A zuM batAve che ? nRpapadanA janaka pitAjI pAsethI huM to A samajyo chuM. mAnavane bicAro na kahezo. mArI akarmaNyatAne kALano prabhAva kahI na chAvarazo. huM A samajyo chuM. tame bIjuM samajyA ho to bIjuM kaho.' sAcuM samajyA cho, svAmI ! buddhimAnone keTalIka vAra buddhi ja bharamAve che !" sumatisAgare potAnI bhUla svIkArI. 'tamAro doSa nathI. sneha vastu ja evI che." bharatadeve kahyuM : "sneha ghaNI vAra potAnI jAtane chetare che. suSeNa ! tAre vizeSa kaMI kahevuM che suSeNe namana karatAM kahyuM : mahArAja! eka zAsana, eka saMskati. eka bhASAeka saMskAra - AkhI pRthvIne eka dore sAMdhavAnuM pitAjInuM svapna ghaDIbharamAM jotajotAmAM asaphaLa thayuM che. mAnava pharI pazutA tarapha Daga devA maMDyo che ! mAnavane deva banAvAya ke na paNa banAvI zakAya, paNa mAnavane mAnava rAkhavA Apa pharI zAsana sthApo." 'suSeNa ! enI javAbadArI kALane mAthe ho ke na ho, paNa rAjA tarIke enuM uttaradAyitva mAruM che. e svapnane asaphaLa na thavA devuM, e rAjAnuM savI jIva karuM zAsanarasI je 15 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanakartavya che. e svapna asaphaLa rahe to ApaNuM jIvana paNa asaMbhAvya bane !" sAcuM kahyuM, prabhu ! e vAta huM kyAM nathI jANato ke bhagavAne mAnavajIvanamAM kevI utkrAnti ANI ! jIvana to hatuM, paNa jIvanano artha koI jANatuM nahotuM. prANI to hatAM, paNa prANadhAraNano marma koInI pAse nahoto. karma to sahu karatAM, paNa sukarma ne duSkarma, heya, prema ne zreyane koI pichAnatAM nahotAM. ATaluM badhuM jIvanaRNa ne chatAM enI ATalI bhayaMkara upekSA !" maMtrIrAje potAno Teko Apyo. bharatadeve jANe ghaDIbharamAM nizcaya karI nAkhyo hoya tema sudaDha svare kahyuM: 'senApati ! jAo, Thera Thera pragaTa karo ke huM digvijaye nIkaLuM chuM, pRthvIno khUNekhUNo jItavA cAhuM chuM, matsya-galAgala banelI pRthvIne premanuM maMdira banAvavA mAguM chuM, ne zAsana pracAravA mAguM chuM. kartavyane to jIvana vA mRtyu bannethI ajavALavuM ghaTe.' "mahArAja ! Apane je koI nIrakhaze e sahu mUMge moMe ApanuM zAsana svIkAraze." maMtrIrAje kahyuM. "mane mAro abhiprAya vyakta karavA do. prItinuM zAsana pitAjI sAthe gayuM.' senApatie laDAInA navA prakAra tarapha rAjasabhAnuM vizeSa lakSa doryuM : Aje to bhaya hoya to ja jAgelI bhUtAvaLa bhAge tema che. bhayathI prema jAgaze.' "to bhayathI prati pedA karIzuM. suSeNa ! kadI ghI sIdhI AMgaLIe nIkaLe, kadI vAMkI AMgaLIe. ApaNe to ghI kADhavAthI kAma che. manuSyatva jAya, pachI manuSya rahe ke na rahe, e mAre mana sarakhuM che." paNa, prabhu ! e mATe pracaMDa taiyArIo karavI paDaze.' suSeNa ! e divaso mane hajI yAda che. pitAjIne parama jJAna-kevaLajJAna pragaTyuM. ahIM ApaNI Ayudha zALAmAM cakraratna pragaTa thayuM. eka tarapha premanI jyoti jhagI, eka tarapha zAsananI jyota jhagI. emAM paNa kaMIka saMketa haze ema lAge che. eka tarapha abhaya, eka tarapha bhaya ! mAnavajIvanamAM vasI rahelAM kaMkone samajavAM ja paDaze ne !" "e mATe pracaMDa laDAyaka sAmagrI paNa ekatra karavI paDaze ne !" suSeNe vaLI 16 cakravartI bharatadeva Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'koI vAta mArA lakSa bahAra nathI. bhaya khaDo karyo to evo khaDo karavo ke sAMbhaLIne ke nIrakhIne mANasanAM mana jaLa vagaranI mAchalInI jema phaDaphaDI UThe ! ne jema mAchalI ApoApa jaLa tarapha kheMcAya ema mAnavamAtra ApaNA zAsanane sAme pagale AvIne vadhAve. e mATe AvatI kAle AyudhazALAmAM maLIzuM. mahArathI suSeNa ! yAda rAkho ke jeNe cakraratna jevA apUrva ratnane sulabha karyuM. ene bIjuM kaI durlabha nahi rahe ! ari-mAtrano saMhAra ! jaMgalonA ari, vana-parvatanA ari, kuLanA ari, mAnavatAnA arine saMhAravA bharata juddhe caDhaze. bhagavAna RSabhadevanA kuLano to e mahAmaMtra che. bolo, arinA haNanArane namaskAra ! namo arihaMtANaM.' namo arihaMtANaM ! svAmI jayavaMtA varto ! cha khaMDanI pRthvInA vijaya mATe manuSya ne pazu anargaLa joIze. janapada mAtrane--kRSakane, pazupAlakone AmaMtraNa pAThavuM chuM !' paNa bharatadeve saMmatisUcaka mastaka halAvyuM ne punaH Atmanimajjana mATe vicAramagna banI gayA. senApati suSeNa ane mahAmaMtrI sumatisAgara namaskAra karI cAlI nIkaLyA. savI jIva karuM zAsana2sI * 17 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 rajako phika bhuvanamohanA senApati suSeNa pAsethI chUTA paDIne ayodhyApati bharatadeva, bAlasakhI suMdarInA AvAsa tarapha cAlyA. ayodhyA nagarInI dakSiNa dizAnA prAntabhAgamAM, sarayUnAM ramatiyALa jaLa jyAM vaLAMka vaLIne nadInA aMgamaroDanI chaTA dAkhavatAM vahI jatAM hatAM, tyAM bhagavAna vRSabhadhvajanI bhuvanamohinI putrI suMdarIno AvAsa Avelo hato. mahAdevI suMdarI ane bharatadeva bhagavAna RSabhadevanAM saMtAna hatAM. phakta baMnenI mAtAo judI judI hatI. sumaMgaLAnAM putra-putrI te bharata ane brAhmI. sunaMdAnAM putra-putrI te suMdarI ane bAhubali. e vakhate eka mAtAnAM putra-putrI yogya umare pati-patnI thaIne jIvatAM. bhagavAna RSabhadeve emAM parivartana ANyuM. emaNe potAnA gharathI ja eno prAraMbha karyo. bharatanI bahena bAhubaline ApI, bAhubalinI bahena bharatane ApI. A krAnti asAdhAraNa hatI. mANasanAM mana ekadama ene anusarI na zakyAM, chatAM vRSabhadhvaja taraphanI zraddhA ane bhaktie eno ThIka pracAra karyo. A mUMjhavaNamAM brAhmI bhagavAna RSabhadeva sAthe saMnyAsa svIkArI cAlI nIkaLI. suMdarI paNa javA taiyAra thaI, to mahArAja bharatadeve rokI lIdhI. e suMdarInA sauMdaryanA parama pUjArI hatA. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdarIne jovI ne jIvananuM madhura svapna jovuM, baMne emane mATe samAna hatuM. ullAsanI e mUrtinuM dehaDolana navavasaMtane zaramAvatuM. bhagavAna vRSabhadhvajane putro so hatA, paNa putrIo to be ja eka suMdarI ne bIjI brAhmI. cAMdAsUrajanI joDa joI lo !* yugalika dharmanA parivartana vakhate prabhue brAhmIne bAhubalinI sakhI banAvI hatI, ne suMdarIne bharatanI chAyAmAM mUkI dIdhI hatI. bharata bALapaNathI suMdarIne cAhato hato. moTapaNe paNa eno e cAha alpa thayo nahoto. brAhmI enI mAtA jevI svastha hatI. pitAnI pAchaLa e paNa adazyanI khojamAM, bhogane tyAgathI zobhAvavA cAlI nIkaLI. svastha ne gaMbhIra, zIla ane sauMdaryabharI brAhmIne sahu ciravidAya ApI zakyAM, paNa jAjvalyamAna suMdarI mATe ema na banI zakyuM. suMdarI nagarInI zobhA hatI, rAjakuLano prANa hatI. svayaM mahArAja bharatadeva ja zaramane eka kora mUkI enI vidAyanI ADe AvI UbhA rahyA. emane lAgyuM ke ayodhyAnA AvAsamAMthI suMdarI cAlI jAya, to jANe ayodhyA nagarImAMthI samasta rUpamAdhurI vidAya laI le ! suMdarI jyAM viharatI tyAM rUpanuM eka vAtAvaraNa pAtharatI jatI. e rUpasudhAne sahu vazavartI rahetAM. suMdarI bharatadevanA darabAranI samrAjJI banIne jIvatI hatI. enA miSTa adharo jarA pharakatA ne eka eka sahasa kavitAnA madhura gItAvalinA manohArI svara jevI enI vANI sudhA pIvA sahunAM haiyAM lAlAyita thaI jatAM. enI bhUkuTi caDatI ne navamallikAno yauvanagaMdha jAgI jato. suMdarI kharekhara suMdarI hatI. jyAM sparza karatI tyAM sauMdarya jAgI UThatuM. keLanA vRkSa nIce UbhI rahI e mayUranuM nRtya jotI ne sahu e AkhA dRzyane aMtaramAM ALakhI letAM. koNa suMdara ne koNa zreSTha e prazna ja tyAM zamI jato. keLa paNa jANe suMdarIthI zobhatI ne mayUranRtya paNa suMdarInI hAjarIthI opatuM. sarovara to aneka hatAM, paNa jemAM suMdarI snAna karavA saMcaratI, e sarovara amogha kIrti pAmI jatuM. anyanI to zI vAta ! svayaM bharatadeva ja jIvanasakhI suMdarIne Ama tyAganA mArga para javA devA rAjI nahotA. AvuM bhuvanamohana sauMdarya pRthvI * anya mata pramANe 103 putra-putrI hatAM. bhuvanamohanA 19 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para rajhaLavA devA jeTalA e sahiSNu na thaI zakyA. gADha araNyo, ne lAhya varasAvatAM raNomAM bhUkha-pipAsAbharI sthitimAM suzrIbharI suMdarIne teo nirAdhAra pharavA devA taiyAra nahotA. mananA mohanI vAta vicitra che ne ! pUjya pitAjInI sAme ja emaNe suMdarInA saMnyAsa mATe na chAjatI nA kahI dIdhI. sAgara sama gaMbhIra pitAe sAme eka vacana paNa na uccAryuM. chatAM bhAratanA aMtaramAM potAnI manodurbalatAthI kSobha to avazya thayo. paNa eNe suMdarInI navajAta megha samI bharI bharI dehayaSTi sAme joyuM ne enuM haiyuM kSobha bhUlIne moralAno thanaganATa anubhavI rahyuM. are ! rAjagRhonI zobhA samAna suMdarI agara cAlI jAya, to niSkAMtimAna ayodhyAnA siMhAsanane ane rAjaAvAsone e zuM kare? suMdarI rAjA bharatadevanI preraNAmUrti hatI. enA saphaLa dhanuSaTaMkAra pAchaLa suMdarInuM hAsya na hoya to e TaMkAra ene aphaLa lAgatA. prekSakavargamAM draSTA tarIke suMdarI na hoya to rAjA bharatadeva jevo paNa mallavidyAmAM nipuNatA na batAvI zakato. kamaLanI pAMkhaDI jevAM suMdarInAM netro pharatAM ne jANe mumukmAM paNa navajIvananI ukhA prasarI jatI ! bharatadeva jevA vajakAya puruSa strInuM sarjanajUnuM AkarSaNa suMdarImAM anubhavyuM. suMdarIne potAnI karI rAkhavAmAM emaNe cittanI zAnti anubhavI. paNa suMdarIno manamayUra judI ja ramaNAmAM rAcI rahyo hato. gaI kAlanuM enuM nayananartana, gaI kAlanuM enuM dehaDolana pitAjInA rAjasaMnyAsathI palaTAI gayuM. saMsArane je Aja sudhI potAnA izArA para nacAvatI hatI. emAM ja potAnA sauMdaryano vijaya lekhatI, ene Aje samajAyuM ke ahIM jALamAM matsya pakaDyAno mAchImArano garva nirarthaka che. kAraNa ke khuda mAchImAra ja koI moTA mAchImAranI akATya jALamAM matsya banelo che. pitAjI A unnata vicArasaraNImAM pUjya preraNAmUrti banyA. potAnuM aNue aNu saudaryabhogane tyAganI kalagI paherAvavA taiyAra thayuM AkhuM vAtAvaraNa raNajhaNI rahyuM. ne chellI paLe re, sAva chellI paLe-jyAre nAnAMmoTAM aneka pitAjInA caraNamAM mastaka jhukAvI rahyAM ne saMnyAsano mArga svIkArI rahyAM tyArete ghaDIe potAno jIvanasakhA bharatadeva ja ADe Avyo ! eNe 20 cakravartI bharatadeva Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnI vidAyane maMjUra na karI ! bharatadevanI nAmaMjUrI enA paganI beDI banI gaI. AjanI pRthvIno mAlika bharatadeva hato ! yugaladharma mujaba to suMdarI para bAhubalino janmajAta hakka hato, kAraNa ke e eka mAtAnAM udarathI avatarelAM hatAM. brAhmI ne bharata sahodara hatAM. bhAIbahena patipatnI thaIne jIve evo jUno vyavahAra hato. chatAM game tema, nAnapaNathI suMdarI bharata pratye AkarSAyelI rahetI. dareka ramata, pratyeka krIDA ne tamAma hAsyakhelamAM bhAratano ja sAthe ene gamato. gharaDerAM ciMtA karatAM ke A gUMca kema Ukalaze ? tyAM to bhagavAna vRSabhadhvaje navA yuganuM maMDANa karyuM, navuM prItizAsana sthApyuM. bhAIbahena na paraNe. ekAeka jUnAM mUlya palaTAI gayAM. bhAIbahenane patipatnI banavAno niSedha thayo. yugalika dharma gaIgujarI banyo. navo yuga AraMbhAyo. emAM suMdarI bharatanI banI. baMnene isita maLyuM. paNa Aje e isita ja suMdarIne ADe AvyuM. bhagavAne rAjA banIne rAjamArga pravartAvI, have yogIno mArga lIdho. e batAvavA mAgatA hatA ke sAco rAjA sAco yogI che, ne sAco yogI sAco rAjA che. A rAjapada jeTaluM sAcuM che, enAthI have je huM AcaruM chuM te tyAgapada vadhu sAruM che, athavA chevaTe e ja sAcuM che. bhagavAne kahyuM : jIvanane saMskArathI zaNagAro. bhogane tyAgathI ajavALo. mRtyu tamane saMsArathI aLagA kare, e pahelAM tame ja saMsArathI aLagA thAo. bhogamAtra tamane choDI jAya, e pahelAM tame ene choDI jAo emAM tamArI zobhA che, tamAro vijaya che. rAjA ke rAjadaMDa tamane nItimAna rAkhe, emAM tamArI jAtanuM apamAna che. dharma tamAro netA ho ! dharma tamane dore ! dharmanA caraNe tamAro vaibhava rAkhanI capaTI bane, ne e rAkhanI capaTI tamArA aMtarano alaukika rAjavaibhava bane ! aMdhArI duniyAmAM tame dIvAdAMDI bano !' A upadeze anekane asara karI. brAhmIe bhekha lIdho, anekoe lIdho. suMdarI paNa e raste javA sajja thaI. tyAM rAjA bharatadeve ene rokI lIdhI. paNa A suMdarInA rokavAnA prasaMge ajaba vimAsaNa pedA karI dIdhI. bhuvanamohanA 21 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadeva viSe paNa sahunA manamAM kintu ApyuM. paNa zaktino prabhAva aciMtya che. sAmAnya janasamUha mane-kamane ene vazavartI thaI rahe che. sahue mAnyuM ke jagatane prakAza ApanAra mahAdIpaka paNa potAnI nIceno aMdhakAra dUra karI zakato nathI, to bharata koNamAtra ! e suMdarIne cAhe che, ne suMdarIne saMnyAsinI banatI roke che, emAM vaLI anucita zuM? anucita to e thAta ke manamAM ene mATe moha rAkhata ane bahAra moMe javAnI anujJA Apata. ane pachI suMdarIne meLavavA mATe mithyA yatna karyA karata ! paNa niSedhanA e divasa pachI jAjvalyamAna suMdarI dina dina palaTAtI rahI. Aje to e sAva palaTAI gaI hatI, jANe pahelAMnI suMdarI ja nahi ! khaMjana paMkhI jevI sadA kUdatI-nAcatI e suMdarI kyAM ne AjanI ciMtAbhArabharI sadA vicAramagnA suMdarI kyAM ? bharatadeva AvAsamAM AvyA tyAre suMdarI AvAsanA cheDe AvelI AmrakuMjamAM hatI, paNa potAnI upasthiti mAtrathI AkhA vAtAvaraNane madhura rasathI chalakAvI denAra e suMdarI Aje nahotI. AkAzamAM pUrNarUpe prakAzatI pUrNimAnI caMdrikA jevI e, have dinAgane khINamAM paDelI caMdrikA jevI lAgatI hatI. thoDI rAtoe ane thoDA divasoe suMdarInI kAyApalaTa karI nAkhI hatI. vedanAnuM mAdhurya laIne, ghAyalanI vyathA laIne, bhagnAzanI vyagratA laIne e Aje jIvatI hatI. sohAmaNI strInA kapola pradezano ghA paNa jema enA zRMgAranuM eka prasAdhana banI jAya che, ema A vedanA, vyagratA ne vyathA paNa suMdarInA rUpane jANe navuM mAdhurya arpatAM hatAM. enAM gati, vANI, bhUbhaMga badhAMmAMthI sabhAna soMdarya cAlyuM gayuM hatuM, paNa abhAna sauMdarya tyAM AvI vasI gayuM hatuM. eka nIce namelI AmravRkSanI zAkhAne pakaDIne suMdarI UbhI hatI. pAse thaIne vahetAM sarayUnAM jaLane dUra dUra vahI jatAM e nihALI rahI hatI. eno kalpanApradeza navanavI kAlpanika sRSTi racI rahyo hato. suMdarI vicAratI hatI: sarayUnA jaLapravAha jevo ja A saMsArano pravAha. are ! jema pravAha dUra dUrathI ApaNI pAse Ave che, ApaNI pAse AvIne ApaNA dehane enAM navagaMdhabharyA zIkarothI navarAve che, praphullAve che, ne vaLI ApaNane tajIne e pravAha dUra dUra cAlyo jAya che, adazya thaI jAya che -- ghaDIbhara ema ja thaI 22 cakravartIbharatadeva Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya che ke, re ! koI kALe paNa e pravAha zuM ApaNI pAse thaIne ApaNane pariplAvita karato-vahyo haze kharo ? jo kharekhara vahyo hoya, to zA mATe enI ADe pALa bAMdhIne sadAne mATe ene rokI na lIdho ? keTalI moTI bhUla !" vicAramagna suMdarI divAsvapna mANI rahI ! e punita pravAha ! e pravAha para thaIne potAnI siMhaNasamI mAtA sumaMgalA vahI gaI. mArdavabharI mAtA sunaMdA cAlI nIkaLI. are ! pelI nartikA nIlAMjanA nIkaLI ! dAdImA marudevI nIkaLyAM! sahu jANe kahetAM hatAM suMdarI, gaI gujarI bhUlI jA. e tArI bhUla nahotI, mAnavajIvananuM bhAvi hatuM. sahunuM A rIte pravAhapatita thaIne pravAsa karavAnuM sarjana che ! game tevo mITho bhUtakALa tuM pharI pAcho ANI zakIza nahi, vartamAnane bhUta banato rokI zakIza nahi; have to bhaviSyanI ciMtA kara, jethI e bagaDavA pAme nahi.* tyAM to khuda pitA vRSabhadhvaja A pravAha para nAnakaDI madhura DolatI nAvaDI laIne AvI pahoMcyA. kAMThe UbhelAMne uddezIne emaNe kahyuM : "bhaviSya paNa tamane chetarIne cAlyuM na jAya, tenI saMbhALa rAkho ! koI paNa paLane tame AvatI rokI nahi zako. AvelI paLane paLavAra thaMbhAvI paNa nahi zako. phakta sarI jatI e paLane tamArA jIvanaraMgathI raMgI do ! e bhUtanI kathA bane, e pahelAM ene tamArA punita AcaraNathI ajavALI do !" pitA vRSabhadhvajanI vANI ! are ! evA narapuMgava to A pRthvI para thayA ke thaze ! kinArA paranAM sahu nAcI UThyAM. pitAjIe potAno varada hasta laMbAvyo. sahu e hAtha pakaDI pakaDIne nAvaDI para caDhI gayAM, re suMdarI! tuM to pitAnI lADakavAyI putrI ! teM to ema mAnyuM ke hamaNAM ja hAtha pakaDIne nAvaDImAM kUdI paDIza ne pitAnI hUMphALI godamAM phUladaDAnI jema ALoTI paDIza. pitAjI hasIne mArA lAla kaMkuvaraNA bhAla para premabharyA netrothI amI varasAvaze ! mArA ghanazyAma kezakalApa para emano hasta prasAraze ! re suMdarI ! e baDabhAgI paLe tArA nAnAzA hRdayapAtramAM e harSano sAgara kema karIne samAze ? sahu nAvaDImAM besI gayAM. have potAno vAro Avyo. pitAno laMbAyelo * juo, A lekhakanuM "bhagavAna RSabhadeva'. bhuvanamohanA 23 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAtha grahavA e jevI hAtha laMbAve che, evo eka bIjo sazakta hAtha vacce ADo AvI rahyo. re! koNa roke che mane ? pitA pAse jatI rokavAnuM e duHsAhasa koNa Acare che ? suMdarI pAchuM vALIne jue che to potAno bAlasakhA bharata ! jenA sAmarthya upara, jenA vajanirNaya para, jenI adamya kAMti para, jenA saMsAradurlabha sadguNo para gaI kAla sudhI pote ApharIna hatI, e jIvana sakhA bharatano ADo hAtha ! pitAnI sAthe javAno niSedha ! suMdarIne anivArya rIte rokAI javuM rahyuM ! re ! pote kone zuM kahe ! eka tarapha prANapriya pitA, eka tarapha sadAno snehI bharata ! pitAno hAtha dharmadhvajanI jema laMbAyelo ja rahyo, ane nAvaDI madhura ninAde tIra parathI saravA lAgI. aMdara pravAsI banI beThelAM badhAM madhura rave kUjI UThyAM. prasanna gItalaharIthI AkhuM vAtAvaraNa nAcI UThyuM. sahu vidAyanA bola ApavA ne levA lAgyAM. pote vyAkuLa banI beThI. pravAhamAM jhaMpalAvavA kadama baDhAvyA, paNa vacce bharatadeve ene rokI lIdhI. enAthI cIsa nIkaLI gaI : pitAjI' meghagarjanA jevo pitAjIno svara Avyo : "suMdarI ! have rokAI jA ! samayane dhIrajathI zobhAva ! bharatane nirAdhAra na kara ! tArA niradhArane zithila na kara !" niradhAra ne nirAdhAratAnuM kevuM kaMTha ! nAva cAlI gaI ! suMdarI jotI rahI gaI. jANe prANa cAlyA gayA ne deha rahI gaI ! Ama vismRtA banIne suMdarI dUra dUra pravAha para dRSTi choDAvI rahI, e pravAha para eka premabharI sRSTi racI rahI. paNa nAnA haraNa-bALa jevI enI dRSTi paNa keTale sudhI doDe ! thoDe jaIne e aTakI rahI ! eka AMsu motI banIne chIpamAMthI bahAra AvyuM, tyAM suMdarIne zodhavA AvatA vyagra bhAratanI bUma saMbhaLAI. suMdarI !" 24 cakravartI bharatadeva Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re ma-mai jI vor (AdhAra) pi.382009 bIjI AtmasauMdaryano bhogo nI te Atmara 'suMdarI !' bharatano avAja. avAja kevo mITho ! kevo premarasabharyo! e madhura svara para saMsAranI game te suMdarI vArI jAya, to suMdarI koNa mAtra ! suMdarI' pharI avAja Avyo, madhura ghaMTaDInA raNakAra jevo. ghaDI pahelAM rAjasiMhAsane birAjIne pRthvIne kaMpAvanAra zaMkhanAda karatI jANe e A vyakti ja nahi! sAva ramatiyALa chokarA jevo e Atura kaMTha hato. emAM sneha hato, mArdava hatuM, Arjava hatuM ! koNa mahArAjA bharatadeva ? suMdarIe potAnI thAkelI dRSTine jalapravAha parathI pAchI vALatAM kahyuM. emAM thAka hato - ullAsa na hato. mRtyu hatuM - jIvana na hatuM. A svare bharatane zastranA ghA jevI asara karI. zabdazAstranI zodha navI hatI, eTale moTe bhAge mauna rahenAra mAnavInA zabdomAM maMtrAlara jeTaluM sAmarthya hatuM. suMdarI ! bhaMga na kara ! huM to mAtra bharata chuM. suMdarIno bAlasakhA bharata! e nathI mahArAjA ke nathI deva !" suMdarIno bAlasakhA ?" suMdarI tiraskArabharyA netroe bharata sAme joI rahI. paNa nA, nA, bharata tiraskAravA yogya puruSa nahoto. lalATa para aSTamInA caMdra jevI kAMtivALo: mukha para sUrajanA jevI jyotirmALa jevo, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durjano mATe yama jevo ne sajjano mATe vahAlasoyA mitra jevo bharata pRthvIno puraSazreSTha hato. enI sAme tiraskAra na zobhe ! pitAjIe ja ene samartha samajI potAnA zAsanano bhAra soMpyo hato... suMdarI ! e bharata tarapha tane tiraskAra na zobhe ! suMdarInAM poyaNAM jevAM netromAM premanI kumAza jhaLakI rahI. ghaDIbhara ema thaI AvyuM ke cAla, bharatane bheTIne sarayUnA UMDA ghUnAmAM jaIne jalavihAra mANuM ! paLavAra evo umaLako AvI gayo ke cAla, bharatanA skaMdha para caDhIne hastInA gaMDasthala para jhUlI jAuM ne jhUlatAM jhUlatAM bharatane Akho ne Akho UMce upADI lauM ! hA, gaI kAla sudhI to enA haiyAmAM paNa bharata, bharata ne bharata ja guMjato hato ne ! suMdarI ! ATalI bhAre upekSA ? mane spaSTa kahe, gaI kAlanuM madhu Aje bhArobhAra viSa kAM banI gayuM ?" bharata bALakanA jevA svare prazna karI rahyo. suMdarIe bharatanA caherA parathI najara haThAvI lIdhI. emAM ApoApa moha jAge tevuM AkarSaNa hatuM. suMdarI jANatI hatI ke bhArata aneka navayauvanAonA manomaMdirano deva hato. siMhAsanArUDha bharata jeTalo damAmadAra, aspRzya ne tejasvI lAgato, eTalo e siMhAsanathI aLago thatAM pyAro, sparzva ne madhuro lAgato. eNe bharatanI sAme joyA vinA ja kahyuM : viSa kayuM ne madhu karyuM, enI ja mUMjhavaNamAM dIvAnI banI gaI chuM. bharata! sneha rAgabharI ramata ramanArIne khabara nahotI ke enI premaraju enuM ja pagabaMdhana banI jaze !' bharata tAruM baMdhana ke tuM bharatanuM baMdhana ! je rassI koIne bAMdhe che e pahelAM potAnI jAtane paNa baMdhanamAM nAkhe ja che. pitAjInA nirNayane mAna Apa, suMdarI !' pitAjIe niyama banAvyA saMsAramAM rahenAra mATe, sAthe sAthe e nirNaya paNa Apyo ke saMsAra tajI vanajaMgalamAM janArane rAjazAsanano koI niyama paDato nathI. rAjadaMDathI paNa mahattvano dharmadaMDa che. rAjacakrathIya moTuM dharmacakra che. dharmacakra svIkArI vana-jaMgalamAM janArane rAjazAsana sparzI zakatuM nathI. bharata ! huM to have javA mAguM chuM, suMdarI mULa vAta para AvI: 'javA icchatI suMdarI para bharatano koI adhikAra nahIM." 26 cakravartI bharatadeva Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI adhikAra nahi ? bharate vyAkuLatAthI pUchyuM suMdarI mauna rahI. enA nizcala oSTha vadhu sakhata rIte biDAyA. paNa ethI to suMdarI bharatane vadhu AkarSI rahI. "suMdarI para bharatano koI adhikAra nahi ? pharI bharata bolyo. enA TaTTAra dehamAM jANe zithilatA sparza karatI lAgI. bharatanA moM para mA vinAnA bALakanA jevuM oziyALApaNuM chavAI rahyuM ! nA, nA, nA !" eka vAra paNa nahi, ekavIsa vAra paNa nahi !" suMdarIe daDhatAthI hoTha bIDIne kahyuM. pharIthI e jalapravAhane dUra dUra sarato nIrakhI rahI. pitAjIe gaNita tane zIkhavyuM che, eTale eka vAra ne ekavIza vAra vaccenuM aMtara to tuM samajI zake. paNa tuM jaIza to bharatanuM svapna chinnabhinna thaze. suMdarI ! kaparI kasoTI bharatane mAthe AvIne UbhI che. mAnavatAnA mola sukAyA che. pitAjIe prasAreluM zAsana khatma thavAnI aNI para che. emaNe prasArelI tattvatrayI-asi, masi ne kRSi ane guNatrayI-dayA, dAna ne devata- pRthvIne pATalethI haNAtAM cAlyAM che !" 'ApaNI asavicAramALAno ja e paDagho haze. azuddha aMtaHkaraNo pAse sattva paNa kyAM sudhI TakI zake ?" huM kAraNamAM UtaravA mAgato nathI; hakIkata kahuM chuM. saMskAra ne sudhAraNAmAMthI lokanI zraddhA UThatI jAya che. mAnavI pharI jaMgala tarapha cAlyo che, ne jaMgalanA jIvo to hajI aNaghaDa zilA jevA tyAM ne tyAM che. ApaNA pUrvajoe mAnava nirmANa karyo, ane pitAjIe mAnavatA ghaDI. suMdarI ! Aje baMne bagaDyAM che. mAre pharI mAnava ghaDavo che, ne ethIya vadhu to mAnavatAnA zilpI banavuM che.' 'tenI koNa nA kahe che ?" paNa suMdarI! tuM sAtha Ape to ja e svapnasiddhi zakya che." suMdarInI AzA have AkAzakusuma jevI jANaje." 'AkAzakusuma ? keTalA bhAre zabdo ! pahADanuM zikhara upADIne pheMkI AtmasauMdaryano bhogI ra7 . Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakAya, paNa moMethI A zabdano uccAra karavo kaThina che : AkAzakusuma !" bharate jANe hRdaya cirAI jatuM hoya tema e zabdo para bhAra mUkatAM kahyuM, 'suMdarI ! saMsAramAM garva nirarthaka che. huM jANuM chuM ke pitAjIe zikSaNamAM tamane putrIone paheluM sthAna ApyuM. amane putrone pAchaLa rAkhyA. pahelAM tane ane brAhmIne khoLe besArIne zabda-aMkanI paMDitA banAvI. are ! tamArA parathI vANIne sarasvatI evuM strInAma ApyuM. brAhmIne haMsa priya che H sadA vivekInIrakSIra nIrakhIne cAlanA2. tane divyAnaMdI mora pasaMda che, sadA nRtya karato ne sAthe sAthe sApane paNa gaLato. tamArA paMkhIzokha e prakAranA hovAthI sarasvatInA vAhana tarIke paNa sahue e bene kalpyAM che !' bharata bhUtakALamAM sarato lAgyo. e thobhyo ne vaLI bolyo : 'paNa o paMDitA ! kSaNavAra mATe e pAMDitya bhUlI jA ! e jJAnano boja haTAvI de, ne e nadI-kaMdarAone yAda kara, jyAM ApaNe sAthe ramyAM hatAM; e pahADa-parvatone smRtimAM ANa, jyAM mArA khabhe tuM ne tArA khabhe huM besIne khelyAM hatAM. sarayUtIranI e phUlavADIo zuM sAva bhUlI gaI ke jyAM sAthe besIne ApaNe veNIo gUMthI hatI. re ! tArA hAthanI gUMthelI veNI paheravA keTalA samavayaska mitro utsuka hatA ? tArA para keTalA marI phITatA hatA, chatAM teM nirlajja thaIne nahotuM kahyuM ke, huM to mArA bharata kAje ja veNI gUMthuM chuM, anya kAje nahi ?" bharata vaLI thobhyo ne thoDI vAre bhAvAvezamAM Avyo hoya tema bolavA lAgyo, mAro bharata ! suMdarIno bharata ! e mAro bharata kyAM gayo ? e bharatanI suMdarI kyAM gaI ? zuM e badhuM chaLa hatuM ? zabdachaLa hatuM ? are ! hajI sudhI mANasa jiA sahelAIthI kapAvI zake che, paNa eTalI sahelAIthI asatya vadI zakato nathI.' bharata bolato bolato aTakyo. suMdarInA kAna bharata tarapha hatA, ane dRSTi pravAha tarapha hatI. suMdarIe bharatanA praznano javAba na vALyo ! enuM mauna bharatane vadhu akaLAvI rahyuM. vihvaLa banatA bharate AgaLa calAvyuM. dilanuM joza ene bolAvI rahyuM hatuM. 28 : cakravartI bharatadeva Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdarI ! huM kadI khoTuM bolato nathI, kadI daMbha sevato nathI. pitAjI pAse meM daMbha sevyo hota ne tane jatI na rokI hota to ? meM aMtaramAM nA saMgharI moMethI hA bhaNI hota to ? to jarUra mArI maryAdA jaLavAI hota paNa sAthe sAthe zuM e azubha karma na thAta? mananI sarasvatIne bhraSTa karavAnuM e duSkarma na kahevAta? vANI satyanI putrI che, ema pitAjI kahe che. zuM e anartha mArA hAthe na thAta ? ane pRthvI para adharmano bhAra na vadhata ? bola suMdarI ! mane uttara vALa !" jarUra azubha karma thAta ! ApaNA kuLamAM mANasa manamAM kaMI vicAre ne moMe kaMI bole, evuM kadI banyuM ja nathI. vAcA lAgaNImAMthI jAgavI joIe, luccAImAMthI nahi. ane bharata ! teM apriya chatAM hRdayagata satyane pragaTa karyuM eTale to pitAjI nArAja paNa na thayA ane huM nAkhuza thayA chatAM tane tiraskArI paNa zakI nahi." dhanya suMdarI ! to have bharatanA pahelA praznano uttara Apa ! bIjA kumAroe jyAre tArI pAse mAgaNI karI ke tArI gUMthelI veNI amane paherAva tyAre te vakhate te nirlajja banIne nahotuM kahyuM ke huM to bharata kAje ja veNI gUMthuM chuM, anya kAje nahi. uttara de, suMdarI ! nirarthaka maunano Azraya na laIza. vANI aMtarane pragaTa karanArI che. vANI ne aMtara judAM judAM hoya e to mahApApa che.' bharate suMdarInA suMdara cibukane sparza karyo ne enA ADA pharelA moMne potAnA tarapha pheravatAM kahyuM. meM kahyuM hatuM. huM kyAM nA bhaNuM chuM ? jarUra kahyuM hatuM. jANe bharatathI keDo choDAvavA mAgatI hoya tema suMdarIe kaMTALAthI kahyuM. dhanya! dhanya ! ane e vakhate pitAjIe pravartAvelA navA niyamanI tane khabara nahotI ?" 'hatI." "to pachI vANIno daMbha kema sevyo ?" vANIno daMbha ? vANIno daMbha nahi to bIjuM zuM? teM tArA hAthe ucherelI mAdhavI ne mAlatInAM puSpo sadA mArA valaya kAje ja zuM nathI gUMthyAM ? hAthIne gaMDasthaLe AtmasauMdaryano bhogI ra9 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe zuM nathI jhUlyAM ? ane e badhI vakhate teM bIjAnI sAthe ramavAnI zuM nA nathI pADI ?" 'e badhuMya sAcuM che,' suMdarIe kahyuM. 'to suMdarI ! spaSTa rIte jANI le, ke bharatanA vyAmoha mATe bharata karatAM suMdarI vadhu javAbadAra che. teM zA mATe mane pRthvInA SaTkhaMDa jItI bharatakhaMDanuM ekacakrI zAsana sarjavA preraNA ApI ? teM jAte AyudhazALAmAM AvI ane cakranI upAsanA mATe zA mATe sadA sajaga rAkhyo ? ne cakravartI banavAnI preraNA zA mATe ApI " bharata Avezabhera pUchI rahyo. suMdarI cUpa khaDI hatI. bharata AvezamAM lagabhaga citkAra karato hoya tema bolyo : ne bharI sabhAmAM bharatane chAMDIne cAlyA javAnI paNa teM mAgaNI karI ne ? e rIte satyaputrI sarasvatInuM teM apamAna karyuM, e samajI ke nahi ? bharI sabhAmAM tane jatI rokI rAkhI bharatane teM nIcAjoNuM karAvyuM te paNa teTaluM ja sAcuM ne ?" 'sAcuM. paNa suMdarIne khabara nahotI ke bharata ATalo ghelo haze ! e divasanI be chokarAMnI ramata Aje AvuM jIvanazalya banI jaze, enuM ene bhAna nahotuM. bharata ! pitAjInuM anuzAsana to yAda kara ! pitAjIe kahyuM hatuM ke bhoga suMdara che, paNa eno tyAga bhavya che. e raste jatA koIne na rokavA. bharata ! pitAnuM anuzAsana yAda kara !" suMdarInA dilamAM pharI bharatano chUpo pyAra huMkAra karato lAgyo. pitAjIno vArasadAra huM, pitAjInuM anuzAsana uthApavA jeTalo nIca haIza, evI kalpanA teM kema karI ?" nahi to suMdarIno tAre kayo khapa ?? suMdarIno mAre ghaNo khapa che. eNe mane cakravartI thavAnI preraNA ApI che. A pRthvIne parAkrama ne prabhutAthI chAvarI devAnI ne e dvArA AkhI pRthvIne bharatakhaMDa ke bhArata varSa nAma ApavAnI preraNA paNa eNe ApI che. pitAjInA anuzAsanano artha huM samajyo chuM. puruSa potAnI pre2NAne koI kAraNe choDI na zake ! saMsArane tajIne janAra sukhI che, paNa saMsAramAM rahenArane upAdhino pAra nathI. e upAdhimAM mane tAro khapa paDaze, suMdarI !' 30 * cakravartI bharatadeva Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAro khapa ?" hA.' asatya. tane mAro khapa nathI. tane suMdarInA dehasauMdaryano khapa che.' suMdarI ! vyartha tiraskAra na kara ! enA karatAM pitAjInuM peluM rahyuM dhanuSya ! A rahyuM amodha bANa ! e tAkIne bharatanA haiyAne vIMdhI nAkha. bharatane vAsanAnA AvezavALo koI pazu na mAnIza. huM paNa mahAna pitAjIno putra chuM.' to tuM zuM cAle che?" suMdarInA AtmAno prema, aMtarano sAtha, hRdayanI uSmA ! mArA vIratvane sauMdarya avazya AkarSe che, paNa e vIratva siMhanuM che, zvAnanuM nahi ! bharatane tArA suMdara dehano moha nathI, paNa emAM vasatA suMdaratama AtmAno che. jenI dehamAM ATaluM sauMdarya enA AtmAmAM keTaluM sauMdarya bharyuM haze ! kAle saMsAra jItavA javuM che. tArA AtmAno sauMdaryadIpa mane sadA prakAza Apato raheze." bharata ! zuM tuM mane evI rIte bhaje che ?' avazya, suMdarI ! huM tArA AtmasauMdaryano bhogI chuM. puSpamAM suvAsa rahe, ema suMdarI mArAmAM rahe eTaluM vAMchuM chuM. mArA mugaTamAM e kalagI paherAve, mArA viSayomAM e maMgaLa tilaka kare, parAjayamAM mane hukasAve, vijayamAM mane biradAve ! saMkSepamAM suMdarI mArA jIvanano zvAsozvAsa bane !" "dhanya bharata ! kharekhara tuM samartha che ! sAcA samarthane saMyama susAdhya hoya che. A rIte to suMdarI tArI che. suMdarInI veNI para tAro haka, suMdarIno kezapAza gUMthavAno tAro hakka ! bharata! kharekhara ! pitAjI bhavyAtibhavya che, paNa tethI tuM ocho bhavya nathI ! girithI zikhara bhale nAnuM hoya paNa vAmaNuM to nathI ja. jA, nirAMte vijaya karIne Ava ! tane cakravartInA sihAsane ArUDha thayelo joIne huM jaIza. tuM game tyAre AvIza, toya tArI rAha jotI besIza. tuM rajA ApIza tyAre jaIza !' suMdarI ! samajI le ke bharata Aje cakravartIpada pAmI gayo. have to saMsAranuM cakravartIpada hAMsala karavuM mAre mana ramatavAta che. je bharata nAnA kizoranI jema kUdakA mArato hato. AtmasauMdaryano bhogI 31 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bharata ! jo ne mArI veNI keTalA divasathI vaNagUMthI che. ApaNA mananI gUMca UkalI gaI. paNa enI gUMca kyAre Ukalaze ? suMdarIe ghaNe vakhate potAnA mULa ramatiyALa svabhAva para AvatAM kahyuM. bhUkhyA bharatane bhAvatuM bhojana maLyuM. e suMdarInA sudIrgha kezakalApane samAravA besI gayo. AmravRkSoe A mitro para potAnI navamaMjarI verI. sarayUe mIThAM gIta gAyAM. 32 cakravartI bharatadeva Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 cakravartInAM cauda ratno zarada RtunA pUrNa caMdranAM darzana karIne sUtelo pravAsI, grISmanA sahasrarazmi sUryanAM darzana karato jAge ne jeTaluM Azcarya anubhave eTaluM ja Azcarya koI paNa mAnavI, AmrakuMjanA bharatane ane Aje AyudhazALAnA prAMgaNamAM yuddhanA deva banIne pharatA mahArAja bharatadevane joIne anubhave ! dhanuSyanI jema TaTAra dehayaSTi, nizcalatAmAM biDAyelA hoTha, dRDhatAthI UMcuM UTheluM mastaka, pRthvIne dhaNadhaNAvatA pAya ne pracaMDa pralayaMkArI tejathI jhaLahaLatAM netraya ! jonArane ema ja lAge ke A bharatadeva e bharata hoya ja nahi ! e judo, A judA ! pelo bharata to ApoApa vahAlasoyo lAge tevo. enA saMparkamAM mIThAza maNAya tevA, ne hoMze hoMze enI sAthe vArtA-vivAda karavAnuM mana thAya evo hato; jyAre A to meru samAna acala, samudra samAna gaMbhIra ne vaDavAnala sama aspRzya che ! dUrathI darzana karavA jevo pratApI ane dUrathI namaskAra karavA jevo pUjanIya ! bharatadevanI AyudhazALA ayodhyAnI uttara dizAnA ekAMta bhAgamAM AvelI hatI. e khAsa moTA vistAramAM patharAyelI hatI. enA madhyabhAgamAM cakraratnano AvAsa hato. varSonI titikSA ne tapa pachI A avijeya yuddha2tnanI prApti thai hatI. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahasrarazmi sUrya jevuM caLakatuM A cakra eka pralayaMkArI astra hatuM. pRthvIno vinAza emAM saMgrahita hato. e cakra aneka tIkSNa ArAvALuM hatuM. eno tejabharyo eka eka Aro aneka sutIkSNa asidhArAnI garaja sArato. maMtradraSTA tapasvI puruSa sivAya koI ene uThAvI zakatuM nahi. vajrakAyapuruSa sivAya koI ene uThAvI zakatuM nahi. je ene sparza karI zakato, hastAmalakavat karI zakato, ene saMsAramAM ajeya evuM kaMI na rahetuM. jItavA mATe iMdra paNa ene sAmAnya pratispardhI lAgato. e apratispardhIya cakraratnano svAmI paNa AMdhI ane ulkApAta varSAvanAra A zastrano nachUTake ja upAya karato. eno jyAre upayoga thato tyAre pRthvI para hAhAkAra vartI jato. duzmananAM sainyanAM sainya enA tejamAM abhibhUta thaI jatAM ne hajI teo nAsavA-bhAgavAno vicAra kare e pahelAM to enA tIkSNa ArA emanAM mastakane dUdhInAM DIMTAnI jema dehathI bhinna karI detA. koI kheDUta khetaramAM UbhelAM hajAro DUMDAnI yaMtrathI ekasAthe laNaNI kare, ema A cakra jIvatAM mAnavIonuM khaLuM karI nAkhatuM. A cakraratna jenI pAse pragaTa thatuM enAM caraNomAM jagata ApoApo jhUkatuM. A cakramAM eka e paNa khUbI hatI ke kAma saMpUrNa karyA pachI e cakra ApoApa enA svAmI pAse pAchuM AvI jatuM. A cakraratna viSe je jANatuM enA motiyA marI jatA. alabatta, AkhI pRthvI 52 e vakhate mahArAja bharatadeva sivAya bIjo koI eno svAmI nahoto. A cakraratnano svAmI ApoApa cakravartI kahevAto; jagata jItavA to e pachI nIkaLato ! jene A cakra vazavartI che, evA mahArAja bharatadeva potAnA maMtrI sumatisAgara ane senApati suSeNa sAthe jyAre AyudhazALAnA cakraratnanA khaMDamAM pravezyA tyAre duMdubhinAda gAjI rahyo. maMtrIrAja ! rAjapuruSo astrane pratyakSa devatA mAne che !" mahArAja bharatadeve mahAmaMtrI sumatisAgarane uddezIne kahyuM, ane saheja jhUkIne cakraratnane praNAma karyA. emane anusarato zeSa karmacArI varga paNa cakrane praNAma karI rahyo. 'mahArAja ! jene cakravartI thavuM hoya enI pAse cauda uttama vastuo hovI ghaTe-jene Apa ratna kaho cho. cakravartIne yogya A cauda ratnomAMthI sAta 34 * cakravartI bharatadeva Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajIva ratno che, ne sAta nirjIva che. maMtrI sumatisAgare A prasaMgane anulakSIne kahyuM, "A cauda ratnomAM agiyAra ratnonI ApanI AjJA mujaba racanA thaI cUkI che. purohitaratna, senApatiratna ne strIratnanI nimaNUka Apane mATe bAkI rAkhI che. zeSa ratnonuM Apa nirIkSaNa karI lo. vaLI dezadezathI nimaMtreluM ne ApaNA nimaMtraNathI digvijaya mATe sajja thaIne AveluM sAmaMtamaMDaLa ApanA Adezane anusarIne ekatra thayeluM bahAra beThuM che. Apa teone digvijaya saMbaMdhI kaMIka saMbodhazo, evI teo AzA rAkhe che.' avazya ! paMkhIne jema pAMkho hoya che, ne pIMchAM hoya che, ne tenA bala para te nirAdhAra AkAzamAM paNa nirbhaya UDI zake che, ema mArAM paNa A badhAM pIMchAM ne pAMkho che, jenA baLa para huM nirbhara chuM. pIchAMrUpa te A sAmaMta varga ne pAMkharUpa te purohita ne senApati ! maMtrIrAja sumatisAgara ! tame mArA purohitaratna cho, dharma-nItimAM sahAyaka cho. ne A kAlAgni jevo dusaha ne garuDanI jema AkhI pRthvIne pekhanAra suSeNa mAruM senApatiratna che. e sarva Arya tathA mleccha bhASAono jJAtA ne lipipaMDita che. zarIradhArI dhanurveda hoya tema e sarva AyudhomAM kuzaLa ane iMdra ne sUryano samovaDiyo che." mahArAja bharatadeve eka Adarza netAne chAje tevA preraka zabdomAM sahune saMbodhyA. 'amane ratna kahIne Apa amArI yogyatAthI paNa vadhu amane mAna Apo cho. svAmI, hajI to amAre sevakapada paNa caritArtha karI dekhADavAnuM bAkI che. maMtrI ane senApatie vinamratApUrvaka kahyuM. 'e to putranAM lakSaNa pAraNAmAMthI parakhAya. senApatijI ! cAlo, anya ratnonI vizeSa pichAna karIe. yuddhanA jhaMjhAvAto jAgaze tyAre to na jANe koNa kyAre maLaze !" - "svAmI ! eka cakraratna, bIjuM purohitaratna, trIjuM senApatiratna ne A cothuM gRhapatiratna zrIzekhara : ApaNA digvijayanI aMdara anna-pAnanI samagra javAbadArI emaNe svIkArI che. A arthe jaMgama annazALA emaNe khaDI karI che. ne te mATe rAMdhanAra, pIrasanAra, anna ekatra karanAra, ane zuddha karanAra cakravartI bharatadeva 35 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane enI vyavasthA karanArAonI eka AkhI senA UbhI karI che. annapAnano puravaTho sadA saMtoSakAraka rIte maLyA kare, e mATe kRSikArone saMyukta karyA che, gopakuLane saMyojyAM che. senAnA pahelAthI chellA AdamIne pathya, pauSTika ne susvAdu bhojana ApavAnI temanI hoMza che. ApaNe yuddhanI kUcanuM mAnacitra (nakazo, temane ApIe eTalI vAra che. senAne yogya samaye bhojana maLI rahI tevI vyavasthA karanAra che.' kharekhara ! gRhapatiratnanI sevA ja ApaNane tAkAtamAM rAkhanArI vastu che. peTamAM pUratuM poSaNa hoya to ja senAnA prANa thanaganatA rahe. zrIzekhara! eTaluM yAda rAkhajo ke pAkazAstra e cikitsAzAstra(vaidaka)no bIjo prakAra che. ane anna e to mANasanA prANa che. zrIzekhara ! tamArI saphaLatA icchuM chuM. tamane yogya samaye kUcanuM mAnacitra maLI jaze. mahArAja bharatadeva gRhapatiratnane biradAvatA AgaLa vadhyA. sumatisAgara maMtrIe AgaLa vadhatAM kahyuM : "A vibudhazekhara ApaNuM vArSikaratna che. vizvakarmAnI e bIjI AvRtti che. eka kSaNamAM eka nagara sarjavAnI zakti enI pAse che. eNe senAnA paDAvanI vyavasthA svIkArI che. pahADa khodIne rastA kADhavAnI, khINa para pula bAMdhavAnI, nadIo para setu bAMdhavAnI tamAma vyavasthA vicArI rAkhI che. eka yojanano pahADa eka rAtamAM khodIne sIdhosapATa rasto karI zakAya teTalA kArIgaro, takSako, vardhako, majUro ne zastrAstranI jogavAI karI che. e kahe che, ke bhara jaMgalamAM paDAva nAkhIne rahelA cakravartInA sainyane pote ayodhyAnA AvAsamAM che, ke jaMgalanA madhyabhAgamAM che, enI eka vAra to bhrAMti thaI jaze." dhanya ! dhanya ! maMtrIrAja, ratno to tame mArI icchAnukUla ja zodhyAM che. vibudhazekharajI ! rastA evA banAvajo ke cAlatA mANasanA peTanuM pANI paNa na hAle, abola prANInA pagamAM kAMTo paNa na vAge,' mahArAja bharatadeva vArSikaratnane TUMkAkSarI sUcanA ApI tyAMthI AgaLa vadhyA. AgaLa cAlatA purohitaratna sumatisAgara ne senApati ratna suSeNa, mahArAja bharatane ane temanA maMDaLane AvAsanA eka UMca jharUkhA para dorI gayA. 36 cakravartI bharatadeva Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUra dUra sarayUnA pUrva bhAgamAM hAthIzALA AvelI hatI. enA dakSiNa bhAgamAM azvazALA ne gozALA AvelI hatI. azvonA haNahaNATa ne madagaLatA mAtaMgonA citkAro dizAne bharI rahyA hatA. kyAMka hAthIone kustI karAvAtI hatI, kyAMka athakhelana cAlatuM hatuM. emanI padareNuthI dizAo AvarAyelI hatI. senApati suSeNe maMtrIrAjanuM sthAna lIdhuM ne kahyuM : "svAmI ! pelAM ApaNAM gajaratna ane pelAM ApaNAM atharatna ! baMne ApanI icchAnusAra vatAryA parvatamAMthI ANavAmAM AvyAM che. samasta aridaLane sUMDhanA prahAramAtrathI bhagADI zake tevA mAtaMgo paNa emAM che, ne gatimAM vAyunI harIphAI kare tevA azvo paNa emAM che. senApatijI ! AjJA karatAM AjJAnA hArdane samajanAro sevaka ja svAmIno sAco mitra che. gajaratna ne atharatna to kharekhara uttama ekatra karyA che. pazune keLavIe to mANasa karatAMya vadhu vaphAdAra rahe che, ne peTanA putra karatAMya vadhu sevA kare che, mahArAja bharatadeve prazaMsAbharyA zabdomAM kahyuM. bharatadevane temanA pitA RSabhadeve nItizAstramAM ne nRtyazAstramAM kuzaLa karyA hatA. AvA prasaMgoe sAmAnya vArtAlApa dvArA nItidarzana karavAmAM bharatadeva ajoDa hatA. A vAkyomAM pazuo tarapha mANasanI kRtajJatAno khyAla hato. have Apa AyuSmAna ! bhaMDAra tarapha padhAro ! Ape kahelAM khaga, kAkiNI ne maNiratnono samUha tyAM mojUda che !" senApatie hAthathI dizA cIMdhatAM kahyuM. caMdrane nakSatramaMDaLa anusare ema mahArAja bharatadevane sahu anusaryA. eka yojananA vistAramAM A bhaMDAra Avelo hato. pahelo vibhAga khagnano hato. 'A khagarana batrIsa aMgula pramANa che." senApati suSeNe eka khaDjha upADI enI tIkSNa dhAra para AMgaLI pheravatAM kahyuM. paNa ema karatAM irAdApUrvaka ke pachI ajANatAM-kazuMya nizcita rIte kahI zakAya tema nathI-e khagaratna para AMgaLI pheravatAM, enI tIkSNa dhAra suSeNanI AMgaLImAM UtarI gaI. daDa daDadaDa karatuM rakta vahI nIkaLyuM. cakravartInAM cauda ratno 37 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ are suSeNa ! A zuM !' ne bharatadeve potAnA vaphAdAra sevakano aMgUTho hAthamAM laI tenA para potAnA uttarIyathI pATo bAMdhavA mAMDyo. suSeNanI vedanA emanA moM para paNa prasarI gaI. svAmIne Ama potAnA mATe aDadhA aDadhA thaI jatA joI sevakanA haiyAmAM AnaMdanI choLa UThI. eNe e raktanuM potAnA svAmInA kapALamAM tilaka tANI dIdhuM. svAmI ! A raktatilaka e vijayatilaka che. Apa jayavaMtA varto ! prakRti A rIte ApaNA vijayano saMdeza pAThave che,' senApati suSeNe harSapUrvaka ghaNI vAra svAmI karatAM sevako vadhu moTAI dAkhave che; ne khare vakhate sevakanI ekAda bhUla sAMkhatAM svAmIne jANe kaMInuM kaMI thaI jAya che !' bharatadeve sevako pratyenI potAnI kRtajJatA pragaTa karatAM kahyuM. amArA svAmI to jagatamAM advitIya che." maMtrI ane senApatie AbhAravaza mastaka namAvatAM kahyuM. janasamAja kahe che ke rAjA bharate koI mahAmaMtra jagyA che, ane tethI te avijeya che. e bicArAone kyAM khabara che ke cakravartI bharatanA vijayano mULa maMtra kayo che ?" bharatadeve potAnA sevakonI prazaMsA karatAM kahyuM ne AgaLa vadhyA. A maNiratna ane A kAkiNIratna ! svAmI ! A kAkiNIratna senAne rAtre kUca karavA mATe sUryanA prakAzanI garaja sAraze. bhUgarbhane bhedavA mATe e suraMganuM kAma paNa karaze. aghora vanoveDavAmAM e agninI garaja sAraze. ane A maNiratna ! mastaka para ke maMca para bAMdhavAthI yojana sudhI prakAza veraze. A cUDA-maNi zeSanAganI phaNAo parathI meLavavAmAM AvelA che. je pRthvIno pravAsa ApaNe karavAno che, e pRthvI ghaNI bhayaMkara che. keTalAka pradezomAM sadA rAta che, kyAMka ardha varSa jevaDI rAta cAle che, kyAMka to sUrya ja hajI sudhI dekhAyo nathI. A maNiratna tyAM sUryanI garaja sAraze." bharatadeve eka maNiratnane potAnA mugaTa para mUkyuM. AkhI AyudhazALA prakAzathI jhaLahaLI UThI. thoDI vAre teo cakraratnanA AvAsamAM AvyA. mahAmaMtrIe eka chatrane UMcuM karatAM kahyuM: "svAmI ! ajaba jevI pRthvIo 38 cakravartI bharatadeva Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe vIMdhavAnI che. evA evA pradezomAM thaIne ApaNI senAo pasAra thaze ke jyAM dharatI Aga para mUkelA loDhAnA tavA jevI tapatI haze. UkaLatI varALonA goTegoTa tyAM uSNa jaLa varasAvatA haze, bhayaMkara vAvaMToLo pRthvI 52thI jIvajaMtuone AkAze caDAvI, vAdaLarUpe matsyanA varasAda, vIMchInA varasAda, sarpanA kaNAonA varasAda, karacalAonA varasAda varasAvatA haze. mANasa be ghaDI tyAM Ubho rahe to nIce ne uparathI DhokaLAM baphAya ema jIvato baphAI jAya. e vakhate mastakanuM rakSaNa A chatraratna karaze, paganuM rakSaNa A carmaratna karaze. keTalAka pradezo para rAtadivasa varasAda ja varasyA karato haze ? pRthvI upara paNa pANI ne AkAzamAMya pANI ! e veLA sainiko carmanaukA para taraze ne chatrathI dehanuM rakSaNa karaze.' saghaLI taiyA2Io mArI icchAnukUla ja thaI che,' bharatadeve chelle chelle pramANapatra ApatAM kahyuM, "have huM pRthvIne hAthaveMtamAM jitAyelI jouM chuM. keTalIka vAra yuddha karatAM yuddhanI havA vadhu kAma kare che. mANasane mota karatAM motano vicAra jema pAMgaLo banAvI mUke che, ema pratispardhIone yuddha karatAM yuddhano vicAra nabaLo pADI denAra thAya evI taiyA2Io thavI joIe. cakravartInAM cauda ratnonA paribala viSe saghaLe sthaLe spaSTa jAherAta karatA raho. cakravartI karatAM tenuM sAdhanabala vizeSa kAryasAdhaka che.' 'svAmInuM nAma ja vijayano mULa maMtra che. svAmI ! ATalAM ratno to Ape joyAM. have A daMDakaratna bAkI che. vajrakapATa kholavA mATe, durga ke dvAra toDavA mATe enI racanA karI che, nAnI-moTI, laghu-dIrgha zreNIo emAM rAkhelI che,' mahAmaMtrIe teramA ratnanuM varNana karatAM kahyuM. 'have rahyuM strIratna je ratna svAmIne pravAsamAM sAtha Ape, yuddhamAM sahAya Ape, maMtraNAmAM parAmarza Ape ! svAmI kadI thAke to netRtva paNa le ane senAnuM saMcAlana paNa kare. AvA sarvathI zreSTha ratnanuM nAma Ape ApavAnuM che.' senApati suSeNe vAtavAtamAM spaSTatA karI dIdhI. e lazkarI svabhAvano nikhAlasa yoddho hato, moM 52 vAta karavAmAM ne sAme moMe ghA karavAmAM mAnanAro hato. 'enuM nAma huM yogya samaye pragaTa karIza,' mahArAja bharatadeve vAta vALI letAM kahyuM, 'cAlo, have dezadezathI ekatra thayelA sAmaMto, senAnIo ne cakravartInAM cauda ratno * 39 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sainikone maLIe. emane ThIka ThIka rAha jovI paDI. maMtrIrAja ! cakravartInAM cauda ratnono temane paNa paricaya Apavo ja paDaze." 'svAmI ! mAre cauda nahi, tera ratnono paricaya ApavAno raheze, mahAmaMtrIe jarA mazkarImAM kahyuM. sevaka-svAmI vacce Avo mIThI mazkarIno saMbaMdha hato. mahArAja bharatadeva sAMbhaLyuM - na sAMbhaLyuM karI AyudhazALAnA prAMgaNa tarapha cAlyA. prAMgaNamAM ekatra thayelA sAmaMto, sainiko ne senAnIoe bhagavAna vRSabhadhvajanI jaya ne mahArAja bharatadevanI jayathI vAtAvaraNa gajavI mUkyuM. 40 cakravartI bharatadeva Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvInuM mAnacitra jayajayakArano ninAda zamI jatAM mahArAja bharatadeve eka vAra AkhI sabhA para potAnAM netro pheravyAM. marudezanI sUkI bhUmi para aSADanAM pahelAM vAdaLa varasI rahetAM je tRpti ne AnaMda prasarI rahe, evAM AnaMda ne tRpti sahune sparzI rahyAM. bharatadeve muSTi vALelo jamaNo hAtha hRdaya sudhI UMco karI, enA para DAbe hAthe aMgulisparza karatAM mIThe svare potAnA vaktavyano prAraMbha karyo. veNuvana vIMdhIne AvatI malaya parvatanI mIThI anila laharI jevo e svara hato. cakravAka svAtinAM buMdebuMdane je AturatAthI jhaDapI le, e AturatAthI AkhI sabhA bharatadevanI zabdAvaline jhIlI rahI. e zabdAvali adbhuta hatI. kadI varSAno mITho jharamara dhvani emAM guMjato, kadI mAtA bALakane hAlaraDAM gAya evI mamatA guMjatI, kadI devamaMdiranI ghaMTA jevo raNakAra emAM pragaTa thato, kadI kesarInI garjanA samA gherA rava tyAM pragaTa thatA ane kadI yuddhanA zakhasvara emAM vikasatA. zabdacAturInI e navI jAgelI duniyAmAM bharatadevanI vANI sAMbhaLavAnuM saubhAgya jene lAgyuM ane potAno janma sArthaka lAgato. 'sabhAjano !" bharatadevanI vANIno gaMbhIra megharava guMjyo, "bhagavAna vRSabhadhvaja ApaNA sahunuM kalyANa karo ! teo to ApaNane mAnavajIvanano Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marma dAkhavI, ApaNA aMtima vikAsanuM darzana karAvavA sarvasva chAMDIne sAdhu thaI gayA. emanuM darzana ApaNo Adarza ho! emaNe ApaNane manuSya banAvyA - manuSyatvanuM dAna karIne ! emaNe ApaNane mAnavatA ApI-dayA, dAna ne devatanA saMskAra ApIne. eka AkhuM zAsana racIne, rAjavyavasthA sthApIne ane asi, masi, kRSinA jIvanavyavahAro pravartAvIne pitAjI agamanigamanA rAhe cAlI nIkaLyA.' bharatadeva bolatAM bolatAM thoDuM thobhyA. pachI AgaLa calAvyuM: 'e pachI divaso vItyA. duniyA sukhI che ke duHkhI, pitAjInuM zAsana kevuM pravarte che, e jANavA meM senApati suSeNane pRthvInI parakammAe mokalyo hato. e enA sAthIdAro sAthe pharIne Avyo che. AryabhUmi ne anAryabhUmine eNe potAnA paga nIcethI kADhI nAkhI che; paNa je vartamAna e lAvyo che, te atyaMta du:khada che," bharatadeva thoDI vAra thobhyA. duHkhabhArathI bharelA e svaro AkhI sabhA zvAsa rokIne sAMbhaLI rahI. "anArya khaMDonI durdazA to cAlu ja che, paNa AryakhaMDamAM paNa avyavasthA ne uzruMkhalatAnuM mojuM prasarI gayuM che. pharIthI sabaLa nirbaLane khAya evo macchagalAgala nyAya pravartI gayo che. pharIthI manuSyatva lopAya tevI ghaDI AvI UbhI che. mANasa pote pazu che, e na jANe kema paNa kadI bhUlI zakato nathI ! duHkhakahANI zuM kahuM ? pharIthI agnine sahue holavI nAkhyo che. kRSinA baLadone kRSikAranI sAthe jhanUnI loko ArogI gayA che. jhUMpaDIomAM vasanArA prajAjano narabhakSako mATe pIraselI patarAvaLI jevA banyA che. naramAMsabhakSako mijabAnI mATe jhuMpaDIo ja zodhatA phare che : eTale samUhajIvana jIvatA loko pharI vanaguphAomAM vasavA cAlyA gayA che. gAma, nagara, pura, pATaNa vasAvavAnI kalpanA ja jANe osarI gaI che. balba jeo A rIte gAma vasAvIne rahyA ne narabhakSakothI herAna thayA, teo ApaNane upAlaMbha ApI rahyA che. teo ApaNA zubha saMkalpamAM zaMkA AropI rahyA che. mANasomAM peTa bharavA mATe parizramanI vRtti khatama thatI jAya che. e kahe che ke nAnakaDuM peTa bharavA gopajIvananI kRSijIvananI ATalI lAMbI jaMjALa koNa vahore ? ATalI ciMtA khedabharI zuzruSA koNa kare ? ame to bhUkha lAgI ne bahAra nIkaLyA. sAme mANasa. pazu, gAya, maska ke paMkhI je maLyuM te mArIne 42 cakravartI bharatadeva Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAdhuM. nirAMta vaLI ! mahAnubhAvo! sArAMzamAM mANasa pharI pazutA tarapha vaLyo che. dayA, dAna ne devatanI sAthe pitAjIe sthApelI asi, masi ne kRSinI saMskRti paNa jokhamamAM AvI paDI che !" bharatadeva thoDI vAra thobhyA. veNunAda jevA e svaro hatA. svAmI amane AjJA kare; e kAje je karavAnuM hoya te kahe. amane kartavyapAlana priya che. enI sAme prANarakSA apriya che.' sAmaMtoe kahyuM. huM tamane AjJA ApuM mane mAro rAjadharma AjJA Ape. huM ane tame baMne, ekasarakhA AjJAbaMdhanathI baMdhAyelA chIe. mahAnubhAvo ! manuSyatva jAya ne mANasa rahe; enuM mAre mana kaMI mahattva nathI. ane evA mANaso pRthvI para jIve e pahelAM enA rAjAe maravuM joIe ! lokane sukhakArI na thAya to rAjA zA kAmano ?" bharatadevanI vANImAM dhanuSyano TaMkAra hato. AyuSyamAna ho bharatadeva !' badhethI pokAra UThyA. AyuSya to mane - tamane - sahune priya che. pitAjInA zAsanano mULa maMtra ja e che, ke AyuSya ne sukha jema ApaNane priya che, tema sahune priya che. jene zikSA karavA jaIe chIe, temane paNa e priya che. paNa mAtra priya hovAthI zuM ? je AyuSyanI sAthe zAsana nathI, saMskAra nathI, e AyuSya vananA vikarALa vAgha jevuM che. e sadA parapIDaka rahe che !' 'satye kahyuM, "svAmI ! ame e parapIDakone vaza karavA mATe zakya haze te saghaLuM karI chUTIzuM.' mane vizvAsa che tamArI vaphAdArI ne bahAdurI para. paNa e parapIDako sAmAnya nathI. zatrunuM mUlyAMkana kadI ochuM na karavuM hoya tenAthI savizeSa karavuM ! vaLI ApaNe badhuM nave nAme karavAnuM che. mArgo khodAI gayA che. kaMdarAo bharAI gaI che. droNI ne draha UtaravAne yogya rahyAM nathI. vIMchI potAnI pITha para potAnuM ghara rAkhe tevA A loko che. havAne pakaDavI ne emane pakaDavA sarakhA che. pahADonI abhedya parvatamALamAM teo vase che. ADAM vajalAra bhiDAyelAM che. keTalAka sAgarakSitijone sparzIne abhedya jaladurgomAM rahe che. ghaNA dhAre to yojanaparyata agni varasAvI zake che, dhAre to jaLabaMbAkAra karI zake che. teone jItavA gayelA koI jIvatA pAchA AvyA jANyA nathI. e mATe pRthvInuM mAnacitra 43 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartInAM cauda ratnonI AyojanA che. e AyojanA evI vyavasthita ne kAryasAdhaka che, ke zatrunAM hADa ne cAma enA vartamAnamAtrathI khaDakhaDI UThaze. maMtrIrAja e viSe pachI tamane vigate saMbhaLAvaze." amane kUcano mArga kahevAnI kRpA karo.' yuddhanA niyama pramANe kUcano mArga haMmezAM achato rAkhavo joIe. paNa mAruM dhyeya mAtra zatruno vistAra nathI, saMskRtino prasAra paNa che. eTale sahu koIne ApaNo mArga vidita ho ! 'A prasaMge mAre tamane pRthvInI bhUgoLa tarapha thoDuM lakSa karAvavuM paDaze. pratyeka sainike pRthvIno itihAsa, potAnA sthAna ne vijayanA pradeza viSe, enI racanA viSe, nadI, sarovara ne sAgara viSe ane tyAMnI lokabhASA viSe jANavuM jarUrI che. prathama lokanuM svarUpa samajAvuM : be paga pahoLA rAkhI, be hAthane kamara, para mUkavAthI, UbhelA mastakahIna manuSyadehano je AkAra thAya, e AkAra A lokano che. "lokanI madhyamAM mRtyuloka Avelo che. A mRtyuloka athavA madhyalokanI vacamAM eka lAkha yojana lAMbo ane eTalo ja paheLo goLa jaMbUdvIpa Avelo che. A jaMbUDhIpanI madhyamAM sumeru parvata Avelo che. pitA RSabhadeve jene mArA nAmathI aMkita evuM bharatakSetra nAma ApyuM, e bharatakSetra jaMbudvIpanA dakSiNa bhAgamAM ardhacaMdrAkAre AveluM che. 'A ardhacaMdrAkAra bharatakSetranI madhyamAM, pUrva-pazcima banne bAju lavaNasamudrane sparzato dIrgha vaitADhya parvata Avelo che. A parvatathI bharatakSetra uttara bhArata ane dakSiNa bhArata ema be bhAgamAM vaheMcAI jAya che. bharatakSetranI uttaramAM pUrvathI pazcima sudhI patharAyelo himavAna parvata che, ane madhya bhAgamAM vaitADhya parvata che. himavAna parvata para eka draha che, jyAMthI siMdhu ane gaMgA nadI nIkaLI che, je himAvAna parvatane vIMdhatI vaitADhya parvatane bhedIne lavaNasamudramAM jaI maLe che. lavaNasamudrathI laIne himavAna parvata sudhInI bharatakSetranI pahoLAI para yojana che. 44 cakravartI bharatadeva Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ valaNasamudrathI vaitADhya parvata sudhIno pradeza dakSiNa bharata kahevAya che. ane vaitADhayathI himavAna sudhIno pradeza uttara bharata kahevAya che. ane himavAna parvatamAMthI nIkaLI AkhA bharatakSetrane ane vaitADhaya parvatane vadhI lavaNasamudrane maLatI gaMgA ane siMdhu nadIo uttara bhAratane ane dakSiNa bharatane traNa-traNa bhAgamAM vaheMcI nAkhe che. A rIte bharata kSetranA cha khaMDa thAya "cha khaMDamAM vaheMcAyela bharatakSetramAMno dakSiNa bhAratano vacalo khaMDa Arya khaMDa che, ane bAkInAM pAMca kSetro mleccha khaMDa che. "pleccha ane Arya, A be jAtimAM bheda eTalo che, ke jeoe ApaNI saMskRti apanAvI, ApaNo vicArelo jIvanadharma svIkAryo, e Arya, ane bAkInA anArya athavA sveccha. "ApaNe je sthaLe vasIe chIe e pradezane jaMbUdvIpane nAme oLakhIe chIe. jaMbUdvIpanI madhyamAM sumeru parvata Avelo che. A jaMbUdvIpamAM ApaNA bharatakSetra uparAMta bIjAM cha kSetra che. emanAM nAma hemavaMta, harivarSa, mahAvideha, ramya, haraNya ne airavata che. A badhAM kSetrone dakSiNa-uttara judA pADanAra himavAna, mahAhimavAna, niSadha, nIla, rukima ane zikharI parvato che. dareka kSetramAM jema eka eka mukhya parvata che, ema babe mukhya nadIo che. ApaNA kSetranI aMdara gaMgA ane siMdhu mukhya nadIo che. A nadIo cauda hajAra nadIothI paravarelI che, ne pUrva-pazcima sAgarane bheTe che.' jaMbUdvIpamAM cha varSadhara (sImA sthApatA) parvato, sAta mAnavathI bharelAM kSetro, nadIo, draho vagere AvelAM che. vaLI vacaluM mahAvideha kSetra batrIza vijayomAM vaheMcAyeluM che, ane devakuru ane uttarakuru nAmanA pradezo paNa tyAM AvelA che. vaitADhya parvata Aja sudhI ajeya rahyo che. suvarNa ne ratnono bhaMDAra, maNimANekanuM nivAsasthAna, deva, yakSa, kinnarothI adhivAsita evA vaitADhaca parvata para dazeka yojana upara jaIe eTale avanavI vidyA ane vijJAnanA svAmI vidyAdharo vase che. e AkAzamAM UDatAM vAhanomAM vicare che. dareka prakAranA bhogo bhogave che. emanA svarUpano pAra nathI, sauMdaryano pAra nathI, samRddhino pAra nathI. pRthvInuM mAnacitra 45 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jANavuM hoya to eTaluM jANI lo ke jaMbudvIpane pharato valayAkAra lavaNa samudra Avelo che. paNa e samudra e kaMI pRthvInI sImA nathI. enA pachI mANasothI vaselA dhAtakIkhaMDa ne puSkarAI nAmanA dvIpo che. kALodadhi nAmano samudra che. "A puSkarAI dIpane pharato mAnuSottara parvata Avela che. te eka killAnI garaja sAre che. enI bahAra manuSya nathI. alabatta, e pachI pRthvI che, kSetra che, dvIpa che, paNa mANasa nathI. attamAM svayaMbhUramaNa samudra Ave che. A samudra ApaNA lavaNa samudranI jema khAro nathI, paNa kALodadhi puSkarodadhinI jema mIThA pANIvALo che. A svayaMbhUramaNa samudra e lokAkAzanI aMtima sImA gaNAya che. pachI alokAkAza Ave che. have tamane emAM vasatA manuSyo viSe paNa kaMIka samajAvavuM paDaze. emAM traNa prakAranA loko che : eka Arya -- jeo dharma samaje che; bIjA mleccha - jeo bIjuM badhuM samaje che, paNa dharma nAmaka akSarane paNa jANatA nathI; trIjA yugalika loko che - jemane dharma ke adharma jevI kaMI sUjha ja nathI. "A jaMbUdvIpanA dakSiNa bharatArdhamAM gaMgAsiMdhunA madhya bhAgamAM ApaNI vinItA nagarI AvelI che. A thayuM pRthvInuM AchuM mAnacitra. have ApaNI kUcano mArga tamane batAvuM chuM.' bharatadeva thoDI vAra vizrAma levA thobhyA. AkhI sabhA bharatadevanI vicakSaNatA para mugdha banI beThI hatI. ghera beThAM AkhI pRthvIne jANe hastAmalakavatu* jANI lIdhI hatI. thoDI vAre bharatadeve AgaLa calAvyuM vinItA nagarImAMthI nIkaLIne gaMgA nadInA kinAre kinAre ApaNI senA prasthAna karaze. tyAMthI devagaMgAnI dakSiNamAM upalavaNa samudra Avelo che. tenI jamaNI tarapha be pAMkhe AgaLa vadhatI senA pUrva samudrane kAMThe pahoMcaze. e pUrvasamudranA adhipati mAgadhadeva nAmano vyaMtara che. e enA zAsana dvArA ApaNA zAsananI kusevA kare che. enA zAsanane chedIne, ApaNA zAsanane * A jUnA vakhatano bahu prasiddha ne pracalita zabdaprayoga che. eno artha ema che ke haLethImAM rahelA AMbaLAne jema mANasa pUrNa rIte joI zake che, tema amuka vastune te saMpUrNapaNe jANe che. 46 cakravartI bharatadeva Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApIne, cha mAsa tyAM vyatIta karazuM, jethI tyAMnI prajA ApaNAmAM vizvAsa dharAve, ApaNA darzanamAM zraddhA dharAve. ApaNA saMskAramAM rasa jagAve.' jaya ho prabhu vRSabhadhvajano !' 'pUrvasamudranA adhipati pAse zAsana mAnya karAvyA pachI, dakSiNasamudra tarapha ApaNe kUca karIzuM. suvarNa ne motI bharelo e pradeza che. paNa enA para varadAma nAmanA devano kabajo che. e pRthvInA suvarNano parIkSaka che. paNa jIvananA suvarNanI ene tamA nathI. sAgarane taLiye jaI amulakha motI laI Ave che, paNa jIvanasAgaramAM paDelAM motI levA aMtaramAM praveza karavAnI tenI jarA paNa zakti nathI. ApaNI zakti vaDe ene e suSupta zaktinuM bhAna karAvIzuM. tyAMthI varSAnAM vAdaLo jyAM jaIne iMdradhanunI racanA kare che, ne jyAM devAMganAo nitya jaLavihAra karavA Ave che, e pUrvasamudra bhaNI vaLIzuM. A samudranA adhipati prabhAsa nAmano amara che. e che to sajjana, paNa ene koI darzana ApanAra nathI. ApaNuM nAma sAMbhaLaze, tyAM doDyo Avaze." paNa, svAmI ! zatrune sajjana mAnavo e rAjanItinI viruddha che ne ?" senApati suSeNe vacce ziSya gurune pUche tema prazna karyo. 'satya che. paNa ApaNI rAjanIti dharmanItine anusaranArI che. enuM avalaMbana ekamAtra mAnavadharma ja che. agara zatrune parAsta karyA pachI paNa ene zatru ja rAkhIe, to yuddhano kaMI artha nathI. laDAI e zatrune mitra karavAno chello prakAra che." adbhuta !" senApati suSeNanA mastiSkamAM potAnA svAmInI A vAta na UtarI, paNa e zraddhApuruSa hato. eNe svAmInA zabdone AzcaryathI vadhAvyA. pUrva, dakSiNa ne pazcima dizAnA sAgarasImADA sara karyA pachI, tyAM zAsana sthApyA pachI, ApaNe uttara dizAnI vATa pakaDIzuM ne vAdaLathI vAto karatA tAtya ane himakhaMDothI AcchAdita himavAna parvata tarapha vaLIzuM. lokagaMgAnI jema dakSiNa taraphathI vahetI ne pazcimamAM jaI maLatI siMdhu nAmanI nadI che. e nadInA dakSiNa kinAre ApaNI kUca thaze. kayAreka kaMdarAomAM UtaravuM paDaze, kyAreka pahADa para caDhavuM paDaze. ApaNAM vAIkIratna ne carmaratna pRthvInuM mAnacitra 47 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnI kuzaLatAnI tyAM parIkSA Apaze. koI vAra ADA AvatA parvatonA parvato uDAvI devA paDaze. e vakhate emAMthI ratnasuvarNa UchaLIne bahAra Avaze." svAmI ! ame eno lobha nahi karIe.' je parArthe zrama kare che, e prazasta lakSmInA adhikArI che, chatAM ApaNe te levA nahi thobhIe. ApaNe to jIvanasuvarNanA zodhako chIe ! ApaNI kaparI majala to te pachI zarU thaze. keTalAka divasanI majala bAda pUrva ke pazcima samudrane sAMkaLIne Ubho hoya ne mAtra rajatano banyo hoya tevo gaganacuMbI rUperI pahADa Avaze. ene vaitADhya kahe che. vaitADhya parvata para Aja sudhI koI ArohaNa karI zakyuM nathI. tyAM javAno mArga hoya to tamisrA nAmanI guphAmAM thaIne che. cillAta nAmanA durdama loko tyAM vase che. kRtamAla nAmanA vidyAdhara devo tyAM Adhipatya rAkhe che. A devo sthaLane jaLa ne jaLane sthaLa karavAnI zakti dharAve che. A tamisA guphAnAM vajahAra hajI sudhI koI kholI zakyuM nathI. enI pAchaLa vasanArA loko A kAraNe abhimAnavALA thayA che, ne koInA zAsananI paravA karatA nathI. "tamisA guphAnA mukha pAsethI mahAnadI siMdhu vahe che. tyAMthI dakSiNa niSphaTa tarapha jalaraste jatAM yavanadIpo AvelA che. judI judI jAtanAM cAmaDA oDhatA, prANInI carabIthI nAhatA ne rakta pInArA loko tyAM vase che. kAlamukha, jonaka ne vaitADhyanI nAnI cUlikAo pAse yavana, barbara, TaMkaNa jAtinA loko rahe che. "A vaitADhya parvatanA dakSiNa nitaMbamAM (bhAgamAM) ekaso daza nagaro che. vidyAdharo emAM vase che. vaitADhaya parvatanA dakSiNottara bhAgamAM vidyAdharonuM svataMtra rAjya ne svataMtra nivAsa che. 'Ama, ApaNI kUca TheTha sudra himavaMta ne lavaNasamudra sudhI thaze. gaMgA nadIno Akho mArga saMkula che. himAcchAdita himavAna parvatanA khaMDaprapAtA nAmanA vajapATane tyAM bhedavuM paDaze. hajI sudhI e abhedya dvAra che. Ama, gaMgAnA tamAma niSphaTo sAdhIzuM. vanajaMgala, pahADaparvata, droNamukha, pattana, 48 cakravartI bharatadeva Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karbaTamaMDaLa, aMbAdha, kheTaka, Akara vagerene vaza karIzuM, navAM vasAvIzuM ne vijaya karIne pAchA pharIzuM.' jaya ho mahArAja bharatadevano !" cAre taraphathI harSanAda thayo. A pachI purohitaratna mahAmaMtrI sumatisAgara UbhA thayA ne cauda ratno viSe vigatavAra mAhitI ApavA mAMDI. A mAhitI jema jema rajU thatI gaI, tema tema sahunA Azcaryano pAra na rahyo. pariNAme mahArAja bharatadevanA vijayamAM sarva koI niHzaMka thayA. niHzaMka thavAthI zraddhAvAna banyA. zraddhAvAna thavAthI kAryakuzaLa thayA. mahAmaMtrI chaTAdAra bAnImAM ne pravAhabaddha bhASAmAM ratnonuM varNana karI rahyA hatA, paNa tera ratnonuM varNana karIne e thobhyA. tarata ja sabhAmAMthI avAja Avyo : ame caudamA strIratna viSe jANavA utsuka chIe.' e viSe svAmI pote kaheze." mahAmaMtrI eTaluM kahIne svasthAnake besI gayA. mahArAja bharatadeva paLavAra vimAsaNamAM paDI gayA. pachI tarata ja teo UbhA thayA ne temaNe jANe have kaMI kahevAnuM bAkI na hoya tema jAhera karyuM : "strIratnanuM nAma yogya samaye pragaTa thaze. AjanI sabhAnuM visarjana thAya che. sahu sajja rahezo ne prasthAna-bherInI samIpanA bhAvimAM ja rAha joze.' - strIratna viSenI sabhAnI utkaMThA aNapUrI rahI ane rAjasabhAnuM visarjana thayuM. pRthvInuM mAnacitra 49 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi ne ciMtakano janma prasthAna-bherI vAgavAnA bhaNakArA vAtAvaraNamAM guMjatA hatA. mahArAja bharatadevanI vijayakUcamAM moTI vizALa senA javAnI hatI. grAma, nagara, kheDAM, droNI ne pallIo badhuM khAlI thaI rahyuM hatuM. mAnavono eka moTo pravAha ayodhyA tarapha dinarAta avirata vahI rahyo hato. mRtyukAMThe beThelAM vRddha strIpuruSo, sAva nAnAM bALako ne grAma-nagara-rakSako sivAya koI pAchaLa rahevAnuM nahotuM. khUba khUba lAMbo pravAsa thavAno hovAthI ne yuddhano prasaMga hovAthI vakhate jIvatA pAchA pharyA ke na pharyA e AzaMkAthI yoddhAo ne jodhAramallo gharanAM vaDIlo, vRddho, bALako ne strIo pAsethI dardabharI vidAya laI rahyA hatA. joke yuvAna puruSo ne yuvatIone sAthe levAnI rAja-AjJA hatI - yugaladharmanA nivAraNa pachI prItinA baMdha gADha rAkhavA mATe paNa A jarUrI hatuM; chatAM ghaNI strIo yuddhanA nAmathI kaMTALatI. yugaladharmanivAraNa pachI saMtAnanI jaMjALa ne gharano moha ene bahAra nIkaLavAnI preraNA na Apato. ane chatAM ghaNI zoryavaMtI yuvatIo raNAMgaNa zobhAvavAnI paNa hatI. Aje e vartamAna maLyA hatA ke prAthamika taiyArIo mATe nAnI nAnI senAo sAthe gRhapatiratna bhojanazALAnI yojanA mATe, ane vArdhakIratna DerA, taMbu ne nivAsonI racanA mATe AgaLa vidAya thavAnAM che. khuda mahArAja bharatadeva emane vidAya-maMgaLa ApavA nagaradvAra para AvyA che. sAthe mahAdevI suMdarI paNa che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadeva ne mahAdevI suMdarInA nAma para janasamUha ghelo hato. nara ne nArInI evI suMdara joDa to pRthvI para thaI ke thaze ! bharatadeva ne suMdarIne ekasAthe jovAM e netronuM sArthaka hatuM! AkhuM nagara bahAra nIkaLI paDyuM hatuM. mahArAja bharatadeve badana para vajanuM kavaca dhAraNa karyuM hatuM. mastaka para sUryarAzima sAthe spardhA karatuM zirastrANa paheryuM hatuM. bANathI pUrelA be bhAthA pRSThabhAge bAMdhyA hatA, ne bhujadaMDamAM yamarAjanA daMDa jevuM pracaMDa dhanuSya dhAraNa karyuM hatuM. vijayalakSmIne varavA nIkaLela koI vararAjA jevI emanI zobhA hatI. paNa sAthe AvelAM mahAdevI suMdarIe to sAdAM vastro ja paheryA hatAM. sAdAM vastromAMya suMdarInuM bhuvanamohaka rUpa jhagamagI UThatuM hatuM. unnata devadAru jevI enI dehayaSTi sAkSAt yuddhanI dhvajA jevI zobhatI hatI. AvI strInA netRtva nIce puruSane jIvavuM to game ja - laDavuMya game ne maravuM paNa game! koI paNa nara A nArIno sevaka thavAmAM potAnuM ahobhAgya mAne ! suMdarInA dehanI gaMdha sAthe sattAnI akathya khumArI UThatI jovAtI. enAM bhavAno tIracho vaLAMka mahArAja bharatadevanA dhanuSyane phikku pADato, ane eno eka kRpAkaTAkSa tIra karatAM vadhu coTadAra hato. purohite zAMtino uccAra karyo. senApatie potAnA daMDavatnane UMco karyo. mahArAja bharatadeve vidAya-maMgala uccAryuM. suMdarIe be suMdara hastomAM zveta zaMkha grahIne phUMkayo. nAgarikoe puSpavarSA karI. baMdIjanoe jayajayakAra zabda kahyA. senAe kuca karI. pAchaLa gRhapatiratna ne vArdhakIratna ravAnA thayA. AkhI vinItA nagarI A dazya jovA taLeupara thaI rahI. bIje divase bIjo jaththo ravAnA thayo. dareka prabhAta koI ne koI vidAyamaMgaLa sAthe UgavA lAgyuM. - have divaso ullAsabharyA ne rAto utkaMThAbharI vItavA lAgI. girikaMdarAo bhedIne AvatI nadIo jema sAgaramAM ThalavAI rahe, ema cAre dizAmAMthI AvI rahelA bhinna bhinna zreNInA sainikonA jaththAnA jaththA AvIne ayodhyAnA medAnamAM paDAva nAkhI rahyA. teomAM baLavAna ghaNA hatA, zastravAna ghaNA hatA, astra, azAstra, vyastranA jANavAvALA paNa ghaNA hatA, paNa yuddhane viSe eno upayoga hajI ghaNA ochA jANatA hatA. bhagavAna vRSabhadhvajanuM zAsana to prItizAsana hatuM. AvAM yuddha Aja sudhI thayAM nahotAM. kavineciMtakano janma 21 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhanI A prakAranI racanA pahelI hatI. alabatta, pahelI hatI chatAM sarvazreSTha hatI. ane enI pAchaLa bharatadevanI ugra tapazcaryA hatI, mahAdevI suMdarInI ajaba preraNA hatI, mahAmaMtrI ne senApatinI satata kAryaratatA hatI. senApati suSeNa pratyeka divase e jaththAone vinItAnA medAnamAM dorato ne yuddhanA vyUho zIkhavato, zastra-astrane samUhamAM vAparavAnA prayogo batAvato. e sAthe yaMtra dvArA eno upayoga paNa batAvato. ekanuM eka astra yaMtra dvArA jyAre pheMkAtuM tyAre ajaba vega dhAraNa karatuM ne adbhuta kAma karI batAvatuM. zastra vAparanArAomAM paNa bhinna bhinna rucine bhinna bhinna AvaDatavALAM strIpuruSo hatAM. moTo bhAga koI paNa prakAranA vAhana vagara pagapALA laDavAmAM ruci dharAvato. pagapALA lazkaramAM paNa keTalAkane khaDgathI laDavuM gamatuM; keTalAkane mudgarathI laDatAM phAvatuM; keTalAkane bhiMDimAla, zUla ke cakrathI laDavuM pasaMda paDatuM; keTalAka dvAra ke durga toDavAnA kAmamAM zilA, zataghnI ke kALacakranA upayogamAM kuzaLa dekhAtA. pagapALA sivAya keTaloka varga azva para caDhIne apAstra calAvavAmAM kuzaLatA batAvato. A azvArohI senAne azvakhelana, azvasaMcAlana vagere vidyA zIkhavavAmAM AvatI. A pachIno varga hAthIsenAno Avato. e senAnA saMcAlana mATe eka mahAvata ApavAmAM Avato, je damavAnI, bhamAvavAnI kriyA jANato; paNa gajayuddha-vidyAnA khAsa prakAro siMhAvali, daMtAvali, gAyalIna zArdUlalaMghana, pucchagrahaNa, vagere to pratyeka yoddhAe jANI levA paDatA. A uparAMta keTalAka 2thIo potAnA ratha laIne yuddha mATe nIkaLyA hatA. teo mukhyatve dhanuSya, gophaNa ne cakranA prayogamAM kuzaLa hatA. vaLI viziSTa mahattA to e hatI ke rathanA sArathipade moTo bhAga yuvatIono hato. senApati suSeNe, mahAmaMtrIe ane rAjA bharatadeve A yoddhAone zreNIbaddha vibhAjita karyA hatA. mukhyatve cAra bhAgamAM senA vibhakta karI hatIH pAyadaLa, azvadaLa, hastIdaLa ne thadaLa. AmAM paNa bhinna bhinna prakAranAM zastra vAparavAmAM kuzaLa yoddhAonAM jajudAM judAM jUtha racyAM hatAM. mahArAja bharatadeva ne mahAdevI suMdarI A caturaMga senAne nIrakhavA AvyAM. kUcanI ghaDIo gaNAtI hatI. chatAM cauda ratnomAM bAkI rahelA strIratnanuM nAma hajI pragaTa thayuM nahotuM. prajAjano suMdarI ane bharatanI megha 52 * cakravartI bharatadeva Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vIjaLI jevI zobhatI joDI joIne aMtaramAM ne aMtaramAM vicAra karatAM ke bharatadeva zA mATe strIratnanuM nAma pragaTa karavAmAM vilaMba kare che? zuM hajI mahArAjAne AthI vadhu suMdara koI bIjuM strIratna lAvavuM che ? mahAdevI suMdarIthI vadhu kuzaLa, tejasvI, manahara, manabhara strIratna pRthvI para kayAMthI sAMpaDaze ? ghaNA kahetA : "bhAI, moTA mANasonI vAta moTI hoya che. ApaNane je vAta vagara dave sUjhe, e emane keTalIka vAra hajAra dIvAnA tejamAM paNa sUjhatI nathI ! moTA dIvAno moTo paDachAyo.' 'sAcI vAta che. RSabhaputrI mahAdevI suMdarIne joIe chIe, ne jANe ApaNAM mana, deha ne sakaLa cittavyApAra enA smaraNamAM parovAI jAya che." eka prajAjane baMnene jatAM joIne kahyuM. are! tamane khabara nathI ? e rAjahaMsIne joIne bicArA haMsa zaramAIne mAnasarovaramAM jaI rahyA che. mahAdevanI paganI pAnI nIrakhI tyArathI emane emanA lAlataMboLa paganuM abhimAna UtarI gayuM che." eke suMdarInI hiMgaLoka varNanI pAnI joIne kahyuM. vAha ! zo zabdono AnaMda ! are ! jANe svAdiSTa madhu pIdhuM hoya teTalo AsvAda Avyo. meM sAMbhaLyuM che ke mahAdevI jyArathI araNyomAM pharI AvyAM che, tyArathI haraNAMe potAnAM netronuM abhimAna chAMDI dIdhuM che. eka mAgadha puruSe potAnI AMkho paTapaTAvatAM kahyuM. Ama, akasmAtu lokakavino janma thayo. bhAI ! A to sAMbhaLelI vAta che. sAcI mAno to ThIka, na mAno to tamArI marajI ! kahe che ke devapUjAmAM mukAtI keLe-kadalIvRkSe eka vAra devone kahyuM ke mahAdevI suMdarInA hastane kadalIdaLanI upamA apAya che, paNa loko e joIne pachI amane jue che, tyAre amAro tiraskAra kare che. kahe che ke A to caMdra ne AgiyAnI upamA thaI. A pachI to keLa bicArI mahAdevI suMdarInA hastanI sukomaLatA prApta karavA dara varase kAzI karavata mukAve che.* paNa, bhAI ! A to janama-janamanI siddhi ! keLa bApaDI ene zuM pahoMce ?" * keLane dara varase kApavI paDe che, to ja te phaLe che. kavi ne ciMtakano janma pa3 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e to vaLI keLanAM bhAgya ke mAthuM kapAvIne paNa ahIM pRthvI para rahI zakI ! paNa kahe che ke zeSanAgane potAnA nAgapAzanuM khUba abhimAna hatuM. game tenI sAthe harIphAI kare. eka vAra emaNe sarayUtIre snAna karatI mahAdevI suMdarIno nAgapAza samo kezakalApa joyo ne bicAro evo zaramAyo ke pANImAM moM ghAlI sIdho pAtALa bhego thaI gayo. Ajano divasa ne kAlanI ghaDI ! koI koI emane pRthvI para AvavA nimaMtraNa mokale che, to kahevarAve che ke mAre mAthe pRthvIno bhAra che, zeM AvuM ? e to bahAnuM ! paNa zeSanAganA na AvavAnuM sAcuM kAraNa jANakAro to jANe ja che !' suMdarInI prazaMsAmAM prajAjano hada vaTAvavA lAgyA, svayaM kavi banI rahyA. are ! juone, mahAdevI pelA hastIbALane kevAM 2mADI rahyAM che ! hastIbALa paNa kevuM be page thanakatuM cAle che !' na cAle to kare zuM ? enuM to zuM, enA bApadAdAnuM paNa abhimAna mahAdevIe utArI nAkhyuM. hAthIbhAIne ema ke cAla to amArI ! amArI cAlanI suMdaratAne koI na pahoMce ! paNa eka vAra mahAdevI suMdarInI cAla e gajakuLanA jovAmAM AvI, tyArathI zaramAIne badhA thaI gayA vaitADhya parvata bhegA ! mahArAja bharatadeve hastIsenAnI yojanAno vicAra karyo, to eke hAthIbhAI na maLe ! Akhare mahAmahenate vanajaMgalomAMthI dAbathI, dabAvathI, mArathI temane ahIM ANyA che. zarama AMkhamAM rahe che. juo ne, za2mamAM ne zaramamAM AvaDA moTA prANInI AMkha keTalI nAnI thaI gaI che! bhAI, zarama te AnuM nAma !' lokaprazaMsAno pravAha vahI rahyo. prazaMsA evI pravAhI cIja che ke vahevI zarU thayA pachI aTakatI nathI. 'tamArI vAta sAcI che.' eka jIvAne TApasI pUratAM kahyuM : "zarama cIja ja evI che. kahevAya che ke pahelAM siMha ne mAnava sAthosAtha vasatA. siMhane pahelAM potAnI kuza kamaranuM ane enA vaLAMkanuM bhAre abhimAna hatuM. paNa mahAdevInI kaTi joI tyArathI ApaNI phaTTA karIne vanajaMgalamAM jaI, dADhImUcha ugADI, yogI thaI gayA che. koI mANasane jue che, ne siMha badhA samaje che ke amane teDavA AvyA che. emane teDuM gamatuM nathI. ethI koI maLe to sAmAM nakhoriyAM bharAve che.' are ! AvA nArIratnane joI mANasa yogI zuM thAya bhogI thAya ! kahe che ke bharatadevane cakravartI thavAnAM svapna ApanAra mahAdevI suMdarI ja che ! 54 : cakravartI bharatadeva - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahi to bhalA, badhA bhagavAna pAchaLa cAlI nIkaLyA, to emanuM ahIM zuM dATyuM hatuM !' to pachI yuddhapravAsamAM strIratna tarIke zA mATe suMdarInuM nAma pragaTa karatA nathI ?" eke mukhya vAta para AvatAM savAla karyo. e vAtanI to core ne cabUtare carcA thAya che. suMdarIthI te vaLI bIjI suMdara strI koNa che ? eka vAra mahArAja bharatadeva AghApAchA hoya to AkhI senAno bhAra kheMce tevA che ! yuddhamAM to e jovA jevAM che !" vAta sAcI che. paNa kahe che, ke hamaNAM havA badalAI gaI che. bhagavAna vRSabhadhvaja sAthe e javA cAhatAM hatAM, ne bharatadeve rokI lIdhAM. kahe che ke tyArathI emanA cittane udAsI vyApI gaI che.' koI jANakAra lAgatA mANase kahyuM. vAta sAcI che. pahelAM to eka mAnA peTe janmelAM strI-puruSa pati-patnI tarIke yogya lekhAtAM. have to bhagavAna vRSabhadhvaje AkhI vAta phe2vI nAkhI, divasa ne rAtane judAM judAM karI nAkhyAM. emane bhAI-bahena TharAvyAM. ne patipatnI mATe to judAM judAM strIpuruSone nakkI karyAM. Ama karatAM bharatane suMdarI soMpI, brAhmI bAhubaline soMpI. AvI suMdarI jevI strI maLI, pachI koI ene tajI zake kharo ? bharatadeva satyanA pUjArI che, eTale emaNe spaSTa rIte nA kahIne javA na dIdhAM, aMtarano prema ema rokyo rokAya kharo ?" prema na kaho. have badhA ene moha kahe che.' 'alyA ! strI-puruSano sarjanano saMbaMdha, eneya vakhoDo cho ?" hA, hA, have to badhI vAto UMDI UMDI gaI che. samajyA vagara, vicAryA vagara kaMI sUjhe ja nahi, kahe che ke strIpuruSa jo vAsanAne tRpta karavA ekabIjAne cAhe, to e moha. emAM baMnene kaMIka svArtha che, kaMIka levA-devAnuM che. sAco prema to kazA paNa svArtha vagarano hoya. bAhubali ne brAhmIdevIno saMbaMdha e premasaMbaMdha !' ne mahArAja bharatadeva ne suMdarIno saMbaMdha e mohasaMbaMdha ? svArthasaMbaMdha ?" prazna karanAra ATalo UMDo uta2vAthI jANe thAkI gayo hato. ene tananA parizrama karatAM manano A parizrama bhAre lAgyo. 'to pachI, bhaIlA ! A saMsAra cAlI rahyo ! alyA, moha hato to kavi ne ciMtakano janma * 55 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe badhA janmyA ! jo badhA brAhmInI jema vana-jaMgalamAM cAlI jAya, to A brahmAMDa sUnuM thaI jAya ! bhagavAna vRSabhadhvajane ziSya-ziSyA kayAMthI maLe, ne bharata cakravartIne senA paNa kyAMthI maLe ?" alyA, bhagavAne ATalAM varSa tamane samajaNa ApI paNa tame bhoTanA bhoTa rahyA !' bhAI ! vaitADhya parvata caDhavo sahelo che, tyAM vasato gAMDo hAthI nAthavo sahela che, ene nAthIne pakaDI lAvavo sukara che, lAvIne ene DAhyo karavo paNa sulabha che, paNa A tamArA vicAronI khINomAM UMDA UtaravuM, enuM manana karavuM, emAMthI navanIta tAravavuM muzkela lAge che ! A to aMdhArA kUvAmAM UtaravA jevuM AkaruM lAge che. haM, AgaLa kaho, zuM kahetA hatA ?" alyA, A to nisaraNInAM pagathiyAM che. bhagavAne pahelAM mANasa banavAnuM kahyuM. pachI zilpa zIkhavyA ne zilpakAra banAvyA. e pote rAjA banyA ne ApaNane prajA banatAM zIkhavyuM. pachI pote sarvasva tyAgIne sAdhu banyA ne ApaNane tyAga karatAM zIkhavyuM. tyAgI banavuM uttama che, paNa kaMI badhA tyAgI thoDA banI zake che ?" 'have samajyo. jema tyAgI banavuM uttama che, paNa badhA tyAgI banI zakatA nathI, ema ja A moha ne premanI vAta che. moha thavo svAbhAvika che, paNa prema to sarvazreSTha che.' mahAdevI suMdarIne e sarvazreSTha vastuno cAha jAgyo che !' "samajyA ! samajyA ! paNa A vicAra, ciMtana, manana paNa eka ajaba vastu che, ho bhAI ! mANasanuM rUpa ja pheravAI jAya che. eka mANasa atyAre sAmAnya lAgato hoya, kAle moTo lAge. Aja moTo lAgato hoya, ne UMDA UtarIe eTale vaLI pAcho nAno lAge. A vidyA to sAva navI ho !' are ! A ciMtanavidyAno vadhu pracAra thaze, tyAre to AkhI duniyA palaTAI jaze. jojo ne ! ajaba camatkArI vastu che. tyA2e to mANasa mANasano duzmana maTI jaze. badhA bhAIbhAI thaI jaze.' bhAI ! tyAre to mahArAja bharatadevanA khaga karatAMya e vidyA vadhu tIkSNa kharI !' kharI ! kharI ! koI mAre toya ApaNe ene na mAravo.' 56 2 cakravartI bharatadeva Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "to zuM karavuM? UbhA UbhA rovuM?" nA, nA, ene mAphI ApavI. kahevuM ke mAravA dhAruM to mArI zakuM chuM, paNa jA, nathI mArato. tArA jevo halako nathI banato !' "koI ApaNane mAre, ane ApaNe ene mArIe, emAM vaLI halakuM zuM ne bhAre zuM? eka jaNa ApaNA para kAdava uDADe, ApaNe enA para kAdava uDADIe, kaho, AmAM baMne barAbara ne ?" hA, baMne barAbara.' ane eka uDADe ne bIjo na uDADe, UlaTo uDADanAranA hAtha lUche, to bemAM sAro koNa ?" bhAI ! vicAravA jevuM to kharuM! mALuM, A vicAranuM bhUta paNa kaMI ajaba jevuM vaLagatuM jAya che !" 'paNa A ADIavaLI vAtamAM kharI vAta to rahI gaI! strIratna tarIke konuM nAma Avaze ?" 'e to je Avaze te. mane to lAge che ke mahAdevI suMdarInuM ja nAma Avaze." AvavuM to e ja joIe. paNa raMgaDhaMga kaMIka judA lAge che. mahAdevI suMdarIno AvAsa hajI pravAsanI taiyArIo vagarano sAva zAtta che. - are ! have AjakAlamAM ja khabara paDaze. juo ne pelo buMgiyo vAgI rahyo che!" buMgiyA Dholano avAja gAjI rahyo hato. e dvArA spaSTa jAherAta thatI hatI ke be divasa pachI mahArAja bharatadeva potAnI vijayI senA sAthe kUca karaze. buMgiyA DholanA meghagaMbhIra avAjamAM nagarajanonI strIratna saMbaMdhI jijJAsA kayAMya lupta thaI gaI. kavi neciMtakano janma 57 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMgalamAM maMgala utsukatAbharyo zaradaRtuno e divasa Ugyo ne AthamI paNa gayo. AkhI vinItAnagarI savArathI sAMja sudhI hAlakaDolaka thaI gaI. mahArAja bharatadevanI savArI pRthvI para digvijaya sAdhavA arthe vinItAnagarI choDI gaI, sAthe mAnavamedanIthI dhamadhamI rahelI nagarI paNa sAva smazAnavat zUnya banI gaI. e savArI nIrakhanAranAM nayana to dhanya banyAM, paNa jIvana paNa dhanya banyAM. cakraratna sAthe jayamaMgala hastI para beThelA mahArAja bharatadeva ne daMDaratna sAthe kuvalayApIDa azva para beThelA senApati suSeNa ne kAkiNIratna sAthe rathamAM beThela purohitaratna sumatisAgaranI tripuTI iMdranAM teja, sUryano pratApa ne caMdranI sudhA laIne nIkaLelI lAgatI hatI. ugra, bhoga, rAjanya ne nAga kSatriyonI senAno dekhAva paNa haiyAne mugdha karI nAkhe tevo hato. cAre dizAo maMgala svarothI badhira banI gaI hatI. pRthvI ne AkAza caraNareNuthI AcchAdita thaI gayAM hatAM. zaradakALano sUrya kamaLavanone vikasAvato jAya, ema A bharatadevanI savArI pRthvIne pAvana karatI AgaLa ne AgaLa dhapavA lAgI. vasaMta RtunuM Agamana thAya, ne jema ujjaDa araNya jhADapAnathI praphullita thaI jAya, ema jyAM jyAMthI A savArI pasAra thatI, tyAM tyAM jaMgalamAM maMgala vartI jatuM. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvaprathama to tyAM bharata-zAsana sthapAI jatuM. zAsana eTale asi, masi ne kRSinA zikSaNano prAraMbha ne dayA, dAna ne devatanA saMskAronuM AropaNa. sabaLo nabaLAnuM rakSaNa kare, e zAsanano pahelo mahAmaMtra hato. girikaMdarAmAM rahetAM mAnavajUtho giritaLeTImAM rahetAM mAnavajUtho sAthe hamezAM zatrutA dharAvatAM. judAM judAM jaMgalamAM vasatA vAghanI dhvaMsaka nIti tyAM pravartatI. e badhAne bharatasiMhAsana pAse ekatra karavAmAM AvatAM. eka jaththAnI kanyA bIjA jaththAnA kumArane varatI. baMne jaththAnA AgevAno ekatra thaI grAma, nagara, vADInI rakSAno bhAra letA. Ama, ApoApa nAnAM grAma, nagara ne kheDAM racAvA lAgyAM. bIjI tarapha vArdhakIratna rastA banAvatuM, navANa gALatuM, nAnA nAnA AvAso khaDA karatuM. saritA para setu racatuM, svachaMda sarovaronI pAja bAMdhatuM, TekarA ukheDI samatala bhUmi karatuM. vikarALa pazuone hAMkI upavana racatuM, khetaro kheDAvatuM, madhumaMDapo racAvatuM, gocaro banAvatuM AgaLa ne AgaLa kUca karI rahyuM hatuM. senA naramAMsabhakSakone kaMdarAomAMthI pakaDI lAvatI, emane sudhAratI. zikArajIvana gALanArane gopajIvana batAvatI. gopajIvana jIvanArane kRSijIvana zikhavADatI. kRSijIvana jIvanArane nagarajIvana jIvavA preratI. bharatadevano Adeza hato ke bhaya darzAvIne paNa prItinuM zAsana khaDuM karavAnuM che. rAjAno dharma mANasane hIna nahi, krodhI nahi, verI nahi, vilAsI nahi, paNa ucca banAvavAno che ! keTalAMka vRkSa ema ne ema jalasiMcanathI vadhe che. keTalAMka vRkSane niyata samaye kApakUpa karo, kalama karo, are, keTalAkane to chedo to ja phaLa Ape che. badhe mULanI rakSA jarUrI che. vRkSane phaLadAyI banAvatAM mULa chedavuM na joIe. ema mANasane sudhAratAM manuSyatva na javuM joIe. yuddhathI zatrutA vAvavAnI nathI, mitratA mATenuM A yuddha che ! keTalAka mANaso potAnuM hita pote samajatA nathI. samajAvavA jaIe to sahelAIthI samajatA nathI. emane samajAvavAnI A jarA kaDaka paNa aMtaranI premALa rIta che. sUryodaya thatAM jema sUrajamukhI pUrva tarapha moM pherave ema badhe rAjA jaMgalamAM maMgala pa9 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadevano satkAra thavA lAgyo, emanuM zAsana svIkArAvA lAgyuM. na eka tIra choDavuM paDyuM, na eka raktanuM TIpuM pADavuM paDyuM! raktahIna krAMti pravartI rahI. senA daDamajala kUca karatI, zAsanano pracAra karatI gaMgA nadInA dakSiNa taTa para AvI pahoMcI. varSARtu najIkamAM ja pUrI thavAthI nadI be kAMThe vahetI hatI. senAe ahIM thoDA divasa mATe vizrAma karyo. carmaratna gaMgApAra karavAnI tamAma Ayojana karI rAkhI hatI. hastIonA gaMgAsnAnathI pravAha jANe vyAbAdha thayo. azvoe gaMgAtaTane potAnA DAbalAthI cUrNa cUrNa karI nAkhyo. keTaloka vakhata ahIM vitAvI, jaMgalo, vano, upavanone nirupadravI banAvI, nAnAM nAnAM gAma-kheDAM vasAvI, kRSi vikasAvI bharata-senA gaMgA pAra karI gaI. dhIre dhIre vinItA nagarI dUra dUra thatI hatI, paNa mArgamAM Thera Thera thatA zAsana-pracArathI sahune hajI nagaranivAsa jevuM ja lAgatuM. chellA vakhatathI senA khArApATamAM saphara kheDatI hatI. khAruM dhUdha pANI, khArI khArI havA, khArI khArI jamIna ! jIvajaMtu, paMkhI ke pazunuM nAma kevuM ! senA e pradezamAMthI AgaLa vadhI. dUra dUra kSitija para have jaLacara pakSI UDatAM dekhAtAM hatAM. dizAne AvarI beThelAM bilorI kAca jevAM sAgaranAM nIra tabakavA lAgyAM hatAM. bharatIno garjArava hAthIonA garjAravane kSINa karI deto hato. apUrva jaLarAzi uchALato pUrvasamudra dRSTipathamAM Avyo. samudranA adhipati mAgadhadevanA AvAso paranA sonerIrUperI kaLazo ne raMgaberaMgI patAkAo have najare paDavA lAgyAM. pUrva samudra anaMta sudhI AMTo laI gayo hato. emAM agAdha jaLa hatuM. aneka taraMgo pahADa pahADa jeTalo jaLarAzi uchALI kSaNe kSaNe sarjana ne visarjanano khela khelI rahyA hatA. senAne paDAva nAkhavAno Adeza Apato zakhasvara jAgyo. hAthI, azvaratha thaMbhI gayA. tyAM sAgarakinAre paDAva thayo. tyAM to dariyo hele caDyo. sRSTinA A cetana samUhane bhaNavA mAgato hoya tema moTAM moTAM mojAM uchALI pRthvI para pralayakALanuM Damaru bajAvavA lAgyo. 60 cakravartI bharatadeva Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavana vegathI phUMkAvA lAgyo. dizAo ghanaghora zora macAvavA lAgI. jaLarAkSasa jevA moTA taraMgo moM phADI phADIne sainyane bharakhI javA dhasI AvavA lAvyA. retALa khaDako parathI ghasAIne Avato vAvaMToLa retInA cAbuko vIMjhavA lAgyo. sUrya to prakhara rIte tapI rahyo hato. divasa to jematema vitAvavAmAM Avyo, paNa rAta bhAre bheMkAra banI gaI. AkAzanA tArA khUnI AMkhavALAM jaMtuonI tagatagatI AMkho jevA lAgavA mAMDyA. cAre dizAmAM nizAcara pakSIo ghUmavA lAgyAM. samudramAMthI ekasAthe hajAronAM ToLAMmAM mahAkAya sarpa ne magaro kSudhAthI dAMta kacakacAvatAM bahAra nIkaLI AvyA. havAmAM lohI pInArA nAnAM jaMtuonA thara bAjhI gayA. ATaluM adhUruM hoya ema sAgarikanArA paranI bakholomAMthI moTAM moTAM vikarALa prANIo tIkSNa daMSTrA ne kAtila paMjA sAthe dhasI AvyAM. bharatadevanI senAno agra bhAga ajaba mUMjhavaNamAM paDI gayo. A janAvaro sAme jana laDe topaNa kevI rIte laDe ? vaLI, mahArAjA bharatadevanI yuddhanIti mANasone DarAvavAnI hatI, mAravAnI nahi to e nIti A mANasathI paNa halakA prakAranAM prANIonA nAzanI AjJA Ape ja kema ? ane AjJA Ape topaNa A pRthvI, jaLa ne vAyunAM tamAma tattvono sAmano saphaLa rIte kema karI thaI zake ? ajaba mUMjhavaNamAM badhA paDyA hatA, tyAM hastI para besIne mahArAja bharatadeva tathA mahAsenApati AvatA najare paDyA. sainikoe doDIne emanI pAse potAnI Apatti rajU karI. mahArAja bharatadeve kahyuM : 'Avo upadrava Avaze, eno amane khyAla hato ja. e upadravano upAya paNa vicArI rAkhyo che. senAnI cAre tarapha kAkiNIratna ane cAra dizAmAM maNiratna goThavI do.' prAraMbhamAM to koIne paNa enuM mahattva na samajAyuM. paNa thoDI vA2mAM cAre tarapha mazAlo ane tApaNAMo saLagI UThyAM. UMcA UMcA vAMsa parathI maNiratno jhaLahaLI rahI, dizAomAM dUra dUra sudhI prakAza pheMkavA lAgyAM. vAtAvaraNamAM jarAka dhamAla macI rahI. moTAM moTAM vaDavAgaLAM samudra tarapha UDI rahyAM. eka taraphI dhasAro laI AvatA mahAkAya sarpo ne kAcabAo jaMgalamAM maMgala : 61 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSaNa vAra thaMbhI gayA, garamI emane akaLAvI rahI, emanI AMkhomAM bhaya vyApyo ne thoDI vAramAM to e badhAM moM pheravI sAgaranA jaLamAM pAchAM DUbakI mArI gayA. sAgaranI bakholomAMthI nIkaLelAM vikarALa prANIo dAvAnaLa jevo agni joIne pahelAM to phUgarAyAM, uzkerAyAM, AgaLa dhasyAM, paNa mazAlono tApa na jIravAyAthI pAchAM pharIne UbhI pUMchaDIe bhAgyAM. havAmAM lohI cUsa jIvAta, je UDatAM vAdaLo jevA thara jamAvIne UDI rahI hatI, te have vIkharAvA lAgI. tamAma upadrava thoDI vAramAM zamI gayo. sahu kahevA lAgyA : "are ! bhagavAna RSabhadeve ja ApaNane agnino prayoga zikhavADelo, paNa ApaNe sAva bhUlI gayelA. mahArAja bharatadeve teno kevo suMdara prayoga karyo! vastu jANavI enA karatAM eno upayoga jANavo vadhu jarUrI che. khare vakhate vIsarAI jAya e vidyA zA kAmanI ?" A samaya daramyAna mahArAja bharata hAthI parathI nIce UtaryA, ne kinArAnuM eka sthaLa pasaMda karI tyAM Asana vALyuM. upadrava zAMta thatAM te tarapha sahunuM lakSa gayuM. senApati suSeNe prazna karyo : svAmI ! Apa A bAla ramata jevuM zuM karo cho ?" 'senApatijI ! have gaNatarInA samayamAM ApaNA yuddhano AraMbha thaze. yuddhamAM ApaNA Avezone ane IrSyAvRttione vikAsa pAmavAnI ghaNI tako sAMpaDe che. e mATe yuddha karatAM pahelAM huM mana-cittane nirmaLa karavA icchuM chuM jethI nirmaLa cittathI karelA kAryano sadhetu zatrunA dilamAM paNa vasI jAya. vaLI, zaktino durupayoga ApaNAthI na thaI jAya, athavA zaktino vadhu paDato upayoga paNa na thaI jAya, zuddha aMtakaraNanAM zakti-sAmarthya viSe to pitAjI ghaNuM kahetA. huM A yuddha phakta zAsananA pracAra mATe, mAnavatAnA prasAraNa mATe kheDavA mAguM chuM - eTaluM aMtarathI zatrune jAhera karavA mAguM chuM. aMtaranA svarane zatrunI pAse pahoMcADavA mATe cittazuddhi ke manazuddhi jevo anya koI mArga nathI." zatru pratye paNa ATalI sahAnubhUti !" senApati ! tame kAM bhUlo ? pitAjInAM prItizAsanano vAraso hajI gaI 62 cakravartI bharatadeva Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlanI vAta che. emAM zatrune ke zatrutAne sthAna nahotuM. Aje zatru zabda eTalA mATe vAparuM chuM ke teoe ApaNA zAsanano svIkAra karyo nathI. zAsananA svIkAranI sAthe e ApaNA mitra banI raheze. bAkI to mAnavamAtrane mitra mAnavAnI pitAjInI AjJA che. pazuyuddhamAM ne mAnavayuddhamAM phera paNa ATalo ja ne !" "jevI svAmInI icchA ! svAmInI icchA e amArA mATe AjJA samAna che.' senApati suSeNa hajAro zatruonA gherAmAMthI bahAra nIkaLI zakavAnuM sAmarthya dharAvato hato, paNa A vicAronA vartuLamAM praveza karavAnI enI tAkAta nahotI. svAmI pratyenI avicaLa zraddhA ja AvA kUTa prasaMge ene dorI rahetI. mahArAja bharatadeva tyAM ja sAgarakinAre Asana jamAvI besI gayA. na khAna, na pAna, na ArAma ! traNa divasa ne traNa rAta ema ne ema vyatIta thaI gayAM. vArdhakIrane tyAM AvAsa khaDo karyo. carmarane samudranA pANIne khALyuM. kAkiraNIrane prakAza veryo. maNiratna dizAone ajavALI. daMDaratna laIne senApati suSeNa svAmInI paricaryA mATe tyAM paththaranI mUrtinI jema khaDo rahyo. purohitaratna zAntino jApa karyA karyo. badhAM ratnone kAma maLyuM, paNa gRhapatiratnanAM rAMdhyAM dhAna ema ne ema paDyAM rahyAM. are ! ApaNo svAmI na jame, ne ApaNe kema jamIe? dhULa paDI e jamaNamAM! e traNa divasa saMskArajIvananA eka vrata udyApana samA vItyA. premanA zvAsa cAlyA. hetanA ucchuvAsa hAlyA. sahAnubhUtinA dora khaDA thayA. zraddhAnAM phUla khIlyAM. cothA divasanA sUyodayanI sAthe mahArAja bharatadeve Asana choDyuM. pAtALamAM rahelo himavAna parvata pRthvI vIMdhI bahAra UpasI Ave, ema mahArAja bharatadeva AvAsa choDI bahAra AvI UbhA. badhethI jayajayakAra vartI rahyo. mahArAja bharatadevanuM mukhamaMDaLa taddana saumya hatuM. ghaDI pachI yuddha caDhavAnuM jaMgalamAM maMgala 63 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che enI rekhAmAtra paNa mukha para nahotI. sUryane abhinaMdI temaNe annaprAzana karyuM. sAthe sAthe AkhA sainyamAM AnaMda AnaMda vartI rahyo. gRhapatiratnanA harSane paNa Aje sImA nahotI. roja rAMdhyAM dhAna rakhaDyAM hatAM ; Aja enuM anna hoMze hoMze sahue ArogyuM. mahAsAgarano jaLarAzi taraMgo uDADye jato hato. bharatadeve pachI potAnuM dhanuSya lIdhuM. thoDAeka kadama cAlIne teo sAgarajaLamAM jaIne UbhA rahyA. temaNe potAnA bhAthAmAM saMgraheluM sAMdhi-vigrahika tIra kheMcyuM ne dhanuSya para caDhAvyuM, vizALa bhavAMne saMkocyAM, tIranA zirobhAgane ane mAgadhadevanA AvAsane netrothI eka sIdhANamAM ANyAM. dhanuSyano AkAra zukla paMcamInA caMdranA jevo thaI rahyo. paNacha kheMcAI, vadhu jorathI kheMcAI ne tIra chUTyuM ! sumerumAM vasanAruM garuDa pakSI havA vIMdhatuM bhakSa upara jAya, ema e tIra saDasaDATa cAlyuM. mahArAja bharatadeva tI2ne jatuM eka kSaNa joI rahyA, ne pachI pAchA pharyA. sAgara emanAM caraNa pakhALI rahyo ! 64 2 cakravartI bharatadeva Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G pUrvasAgarano adhipati pUrvasamudranAM agAdha jaLa jyAM valayAkAra thaIne sImAnagarInA uttuMgatuMga AvAsone pariplAvita karatAM vahI rahyAM hatAM, tyAM e sImAno adhirakSaka mAgadhadeva vasato hato. e sarvataMtrasvataMtra hato. eka paMkhI paNa enI AjJA vinA sImADAmAM saMcarI zakatuM nahi. e mAgadhadeva samudranA eka suMdara aMtaradvIpamAM savAranA sUryano upabhoga karI rahyo hato. enA mitra, sevako ne aMtevAsIo sAthe hatA. teo UMcAM UMcAM nAriyeLanAM vRkSonAM patronA paMkhA vIMjhatA, hAthamAM rahelAM zrIphaLanAM amRta jaLa pItA, dhIre dhIre vaidUryamaNinAM Asana para goThavAyA. samudra parathI AvatI maMdamaMda anilalaharInuM teo AsvAdana laI rahyA. paravALAnAM pAtromAM susvAdu madhu AsvAdavA sAthe vinodalaharI calAvI rahyA. prakRti zAMta hatI. dariyAnI taraMgalolA madhura hatI. paMkhI mIThAM gIta gAtAM hatAM. pavana paNa ramatiyALa bALakanI jema lADato hato. ekAeka A madhura zAntine bhedato eka kaThora avAja AkAzamAMthI UThato jaNAyo. AkhI sabhA camakI UThI. badhA kAna e dizAmAM ekalakSa banyA. avAja dhIre dhIre vega pakaDI rahyo hato. sApanA phUMphADA jevo lAgato avAja dhIre dhIre vadhato vadhato rAnI pazunI trADa jevo ghora thayo. thoDI vAramAM aSADanAM pahelAM vAdaLo sAme jANe kesarI garjA2va karato hoya ema parvatomAM ghanagarjanA thavA lAgI. sRSTimAM AvuM A pahelI vAra ja banatuM hatuM. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAgadhadevanI AMkho navIna bhayathI camakI UThI. eNe khaDaga kADhIne hastamAM grahyuM, gadAne chUTI karI. anya parijanoe tenuM anukaraNa karyuM : AvatA ajANyA bhayane krodhAnvita najarathI DA2vA sahu ekapage taiyAra thaI rahyA. havA sAthe pralayano guMjArava vadhato hato. paMkhI cUpa thaI gayAM. vananA varAha boDamAM moM ghAlI gayA hatA. sApa daramAM jaI bharAyA hatAM. ekAeka mAgadhadeve be kadama AgaLa AvIne, potAnA sabhAjanone pITha pAchaLa rakSaNa ApIne kahyuM : Aha ! Aja navI navAI jevI ghaTanA ghaTe che ! vAdaLa cirAtAM hoya evo avAja ! pRthvInA baMdha tUTatA hoya evo ghora! Aha ! e avAjane raste ghanaghora avAja karatuM, AkAzavihArI garuDarAjanI jema vikarALa pAMkho prasAratuM eka tIra cAlyuM Ave che ! ahA ! zI enI tIkSNatA che. zo eno vega che ! zuM enuM jhanUna che ! sabhAsado ! tame ene joI zako cho ?" 'hA, prabhu ! jema meghanA thara vIMdhIne vIjaLI pRthvI para paDavA Ave ema e cAlyuM Ave che !' maMtrIe kahyuM. AkAzamAMthI ulkAgni jhare evuM enuM teja che !' senApatie kahyuM. pAtALamAMthI zeSanAga phUMphADA nAkhatA Ave, ema e pralayano ghaMTanAda bajAvatuM Ave che !' senAmAMthI eke kahyuM. enA avAjamAM bhaya chupAyo hato. nizciMta raho. huM jIvato chuM tyAM sudhI koIne paNa UnI AMca sudhdhAM nahi AvavA dauM !' mAgadhadeve rAjA tarIkenA potAnA kartavyane pragaTa karyuM. 'pahelo huM, pachI tame !" mAgadhadeva AzvAsananA ATalA zabdo bole che, tyAM to tIra AvIne mAgadhadevanI sAme ja jamInamAM khUMtI gayuM ! jANe AkAzamAMthI pAtALa bhedatuM vajra AvIne paDyuM. mAgadhadeve ghavAyelA vAgha jevI rADa nAkhI : Aha ! koNe viSadhara sarpanA bilamAM hAtha nAkhavAnI hAma bhIDI che ? bhUta ho, vidyAdhara ho, deva ho ke dAnava ho, je koI ho te bhale ho ! eNe hajI mAgadhadevanA hAtha joyA lAgatA nathI !' mAdhavadeva be kadama pAcho haThI AgaLa vadhyo. tenI brUkuTi dhanuSyanI jema 66 : cakravartI bharatadeva Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheMcAI gaI, netromAMthI aMgArA jharavA lAgyA, nAsikA dhamaNanI jema phUlI rahI. dabAyelo sApa phUMphADA nAkhe ema enA adharadraya phUMkAra karI rahyA. koNa che e mRtyunA mukhamAM peThelo meMDaka ? ' senApatie mAgadhadevanI pAchaLa jaIne potAnI gadAne cAre dizAmAM ghumAvIne kahyuM. koNa che e be-mAthALo, je gaganavihArI garuDanI pAMkho kApavAnuM dussAhasa karIne potAno mugaTa zaNagAravA icche che ?" eka darabArIe vadhu pAse jaIne kahyuM. "koNa che e arAvata hAthInA daMkUzaLane hAthe karIne ukheDavA mAgato ahaMkArI ?" bIjA darabArIe kahyuM. koNa mUrkha e zeSanAganA mastaka para rahelA maNinuM AbhUSaNa banAvavA mAge che?" svAmInA huMkAre maravA-mAravA taiyAra thayelA sAmaMtavarge kahyuM. "are ! jema garuDa sarSanA prANa hare, ema e mumUrSanA prANa huM nizcaya harIza !" mAgadhadeve AgaLa vadhIne kahyuM ane vegathI tIrane kheMcyuM. tIra ThIka ThIka UMDe UtarI gayuM hatuM. mAgadhadevathI e sahaja rIte kheMcI na zakAyuM. enI zaktine eka Acho phaTako paDyo. enA manobhAve enI viraprakRtine eka cUMTI khaNI. ene manamAM UgI AvyuM ke pratispardhI lAge che to samartha! tIra kheMcIne joyuM to enA para kaMI citarAmaNa jevuM lAgyuM. mAgadhadeve maMtrIne pAse bolAvIne kahyuM: "maMtrIrAja! jAo to, tIra kaMI kahevA mAge che ! hamaNAM hamaNAM to lAkaDA ne patharA paNa bolatA thayA che ne !" hA, prabhu! bhagavAna RSabhadeve pravartAvelI e vidyAo che. maMtrIe kahyuM ne tINa najarathI tIrane joI rahyA. thoDI vAre bolyA "AnuM nAma bolatuM tIra che. bhagavAna RSabhadevanA zAsananuM e tIra che. tyAM jaDa paNa cetananI jema bole che ! A tIra para citarAmaNa che. e dvArA e kahevA mAge che ke bhagavAna RSabhadevanA putra cakravartI bharata saMsAra para digvijaya karavA nIkaLyA che. e digvijaya dvArA potAnuM zAsana prasAravA icche che. A tIra saMdezavAhaka banIne AvyuM che. e kahe che ke cakravartI mahArAja bharatadevanuM zAsana svIkArI mitra bane, nahi to zatru thaI motane adhIna thavA taiyAra raho !" Aha ! are, che koI hAjara ! jAo, AkAzamArge jaIne e mUrkha jaMgalamAM maMgala 67 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatane eTalo saMdezo Apo ke saMsAramAM sarpa deDakAne gaLe che. deDako game tevo moTo hoya, paNa sarpane gaLI zakato nathI. mATe, o bharata ! tArA pitA tarapha amane pUjyavRtti hovAthI cetAvIe chIe ke mRtyuceSTA jevI A bAlaceSTA chAMDI de ! mAgadhadeva ajara, amara ne abAdhita che.' eka dUta AkAzamArge tarata ravAnA thayo. mAgadhadeva kinArA para Tahelato Tahelato kahevA lAgyo : adhInatA ? mAgadhadeve jIvanamAM koInI adhInatA svIkArI nathI.' pUrvasamudranA adhivAsIo mAgadhadeva sivAya koIne potAnA adhipati tarIke svIkAratA nathI.' senApati bolyA. nathI deva, nathI vidyAdhara, nathI bhUta, nathI pizAca - mAtra eka mAnava ! je AkAzamAM UDI na zake, jaLamAM DUbI na zake, vanaparvatamAM viharI na zake, agnine sparzI na zake, evA nirbaLa mAnavano ATalo garva ? e zAsananI vAta kare ? adhInatAnI vAta kare ? nAnA moDhe keTalI moTI vAta kare che ? ane vaLI te vidyAdharo, vyaMtaro ke devonI sAme jenA paga pakhALI pakhALIne - mAnavajAta Aja sudhI jIvI che ! maMtrIrAja ! tame kema kaMI bolatA nathI ? ame to mAtra laDanAra hAthapaga chIe. amAruM magaja to tame cho. bolo, bharata nAmanA e mAnavajaMtuno nAza karatAM mane keTalI kSaNa lAgaze ?" mahArAja ! apriya lAge to kSamA karazo. maMtrIno dharma che ke kaTu hoya topaNa satya kahevuM. bhagavAna RSabhadevanuM zAsana abhedya che. e prItizAsana che. aneka deva-vidyAdharoe e svecchAthI svIkAreluM che. keTalAkoe ene paDakArIne pramANyuM che. keTalAke eno prathama tiraskAra karIne pachI zirasAvaMdya karyuM che. vaheluM ke moDuM, mane ke kamane, premabaLathI ke bhayabaLathI, paNa jeNe jeNe svIkAryuM che, e sukhI thayA che. teonI pachI bharatadeva emanI gAdIe AvyA che, emaNe mAnavatAnA zAsanano pracAra AraMbhyo che. emane koI deva, koI vidyAdhara, koI bhUta, preta ke pizAca harAvI zakaze nahi.' maMtrIrAja ! sarpanA kaNAne zeSanAganuM rUpa to ApatA nathI ne ?" mAgadhadeve kahyuM. mArA svAmIne huM asatya na kahuM. maMtrI tarIke, AvI rahelI A senA 68 : cakravartI bharatadeva Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarapha ghaNA vakhatathI mAruM lakSa che. meM enI ghaNI mAhitI meLavI che. emaNe pheMkeluM eka sAmAnya tIra kheMcatAM paNa svAmIne parizrama paDyo, to yuddha nAnIsUnI vAta nathI ! vaLI, bharatadeva zAsanano pracAra karI koInI svataMtratA haNavA nIkaLyA nathI. emane adhIna thanAro sarvathI svataMtra thaze ! bharatadeva jenA zirachatra banyA ene duniyAmAM koI chachaDI na zake. mahArAja ! jarA Ama UMce caDhIne emanA sainyane to nihALo ! e dhAre to dariyAne pRthvI karI zake tema che ! khINane samatala bhUmi karI zake tema che! AmAM garva nakAmo che. koIne paNa hajI manamAM huMkAra raheto hoya, to AveluM tIra potAnA dhanuSya para caDhAvI, pharI e bharatanI chAvaNI sudhI pahoMcADe !' mahAmaMtrInA zabdono tiraskAra karatA na hoya, tema tarata ja keTalAka baLavAna yoddhAoe, bhAthAmAMthI tIra kheMcyAM, dhanuSya para caDhAvyAM ne khUba kheMcIne choDyAM. paNa re ! cothA bhAga jeTale paNa dUra e jaI na zakyAM ! pUrvasAgaranAM jaLa UchaLI UchaLIne jANe emano upahAsa karI rahyAM. - dUdhanA UbharA para pANI chaMTAya ne e zamI jAya ema sarvanI zaktino garva zamI gayo. mAgadhadeva UMcA vRkSanI DALa para caDhIne dUra dUra dRSTi pheravI rahyo. bharatadevanI ananta vistAramAM patharAyelI vizALa senA joI enuM citta zAMta banI gayuM. potAnAthI vaDerI zaktine niHsaMkoca rIte svIkAravAmAM e vakhatanA samartha puruSo zobhA samajatA. nirarthaka mithyAbhimAnI banI pote khuvAra thavuM ne potAnone khuvAra karavAM, e adharma manAto. mAgadhadeve kahyuM: "prajAjano ! meghagarjanA sAme niSphaLa garjanA karI mAthuM phoDatA IrSALu kesarI siMha jevo huM nathI. jeonAM mastakanuM mUlya benamUna motI karatAM paNa vadhu che, e mAthAne huM nirarthaka hoDamAM mUkanAro paNa nathI. gaMdhahastInA madanI gaMdhathI jema anya hAthIonA mada zAnta thaI jAya che, ema mAro mada Aje zAnta thaI gayo che. deva karatAM mAnava moTo, ema lAge che. cAlo, sAme pagale emanuM svAgata karIe, emanA mitra banIe samarthe samarthanI mitratA zobhe." mAgadhadevanI AjJA thatAM badhA taiyAra thaI gayA. thoDI vAramAM sAgaranA cakravartI bharatadeva 69 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taTa para hasamukhI, vAnaramukhI, gajamukhI, mayUramukhI naukAo hAlakaDolaka thaI rahI. dIrghamukha, dIrghazarIrI, dIrghanetrI vIrazreSTha mAgadhadeva potAnI vizALa naukA para ArUDha thayA ke badhI naukAo dariyAnA zAMta jaLa para saravA lAgI. naukAnA agrabhAga para UbhA thaI thaIne badhA bharata-senAne nIrakhI rahyA. AkAzamArge saMcarelo devadUta saMdezo ApIne pAcho pharato hato. eNe mAgadhadevane naukA para joIne tyAM ja utarANa karyuM ane bharatadevano saMdezo kahyo : "mAgadhadeva ! zabdanuM paNa mUlya che, ne zabdanI asara paNa che. nirarthaka zabdavyayano artha zo ? sarpa koNa ne meMDaka koNa eno nirNaya samarAMgaNamAM karavo hoya to amo taiyAra chIe. bAkI amAruM zAsana zatrutA para nahIM, mitratA para nirbhara che." maMtrIzvare tarata ja bIjo saMdezo mokalI mAgadhadeva vatI bharatadevane kahevarAvyuM ke gaMdhahastInI sAthe madabharyo game tevo hAthI paNa mitratA ja icche che, na ke zatrutA ! khecara dUta pharI UDyo. ene sahu bharatadevanI senA tarapha jato joI rahyA. naukAo dhIre dhIre kinAre AvI pahoMcI. mAgadhadeve chalAMga mArI kinArA para paga mUkayo. enI pracaMDa dehayaSTi sahunAM netrone bharI rahI. maMtrIrAja sumatisAgara kinArA para emanuM svAgata karavA taiyAra hatA. dharmadhajA jevuM emanuM tejasvI zarIra ne vizALa lalATa AbhA pAtharI rahyAM hatAM. mAgadhadeve emanuM bharatadeva samajI svAgata karyuM. teonA samAgamathI pote khUba rAjI thayo che, tema kahevA potAnA maMtrIne kahyuM. huM to bharatadevano caraNakiMkara chuM. teonI AjJAthI ApanA svAgata Avyo chuM. maMtrIrAja sumatisAgare kahyuM. "ohoho ! tame bharatadeva nathI ema ke ? jyAre tame ATalA prabhAvazALI cho, to tamArA svAmI to kevA haze ! cAlo, cAlo, huM temane maLavAne utkaMThita chuM." maMtrIrAja sumatisAgara AgaLa cAlyA. mAgadhadeva potAnA parijano sAthe temane anusaryA. keTaleka dUra teo cAlyA haze ke madhyAhanA sUrya samo 70 cakravartI bharatadeva Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejabharyo eka puruSa sAmethI Avato dekhAyo. nakaro lohIthI ghaDAyelo hoya evo eno deha hato. vaitADhya parvata para lAgelA dAvAnaLa jevI enI be AMkho bhabhUkatI hatI. pahADanA koI aNanama zikhara jevuM enuM mastaka hatuM. mAgadhadevane lAgyuM ke nakkI A bharatadeva hovA joIe. eNe jhaDapathI AgaLa vadhIne emanuM abhivAdana karatAM uccAryuM, bharatadeva ghaNuM che !' bharatadeva ghaNuM jIvo ! mAgadhadeva ! bharatadeva ApanI utkaMThApUrvaka rAha jue che. huM senApati suSeNa ApanuM svAgata karuM chuM. AgaMtuka vyakti, je senApati suSeNa hato, eNe kahyuM. "vAha! jene huM parvatarAja sumeru tarIke oLakhuM chuM, e to hajI parikaranA ja parvato che, to e pote kevA haze !" AzcaryabharyA bola bolatA mAgadhadeva AgaLa vadhyA. enA kalpanA pradezamAM bharatadevanI eka ajaba tasvIra dorAI rahI. varuNadeva jevI e samartha haze? eka kSaNamAM jIvitane mRtyunA phAMsalAmAM phAMsI de tevI haze ! sumeru parvatanA bhAkhaMDa pakSInI jema e vegavaMta haze, je hAthIone taNakhalAnI jema AkAzamAM upADI jAya ? mAgadhadevanA hRdayamAM bhayanI eka AchI kaMpArI vahI gaI. bhaya jeNe jIvanamAM jANyo nahoto, eNe Aja bhayanuM eka kSaNa mATe darzana karyuM ! bhaya eka evI cIja che ke jemAM e haMmezAM moTo ne vikarALa lAge ane mAnavI pote nAno ne nagaNya lAge. kadI zramane na jANatA mAgadhadevanA pagamAM ajANyo zrama bharAyo. jenI AMkhoe kadI phaDakAro jANyo nahoto, enI AMkhomAM phaDakAro UpaDyo. AchI jhAkaLa jevo prasveda paNa romaromamAM jAmI gayo. kapALa parano prasveda luchavA eNe potAno hAtha UMco karyo, ne prasveda lULyo. tyAM eNe eka sauMdaryavAna puruSane sAmethI Avato nihALyo. suMdara ghATIlAM aMga, nRtya karatI hoya evI pagazreNI, madhuparkanA bharelA hoya evA adharadraya, bahenI vIrAne vahAla karatI hoya evAM vahAlabharyA nayana, pahADanI koI sphaTika zilAmAMthI nakhazikha sapramANa kotarI hoya evI rUpALI dehayaSTivALo e puruSa, bAlasUrya jevI prabhA pAtharato smitabharyA cahere cAlyo Avato hato. eNe AvI mAgadhadevanuM svAgata karyuM. pUrvasAgaranA adhipati 71 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa bharatadevanA koNa cho ? pArzvacara ke anucara ? kRpayA mArAM utkaMThita nayanone zIghra bharatadevanAM darzana karAvo !' cAlo ! bharatadeva paNa ApanuM ja smaraNa karI rahyA che. AgaMtuka vyaktie kahyuM ne mAgadhadevanI AMgaLImAM AMgaLI parovI cAlavA mAMDyuM. mAgadhadeve Akhe raste bharatadevanA svarUpa viSe ja vAtacIta karI. e kevA haze ne kevA nahi !' thoDI vAramAM badhA bharatadevanA AvAsamAM AvIne UbhA rahyA. paNa re ! khuda bharatadeva ja tyAM nahi ! mane bharatadeva batAvo !" mAgadhadeve utkaMThApUrvaka kahyuM : 'huM emane maLavA Avyo chuM. mAre emanA mitra banavuM che.' jarUra bharatadeva maLaze. Avo, A siMhAsana para beso.' pelA suMdara puruSe siMhAsana ta2pha lakSa karatAM kahyuM. 'thobho, mahArAja !' senApati suSeNano avAja gAjyo. koNa mahArAja ! ahIM bharatadeva sivAya vaLI bIjA koI mahArAja che ke " mAgadhadeva AzvaryamAM DUbI gayo. eNe joyuM ke sahunI vinamra dRSTi enI sAthe sAthe AvelA puruSa para maMDAI gaI hatI. 'koNa, A mahArAja bharatadeva ? na hoya !' ane mAgadhadeve potAnI sAthenA puruSa para potAnI dRSTi TheravI. bAlasUryanI zILI prabhA jANe adRzya thaI rahI hatI. ne madhyAhanA sUryano prakhara tApa tyAM AvIne teja prasArato hato. mAMDI mITa maMDAtI nahotI. nakkI e ja bharatadeva ! mAgadhe Azcarya sAthe nakkI karyuM. * zuM kaho cho, senApati " bharatadevanA avAjamAM TaMkAra hato. svAmI ! mAgadhadeve ApanI niMdA karI hatI.' senApati suSeNe mastaka namAvIne kahyuM : 'koI paNa niMdakane svAmInA siMhAsananI samIpa sthAna na maLI zake ! eNe to pahelAM gunegAra tarIke khaDA thavAnuM hoya, aparAdhanI AlocanA karavAnI hoya. AkhI bharata-sabhA A maMtavyamAM mAnatI hoya ema mastaka dhuNAvI rahI ne netra kheMcI rahI. bharatadeve e sAme kaMI na kahyuM, phakta potAnAM prabhAvaMta 72 * cakravartI bharatadeva Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayano mAgadhadeva sAme pheravyAM. mAgadhadeve tarata iMgita samajI lIdhuM, ne kahyuM: mahArAja ! agara nAnI nadI sAgaranI niMdA kare, to sAgara zuM karaze 'enAthI cheDAze nahi, nadIne potAnAmAM samAvI deze." bharatadeve kahyuM. agara ghuvaDa haMsanI niMdA karaze, to haMsa zuM karaze ?" mAgadhadeve kahyuM. eno javAba maMtrIrAja deze. bharatadeve maMtrI tarapha jotAM kahyuM. 'e to eno motIno cAro carcA karaze." mahAmaMtrIe vacce javAba ApavAnI potAnI pharaja adA karI. evI rIte mAgadhadeva agara cakravartI bharatadevanI niMdA kare, to mahArAja ene zuM karaze ?' eno uttara senApati suSeNa vALaze.' nItizAstranA jJAtA bharatadeve suSeNa sAme joIne kahyuM. suSeNe leza paNa acakAyA vagara javAba Apyo: 'e niMdakanI jIbha kheMcI leze." nA, nA, suSaNa tuM bhUlyo, sAgara jema nadIne potAnAmAM samAve, ema e niMdaka mAgadhadevane potAnA haiyAmAM samAvaze ! zakti zakti to ja rahe, jo zaktimAM vinamratA hoya, senApati ! mAgadhadeve ApaNI mitratA mAgI che. e ApaNA mitra thayA che. manano roSa choDI mitra tarIke emane svIkAro. ' mahArAja bharatadeve AgaLa vadhIne mAgadhadevanuM svAgata karatAM kahyuM. jevI svAmInI icchA ! mAgadhadevane ame paNa mitra tarIke svIkArIe chIe. senApati suSeNe ne mahAmaMtrI sumatisAgare kahyuM. svAmI mane svIkAre ! mane potAno dAsa kare ! rAjakarmacArI varga paNa mane teomAMno eka lekhe " mAgadhadeve kahyuM. "je bharatazAsana svIkAre che. ene bharata potAno kare che, sanmAne che. nAnA-moTAno prazna nathI. sevyasevakanI jhaMjhaTa nathI. mAgadhadeva ! mAre mana zAsana sarvazreSTha che ! have tame amArA mitra thayA cho. mAbApa bALakane jema bhaya batAve, paNa aMtaramAM to prema varasAve, ema mAruM zAsana che. be kaThora zabdo kahyA hoya to huM tamArI kSamA mAguM chuM. bharata tamAro pratibhAjana thavA icche che, bhItibhAjana nahi !' pUrvasAgarano adhipati 73 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadevanA zabdoe AkhI sabhAne hacamacAvI mUkI. mAgadhadeva ne enA parijano to aMtarathI laLI laLIne bharatadevane vaMdana karI rahyA. zaktinAM darzanathI teo vaza to thayA hatA, paNa A sahRdayatAnAM darzanathI to teo sAva jitAI gayA. 'huM Apa devano AjJAkArI banI aMtapAla sImA2kSaka sevaka tarIke sevA karavA cAhuM chuM.' tamArI sevAno saharSa svIkAra karIe chIe. ame amAruM zAsana asi, misa ne kRSinuM; dayA, dAna ne devatanuM prasarAvIne pachI AgaLa vadhavA icchIe chIe. tyAM tamAro khapa paDaze.' 'sadA sajja chuM, mahArAja ! kRpayA, Apa amArA AvAsomAM padhAro ane kanyA, kanaka, azva, vastra, AbhUSaNa ne hastInI bheTa svIkArI amane kRtArtha karo !' jevI tamArI icchA !" bharatadeve uccAryuM ne mAgadhadevane laIne teo sainyanA nirIkSaNa mATe nIkaLyA. prasthAnabherIno ghoSa gAjI rahyo. thoDI vAramAM mAgadhadevanA AvAso ta2pha javA mATe carmaratne pUratI taiyArIo zarU karI dIdhI. 74 * cakravartI bharatadeva Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bharatanATayam carmaratne bAMdhelA setu 52 thaIne AkhI bharatasenA mAgadhadevanA rAjyavistAramAM pravezI gaI. ATalI vizALa senAne utAro devo e jevuMtevuM kAma nahotuM. mAgadhadevanI e ciMtA vizALa banI gaI, paNa tyAM to bharatasenAe potAnA nivAso pote UbhA karI lIdhA. jANe nAnI nAnI jAduI nagarIo vasI gaI. jyAM vikarALa hastIo, viSadhara sarpo ne bhAraDa pakSIo bhamyA karatAM, jyAM khINonAM jaLamAM khUnI magaro ghUmyA karatA, jyAM pahADonI guphAomAM agninA phuvArAo chUTyA karatA, tyAM A senAe potAnAM ghara karyAM. ghara karIne A mAnavazatruone sadAne mATe dezanikAla Apyo. jotajotAMmAM suMdara alabelI nagarI vasI gaI. kyAMka AvAso che, kyAMka parNakuTIo che, kyAMka dukAno che, kyAMka corAo racAI gayA che. pUrvasAgaranAM rahevAsIo potAnAM kanyAratno, pazuratnone sphaTikaratno laIne bheTaNe AvyAM. bharatadevanI AjJA hatI ke parasparano saMparka vadhe evI sarva bheTo svIkAravI. saMsAramAM sAcuM sagapaNa lohInuM che. mATe lohInA saMbaMdho vadhAravA. zAsana-pracAra mATe lohIsaMbaMdho khUba Avazyaka che. zAsanano pracAra to ja thaze, ne zAsananI paraMparA paNa to ja racAze. ApaNe to Aje ahIM chIe, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne kAle nathI. pANInuM pUra bhale cAlyuM jAya, paNa eNe bhUmine potAnAM jaLathI evI pariplAvita karI nAkhavI joIe ke navA ropa, navAM gula ne navA bAga tyAM svayaM UgyA ja kare, ne svayaM khIlyA ja kare. A nagarapuruSone sAgarasuMdarIo hoMze hoMze varI. paradezI prItama sAthenuM emanuM sakhya madhu jevuM romAMcaka banyuM. A judA, ame judA, ema judAInA gaDha jamInadosta thayA. ajaba advaita racAI gayuM. e suMdara belaDIonA vanavihAro, jalavihAro ne vinodaprakAro sAmaMjasyanuM ajaba vAtAvaraNa racI rahyA. jANe teo kadI judAM hatAM ja nahi, teonI saMskRti judI hatI ja nahi ! dhIre dhIre zAsana-pracAra prAraMbhAyo. bharatadeve pazupAlanano navo dharma emane samajAvyo. kRSino Akho prayoga AcarI batAvavAmAM Avyo. agninI zaktinA upayogo samajAvavAmAM AvyA. gAya jevuM pazu sahune AMgaNe bAMdhavuM vahAluM lAgyuM. vAhana tarIke naMdI vahAlo lAgyo. gUMcaLuM vaLIne rahetAM sahu sAgarakinArethI dUra dUra sudhI jaI vasyAM. ikSunuM vAvetara karavAmAM AvyuM. pUrvasAgaranA rahevAsIo vicAratA ke jaMgalamAM UgatA vAMsa jevA A ghAsa pAchaLa, AvA DAhyA mANaso vyartha samaya kAM barabAda karatA haze ? AvA ghAsanAM to jaMgalonAM jaMgalo ApaNe tyAM bharyAM che. paNa bhalA, moTA mANasone koNa kahe ke tame A khoTuM karo cho ? vAghane kaMI kahevA javAya ke tAruM moM gaMdhAya che ? eka tarapha khetaramAM ghauM pAkyA ne bIjI tarapha ikSu pAkI. A vakhate mahArAja bharatadeve jAhera karyuM ke. AvatI kAle nATaka bhajavaze, ikSu2sa upara ! A samAcAre sahune Azcaryamugdha karI nAkhyA. moTAnI vAto moTI, ema mAnI sahu e ghaDInI rAha joI rahyA. are ! ikSu-bithu to ThIka, paNa bhAre meLo jAmaze. nAvalIo nAcaze, nAvaliyA baMsI vAze. ikSunA eka vADAmAM - je eka saritAne kAMThe Avyo hato tyAM A AnaMdasamAraMbhanI AyojanA karavAmAM AvI. janasamudAya to savArathI AvIne goThavAI gayo hato. samayathI ghaNA pahelAM mAgadeva ne emanuM rAjamaMDaLa paNa AvI gayuM hatuM. 76 7 cakravartI bharatadeva Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAzamAM vaizAkhI tRtIyAno caMdra dekhAyo, ne paDado UpaDyo. sAva sAdo lAgato paDado UpaDatAM lokonA Azcarya vacce tyAM eka AkhuM gAma vaseluM dekhAyuM. are ! A to jAdumaMtara lAge che ! AkhuM gAmanuM gAma ATalI jagAmAM lAvIne mUkI dIdhuM ! dareka AvAsanA AMgaNAmAM agni che. parasALamAM gAya che. ghAsanI parNakUTI che. zastramAM pharasI gokhe laTake che ne osarImAM kuhADI paDelI che. mATInAM pAtra cUle caDyAM che, ne panihArIo kUve dorI pAsIne mIThuM mIThuM pANI kADhe che. khetaramAM lUMbejhUMbe Ugela zeraDI ne ghauM havAmAM jhUme che. evA gAmamAM UMco UMco eka rAjAno AvAsa che. e AvAsamAM traNa jaNA beThA che; ekane mAthe mugaTa che, e rAjA lAge che. ekane mAthe UnanI pAghaDI che, e zeTha lAge che. ekane oDiyA vALa che, e rAjakumAra lAge che. traNe jaNA kaMIka vicAramAM beThA che. vAta bhAre vicitra banI che. are ! traNene - zeTha, rAjA ane kuMvarane eka ja samaye eka ja prakAranAM svapna AvyAM che ! rAjA kahe che: "ajaba hatuM mAruM svapna ! meM suvarNano sumeru joyo. paNa kevo ? sAva zyAma ! suvarNane jANe kATa lAgyo ! pachI mArA putra zreyAMse A mahAparvatane dUdhathI dhoIne UjaLo karyo !' AkhI medanI hasI paDI. pahADane te vaLI dUdhe dhovAto haze ? ane svapnanA te kaMI artha kaDhAtA haze ? ajaba gAma ne gajaba A mANaso ! tyAM to pelo pAghaDIvALo zeTha bolyo : "sUryane meM TharI gayelo joyo. moranAM pIMchAM nIkaLI jAya ne kevo zobhAvihIna lAge, ema sUrya paNa enAM kiraNo sarI jatAM sAva varavo lAgato hato. ApaNA rAjakumAra zreyAMse e sarI gayelAM kiraNo jANe sUryamAM pharI sthApyAM, ne sUrya pharI sahasa kaLAe jhagamagato thaI gayo." loko hasyA: "vAha re DAhyA mANaso ! zI ghelI tamArI vAto !' rAjakumAra, je trIjo jaNa hato ne jenuM nAma zreyAMsa hatuM te bolyo : "mane paNa subuddhi zeTha jevuM ja svapna AvyuM. meM eka mahAparAkramI rAjA nIrakhyo, paNa jANe cAre taraphathI duzmano vaDe gherAI gayelo. meM duzmanone mArI haThAvyA, ne rAjAno mArga svataMtra karyo.' bharatanATyam 277 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A svapnano bheda zo haze?" traNe jaNAe ekIsAthe pUchyuM. rAjAe zeTha sAme joyuM. zeThe rAjakumAra sAme joyuM. rAjakumAre rAjA sAme joyuM. traNe jaNA paraspara mAM tAkIne beThA, paNa kaMI sUjha na paDI. eTalAmAM vagaDAno pavana veNu vAto vahevA lAgyo. AkAzamAM vAdaLanagarI racAya ne jema alopa thAya ema paDadA parathI gAmano dekhAva ekadama palaTAI gayo. UMcA UMcA pahADa dekhAyA. bAjumAM vahetI nadIo najare paDI. e vacce thaIne AvatI eka svaccha pagadaMDI sahunuM lakSa kheMcI rahI. e pagadaMDI para thaIne Abha-pRthvIne eka karato koI puruSa cAlyo Avato hato. ghaNo UMco, ghaNo majabUta, jANe sumeru parvata mAnavadeha dharIne cAlyo Avato hoya ! paNa re ! sAva zyAma ! kayA jhaMjhAnile, kayA AMdhIulkApAte e suvarNanA sumerune jhAMkho karI dIdho hato ? are ! mukha para sahasarazima sUrya jevo pratApa lAge che ! AkAzano sUrya pRthvI para naradeha dharIne ramavA to nathI nIkaLyo ne ! paNa Ama rahimahInakiraNAvalithI vaMcita kema lAge che ! pRthvInAM duHkha joIne dubhAyelo haze ke zuM? pahADa, kaMdarA, girikhINa vaTAvato e puruSa cAlyo Ave che. re ! pRthvInA cakravartI rAjavI jevuM enuM teja che, ne chatAM mukhamudrA Ama vivarNa kAM ? zatruothI gherAyelA rAjavI jevo eno caheromahoro kAM? pahADanI taLeTImAM jhAMjhara jhamakyAM. adrizaMga parathI zaraNAIo gahekI UThI. girikaMdarAomAMthI gAtuM gAtuM strIvRMda AvyuM. sAgarapALethI phUlanI chAba laIne janakuLa AvyAM. padhAro pRthvInA pahelA svAmI ! ame ApanAM zAM zAM svAgata karIe! dhanyabhAgya Aja hamArAM ! Aja ahobhAgya jAgyAM hamArAM ! cirakALa pachI vasaMta Rtu padhAre ema Apa padhAryA cho. padhAro, deva ! keTalAMka strIpuruSo AgaLa AvyAM. koIe hAthamAM mALA laIne, koIe jaLa, dadhi ne dudhanA kuMbha mastake dhAraNa karIne, koIe caMdana, kapUra, kasturInI chAba hAthamAM laIne, koIe AmraphaLanA gucchane khabhe dharIne, koIe 78 cakravartI bharatadeva Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAMbUlavallIne deha para dhAraNa karIne e pratApI puruSanI AsapAsa nRtya karyuM ! zuM suMdara nRtya ! zuM suMdara nATaka ! pUrvasAgaranA pradezanAM porajano harSathI romAMcita thaI gayA. gIta, nRtya ne vAghathI vAtAvaraNa mukharita thaI gayuM. pelA mahApuruSa A badhAthI para hoya ema e badhAMne vIMdhIne AgaLa vadhyA. are ! manomaMdiranA A devatAne caraNe sarvasva dharI do ! sarvasva dharIne paNa ene sanmAno ! AjubAjunAM pArvatIya janapadomAMthI vidhavidha prakAranI bheTa laIne jAtajAtanA ne bhAtabhAtanA janasamUho bahAra nIkaLI AvyA. eke AgaLa AvIne kahyuM : "svAmI ! sugaMdhabharI mATI taiyAra che. svaccha snAnajaLanA kuMbha chalakAya che. prabhu ! be ghaDI thobhI jAo ! zarIre pIThI coLI aMghoLa karAvIe ! re ! suvarNanI A kAyAne jhaMkhavAyelI joI amane rovuM AvI jAya che. prabhu ! thobho ! snAna karIne Apa prasanna thAo !' jaLanA kuMbha ne mATInAM pAtro viSe nirapekSa evA svAmI to AgaLa ja vadhyA. tyAM bIjA janakuLe AvIne kahyuM : pravAsano zrama Apane pIDato haze. ekAkIpaNuM manane udAsa banAvI rahyuM haze. devakumArI tulya amArI duhitAono svIkAra karI amane kRtArtha karo ! re ! divasothI ApanI A kAkaveNIne koNe svaccha karI haze ? Apane koNe narama bichAnAM bichAvI dIdhAM haze ? ApanA caraNane koNe cAMpyA haze ? prabhu ! amArA dAMpatyanAM A suMdara phaLone Apane caraNe dharI ame caritArtha thavA icchIe chIe !' nakSatramALane pUMTha pachADI rAkhI rasarAja caMdra AgaLa vadhe ema e utsuka strIvRMdane bhedI mahApuruSa AgaLa vadhyA ! 'jaya ho vRSabhadhvajano !" hAthI para ArUDha thaIne AvelAM janakuLoe jhaDapathI nIce UtarI caraNavaMdanA karatAM kahyuM : "prabhu ! Ape to aneka hastIone azvanI jema khelAvyA che. svIkAro amArA hastI ne enA upara ArUDha thaI padhAro amArI vastImAM ! zuM A pAdapadma AvI kaMTakAkIrNa bhUmi 52 sparza karavA mATe che ? hajI hAthIono toTo nathI paDyo, svAmI !' paNa vRSabhadhvaja to girizRMga parathI UtaratI gaMgA nadInI jema, sarvathI alipta, aspRzya AgaLa ne AgaLa cAlyA. emanA mArga ratnanA DhagathI, bharatanATyam 2 79 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANekanI AvalithI, suvarNa-rIkhanAM puSpathI AcchAdita thaI gayA. paNa bhagavAna vRSabhadhvaja badhAthI sAva nirapekSa nIkaLyA. janasamUha oziyALo thaI gayo. badhA gadgada kaMThe kahevA lAgyA : are ! kayA amArA aparAdhathI bhaktono ATalo tiraskAra karo cho, svAmI ! rAjA hatA tyAre sadA amAruM mana rAjI rAkhyuM che, ne saMnyAsa grahIne sAva dayA-mAyA visArI mUkI ! janakuLo rovA lAgyAM. emane A vakhate emane rAjo yAda Avyo. are! bolAvo ene ! ajaba evI mUMjhavaNamAMthI mArga kADhe e ! amatho kaMI rAjo karI mAthe caDhAvyo nathI! bolAvo rAjAne ! bhagavAna vRSabhadhvaja bhale badhAthI nirapekSa hovAno dekhAva kare, paNa kaMIka apekSA emanA mukha para jarUra dRSTigocara thAya che. have to ApaNo rAjo AvIne je kahe te sAcuM, kare te sAcuM. ApaNe to mUMjhAyA. bolAvo e rAjAne ! utsukatAmAM AgaLa prabhu ne pAchaLa pIrajano - ema sahu cAlyA. teonA jayajayakAranA dhvanithI dizAo guMjI UThI. A tarapha eka rAjA, bIjA zeTha ne trIjA rAjakumArane kAne A kolAhala Avyo. rAjAe kahyuM : kare ! A kolAhala kema thAya che? govALanI pAchaLa gAyo jAya. evo 2va kema saMbhaLAya che ? chaDIdAra ! tapAsa karo ? vayovRddha chaDIdAra hAjara thayo ne tapAsa karavA cAlyo gayo. tapAsa karIne nAcato nAcato pAcho pharyo. enI zveta dADhI AnaMdamAM DolI rahI hatI : rAjAjI ! dhanya bhAgya ApaNAM ! rAjAnA rAjA, devonA deva, pRthvIpati vRSabhadhvaja padhAryA che. Aja to rAjapATa chAMce varSo vItyAM; bharatadevane gAdIe sthApyAneya vakhata vItyo; paNa vakhatanA javA sAthe jANe e puruSa paNa badalAI gayA ! jANe jamAno badalAI gayo ! havA badalAI gaI ! rUpa che, paNa plAna ! kAMti che, paNa bhArelA agni jevI ! jANe ApaNA e pyArA prabhu ja nahi ! jANe sumeru kharo, paNa suvarNano nahi ! sUrya kharo, paNa vAdaLachAyo ! rAjA kharA, paNa zatruthI gherAI gayelA jevA ! are ! emaNe TADha ne tApa ekasamAna karyA che. sonuM ne mATI ekasarakhAM gaNyAM che. sApa kAMcaLI taje ema dhanadolata, sukhasAhyabI tajyAM che. vaMdana ho e pyArA prabhune !" 80 cakravartI bharatadeva Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ are ! to to dAdAjI AvyA ! pitAjI ! huM AvuM chuM !" AMbalIpIpaLI ramatA chokarA je rIte kUMDALAmAMthI kUdIne bhAge ema rAjakumAra zreyAMsa AvAsamAMthI kUdIne bahAra doDyo. ene na mAthe chatra mUkavAnI sUjha rahI, na pagamAM upAna paheravAnI ! rAjA dADhI para hAtha pasavAratAM vicAre che : re zreyAMsa ! janma dharIne to te dAdAjIne joyA nathI, pachI atyAre navI oLakhANa karatAM tArAM carmacakSu nahi chetarAya ? dAdAne badale koIne dAdA nahi kahI de ? e vakhate tArI caturAI kevI zaramAze ? tAro kevo upahAsa thaze? paNa evA dIrghasUtrI vicAro atyAre zreyAMsane sparze tema nahotA. zreyAse dAdAne joyA - janma dharIne kadI joyA nahotA, toya jANe keTalI gADha pichANa hoya tema jotAMnI sAthe oLakhyA. eNe bUma pADIne kahyuM : "dAdA ! dAdA ! bhagavAna vRSabhadhvajano jaya ho !" pAchaLa AvI rahelA pitAe kahyuM: 'teM kevI rIte mAnyuM ke e tArA dAdA che ? tArI oLakhANa ke dADAnI ? janama dharIne kadI AMkhe to dIThA nathI !' pitAjI !' zreyAMsanuM dila cakora pakSI jevuM banI gayu hatuM. caMdra jevA dAdAne joI e soLe kaLAe khIlI UThyuM hatuM. eNe kahyuM: "mArI AMkhomAM harSanAM pUra evAM vAdhyAM che ke carmacakSu to ahIM nirarthaka banyAM che. huM to aMtaracaluthI sarva nIrakhI rahyo chuM. amo to bhavobhavanA saMbaMdhI chIe. janamajanamanA sAthI chIe. pUrve pUrva videha kSetramAM bhagavaMta vajanAbha nAme cakravartI hatA; huM emano sArathi hato. pUrve eTale kyAre?" badhethI pokAra paDyo. gata bhavamAM!' zreyAMsa ? AvI agharI - na samajAya tevI - kAlIghelI vAto na kara. amane banAvavAnI vAta mUkI de. tArA karatAM ame vadhu comAsAM joyAM che. lokamedanI ekatra thaI gaI hatI, temAMthI becAra jaNAe pUchyuM. barAbara che. tame to ema jANo cho ke vartamAnamAM jIvato mANasa e ja mANasa. enI pahelAM e kaMI nahoto, enI pachI e kaMI haze nahi, je che te ahIM ne A bhavamAM che. paNa te khoTuM che. ApaNuM jIvana to paraMparAnA saLaMga sUtrano eka taMtu che. e hatuM, che ne haze. kadI e taMtu phUlano hAra gUMthe che, to bharatanATyam 81 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadI kamarabaMdha bane che, kadI mAchImAranI jALa bane che, ne kadI hAthIne nAthavAno pAza paNa bane che! koI rAjA bane che, koI raMka bane che; koI svAmI bane che, koI sevaka bane che ! veza judA che, vastu eka che. phUla judAM che, hAra gUMthavAno dora eka ja che." "vAhavAha ! sarasa vAta karI. amane ema thatuM ke kaMI sAruM karma karyuM, enuM phaLa A jiMdagImAM na maLyuM to sAruM karma karavuM zA arthanuM ? dayA, dAna ne devatano artha Aja sudhI samajAyo nahoto. kharekhara ! ahIM to vRkSa vAvavAnAM che. saMbhALathI vAvIe to jarUra phaLavAnAM : koInAM vahelAM, to koInAM moDAM phaLa maLavAnAM ja! nirarthaka ahIM kaMI nathI. amArA manane A zaMkA ghaNA divasothI paDatI hatI. paNa vAru, eka svAmI ne bIjo sevaka ema kaI rIte thatuM haze, bhalA?" sArAM ne naThArAM karmathI. sArAM karmathI sAruM phaLa maLe che, naThArAM karmathI naThAruM phaLa maLe che. bAvaLa vAve ene kAMTA maLe, AMbo vAve ene AmraphaLa maLe.' 'vAru, amane e agamanigamanI vadhu vAta samajAvo. pharI pokAra paDyo. jIvamAtra jIvita ne sukha icche che. e jema ApaNane priya che, tema sahune priya che. tamArA sukha mATe ne jIvita mATe anyanA sukhane ane anyanA jIvitane na haNo. prabhunA agamanigamano A saMkSepa che, A sAra che. paNa- paNa zreyAMse sahune zAnta rahevA nizAnI karI, kAraNa ke bhagavAna RSabhadeva dhIre dhIre najIka AvI rahyA hatA. emane bheTa dharelI cIjono DuMgara khaDakAI gayo hato, paNa zaradanI khAlI vAdaLI jevA bhagavAna riktapANi AgaLa vadhatA hatA. re! prabhune zuM khape che ? hRdayehRdayamAM ArtanAda UThyo. zreyAMsakumAra - AgaLa dhapyo. enA aMtaranA tAretAra raNajhaNI UThyA. enuM cittataMtra prabhunI mukhamudrAnAM darzanathI khaLabhaLI UThyuM. enAM aMtarakapATa UghaDI gayAM. eno AtmA prabhunA AtmA sAthe jANe ekatAra thaI gayo; AtmAe AtmAnuM jANe ata sadhAI gayuM. enA hRdayasAgaramAM vicArataraMgo UThI rahyA. re, jaLanI tANa nathI, paNa 82 cakravartI bharatadeva Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravAkane jema svAtijaLa sivAya anya jaLa khapatuM nathI, tema prabhune eSaNIya khorAka joIe che - DagamagatI kAyAne sthira karavA. zreyAMsanA aMtaramAM nirdoSa khorAka viSe vicAraNA jhagI. ApoApa kaMI UgI AvyuM. e UDyo, e dhasyo, AgaLa dhasyo, ane tAjA izurasathI bharelA ghaDAo upADI prabhu samIpa hAjara thayo. parijano ane nagarajanoe bhAre acaraja sAthe joyuM ke, je hAtha ATaATalI dhana-samRddhi sAme laMbAyA nahotA, e A mATInA zudra ghaDAmAM rahela mAmUlI ikSarasa mATe laMbAyA ! re ! A manasvI mahAtmAo iMdranA vaibhava karatAM garIbanI jhUMpaDIne vadhu pasaMda karanArA lAge che ! ghaTaka ! ghaTaka ! ne nATaka pUruM thayuM. paDado paDI gayo. jonArA eka ajaba svapnasRSTimAMthI jAgyAM hoya tema AMkha coLatAM sAvadha thayAM. zuM A mAtra nATaka ja hatuM" badhAM pUchavA lAgyAM. 'hA, jIvana paNa enAthI vadhu moTuM nATaka ja che ne ! ApaNe na jANyuM ne e pUruM thayuM. ema A paNa ApaNe nahi jANIe tema pUruM thaze. mATe sukRtya AjathI karavA mAMDo ! paLano paNa bharoso na karazo !' zreyAMsa ke je mAtra prabhudarzana mAtrathI jJAnacakSuvALo banI gayo hato, eNe kahyuM. paNa A nATaka bhajavyuM koNe " prajAjanoe pazna karyo, "bhagavAna vRSabhadhvaja to hAlamAM kelAsa parvata para vihare che.' "hA, mahArAja bharatadeva kuzaLa nItivettA che, tema kuzaLa abhinetA paNa che. A nATakamAM teo bhagavAna RSabhadeva banyA hatA, ne mahAmaMtrI banyA hatA zreyAMsa !' pratApI mahArAjA bharata AvA AnaMdI che, ema sahue jANyuM tyAre badhA prazaMsAnI lAgaNIthI emanI pratye jhUkI rahyA. e bharatanATyae prajAne ghaNuM ghaNuM samajAvyuM ne zIkhavyuM. te kALe ane te sthaLe bharata-zAsana miThuM madhuruM banI rahyuM. bharatanATyam 83 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 Apatti ke iSTApatti 2 pUrvasamudranA pradezamAM divaso sudhI bharatanATyamnI carcA cAlI rahI. jemaNe joyuM hatuM emane e ajaba lAgyuM, ne jemaNe nahotuM joyuM emane ethIya ajaba bhAsyuM. A nATya dvArA dAna, dayA ne devata; asi, masi ne kRSinA zAsanano vegathI pracAra thaI rahyo. bharatanATyam paNa vijayano eka prakAra banI rahyuM. zAsana-pracAranuM kArya pUruM thatAM chaeka mAsa lAgyA. badhA AnaMdasAgaramAM AkaMTha nimagna hatA, tyAM kUca karavAnuM raNaziMguM gAjyuM. taratamAM gRhapatiratna ne vArSakIratna AgAmI taiyArIo mATe vidAya paNa thayA. sainyane UpaDavAnI ghaDIo gaNAvA lAgI. A vakhate rasiyAone eka vAtanI vimAsaNa jAgI. sAgarasuMdarIonA A kaMthaDAonAM haiyAMmAM vijoganI vAdaLI jhabUkI rahI. sainya sAthe strIo to rahetI, paNa A to udaramAM odhAnavALI ! ene sAthe rAkhI yuddhane na pAlave ane sAthe na rAkhI manane na pAlave. tyAre karavuM zuM ? mUMjhavaNanI vAta bharatadeva pAse gaI. e vakhate mUMjhavaNa Avye prajA rAjA pAse jatI; 2AjA prajAno vaDIla hato. bharatadeve hasIne kahyuM : e mAtAonAM mana saMtoSo. emane ahIM rAkho. bALakone janma Ape, keLavaNI Ape ne bharata-zAsanano pracAra kare. vahelA-moDA ApaNe ahIM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvIzuM to kharA. vAra thaze to zizu-uchera pUro thaye temane teDAvI laIzuM. ApaNe ugADelAM vRkSa, pALelAM pazu ne A navajAta zizu - sahunI ahIM suMdara sRSTi bhale racAya. mAtAo enA para zAsana karaze, mAtRsaMsthA sthapAze. ahIM kuLanI mukhI mAtA gaNAze.' toDa bahu suMdara Avyo. vidAya dardamadhura banI rahI. janArAo ne rahenArAonAM aMtaHkaraNo eka taMtue baMdhAI gayAM. jema varSA Ave ne varasIne cAlI jAya, paNa pRthvInA haiyAmAM aMkura mUkI jAya, ema pUrvasamudranA sImApradezamAM bhArata-zAsananA sAcA pracArakone mUkIne tenA AgaLa vadhI. ratha ane azva jema vegathI dakSiNasamudra tarapha cAlyA, ema sainikonA mananA ratha pAchaLa rahelI sAgarasuMdarIone vadhu nikaTa banatA gayA. sainyanI kUcathI dhULanI DamarI caDhIne AkAzane DhAMkI devA lAgI. vAyuvege AgaLa vadhatI senAnA samAcAra dakSiNasAgara sImAnA adhipati varadAmadevane maLI cUkyA. sAthe sAthe e vartamAna paNa sAMpaDyA ke pUrvathI dakSiNa vacce Avato Akho pradeza ajaba rIte bharatazAsanano hoMze hoMze svIkAra karato cAlyo che. koI vazIkaraNa maMtra kAma karI rahyo che, ajaba krAMti prasarI rahI che. varadAmadeve kahyuM: 'nahi, nahi, A bharatazAsana e prItizAsana nathI. prIta karavI hoya to A yamarAjanA sahodara samI senA ne bhayaMkara vaja jevo zastrasaraMjAma sAthe zA mATe ? mAthA upara talavAra toLI rAkhavI che ne pachI mAnavIne mitra banAvavAnI vAto karavI ? vyartha che A yatna ! bharate bhalA bhAI jevA mAgadhadevane bhale chetaryo, paNa mane e chetarI nahi zake. ene vanajaMgalanA sAmAnya siMha bheTyA haze, paNa vaitADhya parvatanA kesarI siMhathI kadI pAnI nahi paDyo hoya. varadAmadeve tarata potAnA zAsanasevakone ekatra karyA, AvI rahelA ulkApAtathI emane vAkepha karyA, sAthe sAthe kahyuM ke "bharata-zAsananI kIrti tame sAMbhaLI haze, paNa game tevuM sAruM zAsana hoya, paNa e zAsana che. ApaNI svataMtratAne to hAni karanAruM haze ja. talavAranI dhAra para lagADeluM madhu bhale svAdamAM anya madhu jevuM ja mIThuM hoya, paNa AsvAda karanAranI jIbha mATe emAM pUruM jokhama che, e na bhUlazo." Apatti ke iSTApatti 85 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varadAmadeve bhAgye ja A zabdo pUrA uccAryA haze ke saNaNaNa karatuM eka tIra temanI sabhAmAM AvI paDyuM. varadAmadeve tIra lIdhuM ne vAMcyuM : bharatadeva zAsanapracAra mATe nIkaLyA che. zAsana svIkAro vA yuddhane arthe jAgrata raho !' A saMdeze varadAmadevanI AMkhone agnijharatI banAvI mUkI. eNe potAnI kopAnalathI dajhADatI dRSTi cAre tarapha pheravI, ne potAnA kopanI kevI asUra thaI te jANavA cAhyuM. paNa Azcarya sAthe ene jaNAyuM ke pote to bhabhUkato jvAlAmukhI banI beTho hato, tyAre enA sevako sAva zAnta sarovara jevA thaI beThA hatA. manathI jANe Apattine e iSTApatti mAnI rahyA hatA. A joI varadAmadeve AvezamAM AvatAM kahyuM : 'zuM tame mAro tiraskAra karI, navo svAmI iccho cho ? to mane pahelethI kahejo.' 'ame svAmIdrohI nathI' badhA sevakoe kahyuM : "paNa zAsanapremI jarUra chIe. jyAM jyAM bharata-zAsana pravaryuM che, tyAM tyAM AkhI sRSTinuM parivartana thaI gayuM che. amArA to Apa svAmI cho. Apa emane svAmI tarIke svIkArI amane anugRhIta karo !' 'avazya !' dUrathI avAja Avyo : 'varadAmadeva ! mArI paNa e ja sonerI salAha che.' AvI vaNamAgI salAha ApanAra AgaMtuka vyakti jhaDapathI AvI rahI hatI. varadAma kSaNabhara mumUSu sarpanI najarathI ene nIrakhI rahyo. ? 'koNa hato e ? koNa che e be mAthAno mAnavI, je mane zikhAmaNa ApavAnI hAma bhIDI rahyo che?" varadAmadeve kopAnala varSAvatAM kahyuM. AgaMtuke khaDakhaDa hasatAM kahyuM H che to tamArA jevo sAgarataTavAsI. mAthuM paNa ene eka ja che. paga, hAtha ne AMkho paNa ene be ja che. e pagathI cAlIne Avyo che, hAthathI e vinaMtI karavA Avyo che. AMkhothI eNe je joyuM che, e mukhathI kahevA Avyo che.' Ama bolato bolato AgaMtuka najIka Avyo ke tarata oLakhAyo. are ! koNa mAgadhadeva ? pUrvasAgarasImAnA adhideva ?" 86 0 cakravartI bharatadeva Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hA, huM mAgadha-bharatazAsanathI anugRhIta anucara ! varadAmadeva ! bharata-zAsanane meM svIkAryuM che. tame jarUra svIkAro. e zAsanamAM svaccheda avazya haNAya che, paNa jIvananI svataMtratA akhaMDa rahe che.' sAgarasImAnA adhidevone mAthe koI svAmI na bhUto na bhaviSyati. mAgadhadeva ! eka ziyALanI pUMchaDI kapANI, eTale eNe AkhI duniyAnA ziyALone pUMchaDI vagaranA karavAnuM kAvataruM vicAryuM, ema to tame karyuM nathI ne? tame DULyA, eTale bIjone DubADavA to nathI nIkaLyA ne " varadAmadeve kahyuM. 'varadAmadeva ! sAgarataTavAsInA hisAbe tame mArA pahelA snehI che. tamAruM khoTuM e mAruM paheluM khoTuM che. mATe game te upAlaMbha veThIne paNa sAcuM tamane samajAvavuM e mArI pharaja che. TUMkI ne Taca vAta kahuM. kadAya meM bharatazAsano inkAra karyo hota, yuddha mATe paDakAra Apyo hota, to ApaNe eka tarapha rahI jAta ne ApaNI prajA eno svIkAra karI leta, eTaluM enuM ajaba vazIkaraNa che !" eka AMTo tame mArA pradezamAM jaI Avo, to samaja paDe ke bhAratazAsananA pracArathI kevI suMdara zAnti saMtoSa ne harSanI sRSTi khaDI thaI che ! hiMsAnuM nAma haTI gayuM che. kajiyAnuM moM kALuM thayuM che. pRthvI para apAra dhAnya pAke che. phaLaphUlano pAra nathI. Rtuo navI suMdaratA ne navA rasa sAthe UgavA lAgI che. are ! sahu koI potAnA jIva jevo anya jIva para pyAra kare che. vananAM bIkaNa mRgalAM ApaNAM gRhonI pachIte zIMgaDAM ghase che, ne mayUra bhaya chAMDI ApaNA AMgaNAmAM nAce che. rUpALAM sasalAM ramatAM ramatAM ApaNI godamAM AvI lapAI jAya che. peTanI prajA jevo enA para prema thAya che." rAjA bharata nItizAstra ne nATyazAstranA pAraMgata che; zastra ne zAstra baMnenA svAmI che. emaNe peTanA khADAnuM eka nATaka kheleluM. emAM e batAvyuM ke sAco mANasa peTano khADo khAlI rAkhe che, paNa pApathI bharato nathI. pApanI paNa suMdara vyAkhyA karI batAvI che. jIvo ne jIvavA do, e puNya. ApaNe jIvIe ane ApaNA sukha mATe parane pIDIe e pApa. pApa e jaMgalI ghoDo che. e game tyAre mANasane pachADe che. bharatadeva icche che- sAco mANasa! sAro mANasa! suMdara mANasa! mANasa sarjavAnA e rasiyA che." Apatti ke iSTApatti? ja 87 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanuM nItizAstra ja juduM che. e kahe che ke karazo tevuM pAmazo. koIne haNazo, to tame haNAzo. koIne bacAvazo, to tame bacazo. e kahe che ke mAre evA mAnava joIe je devathI pUjAya ! vidyAdharothI sevAya ! meM mArI jAta temane aparNa karI, tyAre bharatadeve mane kahyuM : tamArA A suMdara pradezanA tame svAmI cho, avicala rAja bhogavo. paNa bhAI ! mane to bharatadevanI evI mohinI lAgI che ke putrone rAja soMpI temanI sevAmAM joDAI gayo chuM. varadAmadeva ! sUrya sAme dhULa uchALavA jevuM na karazo. bharatadevanA sukhada zAsanane svIkAro !' varadAmadeva eka kSaNa stabdha banI Ubho rahyo. bIjI paLe e mAgadhadevane bheTI paDyo. eNe kahyuM : mitra ! tAruM kahevuM sAcuM che. huM bhAratanuM zAsana svIkAruM chuM. khabara Apo mahArAjane ! mAgadhadeva hetathI varadAmane bheTI paDyo ne atiharSamAM AvIne kahyuM : mitra hajo te tArA jevA hajo ! huM tarata bharatadevane khabara ApuM chuM." bharatadevane pravAsamAM khabara pahoMcADavAmAM AvyA. bharatadeve kahyuM : AvA sajjanane mitra karavAmAM huM mArI jAtane dhanya mAnIza. huM temanI samIpe javA icchuM chuM. mane joyA vagara, mArA zAsanane svIkAranAra kharekhara sajjana ja hoya.' bharatadeve sAme pagale javAnI taiyArI karI, tyAM to varadAmadeva potAnA maMtrIo ne zreSTha nAgariko sAthe tyAM AvI pahoMcyo. AkhI sabhA varadAmadevane joI rahI. mAgadhadeva avazya suMdara hato, paNa A to enAthI paNa vadhu darzanIya hato. eno cahero khIlelI caMpAkaLI jevo hasamukha hato. e dIrghadahI hato, suvarNavarNo hato. eNe bharatadevanI bheTa karatAM kahyuM "rAjasUrya bharatadeva ! bhale ame AkAzanA vicaranArA hoIe, samudranA vasanArA hoIe, paNa Akhare to kUvAnA deDakA chIe. tame suMdara zAsana pravartAvyuM che. mane devano AjJAkArI aMtaHpAla samArakSaka nImo!" 'varadAmadeva ! mAruM zAsana tamArA jevA zANAo para ja nirbhara che. tame 88 cakravartI bharatadeva Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamArI sImamAM svataMtra cho. bharatane mitra tarIke svIkArI AbhArI karo. sajjananI maitrI sATe to pRthvI AkhInuM suvarNa mUlavavA taiyAra chuM. tame svataMtra ! tamArI svataMtratA abAdhita !' pUrve ApanA guNazravaNa thakI ne atyAre ApanA dehadarzana thakI svataMtratAno mAro moha zamI gayo che. huM to zuM, mArI svataMtratA paNa ApanI caraNakiMkarI thaI gaI che. sAMbhaLyuM che ke Apa zrImAn pazcimasAgarasImA para vijaya mATe javAnA cho. jo deva kRpA kare to huM ne mAgadhadeva e viSayamAM ApanI yatkiMcit sevA bajAvIe. prabhAsadevane atre ja ApanI sevAmAM upasthita karIe. e sajjana che.' 'varadAmadeva ! tamArI bhAvanA suMdara che. paNa jo huM mAtra vijetA tarIkenA mArA huMkArane poSavA nIkaLyo hota, mAtra mArA nAmanI vijayapatAkA pharakAvavA ja nIkaLyo hota, mAtra mArA aMtaranI prazaMsApriya lAgaNIone paMpALavA nIkaLyo hota, to tamArI kRtajJa-bhAvanAne avazya vadhAvI leta. paNa huM to zAsana pracAravA nIkaLyo chuM. ApaNe sahu cAlIe -- prabhAsadevane sAme pagale jaIne bheTIe !" bharatadeve nikhAlasatAthI kahyuM. "paNa Apa mArI sImamAM alpa samaya to sthiratA karazo ne ?" 'avazya ! zAsana-prasAranuM kAma e vinA kema thaze ? ahIM rahIne ame nATaka paNa bhajavazuM !' bharatadeve prasanna thaIne uccAryuM. suMdara ! jaya ho svAmIno ' varadAmadeve kahyuM. enuM anukaraNa sahue karyuM. dakSiNasAgarasImA bharatazAsanathI vyApta banI gaI. TUMka samayamAM pazcimasAgarasImA para paNa bharata-senA dRSTigocara thaI. Apatti ke iSTApatti ? * 89 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 uttarAkhaMDa traNa traNa dizAnA sAgarasImADAone nAthIne, traNe sImAomAM raktasaMbaMdho sthApIne have bharatadevanuM sainya koI mahAkAya ajagara sarato hoya tema siMdhu nadInA dakSiNakinArAne anusarIne cAlyuM jatuM hatuM. pUrvasAgara ne dakSiNasAgara karatAM pazcimasAgaranA prabhAsadevane vazavartI karavAmAM svalpa jeTalo paNa samaya lAgyo nahoto. bharatadeve ene sajjana tarIke pichANyo hato, ne kharekhara e sajjana ja nIkaLyo. eNe khUba ullAsapUrvaka potAnI sImamAM bharata-zAsanano pracAra karyo. sabaLAnuM niyamana ne nabaLAnA rakSaNanI nIti svIkArI. A bharatazAsananI nIti mAtra mAnava pUratI sImita nahotI, e jana uparAMta jAnavara-pazu-pakSIone paNa potAnAmAM samAvI letI hatI. pazuo tarapha pravartatA anyAyanI ADe paNa e AvatI. varSAnA navIna jaLanI jema prAraMbhamAM e zAsana jarA bhAre ne kaMIka kaDachuM lAgyuMpaNa pachI to sahue premathI eno svIkAra karyo. revatAcaLa nAmano giri ahIM hato. bharatadevanA pagale e pAvana banyo. enA patharAo varSo sudhI eka mIThuM smaraNa saMgharIne beThA. prabhAsanI triveNImAM sainiko ne azva-gajoe puNyodaka snAna karyA. dharatI kheDAI rahe, anukULa khAtara purAI jAya, pUratA jaLanuM poSaNa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApIne kheDUta jema bIja vAvI de ne pachI keTalAka divasa nizciMta thaI bese, ema bIjavapana jeTalo kALa nizciMtatAthI tyAM gALI bharatadeva AgaLa vadhyA. siMdhu, sAgaranI sakhI jevI nadI hatI. sahu ene siMdhusAgara kahetA. A mahAnadInA dakSiNa taTe paDAva nAkhatA nAkhatA bharatadeva TheTha bharatArdhanI madhyamAM sImAbaMdha tarIke rahelA vaitADhya parvatanI taLeTImAM AvI pahoMcyA. mArgamAM sarva sthaLe bharatazAsanano jayajayakAra pravarto. uttara bharatakhaMDa ahIMthI zarU thato hato. dakSiNa bharatakhaMDa to jitAI gayo hato. paristhiti paNa parAkramI naranA caraNane hamezAM cUmatI hoya che. sAva ajANyA A pradezamAM khuda siMdhu nadInA adhideve ne vaitADhya parvatanI upatyakAnA svAmIe aneka citravicitra bheTothI emanuM svAgata karyuM. bharatadeve potAnI nIti mujaba temanuM svAgata karI, temane satkArI, tyAM potAnuM zAsana pravartAvyuM. pUrva ane pazcimanA be samudrone avagAhIne Ubhelo vaitADhya parvata ahIM UMce Abhane Teko daIne Ubho hato. mAnavI to zuM, koI paMkhIrAjane paNa eno pAra pAmavo azakya hato. uttara bharata ane dakSiNa bharatane vibhAjita karanAro e parvata hato. be sImAno e cokIdAra hato. A durbhedya vaitADhya parvata eka aciMtya mahimA laIne khaDo hato. vidyAdharo ke devo sivAya ene koI bhedI zakatuM nahotuM. Aja sudhI koI mAnave ene bhedavAno prayAsa sudhdhAM karyo jANavAmAM nahoto. chatAM bharatadevano nizcaya hato ke vaitADhya parvata bhedIne ene pAra vasatI duniyAno avazya paricaya karavo ; bharatazAsana tyAM paNa pravartAvavuM. alabatta, A kArya kaMI sahasAdhya nahotuM. paNa kArya kaThina hoya to na karavuM evI vRtti vIra puruSonI hotI nathI. kaThinatama kAryomAM ja zaktinA sphuliMga jhagArA mAratA jovA maLe che. bharatadevano nizcaya aTala hato. emanA nizcayanI rekhA vajanI hatI. kArya kaparuM bane tema nizcaya vadhu aphara banato. vaitADhya parvatanI taLeTImAM bharatasenAe paDAva nAkhyo. vArdhakIratne tyAM jotajotAMmAM bIjI ayodhyAnagarI khaDI karI dIdhI. A pradezanA adhipati kRtamAladeve emanI sukIrti, emanuM sAmarthya ne emanI senA nihALI, bharatazAsana svIkArI, temane aneka prakAranI mAhitI ApI. uttarAkhaMDa : 91 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAhitI ApatAM kahyuM: 'Ape Aja sudhI je sAdhya karyuM, e saghaLuM have je sAdhya karavAnuM che, ene hisAbe kaMI nathI. traNa traNa sAgarasImADAo jItavA jeTaluM kaparuM kAma ahIM eka eka yojana bhUmi jItavA pAchaLa raheluM che. parvatArohI banIne A parvata ullaMghavo azakya che. parvatane bhedavA mATe keTalIka yojana sudhInI UMDI guphAo pasAra karavAnI jarUra paDaze. paNa e guphAo ghora aMdhakArathI vyApta che." "tamisA guphA emAM prakhyAta che. e guphAnAM sAMkaDAM vajakapATa haju sudhI koIe kholyAM nathI. mArgamAM agni varasAvatA pradezo ne varasAdathI jaLabaMbAkAra araNyo AvelAM che. ADe evI evI nadIo AvelI che, jemAM paththara paNa tuMbaDInI jema tare che, ne keTalIka evI paNa nadIo che, jemAM bIpAtra paNa paththarazilAnI jema DUbI jAya che. keTalIka nadIo evI che ke mANasa emAM praveze ke sIdho pAtALamAM padharAvI de, kAM to AkAzamAM UMco phaMgoLI de. e nadIone kALA mAthAno koI mAnavI hajI sudhI pAra karI zakyo nathI.' 'have tyAMnI pRthvInI vAta karuM keTaleka sthaLe pRthvI evI pocI che ke dUdha sAkarane gaLI jAya, ema mANasane jotajotAMmAM Akho ne Akho gaLI jAya. keTalIka jamIna eTalI kaThaNa che ke mANasanA paga jANe kAMTAnI vADamAM cAlatA hoya. caDhAva-utArano to koI pAra nathI.' aMdhakAra to AThe prahara tyAM bichAyelo che. ne e aMdhakArane lIdhe aneka jAtanAM viSabharyA kITANu ne raktacUsa prANIo tyAM ghUmyAM kare che. phakta paganI AMgaLIne sparza karIne AkhA dehanuM lohI pI janArI jaLo, ne mANasanA nAkamoM para besI AMkho TholI khAnArAM cAmAcIDiyAMno tyAM pAra nathI. tyAMnA karoLiyA evI jALa gUMthe che ke anya ke hAthI paNa e baMdhanamAM gUMcavAI jAya. havAmAM paNa evI jIvAtanAM dhaNanAM dhaNa UDyA kare che ke jenA para beThAM, pachI e mAnava hoya, azva hoya ke hastI hoya, tenAM rakta mAMsa ne meda sudhdhAM cATI laI, cUsI laI, phakta kaMkAla bAkI rahevA de. svAmI ! sArAMzamAM, ahIMnI dizAo dAvAnaLa jevI che, pavana pralayAgni jevA che, pRthvI asidhArA jevI 'ATalAM saMkaTo veThIne vaitADhya pAra karanArane tarata ja ApAta ne cakravartI bharatadeva 92 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cillAta nAmanA durmada bhillonA rAjyano sAmano karavAno Ave che. A loko suvarNanA mahelomAM rahe che, rUpAnA rastAo para cAle che, ne emanA ezvaryano koI pAra nathI. dAsa-dAsIo paNa apAra che. yuddhamAM to e yamarAjanA bhAI che. kapinI jema parvata caDhe che, ghonI jema kaMdarAomAM sarI jAya che, paMkhInI jema eka zikharathI bIje zikhara jAya che.' 'A lokonA pakSakAra meghamukha ne kAlamegha nAmanA devo che. e AMdhI, vAvAjhoDAM ne ulkApAta ANavAmAM kuzaLa che. A lokonAM anya kuLo dakSiNa siMdhu niSphaTamAM vase che. koI A raste AgaLa vadhe ke teo pAchaLathI AvIne A guphAnAM dvAra gherI le che. AbhaaDatI jvALAo saLagAve che. Ama AgaLa ane pAchaLathI gherAyelo zatru bhale iMdrano avatAra hoya topaNa karuNa dazAmAM asahAya rIte nAza pAme che ! parvatanA dakSiNa bhAgamAM A Avela che. dakSiNottara bhAgamAM vidyAdharo, kinnaro, yakSo ne devo rahe che.' - ahIMthI paNa AgaLa eka parvatakUTa che. kahe che ke deva, vidyAdhara ke mAnavI sudhdhAM Aja sudhI koI tyAM gayuM jANyuM nathI.' kRtamAladevanI A vAtone bharatadeva zAntithI ekacitta thaIne sAMbhaLI rahyA. e pachI vicAramagna banIne thoDI vAra khaMDamAM pharyA, ne pachI mahAmaMtrI tarapha pharatAM kahyuM : maMtrIrAja ! ApaNe vaitADhya vIMdhavo ja paDaze.' hA, svAmI ! bIjA mATe nahi to strIratna mATe to kharo ja ! pRthvInI koI putrI Apane pasaMda na paDI, to have kadAca vidyAdharanI koI putrIne svAmI strIratna tarIke pasaMda kare !' maMtrIrAje svAmI pratyeno potAno prema pragaTa karatAM kahyuM. sevakane eTalA spaSTa thavAno adhikAra hato. maMtrIrAja ! mAro vicAra tamane vAraMvAra satAve che. mAruM sukha tamane AvA durbhedya pahADo bhedavA mATe paNa prere che. huM jANuM chuM ke tame bAhya rIte jeTalo prema batAvo cho, enA karatAM vizALa premasAgara tamArA dilamAM laherAI rahyo che. paNa eTaluM yAda rAkho ke bharatane bharata karatAM bharatanuM zAsana vadhu priya che. kAraNa bharatadeve zikSakanI adAthI maMtrIne prazna karyo : maMtrIrAja ! enuM kAraNa kahezo ?" uttarAkhaMDa * 93 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hA svAmI ! enuM kAraNa e che ke e zAsana pitAjInuM pravartAveluM che.' dhanya, maMtrIrAja ! to have zAsanapracAra mATe huM vaitADhacanI durgama girimALane bhedavA icchuM chuM. e prasaMge mArA aMgata sukhano vicAra tamane tamArA dharmathI cyuta kare, ne dhyeyathI bhraSTa kare, ema huM na icchuM. tame to phakta zAsanano ja vicAra karo. uttara bharatakhaMDane jItavAnuM kAma kaparuM che. e mATe be prakAranI taiyArIo karavI paDaze.' bharatadeve kahyuM. 'hA, prabhu ! eka taiyArI te vaitADhya parvatanA dvAra samI misrA guphAmAM pravezavAnI, ane bIjI taiyArI te siMdhunA dakSiNa niSphaTone jItavAnI. pahelAM kayA kAryano AraMbha karavo teno vicAra karavAnI jarU2 che.' maMtrIrAja ! kAma kaThina hoya tyAM kArya paNa tvarita thavuM joIe. samayano ativyaya kAryane vadhu kaThina banAve che. mATe bahu vilaMba sAro nahi. baMne kAma sAthe upADavAM joIe. dakSiNa niSkRTo sAdhyA vagara tamisrA guphAmAM praveza nirarthaka che. ApaNe guphA-praveza mATenI taiyArIo karIe, ne senApati suSeNa dakSiNa kUTonAM mleccha kulo para vijaya karavA jAya.' bharatadeve kahyuM. A sAMbhaLI vacce kRtamAladeve kahyuM : "svAmI, dakSiNasiMdhu niSkuTanA mleccho bhAre krUra, dagAbAja ne chadmavezI che.' senApati suSeNa tene pUro paDe tevo che. duSTone daMDa devAmAM e yamarAja jevo che !' mahAmaMtrIe senApatiratnanA svAbhAvika rIte vakhANa karyAM. thobho, mahAmaMtrIjI ! bharata-zAsanano tame ja Avo artha karazo, to pachI huM bIjAne zuM kahevA jaIza ? ApaNuM zAsana dharmarAjanuM che, yamarAjanuM nahi ! vaida kaDavI davA Ape che, khAdheluM vamana karAve che, peTamAM paDelAnuM recana karAve che, saDelAM aMga para zastra calAve che, paNa e badhuM zA mATe kare che ?" rogInA kalyANa mATe.' mahAmaMtrIe javAba Apyo. bharatadevanI nIticarcAbharI AvI praznottarIthI e TevAyelA hatA. mA kadI kadI krodhamAM AvI putranuM tADana kare che, e zA mATe ?" bharatadevanA svaramAM jusso hato. 'putranA zubha mATe,' 94 : cakravartI bharatadeva Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madArI jaMgalanA viSadharane pakaDI enI daMSTrAne ukheDI nAkhe che, e zA mATe ?" e nirupadravI bane te mATe. pitA putrano tiraskAra karI ene gharabahAra kADhI mUke che, te zA mATe ?" bagaDelA putrane sudhAravA mATe.' "to rAjAnuM paNa ema ja samajavuM. e prajAno pitA, mitra ne sakhA che. jo hitabuddhinA A dharmathI e cUke, to e enA rAjApadane lAMchanarUpa bane. enuM kArya mAnava ghaDavAnuM che, mAnavatA rakSavAnuM che. jo rAjA mAnavane naSTa kare, mAnavatA haze, to enuM rAjapada nirarthaka che. to pachI ene rAjA na kahevo, prajAnuM dhana ne dharma lUMTanAro cora kahevo. bharatazAsanano garbhitArtha A che, maMtrIrAja ! senApatine bolAvo. tame mArI buddhi cho, suSeNa mArI zakti che. zakti bhale saMgrAma khele, paNa eneya saMyamanI sImA sUcavavI joIe.' ' jevI AjJA maMtrIrAje Ama kahI, suSeNane bolAvavA anucara ravAnA karyo. thoDI vAramAM suSeNa hAjara thayo. vaitADhyanA adhivAsI kRtamAladevane ghaDIbhara ema lAgyuM ke bharatadevanI buddhi ne zakti sAkAra rUpa dharIne sumatisAgara ne suSeNarUpe sAme jIvaMta khaDI che. 'suSaNa jI, svAmI !" ame tane svataMtra netA banAvavAno nizcaya karyo che !" bharatadeve mArdavapUrvaka kahyuM. bharatadevanA zAsanamAM svataMtratAnI mahattA ghaTI gaI che. pitA pAsethI putrane svataMtratA meLavavAnI kevI ? e parataMtratA to premathI nabhAvavA jevI ! mastakanA chatra jevI ! sadA zILI chAyA DhoLanArI ! suSeNanA mAthe bharatadevanuM chatra che. eNe potAnuM zirachatra aLaguM karavA kadI ichyuM nathI, ne kadI icchato paNa nathI. suSeNe potAnI svAmibhakti pragaTa karatAM kahyuM. svataMtra karavAno artha tane aLago karavAno nathI. kArya ati che, samaya svalpa che, ane ApaNe have vega ANavA icchIe chIe. ame tamisA guphAnA dvAra vATe aMdara praveza karavAnI taiyArIo karIe, tuM siMdha niSphaTo jItI Ava. uttarAkhaMDa 95 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadI, samudra ne drahano e jaLamaya pradeza che. carmaratna vaDe laDI zakAya evuM e yuddha che !" sumatisAgare bharatadeva vatI kahyuM. naukAyuddha jANuM chuM. bAkI to svAmInI AjJA hoya to yamanuM rAjya paNa jItI lAvuM. suSeNe kahyuM. "suSaNa ! mArI AjJA che - are ! tAre mATe AjJA zabdano uccAra mane ghaNo khUMce che - mArI icchA che. mArI icchA e ja tAruM jIvana sarvasva che, e huM jANuM chuM. tuM mleccha kuLone jItI Ava ! tuM sarvataMtrasvataMtra senApati ! paNa yAda rAkhaje ke mleccha krUra, kapaTI ne chadmavezI che. temanI sAthe tuM yuddhanuM kevI rIte saMcAlana karIza?" yuddhanI rItathI, svAmI ! ATale lAMbe gALe ema kAM pUchavuM paDyuM ?" suSeNane ATalAM varSanA satata paricaya pachI bharatadevano Avo prazna sAMbhaLI Azcarya thayuM. yuddha e Akhare yuddha che. emAM lohI devAnuM - emAM lohI levAnuM. ema laI - daIne vijaya varavAno.' jarUra ! suSeNa ! yuddha e yuddha che. paNa mArA yuddhamAM jarA phera che. bane tyAM sudhI mAnavane haNyA vagara mAnavatA ghaDavA icchuM chuM. huM raktahIna krAnti mArga chuM." bharatadeva UbhA thayA, suSeNanI pAse AvyA, ne ene khabhe hAtha mUkI vaLI bolyA : suSeNa ! vartamAnane ghaDatI vakhate bhUtakALa tarapha jarUra najara karavI. emAM ghaNA bodhapATho hoya che. mANasa sarjavA mATe, mANasane sukhI karavA mATe, mANasano janma sukara karavA mATe amArA vaDavAoe keTalA prayatno karelA, e yAda karuM chuM tyAre eka paNa mAnavane haNatAM mAro jIva cAlato nathI.' bharatadeva jANe vilIna thatI saMdhyA tarapha joI rahyA. tyAM AkAzapaTala para potAnA pratApI pUrvajono itihAsa AlekhAyelo hoya tema te ukelI rahyA : Aje jema sApaNanAM jeTalAM jaNyAM eTalAM jIvatAM nathI, ema koI kALe mAnavajanmanI paNa e ja kahANI hatI. be saMtAnane ekasAthe janmAvyAM ke mAtAnuM mRtyu pAchaLa pitAnuM. be janmyAM to be jIvanAM gayAM. be vadhyAM to be ghaTyAM. AmAM mAnavakuLa racAya kyAMthI ?' A mATe amArA eka pUrvaja AkhI jiMdagI e kArya pAchaLa gALI. ane 6 cakravartI bharatadeva Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMte teo saMtAnane janma detAM mAbApane kSaNabhara vadhu jivADI zakyA. mAnavakalyANanuM A kArya amArA bIjA pUrvaja zarU rAkhyuM. trIjAe paNa e ja kArya karyuM. Akhare saMtAnane svastha karyA, mAtApitAne jIvita rAkhyAM. have mAtA eka saMtAnane janmAvatI, paNa nIrogI rIte ! Ama mRtyupramANa ghaTADI dIdhuM, paNa eka vAta vaLI navI nIkaLI. ' bALako mAMsamajjAmaya orathI lapeTAyelAM janmatAM. A oramAMthI mukta karatAM ghaNAM bALako mRtyuzaraNa thatAM. A ora phADavAnA nAnakaDA kArya mATe amArA eka pUrvaje potAnI saMpUrNa kAryazakti vAparI. emaNe mAnavamAM ja, jIvananA aMtima kalyANanI zakyatA nIrakhelI - na pazu, na deva ke na vidyAdharamAM ! AthI mAnava-tarunA vAvetara pAchaLa ne svastha uchera pAchaLa amArA pUrvajoe potAnI amUlya paLo kharcI nAkhI." AvI amArA pUrvajonI mAnavakalyANanI satata ciMtA jotAM mAnavane haNatAM mana sadA AghAta anubhave che. yuddha e bhayanuM saMtAna che. bhaya evo jagAvo ke mANasa enAthI ja ApaNuM zAsana svIkArI le ! nirupAye ja yuddhane janmavAno avakAza Apavo." prabhu ! ApanI bhAvanA ghaNI UMcI che, paNa saMsAra ghaNo nIco che. pAdaprahArane yogya jIvo puSpahArathI mAnatA nathI.' suSeNa ! sAco zrama kadI aphaLa jato nathI. mANasanA kalyANa mATe laDAtA yuddhamAM mAnavane ja bhUlI jaIe, ne e rIte yuddha jo ApaNuM patana kare, to e yuddha zA khapanuM ?" saMsArane ApaNI kakSAe uThAvavA mATe to A lomaharSaNa yuddhonI agniparIkSA daIe chIe. jo enAthI ApaNe nIcA UtarIe, to yuddha karatAM ghara zuM khoTuM ? kaDaka zikSaka naThora vidyArthI para sadA hAtha ugAmelo rAkhe che, jethI vidyArthI Darato rahe ne sAcA paMthe jAya. 'ApaNe paNa hAtha ugAmelo rAkhavAno che. hAthathI bane tyAM sudhI IjA karavAnI nathI. senAno dekhAva laDAyaka che e to mAtra dekhAva pUrato, paNa vAstavamAM to e janapadono meLo che. ApaNo dekhAva choDa nIMdavAno che, paNa aMdarakhAnethI ApaNo kAryakrama bIjavapanano che." bharatadevanA zabdone suSeNa, kRtamAladeva ne mahAmaMtrI zeraDInA rasanI uttarAkhaMDa 97 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema pI rahyA. emanI lohItarasabharI yuddhanI kalpanA dUra thaI gaI, ne je yuddhone viSe teo potAnI jAtane niSNAta mAnatA hatA. e viSe pote sAva ajJa nIkaLyA ! bharatadeve potAnA mAnItA senApatiratnane vizeSa zikhAmaNa ApatAM kahyuM : yuddhamAM dosta-duzmanane pArakhavo. dosta thaI zake tevA duzmanane pArakhavo. lAbhAlAbha jovo. mAtra saDelA aMga para ja zastrakriyA thavA devI. mAnavajAta tarapha bhAre AdaramAna rAkhavuM. bharatayuddhano A Adarza che. evuM na thAya ke je mAnavajAtanAM zubha, maMgaLa ne kalyANa mATe A yuddha karIe chIe, e mAnavajAtane ApaNuM yuddha akalyANarUpa ne zAparUpa bane. bhaya ane prIta be ja sAdhano para vizeSa bhAra rAkhavo. yuddha ane moha bethI bane tyAM sudhI aLagA rahevuM." svAmI ! mAre mAthe zaktithI vadhu bojo lAdavAmAM Ave che ! huM to ApanA netRtva nIce rahevA icchuM chuM. kadAca svataMtra rIte vartatAM ApanA Adezano yathAyogya amala na paNa karI zakuM. Aje samajAya che ke khaDaga vIMjhavuM judI vAta che, ane bharatazAsananuM yuddha alaga vAta che.' suSeNa ! ema nirAza na thA. mAnava zuM nathI karI zakato bharatanA zAsanano prathama paMktino puruSa jyAre AvI nirAzAbharI vAto kare, tyAre huM konA para AzA rAkhuM. suSeNa !" jI, svAmI suSeNe hArI gayelA manathI pratyuttara Apyo.' ema nirAza vadane na bola ! eka vAra bhagavAna vRSabhadhvajanI jaya bola ! siMhanA jevo garjArava karIne bola ! suSeNa ! meghanA jevo gaDeDATa karIne bola !" bhagavAna vRSabhadhvajano jaya ho " suSeNe e ja nirAza rIte kahyuM. pharI kahe ! bhagavAna vRSabhadhvajano jaya ho !" suSeNe kaMIka utsAhathI kahyuM. dhanya ! aSTApada ne sumerunA pravAsI suSeNa ! dhanya ! pharI eka vAra e pavitra nAmano uccAra kara !" bharatadeva nItizAstranA vettA hatA. emanuM 98cakravartI bharatadeva Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nItizAstra A rIte kAma karI rahyuM. zabdomAM maMtrAkSara jevo prabhAva pragaTa thato hato. "jaya vRSabhadhvaja ! svAmI ! prabhunA nAmamAM aciMtya prabhAva che, maMtrAlara jevI siddhi che. mArA aMtaramAMthI nirAzAmAtra dhovAI gaI che. huM samajyo. kulakara vaMzanI mahattAne meM Aja sAkSAta karI. yuddhano to raMga che, bAkI sulehano jaMga che. A jaMga dvArA kuLanA gaDha racIza, lohInA saMbaMdha sAdhIza, maitrInAM toraNa bAMdhIza, sAthIpaNAnAM baMdhana racIza. nizciMta raho, svAmI ! bharatanA zAsananI siddhAMta-vedI para suSeNa lohI laIne nahi, lohI ApIne ene ujvaLa karaze. nizciMta raho, svAmI ! vijaya Apano ja che.' bharatazAsanano vijaya ho !" potAnI jAta karatAM bharatazAsana mahattvanuM hoya tema bharatadeve jaya pokAratAM kahyuM. uttarAkhaMDa 9 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 mleccha kula para vijaya carmaratnanA yuddhanA senAnI banIne senApati suSeNe thoDA divasomAM siMdhunA dakSiNa niTo sAdhavA prayANa karyuM. enI sainya-2canA ja apUrva hatI. dareka senika taravAnI vidyAmAM kuzaLa hato, jaLanA mApAmApamAM kAbela hato, jaLamaMDapo ne jaladroNIonA paricayathI jJAta hato, jaLacaronI khAsiyato ane enI sAthenA sAmanAthI suvidita hato. dareka sainikanA khabhA para carmaratne sarjelI nAnI nAnI carmanaukAo hatI, ne babbe halesAM hatAM. senApati suSeNa Aje mUrtimaMta yuddhadeva banyo hato. tAjA snAnanI AbhA enA deha 52 2matI hatI. tAjA vilepanathI enuM mukha jhaLahaLatuM hatuM. eNe alpa paNa bahumUlya alaMkAro dhAraNa karyA hatA. kaMThamAM divya ratnahAra paheryo hato, je enA meruzikhara jevA aNanama mastakanAM aneka pratibiMbo pADI ene dazAnana ke sahasrAnana banAvato hato. kamara para khaDga hatuM ne suvarNanA be bhAthA khabhA pAchaLa bharAvyA hatA. bharatadevano suSeNa para anahada pyAra hato. emaNe ja Agraha karIne potAnAM chatra ne cAmara ene ApyAM hatAM. suSeNe A maryAdAbhaMga mATe ghaNI AnAkAnI karI, paNa svAmInA prema pAse enuM kaMI paNa na cAlyuM; balake svAmIe to senA samakSa kahyuM ke ene mArI jema ja mAnajo ! e mAruM bIjuM rUpa che e mAro pratinidhi che; rAjAne mana potA karatAM potAnA pratinidhinuM apamAna vadhAre asahya hoya che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senAno keTaloka bhAga hAthI para hato, keTaloka bhAga azva para hato, ane moTo bhAga pagapALo hato. e hAthI ne e azva jalakrIDanamAM kuzaLa hatA. senApati suSeNa potAnA priya azva kuvalayApIDa para ArUDha hato. e azva uttama azva tarIkenAM sarva lakSaNothI yukta hato. eno deha sapramANa hato. e eMzI AgaLa UMco hato, navANuM AgaLa vizALa hato, ekaso ne ATha AMgaLa lAMbo hato. enA mastakano agrabhAga batrIsa AMgaLanI UMcAIe raheto. cAra AMgaLanA enA bAhu hatA, soLa AMgaLanI enI jaMghA hatI, cAra AMgaLanA goThaNa hatA, ane cAra AMgaLa UMcI enI kharIo hatI.* kuvalayApIDa azva saMsArano Adarza azva hato. e zreSTha evAM lakSaNothI lalita hato. eno madhyabhAga goLAkAra ne jarA namelo hato. enI pRSThabhAga vizALa ne bharAvadAra hato. daza Avarta cihnothI e yukta hato. hIrAgaLa vastunA taMtu jevI enA deha para romarAji hatI. yauvanane prApta thayelA popaTanAM pIMchAM jevI lIlI enI kAMti hatI. ArohInA izArA para cAlanAro e jIva hato. cAbukano prahAra eNe kadI anubhavyo nahoto. ArohInA rakSaNa mATe jAna kADhI ApanAra e jAnavara hatuM. enA para rahelI suvarNanI ghUgharamALa raNajhaNatI hatI. patAkA jevuM enuM mukha hatuM. paMcavarNanA maNiothI yukta enI lagAma hatI. enA kapALamAM suvarNa kamaLanuM tilaka hatuM. iMdranA azva ucce thavAno e bIjo avatAra hato. eno zvAsa kamaLanA jevo sugaMdhI hato. pRthvI para paga TharatA na hoya ema gaganavihArI garuDarAja jevo e hato. e vAMkAcUMkAM pagalAM mUkato cAlato tyAre gatibhaMgamAM naTarAjane paNa zaramAvato. pAMca prakAranI gatimAM e niSNAta hato. jaLa ane sthaLa ane samAna hatAM. parvata ene medAna samA hatA. game tevI kaMdarA enI haraNaphALa AgaLa aduSkara hatI. kuvalayApIDane nATAraMbha karAvato suSeNa siMdhu nadInA taTa para Avyo. mahArAja bharatadeve ene vidAya ApavA gajaratna para caDhIne AvyA hatA. suSeNe emane premabharyA namaskAra karyA ne potAnA ane siMdhu nadInA pravAhamAM hAMkyo. thoDI vAramAM gajasainya ne azvasence enuM anukaraNa karyuM. * triSaSTizalAkApuruSacaritranA AdhAre pleccha kula para vijaya 101 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMdhu nadI subhita banI gaI. mojAM para mojAM uchALI jANe e potAnA aMtarano harSa vyakta karavA lAgI. gajasainya ne azvasainya thoDoeka paMtha kApyo, eTale padAtisainya potAnI carma-naukAone khabhethI utArI jaLamAM phelAvI naukAo paNa jaLano saMsarga pAmI jIvaMta azva jevI sajIvana banI gaI. jaya vRSabhadhvaja!" cAre taraphathI ninAda UThyo ne e sAthe sainiko carmanaukA para caDhI gayA. siMdhuno pravAha tarata emane upADI vaheto thayo. e jAya, o jAya, o kSitijamAM bhaLI jAya ! - ema karatA taTa para UbhelA sainiko thoDI vAra AMkha kheMcI kheMcIne joI rahyA. dhIre dhIre jaLasenA adazya thatI cAlI. Akhare e dRSTi bahAra thaI gaI. zeSa senA bhAre hRdaye pAchI pharI. paNa pAchA pharatAMnI sAthe mahArAja bharatadeve kAkiNIratnanA adhipati agnideva ne maNiratnanA adhinAyaka sUryadevane bolAvyA. emane hajI sudhI khAsa kAmagIrI soMpAI nahotI, eTale svakarmaprApti mATe teo thanaganatA hatA. bharatadeve emane vaitADhya parvata pAra karavAnuM duHsAhasa vigatathI samajAvyuM ke e pAra karavA mATe tamisA guphA vATe praveza karavAnA mArgano khyAla Apyo. e pacAsa yojananA aMdhArA guhAmArgamAM jo kharekhara koInI AvazyakatA paDaze to te kAkiNIratnanI ne maNiratnanI ! vadhArAmAM bharatadeve kahyuM : mAtAnA peTa jevo aMdhakAra e guphAmAM prasarelo che. vAvaMToLo vegIlA ghumyA kare che. jherI viSadharonA ni:zvAsa bhalabhalA prakAzane paNa AvarI levA samartha che. sUrya, caMdra ke tArA-nakSatrano paDachAyo paNa tyAM zakya nathI ! tyAM sahuthI vadhu kArya karI batAvavAnuM tamArA para raheze. tame amArAM netronuM kAma karazo." "nizcita rahejo, deva ! aMdhakArane prakAzathI raMgI nAkhavA jeTalI taiyArI ame AraMbhI che. sAthe sAthe pAchaLa prakAzanAM sAdhano mUkI javA mATe zamI, azvattha vagere udaramAM agni saMgharanArAM vRkSonuM paNa ropaNa karavAnuM vicAryuM che. 10ra cakravartI bharatadeva Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadevanI senA je mArge jAya, e mArge dhorI mArga racAvo joIe. prakAzanA abhAve ApaNI senAne ke bhaviSyanA ekaladokala pravAsIne paNa have rokAvuM nahi paDe !" "dhanya ! dhanya ! kharekhara, mArAM ratno mATe huM magarUra chuM. AvAM ratno anya koInI pAse hoya to e traNa lokanA svAmitvanI jhaMkhanA kare. paNa mAre to mAtra pRthvIlokamAM ja zAsana sthApavuM che, saMsAramAM suvyavasthA ANavI che, jagatamAMthI matsyagalAgala - nyAya miTAvavo che ! ane rAjanA bhayathI niyamanamAM AvelA manuSyo dharma tarapha jaIne svayaM niyamana zIkhe e A badhA prayatnono sArAMza che.' bharatadeva UMDA vicAramAM UtarI gayA. agnideva ne sUryadeva hAtha joDIne sAme khaDA ja rahyA. samaya Ama nigUDha zAntimAM pasAra thato cAlyo. bharatadevano manovyApAra lAMbo cAlyo. emAM vaLI suMdarI AvI, suSeNa Avyo, pitA bhagavAna RSabhadeva AvyA. na jANe A manovyApAra kyAM sudhI laMbAta, paNa emAM hamaNAM ja AvelA maMtrIrAja sumatisAgare bhaMga pADyo. emanuM kartavya svAmIne hitAhitanuM, kartavyAkartavyanuM sUcana karavAnuM hatuM. e kartavya bajAvatAM emaNe kahyuM : mahArAja ! sUryadeva ne agnideva ApanA vidAyabola icchI rahyA che." 'jIvamAtranuM ziva ho ! tamAruM ziva ho" nidrAmAMthI jAgatA hoya tema bharatadeve kahyuM : "sumatisAgara ! bharata khovAI gayo hato ne ? tame zodhI kADhyo, kharuM?" hA, svAmI! carmacakSunI sImAbahAra vicaratA, gaganavihArI garuDarAja sAmAnya mAnavIne to khovAI gayelA lAge, paNa e to UMce UMce UDIne gaganAMgaNane potAnA astitvathI suzobhita karI rahyA hoya che, enI samaja to anya koI gaganavihArIne ja paDe che " purohite kahyuM. 'vAru ! daMDaratnane bolAvo. tamisA guphAnAM dvAra kholavA mATe enI jarUra paDaze." daMDaratnano adhipati pavanavega tarata ja hAjara thayo. pavanavegane jovA e paNa jIvanano eka lahAvo hato. bhAratI sainyamAM Avo paDachaMda ne lAla pleccha kula para vijaya 103 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMkhavALo bIjo koI puruSa nahoto. bharatadeve yogya sUcanA ApI emane vidAya karyAM. kAryavegabharyAM e divaso ne rAtrio bhAre ullAsabharyAM vItavA lAgyAM. AThe prahara pravRttiothI dhamadhamatA pasAra thavA lAgyA. tamisA guphAnuM vajradvAra sahunuM lakSa banyuM hatuM. yugothI e aspartha raheluM dvAra zuM kharekhara khUlaze, ema bharatadevanI aciMtya, amogha zaktimAM vizvAsa rAkhanArAone paNa ghaNI vAra zaMkA thaI jatI ! cakraratna jevuM cakraratna paNa ahIM kazuM karI zake tema lAgatuM nahotuM ! senAnI vacce pharI rahelA bharatadeve acAnaka vArdhakIratnane teDAvyuM. vibudhazekharanI kAryavAhI to e ayodhyAthI nIkaLyo tyArathI jarAya alpa banI nahotI. bharatadevanuM teDuM maLatAM e doDato Avyo. 'vibudha ! suSeNa sAthe tArI keTalI senA gaI che ?" bharatadeve pUchyuM. ardha senA !' to tAre zeSa ardha senAthI eka mahattvanuM kArya pAra pADavuM paDaze. tamisA guphAnAM vajadvAra khUlaze tyAre emAMthI agni jharaze. e agni bAra bAra yojana sudhImAM lIluM ke sUkuM kaMI bAkI nahi mUke. mATe siMdhu nadInA pazcima bhAgamAM khAI khodo, dakSiNamAM siMdhu nadInA banne kinArA sudhI khAI khodo, ane emAM siMdhuno pravAha vALo !' vArdhakIratnano adhinetA vibudha ghaDIbhara vicAra karI rahyo. eNe sAgara para setu bAMdhyA hatA, samudra para pAja bAMdhI hatI, nadI ADA baMdha racyA hatA, kUvA, vAva ne taDAga khoghAM hatAM, paNa A prakAranI khAIthI e ajANa hato. e ajANa jarUra hato, paNa abudha nahoto. eNe thoDI vAra vicAra karIne kahyuM : svAmInI icchA pramANe ja thaze !' e khAI racavAnI taiyArImAM gUMthAyo. racatAM racatAM eno AnaMda vadhI gayo. A prayogamAM ene bhAvinI moTI moTI zakyatAo dekhAI. A parizramamAM e saphaLa thAya to sAgara, saritA ke jharAnAM jaLa jyAM cAhe tyAM vALIne laI jaI zakAya ane marubhUmine paNa jaLabaMbAkAra karI zakAya ! sUkI dharAmAM jIvanArA loko khetInI nA kahyA karatA. ati Agrahe e 104 * cakravartI bharatadeva Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA to e niSphaLa jatI. sUkI dharAnA e nivAsIone mane ke kamane kRSikAranA badale zikArInuM jIvana jIvavuM paDatuM. vibudha manomana prasannatA anubhavato vicArI rahyo :'are ! bharatadevanI icchApUrtinI sAthe sUkA pradezane hariyALo banAvavAnI vidyA paNa mane hAMsala thaze !' vibudha rAtadivasa emAM gUMthAI gayo. AThe prahara khodanArAonA avAjathI pRthvI dhaNadhaNI rahI. vaitADhyanI girimALAmAM vasatAM pazuo ne hiMsaka mAnavIo DarI DarIne UMDI bakholo tarapha saMtAvA mATe sa2vA lAgyAM. khAI khodAI rahI. siMdhuno jalapravAha emAM praveza karavAne talapApaDa thaI rahyo hato. nAnIzI dIvAla mAtra e pravAhane thaMbhAvI rahI hatI. alabatta, jalanA loDha enI eka eka kAMkarIne dhIre dhIre kheravI rahyA hatA, paNa ene hajI samaya lAge tema hato. vibudha gaNatarI karIne beTho hato ke nizcita samaye dIvAla khodAI jaze, ne khAImAM jaLa prasarI jaze. eNe mahArAjA bharatadevane e samayanI jANa paNa karI dIdhI hatI. bharatadeva khAInA dvAra para AvavAnI taiyArImAM hatA, tyAM emane suSeNa sAMbharyo ; ene Apelo raktahIna krAMtino Adeza sAMbharyo H lohI devuM paDe to devuM paNa bane tyAM sudhI levAnI icchA na karavI' ene samajAvelI A philasUphI yAda AvI ! divAsothI enA kaMI vartamAna nahotA rakhene potAnA AdarzavAdanI vedI para eno bila caDhI gayo na hoya ! mleccha loko krUra, kapaTI ne chadmavezI to hoya ja che. na -- - bharatadevane ghaDIbhara pastAvo thaI Avyo. emane thayuM ke A prakArano upadeza, jyAM potAnA badale bIjo koI netA banIne yuddha kheDavA jato hoya tyAM, ApavAnI jarUra nahotI ! e emAM apavAda nahi karI zake, Atmabali karI deze ! mahArAja bharatadevanA mukha 52 game tevA bhayaMkara saMgrAmamAM paNa saumya kAnti patharAyelI rahetI. paNa AvA sukomaLa mAnasika AghAto emane mleccha kula para vijaya x 105 * Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvala banAvI detA. emaNe bahAra UbhelA sainikane vyAkuLa citte pUchyuM : 'suvega Avyo ?" nA prabhu ! hajI ene gaye kyAM vadhu divaso thayA che ?" sainike kahyuM. thoDA divasa ja thayA ? are ! suvega to pavanavegI che. ATalA divasa paNa mAre mATe to eka kalpa jeTalA banyA che !" svAmI nizcita rahe. suvega bharatazAsanano vegavaMto dUta che. e vivekI che ane vicakSaNa paNa che. ApanA aMtarano e abhinna hovAthI eka paLa paNa nirarthaka nahIM rokAya. o paNe dhULanI DamarI caDhe; suvega ja vAvAjhoDAnI jema Avato hovo joIe ! maMtrIrAje AzvAsana ApatAM kahyuM. svAmI ane sevake e dizAmAM dRSTi doDAvI. DamarI pAse ne pAse AvatI hatI. thoDI vAramAM to suvega dekhAyo! Avyo suvega ! Avyo suvega !" bharatadeva AkAzamAM megha joIne mayUra nAce tema nAcI rahyA. sevaka bhaktibharyA hRdaye svAmIne nIrakhI rahyo. eNe manomana kahyuM ke pracaMDa pahADane paNa prema kevo taNakhalAnI jema dhrujAve che! suvega dhasamasato Avyo. e cakravartInAM caraNamAM namavA jAya che, tyAM to bharatadeve ene be hAthamAM jhIlI laI chAtI sAthe cAMpyo. suvega ! badhA vartamAna vistArathI pachI kaheje. pahelAM saMkSepamAM kahe ke samAcAra kevA che?" bharatadevanuM hRdaya utAvaLuM hatuM. zubha ! zubha? Ava tuvega ! mane manabharIne bheTI levA de !" bharatadeva jevA cakravartInI A bAlizatA keTalAkane na rucI. paNa suvega A vakhata daramyAna to bharatadevanAM caraNomAM DhaLI cUkyo hato; bharatadeva ene uThADIne bheTyA. suvega ! kahe, yuddha hajI cAle che ? yuddha-prayAsa saMpUrNa thayo che. have zAsana-pracAranuM kArya cAle che." zAbAza ! bolo, senApati suSeNano jaya " bharatadeve moTA manathI ane ati harSathI uccAryuM, paNa temanuM anukaraNa koIe na karyuM ! bharatadeve gusse thaIne potAnI icchAno anAdara karavAnuM kAraNa pUchyuM. 106 cakravartI bharatadeva Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtrI sumatisAgare kahyuM: "sevaka pratye svAmIno Avo ahobhAva joIne eka to zuM daza daza mastaka hoya to dazedaza TUla karavAnuM dila thaI jAya. bAkI sevaka e sevaka, ane svAmI e svAmI ! kIDI ne kuMjara vacce game teTalo abhedabhAva hoya chatAM kIDI e kIDI raheze, ne kuMjara e kuMjara raheze !" are ghelA loko ! kartavya moTI vastu che, mANasa nahi ! bharata moTo nathI. enuM kartavya moTuM che. aMdha che tamArI bhakti ! vAru, vAru ! carcA karavAno atyAre samaya nathI. suvega ! have mane suSeNanI caDhAIno sarva vRttAMta vistArathI kahe." suvege potAnA vRttAMtano vigatathI ne viziSTa chaTAthI prAraMbha karyo. 'svAmI ! mleccha khaMDonA vijayanuM kAma carmarane ghaNuM ja saraLa banAvyuM. eNe sainiko sAthenI naukAone jaLamAM tela tare tema tarAvI, ne senApati suSeNa jANe pagavATa para pravAsa karatA hoya tema sainyasahita siMdhunA dakSiNa niSphaTomAM UtaryA. pralaya samaye sAgaranAM jaLa jema pRthvIne AvarI le, tema emanI senAe tamAma niSphaTone AvarI lIdhA.' kuzaLa chAtranI jema suSeNe mArA zikSaNane grahaNa karyuM ! haM, pachI paheluM yuddha konI sAthe thayuM " bharatadeve vacce abhiprAya vyakta karatAM pUchyuM. pahele pagale siMhanAdI siMhala lokone yuddhamAM parAjita karyA. siMhala loko ajaba dhanurdhara che. senApati suSeNe e siMhala dhanurdharone potAnI senAmAM yojI eka navI senA khaDI karI che.!" vAha, yuddha to kharekhara mitratA mATe che. hAM, pachI ?' bIjo sAmano barbarakulano Avyo. A barbaro malla vidyAmAM kuzaLa hoya che, zilpazAstramAM niSNAta hoya che, ane bhulabhulAmaNIo evI racI zake che ke aMdara pravezelo mANasa kadI bahAra na AvI zake. A barbarakuLanA svAmIne senApatie pote mallakustI mATe AmaMtraNa ApyuM. banne vacce ema TharyuM ke je hAre te gulAma, enA mANaso paNa gulAma ! bhAre AkarI zarata kahevAya !" bharatadevathI na rahevAyuM; emaNe vacce bolI nAkhyuM, "A to yuddha che. yuddha paNa dhUtanI jema nasIba para AdhAra rAkhe che. koI vAra sAmAnya cUka thAya ane hArI paNa javAya ! pleccha kula para vijaya 107 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja ! suSeNa kahe ke huM na hAruM ! mAre mAthe bharatadeva jevo svAmI che ! paNa vAta to bhAre agharI hatI ; tADa jevo barbarakulapati kyAM ne kyAM pArijAtakanA vRkSa samA suSeNa ! mallayuddha thayuM. sahunA Azcarya vacce emaNe barbarapatine cArakhAnA citta pachADyo. badhe jayajayakAra vyApI gayo. mahArAja! bIjI badhI vAte A loko game tevA hoya, paNa ekavacanI to pUrA ! dAsanI jema badhA mastaka namAvatA sAme AvIne UbhA. barbarapatie potAnI pAMcaso strIo paNa senApatine arpaNa karI, paNa senApati suSeNa konuM nAma? emaNe kahyuM ke tamArI strIo para to zuM, paNa tamArA bAganA phUla para paNa amAruM Adhipatya nathI. tame svataMtra cho. zarata mAtra eTalI ke bharata-zAsanane samajo ne teno pracAra karo." A sAMbhaLIne to teo bevaDA gulAma banyA. yuddhanA vijaya karatAM aMtaHkaraNano vijaya e sAco vijaya che. e ja RSabhI siddhAMta che. suSeNane e barAbara hastagata thayo che." bharatadeve kahyuM. suvege AgaLa calAvyuMH "barbara ne siMhalanA vijayoe TAMkaNa loko para sArI asara karI. teo svaye vaza banyA. joke e lokoe thoDo sAmano karyo, paNa eya thAkIne zaraNe AvyA. Ama Akho dakSiNa yavanadIpa senApatie sAdhya karyo. A pachI senAne virAma ApavA siMdhune kAMThe AvelA kaccha dezanI sukkI ne samatala bhUmimAM nivAsa karyo. A nivAsa daramyAna carmarane potAnI vyavasthAne pharI vAra avalokI lIdhI. have teo pAchA AvavA ravAnA thayA che. vaLato pravAsa emanA zAsana-pracArano che. thoDA vakhatamAM teo AvyA samajo !" suMdara vartamAna ! suvega ! jA, tuM ayodhyA pAcho phara ne nivRttinuM sukha mANa. te tArI kaparI pharaja suMdara rIte bajAvI che." bharatadeve suveganI pITha thAbaDatAM kahyuM, ne tarata kaMI yAda AvyuM hoya tema bolyA : "are ! vibudhazekhara ApaNI rAha joIne beTho haze.' bharatadeva tarata gajArUDha thayA. aneka jaNA emane anusaryA. teo vegathI dhasyA, paNa thoDA moDA paDyA hatA. samayano paripAka thaI gayo hato. siMdhunAM pracaMDa mojAMrUpI mugaroe vaccenI mATInI dIvAlane prahAra para prahAra karI DhALI nAkhI hatI. siMdhunAM mojAM varSonAM pUranI jema gAMDAMtUra banI khAImAM dhasI rahyAM hatAM. khAInI baMne 108 cakravartI bharatadeva Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAju sainiko khaDA hatA. A suMdara dazyane teo netro vikAsIne joI rahyA hatA. jyAM sthaLa tyAM jaLa ! kevo camatkAra ! jaya ho bharatadevano !" cAre taraphathI jayanAdanI varSA thaI. bharatadeva gaja parathI UtarIne tyAM AvIne UbhA rahyA. emaNe thoDI vAra A jaLalIlA nihALI ne tarata nAnI carmanaukA laI emAM taratI mUkI. naukA pANInA pUranA vegamAM cakaraDIbhamaraDI pharI rahI. tarata ja bharatadeve chalAMga mArI - eka ghaDImAM carmanaukA para ! are, paNa svAmI Ama mota sAthe zA mATe khele ? - dareka sthaLethI hAhAkAra UThyo. paNa e hAhAkArane cIrato bharatadevano svara Avyo : "e Ave senApati suSeNa! cAlo, sAme jaIe ! jaIne enuM svAgata karIe !" kAMThA paranI carmanaukAo TapoTapa jaLamAM UtaravA lAgI. badhA jANatA hatA ke bharatadevano svabhAva svAmIbhakta sevakonA sanmAna mATe pAgala banI javAno hato. e veLA koInA rokyA e rokAtA nahIM ; ane jIvasaTosaTanA sAhasane bALakanA khela samajatA ! paNa sainiko tarata ja carmanaukAo para kUdyA. thoDI vAramAM A jaLasainyane laIne bharatadeva siMdhu-sAgaramAM pravezyA. jaLano rAkSasa pracaMDa mojAM uchALI A naukAone gaLI javA prayatna karato hato. paNa marajIvAono A saMgha to ajaba hiMmatathI enI chAtI para hasato-khelato AgaLa vadhato hato. jemAM jokhama nahi, e kAryanI zI majA ? Ama, bharatadeva maMtrIrAjane pAchaLa mUkIne suSeNanA svAgate siMdhunI chAtI para ArohaNa karI rahyA. pleccha kula para vijaya 109 * Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tamitrAnAM dvAra pRthvInA A golArdha 52 sUrya Ugyo na Ugyo ne pracaMDa 2va saMbhaLAyo. dharatI citkAra karI rahI. pahADo pokAra karI rahyA. pavana paDaghA pADI AkAzanA guMbajane gajAvI rahyo. rava pracaMDa hato. paMkhIoe AkAzamAM UDavuM chAMDI dIdhuM. vikarALa pazuo pAchAM pharIne boDamAM lapAyAM. sarpa, dho ne kAciMDAoe bahAra bhamavuM choDIne dara zodhI lIdhAM. siMdhunAM pANI paNa A avAjathI tharatharI UThyAM. parvatavAsIo to motanI savArIne sAme pagale AvatI nihALIne guphAo, parNakuTIo ne kaMdarAonI ADase lapAI UbhAM UbhAM lAMbI najara doDAvI rahyAM. sahu jUnI AMkhe navo tamAzo jotA hatA. koI jana ke jAnavara Aja sudhI ahIM AvyuM nahotuM. parvata caDhavo dohyalo hato, paNa tamisAnuM guphAdAra pravAsIne praveza karavA lalacAve evuM ekamAtra sthaLa hatuM ! e guphAdvArane bhedavA ghaNA AvyA hatA, paNa teo mATe e mRtyudvAra banyuM hatuM. enI sAthe aTakacALA karanArAonAM becAra divase mAtra zaba ja tyAM jovA maLyAM hatAM. A abhedya dvAra sAthe Aje vaLI aTakacALA AraMbhAyA hatA. pRthvIno vijaya sAdhavA nIkaLela bharata cakravartI A pradeza para potAnuM zAsana sthApavA mAgatA hatA. e mATe e guphAnAM vajadvAra ughADavA AvI UbhA hatA. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparAuparI ghaNanA ghA thatA hatA. parvatavAsIo manamAM malakAtA hatA, arasaparasa kahetA hatA : "A vajAra koIthI khUlyAM che ke AnAthI khUlaze ?" bIjo kaheto : "ane kadAca khUlyAM to chevaTe lohagharSaNathI jAgelo agni emane zekI khAdhA vagara raheze kharo ?" trIjo bolyo : "huM to ema kahuM chuM ke dvAra UghaDaze paNa kharAM, teo agni bUjhavaze paNa kharA, paNa pachI AMdhaLA bhIMta ! pacAsa jojananI lAMbI nALa pasAra karavI e kaMI baccAMnA khela nathI. A to tyAM vasatAM bhUkhyAM DAMsa zvAna, zRMgAla ne cAmAcIDiyAM vagere jIvajaMtunA bhAgya jAgyAM. ghaNe divase emane mAnavajAtanuM tAjuM phaLaphaLatuM miSTa lohI pIvA maLaze !' mAnava-raktanA svAdIlA A lokonAM moMmAM pANI chUTyuM. teo potAnA sUkA hoTha para jIbha pheravavA lAgyA. cotho bolyo : "are ! huM to enI nA nathI pADato. paNa pelI be nadIonuM zuM? eka para tarAya ja nahi, ane bIjI para javAya ja nahi, jAya ene Tapa laIne peTamAM gaLI jAya ! ohiyAM !" bolanAra bolIne khUba hasyo. bIjA paNa hasavA lAgyA. paNa acAnaka bhayaMkara garjanA saMbhaLAI. pahADanAM zikharo vRddha mANasanA mastakanI jema dhrujI rahyAM hatAM ! cArekorathI pRthvI, pANI, pavana ne AkAzane vIMdhato avAja UThyo ! pharI garjanA saMbhaLAI, sAthe sAthe jayanAda saMbhaLAyo : senApati suSeNano jaya ! "cakravartI mahArAjano jaya deg senApati suSeNano sAmo paDachaMdo Avyo ne guphAnAM dvAra para hAthamAM rahela gadAthI daMDaratnathI eka vadhu prahAra thayo. prahAranI sAthe be vAdaLa cirAya ema bhayaMkara nirdoSa karatAM dvAra khUlI gayAM. paNa sAthesAthe vAdaLanA ghaTATopamAMthI vIja jhabUke ema agnino eka moTo dhodha sAme kALarAkSasanI jema dhasI Avyo. mAtra bharatadeva ane senApati suSeNa sivAya ahIM koI nahotuM. teo dvAranI bAjumAM khasI gayA. bhayaMkara lAla vALAo pRthvI ane AkAzane bharakhatI bahAra dhasI AvI - hamaNAM badhuM baLIne khAkha samajo ! tamisyAnAM dvAra - 111 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAIne pele pAra sajja thaIne UbhI rahelI senA paNa ghaDIbhara A agnijvAlAothI hebatAI gaI. atyAra sudhInA vijayo bahu sarala banyA hatA. paNa, ahIMnA adhiSThAtA kRtamAladeve kahyuM hatuM tema, have ja kharI muzkelIno sAmano karavAno Avaze, ema sahune lAgyuM. jvALAo AgaLa vadhI. pRthvI, AkAza ne pANI traNe lAla aMgArA jevAM banI gayAM. sahune Dara lAgyo ke hamaNAM bharakhyA ke bharakhaze ! paNa e jvALAo thoDe AvIne thaMbhI gaI. lAla raMgano koI ajagara pahADanI guphAmAMthI nIkaLIne saritAnA peTALamAM sarato hoya tema, e jvALAo siMdhu nadInAM pANImAM praveza karavA lAgI, ne emAM vilIna thavA lAgI. ajaba e dRzya hatuM. pRthvInAM pralayaMkArI tattvo ekabIjAMne gaLI javA mathI rahyAM hatAM. agni jaLanuM Acamana karavA mAgato hato. jaLa agnine garbhavatI strInI jema udaramAM bharavA mAgatuM hatuM. prAkRtika tattvono A dvaMdvakhela ThIkaThIka samaya cAlyo. paNa pachI tamisrA guphAnuM dvAra sAva svaccha banyuM. bujhAyelA aMgAra ne rAkhoDI sivAya tyAM kaMI na rahyuM. thoDI vAramAM gRhapatiratna e paNa svaccha karI dIdhuM. apUrva evA jayanAda sAthe bharatadeve emAM praveza karyo. teo gajaratna para ArUDha thayelA hatA. emaNe prakAza mATe mastaka 52 cUDAmaNi dhAraNa karyo hato. e ghaNA aMtara sudhI nirmaLa prakAzanI cAdara bichAvato hato. senApati suSeNa ne maMtrIrAje paNa maNi paheryo hato. mahinAonA upavAsI bhagavAna vRSabhadhvajane ikSurasa ApI mahApuNya hAMsala karanAra zreyAMsakumArano putra jayakumAra paNa sainya laIne vaitADhyanI caDhAImAM AvI maLyo hato. enuM sthAna senApati suSeNa sAthe hatuM. eNe paNa cUDAmaNi dhAraNa karyo hato. ane nAnA nAnA cUDAmaNi to aneke dhAraNa karyA hatA. divasothI ghora aMdhakAramAM rahelI guphA prakAzanAM pahelAM kiraNothI vyAkula banI gaI. tyAM vasatAM jIvajaMtu nAsabhAga karavA lAgyAM. tyAM to saLagatI mazAlonI paMktio laIne kANiIratne guphAno kabajo lIdho. guphAnI be bAjuone kAkiNIratna ajavALe, ane nIce-u52 maNiono prakAza verAya; sahune lAgyuM ke sUrya ne caMdra potapotAnAM grahanakSatro sAthe ahIM AvIne cakravartInI sevAmAM khaDA thayA che ! 112 * cakravartI bharatadeva Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavio vIra kAvya karavA lAgyA. baMdIjano vAtane bahelAvavA lAgyA. maNiratna ne kAkiNIratna senAnI sAthe cAlatAM hatAM, tyAre vArdhakIratna sahuthI AgaLa cAlatuM hatuM. AgaLa cAlanArane jokhama ghaNuM hatuM, paNa A to jokhamamAM jIvanArA javAMmardono saMgha hato ! senA misrA guphAno ardho pravAsa pUro karI rahI. ahIM sudhI koIno paNa sAmano karavAno vakhata na Avyo. ardho pravAsa pUro karI senA AgaLa vadhI, tyAM nadInA vegavaMta pravAhano sarasara dhvani kAne paDyo. Aha ! nadIno vega te kevo ? pravAhano avAja ja manane thaDakAvI nAkhe evo hato. e jaLadhArAnI pAse phUMkavAnI paNa hiMmata cAle tema nahotI. senA thaMbhI gaI. ahIM pada pada para aMtarAyo hatA ne abhedya prAkRtika killebaMdhI hatI. e killebaMdhI, jene devo ke vidyAdharo paNa nahotA bhedI zakyA, ene kALAM mAthAMnA mAnavIo bhedavA nIkaLyA hatA ! sahu kahetA ke jotA raho, thaze to jovA jevI, ho ! pUrva-pazcima vahI AvIne sImA bAMdhatI nimnagA nAmanI nadI tyAM vahetI hatI. enAM jaLamAM eka khUbI hatI : emAM eka pAMdaDuM paNa mUko ke tarata e taLiye jaIne TharatuM. unmagA nAmanI nadImAM vaLI bIjI vicitratA hatI. enA jaLamAM koI vastu paDI ke adhdhara AkAzamAM pheMkAI jatI. chellA vijayomAM ajaba kAmagI2I batAvanAra carmaratna ahIM niSphaLa gayuM hatuM. A nadInAM pANInA dagAkhora svabhAva viSe prathamathI mAhitI maLI cUkI hatI. bharatadeva so gALaNe gaLIne pANI pIe tevA hatA. nahi to khaMDonA khaMDo para vijaya sAdhanArI A pracaMDa senAnuM astitva ahIM kSaNavAramAM naSTa thaI jAta. bharatadeva vicakSaNa puruSa hatA. emanI dRSTimAM saphaLatA ne niSphaLatAnA AMka aMkAI jatA, AthI dareka sthitinA sAmanA mATe teo susajja hatA. emaNe vArdhakIratnane jaLathI aspRzya rahIne setu racavA AjJA karI. jotajotAmAM setu racAI gayo. setu racavAmAM kharI takedArI e rAkhavAnI hatI ke koI paNa vastu jaLane sparza na kare. Akhare setu racAyo eTale AkhI senA enA parathI UtarIne baMne nadIo pAra karI gaI. tamilAnAM dvAra 2 113 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAkhaMDanA aNue aNumAM Azcarya prasarI rahyuM. are. jenI tamisrA guphA abhedya hatI, e bhedAI gaI ! jenI sImA A nadIothI surakSita hatI, e sImA lopAI gaI ! eka sAmAnya mANasa paNa have e raste sahelAIthI ahIM sudhI AvI zakaze ! A pradezanI nirbhayatA haNAI gaI ! nirjanatA lopAI gaI ! nirdaDhatA chedAI gaI ! A pradeza have surakSita nahIM rahI zake; ADe divase duzmanonAM daLa AvyAM karaze; avirata yuddhaprayAsa cAlyA karaze- vanevanamAM A prapharano azrAvya pokAra prasarI gayo. bharata senA jaMgalone gajavatI, aneka prakAranAM raNaduMdubhi vagADatI pazcima bleccha khaMDamAM AgaLa vadhI. ahIM TheraThera girizikharo para, giritaLeTInAM vana-jaMgalomAM, nAnAM paNa samRddhibharyA nagaro vaselAM hatAM. sone raselA ne rUpe lIMpelA bhavya AvAso hatA. taLAvomAM raMgaberaMgI mAchalIo taryA karatI. AMgaNAmAM maNinA coka pUrelA hatA. mANasonA AvAso to suMdara hatA, paNa ahIM paMkhInA AvAso paNa kaLAmaya hatA. pazunA vADA paNa suMdara sukhasagavaDavALA hatA. vADAmAM ja hariyALAM gocaro hatAM, ne vADAmAM ja navANa hatAM paNa eka vAtanuM sahune Azcarya thatuM hatuM : nagaranAM nagaro zApita dharA jevAM nirjana paDyAM hatAM; jIvatuM manuSya-prANI kyAMya jovA maLatuM nahotuM. zaNagArelAM ghara hatAM, bichAvelI zayyA hatI, tAjAM khAdya hatAM, miSTa peya hatAM, paNa jANe eno bhogavanAra alopa thaI gayo hato. strI, puruSa ke bALaka - koI karatAM koI - tyAM najare caDatAM nahotAM. bharata senA daDamajala karatI AgaLa vadhatI cAlI. teo A pradezanA lokonA paMkhIpremanI ne pazupremanI kadara karI rahyA. emaNe kahyuM: 'dayA, dAna ne devatano mahimA A loko jANatA lAge che. juo ne, paMkhIne kevAM pALyAM che! pazune kevAM hRSTapuSTa rAkhyAM che ! A lokonI dayA to dharmI mAnavane paNa zaramAve tevI lAge che !' bharatadeve jarA oSThamAM hasatAM kahyuM : koI paNa sadgaNa potAnI sagavaDa mATe vaparAyo eTale e durguNa bane che. dAna, dayA ne devatano ahIMno mahimA svArtha pUrato che ! A lokonI pazu taraphanI ne paMkhI taraphanI sArasaMbhALa khUnI ne svArthapUratI che!' 114 cakravartI bharatadeva Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svArthapUratI eTale ?" A pazu-paMkhI teonAM bhojana che. ApaNe jema gharamAM sArAmAM sArA annane sArAmAM sArA sthaLe saMhita karIe chIe, ene vadhu tApamAM rAkhI saLagavA detA nathI, vadhu bhejamAM rAkhI baTAI javA detA nathI, uMdaro ene khAI na jAya te rIte ene jALavIe chIe, tema A pazu-paMkhI paNa emanAM bhakSa che. tAjetAjuM khAdya maLe e mATenI emanI A yojanA che. potAnA bhakSane jALave emAM e jALavaNI svArthapUratI ja thaI kahevAya ne ! ATalI ja sAcavaNa jo svArthahIna hoya to teo kharekhara vaMdanIya Thare !' paNa A to badhA daMDanIya, kharuM ne ?" senApati suSeNe gaMbhIra vAtAvaraNane haLavuM karavA prayAsa karyo. daMDanIya, avazya daMDanIya ! peTano vaitano khADo pUravA mATe je mANasa krUratAbharyo vyavahAra kare che, suMdara prakRtine roLe che, amUlya jIvone haNe che, e kharekhara daMDanIya che. kAma peTa bharavAnuM che. e jo anya jIvone IjA karyA vagara yA ochAmAM ochI IjAthI sAdhya thatuM hoya to A krUratA zA mATe ? pitAjIno siddhAMta che ke je mANasa eka sthaLe dUra thAya che, te bIje paNa dUra hoya che. pArakA mATe je Acare che, e eka divasa potAnA mATe paNa AcaravAno ! mAMsAhArI loko svArthI, kUra ne potAnuM bhaluM jonArA hoya che. A loko paNa sudharaze. pitAjInuM darzana emane hajI prApta thayuM nathI !" bharatadeve kahyuM, ne AkhuM vAtAvaraNa bhAre thaI gayuM. senAnI kUca AgaLa jArI hatI. have samIsAMjano sUrya potAnI parakammA samApta karI astAcaLa tarapha sarakI rahyo hato. thoDI vAramAM nizAdevI potAno zyAma aMcaLo phelAvatI AvI pahoMcI. AkAzamAM navalakha tArAo prakAzI rahyA. bharata-senA vizrAmanI taiyArImAM lAgI. Ajano pravAsa khUba kaparo nIvaDyo hato. badhA thAkIne lotha jevA thaI gayA hatA. jaladI jaladI zastrAstra choDIne ane hAthI-azvane alaga bAMdhIne sahu AnaMda-vinoda karatA ADA paDyA. koI ghasaghasATa UMghamAM paDI gayA, to koI vaLI khagoLa nihALavA lAgyA. koI bhUgoLanI carcA karatA hatA, koI pahADanI suMdarIonAM sauMdaryane joyA vagara vakhANatA hatA, to koI gAvA-nAcavAmAM masta hatA. Ama tamitrAnAM dvAra 115 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsAyezanI sukhada paLomAM sahu garakAva hatA, e vakhate senAnA aMtima bhAgamAM, dariyAmAM AvI rahelA bhayaMkara vAvAjhoDAnA rava jevo kaMI kolAhala saMbhaLAyo. gADha timira chavAyeluM hatuM. kAkiNIratna ne maNiratna akiMcitkara jevAM lAgatAM hatAM. emaNe paNa kaparI kAmagIrI bajAvyA bAda lAMbI soDa tANI hatI. bhaya kyAMya hato nahi. zaMkA karavA jevuM paNa lAgatuM nahotuM. duzmanano aNasAro sarakho nahoto. tyAM ekAeka vegabharyA vAyarA vAvA lAgyA - jANe jhaMjhAvAta jAgyo. cAre dizAmAMthI tIDa dhasAro kare ema kaMIka akathya dhasAro thaI rahyo. aMdhakAramAMthI bhUta UThe, pAtALamAMthI preta pragaTe, dizAomAMthI dAnavo jAge ema ekAeka AkramaNakAronAM ToLeToLAM senA para tUTI paDyAM. dhasAro karanArA eTalA vegavaMta hatA ke bharata senA sAvadha thAya te pahelAM teo emanI chAtI para AvIne pahADanI jema khaDA thaI gayA ! comAsAmAM deDakAM bahAra kUdI AvI bhUmine AvarI le ema e bhUtAvaLa aMdhakAranI guphAmAMthI moTA jaththAmAM bahAra AvI rahI. jotajotAmAM bhayaMkara yuddha macI gayuM. bhAratI senA bhayaMkara vismaya sAthe sAvadha thaI. eNe chAtI para yama joyA. paNa eya vIranaro hatA. jeone je zastra hAthamAM AvyAM te zastra laIne, zastra na maLyAM teo je maLyuM tenAthI ane jeone zodhatAM kaMI paNa hAtha na paDyuM teo hAthohAtha laDAImAM lAgI gayA. paNa aMdhakArano aMcaLo oDhIne laDavA AvanArA sazakta hatA, yuddhamAM niSNAta hatA, ghA karavAmAM jhanUnI hatA, citravicitra zastrathI sajja hatA. pahelo mAre e kadI na hAre, ema pahelo ghA karavAnuM bhAgya emane varyuM hatuM ! chAvaNImAMthI karuNa kaMdana jAgyuM. hoMkArA-paDakArAthI AkAzano guMbaja thaDakArA khAvA lAgyo. Aja sudhInI vijayayAtrAmAM bharatasenAne AvuM ghamasANa yuddha laDavAno prasaMga paDyo nahoto. sarvatra mAtra bhayadarzanathI ja pratidarzana thayuM hatuM, ane alpa AyAse vijaya prApta thaI gayo hato. sahelA vijayoe emane kaMIka suMvALA, kaMIka beparavA ane kaMIka garviSTha paNa banAvI dIdhA hatA ! are, jene 116 cakravartI bharatadeva Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAthe bharata jevo svAmI hoya, jenA nAmamAtramAM kAryasAdhanAnI amogha maMtrazakti hoya, enA sevakone vaLI ciMtA kevI, upAdhi kevI ! paNa Aja badhI mojamajAnA saravALAnI ekasAmaTI bAdabAkI thaI jAya tevI kaparI ghaDI AvI pahoMcI hatI. ghaDIbhara to ema lAgyuM ke cakravartInI senA have vaitAdya parvatamAM ja asti-nAsti thaI jaze. badhA bhAratI vIro ahIM chellI soDa tANaze. bharata-zAsana paNa ahIM ja antima zvAsa pUrA karaze! astitvanA AMkaDA mAMDatA pRthvI para deva, vidyAdhara ne vyaMtarone paNa mohinI lagADe tevA mAnava itihAsanI ghora ahIM ja khodAze ! mAnava mahAna, devathI paNa mahAna, e sutra have vAyunA jhapATA sAthe vilIna thaze ! zAnti, nikSetana zAnti ! mRtyunI zAnti ahIM pharI prasarI vaLaze ! aMdhakAranI cAdaramAM gUMthAyeluM yuddha AgaLa vadhI rahyuM. cAre dizAmAMthI tIDanAM ToLAMnI jema zatruonA jaththA AvI rahyA hatA. AvanArAomAM koI tADa jevaDA hatA, koI vAmanajIo hatA, koI puruSa hatA, koI strI hatI, koI jAvAna hatA, koI bALaka hatuM. jAta-bhAtanAM astro emanI pAse hatAM - nAnA soyAthI laIne te bhAlA sudhInAM ! daMDa, kodaMDa ne mugaro paNa hatA. teoe gajabaMdha toDI nAkhI senAnA hAthIone chUTA mUkyA, azvo khIlethI mukta karyA. mANasa ne pazunAM haiyehaiyAM daLAI rahyAM. vagara latye bharata-senAno kaccaraghANa vaLI gayo. senApati suSeNa vyAghracarmanI zayyAmAM ArAma levA hamaNAM ja lAMbo thayo hato. RSabhI jamAnAnA e vIratAnA avatArane have vRddhatva dekhAtuM hatuM. joke vRddhatva enA vIratvane ThaMDuM nahotuM karI zakyuM, paNa bharatadevane thayA karatuM hatuM ke have ene ArAma Apavo ghaTe. navo senApati zreyAMsaputra jayakumAra pahele pagale parIkSAmAM uttIrNa thayo hato. suSeNa paNa have ene dhUsare joDavA mAgato hato. jayakumAra sAthe hamaNAM ja enI carcA karIne e Avyo hato. enA ja e vicAra karI rahyo hato, tyAM eNe dizAone badhira karatA citkAra sAMbhaLyA, sAMbhaLatAMnI sAthe e saphALo khaDo thaI gayo. eNe hAthamAM daMDaratna pakaDyuM ne kUdIne e bahAra Avyo. kAjaLa ghUMTAtuM hoya ema comera aMdhakAra ghUMTAto hato. nAkhI najara pahoMcatI nahotI. paristhiti paLe paLe vikaTa banatI jatI hatI. tamisyAnAM dvAra 117 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senAmAMthI bhayaMkara citkAra saMbhaLAtA hatA. suSeNe mUMjhavaNa joI. mUMjhavaNamAM daMDa ghumAvyo. paNa re ! potAnI ja senAne e haNato lAgyo. suSeNa kiMkartavyamUDha banI gayo. lAkheNo mANasa paLavAramAM koDIno banI gayo ! enI pracaMDa bhAratI senA najara sAme zatruothI padadalita thaI rahI. nAsatA-bhAgatA mANaso, jhanUnathI upara paDatA AvatA zatruo, ghAMghAM thaIne doDatAM pazuo ekabIjAne kacaDI rahyAM hatAM. senApati suSeNe potAnuM daMDarana ahIM nirarthaka joyuM. eNe AgaLa vadhavA mATe potAnA azvane zodhyo, paNa eno khIlo khAlI hato priya azva kuvalayApIDano patto nahoto. - suSeNa jevo mahAna yoddho, pAMca pAMca mleccha kuLono apratiratha vijetA, Aje A nAnakaDA juddhamAM mUMjhAI gayo ; sAgara tarIne jANe khAbociyAmAM DUbavAnI ghaDI AvI gaI ! tyAM to navA senApati jayakumArano zakhasvara saMbhaLAyo. e zakhasvaranI pAchaLa bharatadevanI raNahAka saMbhaLAI. kAkiNIratnane sajja karavA paDakArA thavA mAMDyA. sainiko maNiratnone UMce UMce goThavavA mAMDyA, paNa e zrama vyartha gayo. maNiratnonA mAMcaDA thoDI vAramAM dUra pheMkAI gayA. kAkiNIratno bujhAI gayAM. mAtra cakravartI mahArAja bharatadevano cUDAmaNi aMdhArI rAtanA zukratAraka samo prakAzato hato. senAmAMthI bhayaMkara ne karuNa pokAra UThIne AkAzane bhedI rahyA hatA. senApati suSeNe kartavyapAlananI AkharI ghaDI pichAnI lIdhI. ene potAnA svAmI bharatadevanA zabdo yAda AvyA : 'kartavyane to jIvana ke mRtyu baMnethI ajavALavuM ghaTe.' eNe samasta jIvana kartavyapAlanamAM homI dIdhuM hatuM. RSabha jamAnAnA A yoddhAe pratyeka zvAsamAM zAsanapracAra ja vaNI lIdho hato. Aja e pracAramAM eNe deha homI devAno niradhAra karyo. eNe joyuM ke pahelAM svAmIne sahIsalAmata karavAnI jarUra che. emanA mastaka para rahelo cUDAmaNi zatruone emane pichAnavA mATe sagavaDabharyo banyo hato. suSeNe AgaLa vadhIne bharatadevanA mastaka para jhaLahaLI rahelo cUDAmaNi kheMcIne pote paherI lIdho, jeTalA maLyA teTalA kAkiNI puruSone ekatra karyA, hAtha Avyo te hastI laI lIdho. paNa bhUlathI eNe je hastI grahyo te hastI 118cakravartI bharatadeva Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaitADhya parvatano vikarALa vanahastI hato. aMdhakAranI cAdara oDhIne laDavA AvelA zatruo avyavasthA mATe AvA jaMgalI hAthIonAM ToLAM paNa sAthe gheratA AvyA hatA. hAthIe bhayaMkara citkAra karyo ne potAnA deha para vAnaranI jema kUdI AvelA suSeNane pheMkI devA mathavA lAgyo. A vipattinA pahADa sAme suSeNane jIvaleNa laDAI laDavI paDI. vipattimAM vipatti ! eka vAra to ene upADIne nIce pheMkyo, daMtUzaLamAM parovI devAnI taiyArI karI, paNa suSeNa konuM nAma ? eNe e ja daMtUzaLa pakaDIne enI pITha para kUdako mAryo. suSeNa gajamadamardaka hato. eNe hAthamAM rahelA daMDaratnano hAthInA gaMDasthala para bhayaMkara prahAra karyo. anya koI prANI hota to e yamazaraNa ja thaI jAta, paNa A to vaitADhya girino durmada gajarAja hato. e yamazaraNa to na thayo, paNa eno mada gaLI gayo. enA sAMdhesAMdhA zithila thaI gayA. ene guru bheTI gayo, e AMgaNAnI gAya jevo vinamra thaI rahyo. suSeNe enA gaMDasthala para pharI prahAra karyo ne ene yuddhanI vacce hAMkyo. enA mastaka para rahela cUDAmaNi cAre tarapha teja verI rahyo hato. enI raNahAka have dizAo gajavavA lAgI. prakAza sthira thavA lAgyo. ane jema e sthira thavA lAgyo, ema senAnA UkhaDI gayelA paga sthira thavA lAgyA. e prakAzanA lIdhe e daMDaratna nirbAdha rIte ghumAvI rahyo. eTalI vAramAM jayakumAra cUDAratna sAthe enA pITharakSaka tarIke AvI pahoMcyo. mahArAja bharatadeva paNa AvI pahoMcyA. e ajaba vimAsaNamAM paDyA hatA. bIjAM zastro nirarthaka banyAM hatAM, ne cakraratna vAparavA jeTalI paristhiti ugra banI che ke nahi, e e tapAsI rahyA hatA. zastra jeTaluM vadhu vinAzakArI, teTalI ene vAparavAnI javAbadArI paNa vadhu : rakhene haLavI paristhitimAM vaparAI na jAya, rakhene bhAre paristhitimAM ema ne ema rahI na jAya ! paristhitino tAga kADhavo muzkela hato. A vizvavijayI zastrane vAparyA pachI paNa potAnAMne ane pArakAMne judAM karI zakAya tema nahotuM rahyuM. paNa maNiratna dhIre dhIre kAryasAdhaka banyAM hatAM. prakAza prasaratAM senAnI sthiti jarA sudharI. teo zatrumitrano spaSTa bheda karI zakavA lAgyA. sahue tamisAnAM dvAra * 119 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joyuM ke hallo laI AvelA dagAkhora loko pazcima mleccha khaMDanA ApAta ane cillAta loko hatA. e tarata parakhAI gayA. suSeNe daMDaratna mUkI dhanuSya grahyuM. prakAzanI rekhAnA patha para anusaMdhAna karIne e amodha tIro choDavA lAgyo, dhAryAM nizAna levA lAgyo. tIrono tyAM varasAda varasI rahyo. kALarAtrinI kALacAdara oDhelA zatruo A lakSavedhI tI2varSAthI gabharAyA, zuM karavuM tenI vimAsaNamAM paDyA. A takano lAbha bharatasenAne maLI gayo. kAkiNIratnanI asaMkhya mazAlo araNyapradezane ajavALI rahI. mlecchonA paga UkhaDavA lAgyA. bhayaMkara tIravarSA jhIlato ne sAme gajabanI tI2varSA karato RSabhI jamanAno joddho suSeNa badhuM nirIkSaNa karI rahyo hato, tyAM enA priya azva kuvalayApIDano haNahaNATa saMbhaLAyo. suSeNe najara nAkhI to mleccha kuLanA nAyakane pITha para laIne e nIce khaDo hato. mleccha kulanAyaka ene potAnA mArge doravA mathI rahyo hato. azva potAnA mArge vahI rahyo hato. azva ane AdamI baMneno gajagrAha jAmyo hato. paNa emAM lohI nItarato azva jItyo hato. enI kuzaLatA jItI hatI. e moM mlecchapatinI icchita dizAmAM rAkhato, ne UMdhA page cAlato. pAchA page e yojananA yojana sudhI cAlI zakato. Ama e pAchA page cAlato cAlato mlecchapatine ahIM sudhI kheMcI lAvyo hato. eka jAnavara paNa kevuM svAmIbhakta ! mleccha nAyaka A haThIlA ne bhayaMkara azvane potAnuM kahyuM na karavA mATe gussAmAM zastranA uparAuparI prahAra karI rahyo hato. paNa kuvalayApIDanI kUca to potAnA svAmInI dizAmAM ja cAlu hatI. pITha para beThelA zatrue A cAlAka prANIne pArakhI lIdhuM. enA parathI UtaravA eNe mahenata karavA mAMDI, to enI mahenatane e vyartha ka2vA lAgyo. dhIre dhIre e vagara baMdhane baMdIvAna banI gayo, ne sipAhI gunegArane pakaDIne siMhAsana samakSa hAjara kare tema azva ene tyAM laI Avyo. paNa suSeNanuM lakSa mleccha rAjavI para nahotuM, lohIthI nIMgaLatA azva para coTyuM hatuM. eNe hAthI 52thI nIce kUdako mAryo. paNa e takano lAbha laIne mleccha rAjA nIce UtarI nAsI gayo. suSeNe ghAyala kuvalayApIDane thAbaDyo. pITha pheravIne nAsatA mleccha rAjAne e tiraskArathI nIrakhI rahyo. 120 x cakravartI bharatadeva Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re ! bhAratI senAnA vijayane eka azve Aje sulabha karyo ! yuddhano raMga palaTAI gayo. potAnA pleccha rAjAne nAsato joI tIDanAM ToLAM jevA AvelA loko, have toDanAM ToLAMnI jema pAchAM nAThAM. emAM strIo, bALako, vRddho ne juvAno sudhdhAM hatAM. strIo to vikarALa hatI ja, paNa bALako paNa nAnAM nAnAM jhera pAyelAM tIro laIne AvyAM hatAM ! zatrunA dehamAM tIra ghoMcI devAmAM e kuzaLa hatAM. suSeNa ane enI senA nAsatA zatrunI pIThane tIranA prahArathI vIMdhI rahyAM. tarata bharatadeve kahyuM : "suSeNa ! dhanya che tane ! have prANa bacAvavA nAsI chUTatA mlecchone nAsI chUTavA de ! prANa sahu koIne priya hoya che !" mahArAja ! A loko vaMcaka che, vizvAsaghAtI che, pITha pAchaLa ghA karavAnI nItimAM mAnanArA che. ahIM dayAnI jarUra nathI.' ahIM ja dayAnI jarUra che. e game tevA ho ! jo e emanI nIti na choDe, to ApaNe ApaNI nIti kAM choDavI ? billI dhRtapAtra eka vAra DhoLI zake che, dareka vAra nahi, emane mArIne mukta nathI karavA, teone paNa bane to RSabha zAsana ApavuM che." jevI svAmInI AjJA !" svAmInI zAsana-prItine suSeNa vaMdI rahyo ! alabatta, ene mleccha loko tarapha aMtaramAM bhAre tiraskAra jAgyo hato. eNe kahyuM : "mahArAja ! kayAMka zAsananA mohamAM zirano sodo na thAya te jozo !' javAbamAM bharatadeva jANe plecchone kaMI na gaNatA hoya tema hasyA. thoDIeka paLomAM tIDanAM ToLAM jevA pleccho adRzya thaI gayA. phakta temaNe verelo vinAza, sarjelI avyavasthA ne aMge aMge kSatavikSata thayela suSeNa ne kuvalayApIDa bAkI rahI gayAM. AkhI rAta senAe suvyavasthita thavAmAM gALI. have teo game tevA vaMcaka ne vizvAsaghAtIono sahelAIthI sAmano karI zake teTalA susajja thaI gayA hatA. suSeNa vizeSa jakhamI thayo hato. kuvalayA Da paNa have khaDo rahI zakato nahoto. baMnee bichAnAM pAtharyA. tamitrAnAM dvAra 121 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kasoTI bharatasenA uttarApathanA pradezane avagAhIne divaso sudhI paDI rahI. sahunA aMtaramAM ekamAtra jhaMkhanA hatI ke pharI ekAda vAra A durmada loko sAthe sAmano karavAnI taka maLe, ne emane chaThThInuM dhAvaNa yAda karAvI daIe ! paNa e icchA ja rahI ! divaso eka pachI eka pANInA pUranI jema pasAra thatA cAlyA. paNa durmada lokonuM eka bALaka paNa najare na paDyuM! jANe sApa to gayo te gayo, paNa sAthe lisoToya leto gayo ! ema ne ema divaso pasAra thavA lAgyA. dUra dUra himAvAna parvatanAM zikharo dekhAtAM hatAM. have senAne AgaLa vadhavAno samaya najIkamAM hato. chellA yuddhamAM senApati suSeNa ThIka ThIka ghavAyo hato. kuvalayApIDa azva paNa dhArI rIte sAjo thato nahoto. paNa senApati suSeNe ane enA A priya azve chellA yuddhamAM apUrva nAmanA meLavI hatI. bhagavAna RSabhadevanA zabdo sahu yAda karI rahyA hatA ke pazune paNa premathI pALo to peTanA dIkarA karatAM vadhu kAma kare ! vAta sAcI TharI hatI. kuvalayApIDa azve e karI batAvyuM hatuM. UpaDavAnI avadhi najIkamAM hatI, DerAtaMbU vIMTAtA hatA, tyAM ekAeka AkAzamAM vAdaLo dekhAyAM. varSA Rtu hajI dUra hatI, paNa AkAzamAM kALamukha meghanA tharanA thara khaDakAvA lAgyA. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadeve potAnA uttuMga AvAsanA jharUkhe AvI sRSTinuM A navameghamaMDANa nIrakhyuM, ThaMDI ThaMDI pavana-laha2Iono AsvAda lIdho ne maMtrIrAjane kahyuM : 'A dezanAM Rtucakra paNa ajaba lAge che !' mahArAja ! bAra bAra yojane pRthvI navA aNuparamANu dhare che. megha bhAre vegathI ekatra thaI rahyA che ! vRSTi thAya to nA nahi. paMkhI paNa mALA zodhI rahyAM che.' Rtu RtunuM kAma karye jaze. uSNatAthI kaMTALelA ApaNane A navA megha zAnti arpe che; paNa ciMtA eTalI che ke senApati suSeNanA jakhama para A havA viparIta asara karaze. cAlo, ene vizeSa sAvadhAna rahevA sUcavIe !' mahArAja ane maMtrI baMne suSeNanA AvAsa tarapha javA sajja thayA. paNa eTalAmAM to bhayaMkara gaDeDATa karatI meghagarjanA thaI, jANe AkAzanA kaTakA thaI gayA, ane dharatI ne Abhane vIMdhavA vIjaLI hIMcakA khAI rahI. maMtrIe dvAranI bahAra paga mUkatA mahArAjane aMdara kheMcI lIdhA, ne kahyuM H mahArAja ! Rtu anukUla thavA do. tophAna AvavAnI A badhI AgAhIo che. thoDI vAra thobhI jaIe.' pharI AkAzI Dhola 52 meghanI dAMDIo gAjI, ne pralayasuMdarI jANe vIjaLInuM rUpa dharI pRthvI para UtarI AvI. bhAre dhaDAkA sAthe najIkanA pahADanuM zikhara cirAyuM, ne emAMthI Uno Uno pANIno dhodha vahI nIkaLyo. dakSiNa bhAganI senA ekAeka e pANIthI taraboLa thaI gaI. enI sAdhanasAmagrI jalanA navapravAha sAthe kyAMnI kyAM vahI gaI ! ane ATaluM adhUruM hoya ema pracaMDa meghamukha ne kAlamukha vAdaLonA jaththAnA jaththA AvIne AkAzamAM khaDakAI gayA. A ghaTATope sUryane DhAMkI dIdho. dizAo para aMdhakAranI cAdaro vIMTaLAI vaLI. ghana-tAMDava cAlatuM ja rahyuM ne pratyeka paLe ghaTavAne badale vadhatuM rahyuM. A tAMDavathI bhaDakIne azvo khIlA sAthe moM pachADavA lAgyA, gajaratno moMmAM sUMDha nAkhIne besI gayA. pArvatIya varSAno vega ajaba hoya che. thoDI vAre jhaMjhAvAta zarU thayo. tamAla-latAo talavAranI jema vIMjhAvA lAgI. nALiyerIo kaDAkA sAthe bhUmizaraNa thavA lAgI. jhaMjhAvAta dhIre dhIre kasoTI : 123 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhyo, ne sainikonA AvAso vRkSanAM patronI jema AkAzamAM UDavA lAgyA. sainiko nirAdhAra thaIne UbhA rahyA. prAraMbhamAM grISmathI kaMTALelA sainiko kudaratanA A tAMDavane kaMIka harSathI vadhAvI rahyA. hamaNAM tophAna zamI jaze, evI apekSA rAkhI keTalAka girikaMdarAmAM to koI pAsenI vanakuMjomAM jaI bharAI beThA. koIke baMsI ke meghamalAra cheDI dUra dUra rahelI priyatamAne yAda karavA mAMDI ! varSA to vijogIne sahayogI karanArI Rtu kharI ne ! thoDI vAre jhaMjhAvAtanA pralayagIta sAthe muzaLadhAra vRSTi zarU thaI. bhayaMkara garjanAo, pAtALa bhedatA ulkApAto, mANasa jevA mANasane pAMdaDAnI jema uDADI mUkatA vAvaMToLo. A badhI AkAzI senA sAthe muzaLadhAra varasAda tUTI paDyo. bharatadeva maMtrI sAthe varasAda thaMbhI javAnI rAha jotA ja beThA. paNa kudarata jaLadevane vadhu adhIna banatI cAlI. pRthvI para jaLagha UbharAvA lAgyA ane DuMgarAo parathI nIce dhasI AvIne senAnA bAkI rahelA AvAsone kheMcI gayA. parvatanI khINomAM UbharAyelAM pANI mahAsAgara banIne jarA AghApAchA thatA gaja ane azvane AkhA ne AkhA gaLI javA lAgyAM. parvatanA A pradezomAM TheraThera pANI jAmavA lAgyAM. pRthvI AkhI jaLabaMbAkAra thaI gaI. thaLane jaLa mAnIne sarpo, magaro, jaLahAthIo e tarapha AvavA lAgyA. chatAM senAne haiye A prakRti-khela sAme dharapata hatI : dareka Rtune RtunA dharma che, hamaNAM vAdaLa varasIne khAlI thaI jaze. parvatanAM pANIne vahI jatAM zI vAra ? ghana, govana, DuMgarA pAna va6 nA jinameM-- thoDI vAra samAlI laIe ! paNa e AzA ThagArI nIvaDI. paristhiti uttarottara vizeSa kharAba banatI cAlI. vAdaLono ghaTATopa vizeSa jAmavA lAgyo. vIjaLI kALajAM toDI nAkhavA lAgI. garjanA kAna phADI nAkhavA lAgI. pahADa jevA kALamegha AkAzane gherI vaLyA. varasAda have helI mAMDI. parvatanAM pANI, je jaladI vahI javAM joIe, e jANe koIe ADI pALa bAMdhIne rokayAM hoya tema tyAM ja senAnA paDAvanI jagyAe jamA thavA lAgyAM. hAthI ne ghoDA AkaMTha DUbI gayA. zastrAstranuM kaMI ThekANuM na rahyuM! khAdyasAmagrI kyAM vahI gaI eno paNa patto na rahyo. 124 cakravartI bharatadeva Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kUdake ne bhUsake vadhatAM pANIthI bacavA sainiko UMcANavALA sthaLe jaI jaIne besavA lAgyA, paNa jANe pANI pratispardhA karI rahyAM na hoya tema vadhI vadhIne tyAM sudhI pahoMcavA lAgyAM ! sarvatra hAhAkAra vartI gayo. eka Akho divasa bhayaMkara helImAM vyatIta thayo. sUrya taddana DhaMkAI gayo hato. muzaLadhAre varasatI meghalIrAta kADhavI dohyalI thaI rahI. maNiratne e aMdhakArane bhedavA satata prayatna karyo. bIjo divasa paNa e ja rIte pasAra thayo. have to himALAnA vAyarA zarU thayA hatA. sainikonA khullA badananI cAmaDI unALe taraDAyelA nadInA kAMpanI jema taraDAI gaI ! cakravartI bharatadeva adhIrA banI gayA. potAnA dvitIya prANa jevI senAne svalpa samayamAM paNa khUba sahana karavAnuM AvyuM hatuM ! emaNe zaMkha grahyo ne mahAravapUrvaka bajAvyo. meghanAM nagArA para paDatI DAMDI jevI garjanAo sAthe maLIne e zaraNAInuM rUpa dharI rahyo. e svaranI krUra mazkarI karavA mATe ja na hoya tema, pahADanI zilAo pAchaLathI krUra mazkarI karatuM koIkanuM aTTahAsya saMbhaLAyuM. aTTahAsyanI sAthe pahADa parathI eka moTuM zikhara juduM thaIne bhayaMkara kaDAkA sAthe nIce tUTI paDyuM. pANI vadhatuM ja cAlyuM hatuM. have e vahI javAne badale cAre tarapha ekatra thaIne koI sarovaramAM ThalavAya ema paDAvanA medAnamAM cAre taraphathI ThalavAI rahyuM. hAthI ne ghoDA, je nIcANavALA bhAgamAM hatA, teo dhIre dhIre pANImAM DUbavA lAgyA. alpa samaya pUratuM A tophAna hota to bahAdura prANIo jaLamAM tarI leta, paNa rAta ne divasa ta2tA rahevuM azakya hatuM. dhIre dhIre thAkIne teo jaLazaraNa thatA ne yamazaraNe pahoMcI jatA. potAnAM prANIono A saMhAra bharatadeva joI na zakyA ! teo vyagra banIne A bAjuthI pelI bAju ghUmavA lAgyA; manamAM ne manamAM koI mahAna saMkalpabaLa ekatra karI rahyA. e vakhate eka moTI carmanaukAmAM besIne navA senApati jayakumAra utAvaLe utAvaLe AvatA dekhAyA. emaNe carmaratnane potAnI kAmagIrI bajAvavA hAkala karI, paNa sainya nAnuM nahotuM. cakravartInI ajoDa ne amApa senA mATe carmanaukAo pUrI pADavI, e kaparI kasoTI hatI. paNa jayakumAre jeTalI hatI eTalI carmanokAo jaLa para taratI mUkI ne chatraratnane enA para chatra mUkavAno Adeza Apyo. kasoTI * 125 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDI vAre eka baMdha naukAmAM senApati suSeNa paNa AvatA dekhAyA. teo A vyathAnI sAme potAnA dehanI vyathAne jANe sAva bhUlI gayA hatA ! bharatasenAnuM duHkha emane vyAkula karI rahyuM hatuM. emanuM aMgeaMga hajI kSata-vikSata hatuM, paNa emano utsAha ajaba hato. e utsAha senAmAM prANa pUryo. carmaratna ne chatraratnanI senAmAM sahu joDAI gayAM. jotajotAmAM pANInA paTa para carmanaukAo patharAI gaI. AkhI senA pANI para bAMdhelAM naukAgharomAM caDhI gaI, ne taravA lAgI. megha to hajI paNa dekAro bolAvatA varasI ja rahyA hatA, paNa chatraratna kamara kasIne carmanaukAo para potAnA mAMDavA khaDA karI dIdhA hatA. varasatuM pANI chata para thaIne nIce DhaLI javA lAgyuM. babe traNa traNa divasanA bhIMjAyelA, bhUkhyAtarasyA sainiko have kaMIka svastha thatA lAgyA. paNa meghanuM tAMDava to avirata cAlu ja hatuM. cAra divasa, pAMca divasa, cha divasa thayA paNa e zamyuM nahi; have jANe e kadI zamaze ja nahi! e zamavAnAM koI cihna dRSTigocara thatAM nahotAM ! jANe anantakAlIna A meghavarSA hatI. senAne to carmaratna ne chatrarane ugArI lIdhI, paNa peTanAM putra jevAM pazuono kaccaraghANa nIkaLI gayo. mahArAja bharatadevano kopAnala dhIre dhIre jAgato hato. bhayaMkara nizcalatAthI biDAyelA emanA hoTha joIne koInI vAta karavAnI paNa hiMmata cAle tema nahotI. senAne ugAravAnA divaso sudhInA satata prayatnothI pharI bichAnA para paTakAyelA suSeNano jIvanadIpa astAcaLanI prabhA dAkhavato hato. ane e samAcAra bharatadevane mATe asahya hatA. suSeNane kaMI thAya to emano digvijaya koDInI kiMmatano banI jAya ! - senApati suSeNa svAmIno prema jANato hato. eNe kahevarAvyuM hatuM ke svAmI vagara bolAvyA na Ave, mane sAruM che. svAmInI viSAdabharI mukhamudrA joIza to mota mane vaheluM gherI leze. mahAmaMtrI bhale Ave ne samAcAra laI jAya. mahAmaMtrI hamaNAM senApatinI mulAkAta laIne ja cAlyA AvatA hatA. temaNe bIjA vartamAna to ThIka ApyA, paNa eTaluM umeryuM ke jo have varasAda baMdha na rahe to vakarelA ghA sudharavA sahela nathI ! ane to e nizcita che ke vaitADhaya 128 cakravartI bharatadeva Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parvatanI girimALane caraNe senApatiratnano ApaNe mahAmoMgho bila dharavo paDaze.' ane varSA thaMbhavAnI to koI nizAnI najare paDatI nathI!" bharatadeve ghanaghora AkAza tarapha jotAM kahyuM. varSAnI paNa ciMtA nathI. jo enAM pANIne kyAMka mArga maLe ne ahIM saMcaya thavAne badale bIje raste sarI jAya, topaNa ghaNI rAhata rahe ! Aje to AkhI senAnuM bhAvi carmaratna ne chatraratne racelA A navA brahmAMDa para ja avalaMbe che,' mahAmaMtrIe kahyuM. e vakhate acAnaka aTTahAsya saMbhaLAyuM. vAdaLomAM paDaghA pADatuM, pahADomAM garjArava karatuM e hAsya samasta pArvatIya pradeza para bibhISikA pAtharI rahyuM. kAcApocAnAM kALajAM tharatharI gayAM bharatadeva ne maMtrIrAja paNa camakI UThyA ! maMtrIrAja, A aTTahAsya sAMbhaLyuM ?" 'hA deva ! A cha divasomAM eka vAra nahi, aneka vAra sAMbhaLyuM. kayAMthI Ave che, enI zodha karI paNa patto na lAgyo. koNa kare che, e jANavA mathyA, paNa prayatna mithyA thayo. A bhayaMkara, romaroma kaMpAvatuM, aniSTanA paDachaMdA pADatuM vikarALa aTTahAsya senAnI ardhI hiMmata haNI nAkhe che. mane to amAM kaMIka vahema paDe che. paNa tame mane vahemI kahezo eTale bolato nathI!" 'kaho, maMtrIrAja ! kahevAno tamAro dharma che. huM game tema kahuM, paNa kahevAno tamAro dharma tame na cUkazo. huM to kaMI ja nathI. je cho te to tame badhA ja cho ! pAMkha vinAnAM paMkhInI zI kiMmata !' AvI muzkela paristhitimAM pote kaMI na karI zakyA, evI asahAyatAnI vyathA bharatadevanA zabdomAM bharI hatI. 'haMmezAM tame badhAe jAte maravAnuM pasaMda karIne mane jALavyo che. to kaho, kevo vahema paDe che?" 'kAvatarAno.' 'kAvataruM ? koNa kare kAvataruM ?" mleccha loko ! e loko krUra ne kapaTI hoya che.' teonI A zakti nathI.' kasoTI * 127 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'teoe koI devanI madada lIdhI hoya. devo paNa aneka prakAranA hoya che ne ! keTalAka mAnavamAtranA virodhI. keTalAka mAnavanA mitra ne mAnava tarapha premabhAvavALA ! mAnavavirodhI devoe AmAM sAtha Apyo hoya ema lAge che. teo banAvaTI varasAda varasAvavAnI hikamata jANatA hoya che.' bharatadeva vicAramAM paDI gayA : are ! bhalabhalA devone namAvanAra ne aneka devone mitra mAnIne cAlanAra mane ja zuM devo naSTabhraSTa karavA icche che? tyAM vAdaLanI garjanAnI vacce pharI romAMcaka aTTahAsya saMbhaLAyuM. bhalabhalAnAM motiyAM eNe mArI nAkhyAM. bharatadevano sIno ekadama kheMcAI gayo. AMkhamAM pralayano agni jvAlA nAkhI rahyo AkAzane bhedavA UThanAra bhAlAnI jema aTala nizcayamAM emanuM mastaka UMce UThI gayuM. emaNe bhayaMkara zabdomAM kahyuM : maMtrIrAja! tame satya kahyuM. nakkI koI devoe A SaDyuMtra racyuM che. mAro suSeNa maraNapathArIe paDyo che ne A lokone AvI duSTa ramata sUjhe che ! hajI emaNe mArA hAtha nathI joyA lAgatA ! deva ho, vidyAdhara ho, vyaMtara ho, je ho te jANI le ke pRthvIno pahelo cakravartI bharata emane sastA nahi choDe ? A zabdo nahotA, paNa pRthvIne prajAne tevA bhaDakA hatA. emanA paga lohathaMbha jevA TaTAra thaI gayA. hAthamAM pralayaMkara vega bharAvA lAgyo. nasenasa phUlI gaI. bharatadeva jANe jvALAmUrti banI gayA. oSTa sajjaDa rIte biDAyA. gaLuM parvata jevuM kaDaka thayuM. emaNe eka kadama pAchuM bharyuM. eka AgaLa bharyuM. eka hAtha laMbAvyo ne jarA jhUkyA; jhUkatAMnI sAthe pAse paDelA cakrane hAtha para lIdhuM. ane ene dhIrethI AMcako Apyo, nizcala cakra jarA cala banyuM. khaNaNaNa karato bhayaMkara rava pedA thayo. cakra eka AMTo pharyuM, bIjo AMTo ghUmyuM, ne vAdaLanI garjanA sAme jANe hajAro zeSanAga potAnA hUMphADA pheMkI rahyA. cakrano rava bhayakAraka rIte vadhI rahyo ne enI sAme na dhArI rIte meghagarjanA zithila thaI gaI. paDuM paDuM thatI vIjaLI AkAzamAM thaMbhI gaI, ne potAnA peTALamAM hajAro vIjaLInAM valayo saMgharanAruM cakra sana sana karatuM vegIluM banI ghUmavA lAgyuM ! cAre tarapha pokAra paDI rahyo ke jIvamAtranuM mota have jAgyuM che. cakra Ave che. sAvadha raho! 128 cakravartI bharatadeva Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakra dhIre dhIre ghUmatuM ghUmatuM ekadama UchaLIne UMce avakAzamAM caDhIne nirAdhAra ghUmI rahyuM. enA ArAo bhayaMkara vega pakaDI rahyA hatA. eno avAja dizAone dhrujAvI rahyo hato. AkhI senA Aje cakraratnano prayoga nIrakhI rahI. mahArAja bharatadeva to agnidevanI prajALatI prabhA laIne khaDA hatA. UchaLeluM cakra pharI cakara cakara ghUmatuM emanI AMgaLI para AvI gayuM ! prANImAtranI jJAnendriyo bahera mArI gaI. vAtAvaraNamAM maraNa-pokAra vyApI gayo. cakre have pUro vega pakaDyo hato. enA vega sivAya bIjuM kaMI kAne paDatuM nahotuM. iMdriyamAtra zUnya banI. sahunA kAna nirarthaka banyA. netra mIMcAI gayAM. paga vaLI javA lAgyA. hAtha jANe nizcetana thaI sUkAyelA jhADanI DALa jevA deha para labaDI rahyA. pRthvImAM paNa kaMpa jAgyo. pavana to jANe pahelethI thaDakAro laIne beTho hato. 'jaya RSabha !' bharatadevanA bhayaMkara nirdoSa sAthe cakra vaLI avakArAmAM UchaLyuM. jANe bAre megha khAMgA thaIne tUTI paDyA. jANe AkAza jamInadosta thavA lAgyuM. san san san karatuM cakra samasta avagAhamAM ghUmavA lAgyuM. eno vega ne enI jhaDapa bharatadevanI AMgaLIethI chUTA paDyA pachI vizeSa vadhI gayAM ! ane krame krame vadhatAM ja cAlyAM ! e hajI enI dharI para vegIluM banI ghUmatuM hatuM. nimeSa mAtra samaya vItyo, tyAM dizAo avAjathI, vidizAo hAhAkArathI dhrUjI rahI, are ! pRthvI, AkAza ne pAtALa pralayanA paMjAmAM gherAyAM. koI bacAvo ! mAnava, deva, vyaMtara, vidyAdhara koI madade Avo ! paNa koNa Ave ? jyAM sahune potapotAnI paDI hoya tyAM pArakI paMcAta karavA koNa jAya ? zikharo phATyAM. zilAo UDI. pavana sthira thaI gayo. pANI jaDa thaI gayAM. havAmAM agnijhALa jhagI. re, A to mota AvyuM ! A citkAra sAthe zikhara parathI keTalIka zilAo gabaDatI gabaDatI nIce AvatI dekhAI. zilAo para to cakra jhapATA bolAvI rahyuM hatuM. pahADanA hamaNAM bhukkA bolyA samajo ! pelI gabaDatI zilAo bharatadeva UbhA hatA tyAMthI thoDe dUra AvIne kasoTI * 129 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaMbhI gaI. pASANamAMthI mAnavamUrtio pragaTe ema e zilAo ApameLe UbhI thaI. joyuM to zyAma dehavALA mAnavo : be hatA deva; be hatA mAnava. cAre doDyA, cakravartInA caraNamAM paDIne, namIne bolyA : 'he mAnavazreSTha ! tamAro krodha saMharo !" 'tame koNa cho ?" bharatadevanA zabdomAM paNa jvALAo hatI. paganI chellI AMgaLInA mArathI paNa mANasa marI jAya eTalI zakti cakravartInA dehamAM atyAre jAgI hatI. ame kAlamukha ne meghamukha nAmanA devo chIe. ame ApanI zakti na jANI. he svAmI! ame have ApathI kharIdAyelA ApanA dAsa chIe ! amane kaMIka sAruM karavAnI AjJA Apo !" ane A be koNa che?' senApati jayakumAre krodhAvezamAM pUchyuM. enuM khaDaga sAhyuM rahetuM nahotuM. cakravartI mahArAja sAme UbhA na hota to, e ATalA savAla-javAbanI taka ApyA vagara ja khaDaga calAvI deta, eTalo kopa enA dilamAM vyApI gayo hato. ame A pradezanA be pleccha rAjAo chIe : cilAta ne Avartaka !" kUra ne kapaTI mleccho ! re svAmI ! AjJA Apo sajA karavAnI. abaghaDI emanAM mastaka alaga karI nAkhuM! na pApI raheze, na pApa raheze. dharAno bhAra haLavo thaze.' jayakumAranuM khaDaga camakArA karI rahyuM. dizAo parathI vAdaLanA zyAma paDadA dUra thatA hatA. dUra dUra sUraja kora kADhI rahyo hato. AchAM ajavALAM vacce varasAdanI dhArA paNa dhImI paDatI hatI; ne e badhuM to ThIka, paNa mahAsAgara samA banelA medAnamAMnAM jaLa jANe pRthvImAM samAI javA cAlyAM hatAM. pRthvI korI paDatI hatI. "mANasane trAsa Apavo e sAcI sajA nathI. sajAmAM to evuM zikSaNa hovuM ghaTe ke jethI mANasa sudhare. A cAreno nyAya kAle thaze. cakravartIe kahyuM. nyAya jyAre karavo hoya tyAre karajo mahArAja ! ame to ApanI caraNaraja banyA chIe, ApanA drIta dAsa thayA chIe. paNa kRpA karI ApanuM cakra pAchuM saMharI lo! nahi to A pradezanA pahADa mRNamaya banI jaze ne mANasa paNa mRNamaya banI jaze. e mizraNamAMthI pharI racanA dustara thaze," baMne sveccha rAjAoe karagaratAM kahyuM. 130 cakravartI bharatadeva Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatadeva thoDI vAra Atmanimajjana karI gayA, keTalIka vAre emaNe netro kholyAM. jANe e nayanomAMthI grIkhano AtApa cAlyo gayo hato ne zaradanI svaccha prabhA camakatI hatI. emano hAtha UMco thayo. netro cakra para mITa mAMDI rahyAM. cakravartIno manasaMketa pAmI thoDI vAramAM cakra AvIne emanI AMgaLI para ghUmavA lAgyuM. eno vega dhIre dhIre ocho thato cAlyo. paNa enA teje dizAone jANe AMdhaLI banAvI dIdhI hatI. have varasAda thaMbhI gayo hato. sAta sAta divase paMkhIo mALA chAMDI rahyAM hatAM. ThaMDo tIra jevo tIkSNa vAyu have kaMIka uSmAbharyo banyo hato. rAtathI osaravA mAMDeluM jaLa have sAva osarI gayuM hatuM. sainiko ThekaDA mArI jamIna para kUdI paDyA, dharaNIne laLI laLIne cuMbana karavA lAgyA. dharatI mAtA che, e vAtana marma e e divase samajyA. mAtra sAta ja divaso enA khoLe besavA nA maLyuM, emAM keTalI vyagratA anubhavI ! mahArAja bharatadeva tarata ja senAmAM pharavA nIkaLyA. e rAta ne divasa pharatA ja rahyA, ekeekanI khabaraaMtara pUchI rahyA. kuTuMbavatsalatA jevI potAnA svAmInI A vatsalatA joI badhA Apattine bhUlIne svAmIne ahobhAvathI vadhAvI rahyA. cakravartI A samaya daramyAna aneka vAra mahAsenApati suSeNanA khabara kADhI AvyA hatA. thoDA RtuparivartanathI paNa ene kaMIka AsAeza jaNAtI hatI. Ama ne Ama Akho divasa pasAra thaI gayo. bIjA divasanuM prabhAta pragaTyuM ke senApati jayakumAra tarata ja pelA baMne gunegAra mleccha rAjAone laIne upasthita thayA, ne bharata-senA sAme kAvataruM karanArAone mATe prANadaMDanI sajAnI mAgaNI karI rahyA. pleccha rAjAoe namratApUrvaka kahyuM : "jivADazo to bharatadevanI jaya bolAvIzuM ne bharata-zAsanano pracAra karIzuM. mArazo topaNa ApanI jaya bolIzuM. ame to jIvana ane maraNa Apane caraNe arpaNa karIne beThA chIe." "mahArAja ! mleccho to kUra ne kapaTI hoya che, e dayAne pAtra nathI, senApati jayakumAre kahyuM. A ApattimAM bajAvelI sevAe emane khUba UMcuM mAna apAvyuM hatuM. pleccha rAjAo mastaka namAvI khaDA rahyA : kAM jIvana, kAM mRtyu - paLamAM kaMInuM kaMI thaI javAnuM hatuM! kasoTI - 131 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jayakumA2 ! emanA mastaka parathI mugaTa AMcakI laI, e mugaTane lAta mArI parvatanI khINamAM jyAM pazuonAM zaba paDyAM che tyAM pheMkI do !' jayakumArathI kaMI na samajAyuM. eNe kahyuM : "svAmI ! paNa zikSA zI ?" basa, A ja zikSA !' bharatadeve zAMtithI javAba vALyo. A navajavAna yoddho akaLAI UThyo. eNe kahyuM, A to prANadaMDane yogya vyaktione Apa pAghaDI baMdhAvo cho ! mugaTa lAta mArIne uDADI nAkhavAthI, e zuM samajavAnA hatA ?' "samaje to ghaNuM samajavA jevuM che. koI paNa vyaktine haNavAthI ApaNI hAni saMpUrNa thatI hoya to e eka vAta che; phakta haNavAthI ApaNA kamajo2 manane zAMti thatI hoya to e bIjI vAta che. jIvanane haNatAM khUba vicAra ka2vA jevo che. je vastu ApaNe ApI na zakIe, e levAno ApaNo adhikAra nathI. emAM rAjapadanI azakti che, mAnavasudhAra taraphanI azraddhA che. jIvavA do ! e mAnahInone saMsAramAM haDadhUta thaIne jIvavA do ! jIvatuM mota emane mANavA do ! sudhare to sudharavA do ! emanA dilamAM RSabhI darzana jAge to emane bharata-zAsanane sanmAnavA do ?" bharatadevanA sAgara sama vizALa hRdayane sahu abhinaMdI rahyA. 132 * cakravartI bharatadeva Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 - sahastra kamalinIono eka svAmI pralaya pachInuM eka prabhAta khIlatuM hatuM. sRSTi navA navA raMge camakatI hatI. saMdhyA potAnAM rUpa ThAlavavA ne uSA potAnI tejakiraNAvalio pAtharavA pharI AvI pahoMcI hatI. paMkhIo raMgIna pAMkho prasAratAM gAvA lAgyAM hatAM, ne citravicitra raMgovALAM pataMgiyAM madhu AsvAdavA TheraThera bhamatAM hatAM. dizAo navA raMge dhoLAI rahI hatI. mArgo dhovAIne svaccha banyA hatA. dUra dUra vaheto siMdhuno pravAha pravAsIonAM netrone gherA lIlA raMge AkarSI rahyo hato. - sAta divasa senAne eka duHsvapna samA vItyA. e prasaMga yAda karatAM sainikonAM mastiSka cakkara khAtAM hatAM. e prasaMganA yojako deva ane durmada pleccho para emane ApoApa roSa pedA thaI jato hato. manamAM svAbhAvika rIte ema UgI AvatuM ke, mahArAja bharatadeve kupAtra para kRpA varasAvI; paNa sAthe sAthe kSamAmUrti bharatadevanuM e vakhatanuM bhavya mukha ne e veLAnI kSamA bharI tejasvI vANI yAda AvatAM teo ApoApa nirveradharmanA pUjArI banI jatA. teo paraspara kahetA : jenA pitAe nirvadharma svIkAryo, eno putra enuM pAlana kare, e ja zobhAspada lekhAya. bharatazAsana zatruno uccheda karanAruM nathI, zatrane mitra karanAruM che. e zAsananA peTALamAM mAnava pratyeno niravadhi prema vahe che. kAraNa ke e jANe che ke mANasa vAraMvAra bhUla karanAruM prANI che." Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senAnI punarvyavasthA karavAnuM kAma ghaNA divasa sudhI cAlyuM. anya senAonI jema trAsa ke AtaMka jamAvI potAnuM kArya sAdhI lenAra A senA nahotI. A to dAna, dayA ne devatanA saMskArono pracAra karanAra eka dharmasenA hatI. vaLI, A senA koI vijayI senApatinI mAtra kIrtiparAyaNa ne kAMcana bhUkhI senA paNa nahotI, paNa eka hAlatAcAlatA Adarza nagaranI jIvaMta pradarzanI hatI. e jyAM chAvaNI nAkhatI tyAM Adarza nagaranI racanA jaI jatI, kaThora sainika jIvana ekAeka adazya thaI jatuM ne suMvALuM nAgarika jIvana dhabakArA letuM anubhavAtuM. senAnI navavyavasthAno bhAra navA senApati jayakumAra para paDyo. jUnI vyavasthA jAya tyAre anivArya evuM punarvidhAna Ave che. e punarvidhAnane navA senAnAyake khUba jhaDapI banAvyuM. eNe navI navI zreNIo racavA mAMDI, keTalIka vyavasthAo sudhAravA mAMDI. gaja, azva ne rathanI zreNIno chellI anarAdhAra vRSTimAM ghaNo nAza thaI gayo hato, e rathane samajAvavAnuM, ane e prANIone pharIthI lAvavAnuM keLavavAnuM ne senAne upayogI banAvavAnuM kAma bhAre jahematanuM hatuM. paNa vaitADhya parvate emAM bhAre madada karI. je vaitADhya parvate eno nAza karavAmAM yoga Apyo hato, eNe ja enI punarracanA mATe sAtha Apyo. eNe ja anargala pazudhana pUruM pADyuM. - pazuono prazna A rIte haLavo banI rahyo hato, tyAM eka navo prazna Ubho thayo. A senAnI sAthe nArI samudAya prAraMbhathI ja hato. bharatadeve zAsanapracAra mATe ene paNa sAthe levAnI AjJA karI hatI. e nArI samudAyamAM be bhAga hatA : eka senAjIvana jIvato ane bIjo kauTuMbika jIvana jIvato. nArIsenA mukhyatve rathasaMcAlana ne dhanurdharanuM kArya sucAru rIte saMpAdana karatI. ane kuTuMba-priya strIo lagnajIvana mANatI. mArgamAM paNa vijita pradezomAM lagna saMbaMdho dvArA lohInI sagAI sAdhavA bharatadevanI anumati hatI. A lohInI sagAIe Aja paryaMtanA digvijayomAM suMdara sAtha Apyo hato. jItelA pradezomAM saMbaMdho eTalA jhaDapathI vaNAI jatA ke taddezIya abhimAna sAva zAnta thaI jatuM. koI potAnI jAtane bharata-zAsanathI alaga pADavAno vicAra karatuM, to kAM to enI mAtA bhinna jAtinI nIkaLatI ke enI patnI judI jAtanI nIkaLI AvatI. gharanA kalaha sAme bahArano kalaha 134 cakravartI bharatadeva Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAnta thaI jato. A rIte jAtIya abhimAna bharata-zAsana sAme baLavo pokArI na zakatuM, balke enI mohinImAM lapaTAI jatuM. Ama, lohInI sagAI ane strIo dvArA keTalAeka prazno hala thayA, tyAre ekAeka eka navo prazna khaDo thayo : bhAratI senA sAthenI strIomAM eka moTuM jUtha evuM nIkaLI AvyuM, ke je gharabAra choDI senA sAthe joDAyuM jarU2 hatuM, senAmAM ja vasatuM hatuM, senAnuM ja kArya karatuM hatuM, chatAM paNa senAnA koI paNa puruSanA sahacAramAM AvatuM nahotuM, balke potAno kAryapradeza paNa svataMtra racatuM hatuM. e navA lagna mATe taiyAra nahotuM, laDAI ta2pha paNa ene bhAre aruci hatI. senApati jayakumArane A vAtanuM Azcarya thAya e svAbhavika hatuM. eNe lagna athavA laDAI, bemAMthI eka paNa kArya mATe utsAha na batAvanAra A nArIjUthane TALavAno prayatna karavA mAMDyo. senA sAthe e nirarthaka bojo hato, ema ene lAgatuM. eNe jUnA jogI jevA mahAsenApati suSeNanI A aMge salAha lIdhI. A jUtha ghaNuM moTuM hatuM, ane e dUra thAya to senAno boja ghaNo haLavo thAya ema paNa eNe kahyuM, paNa suSeNano e viSeno anubhava sAMbhaLIne navA senApati Azcaryamugdha banI gayA. RSabhI jamAnAnA yoddhA suSeNane paNa prAraMbhamAM to strIonuM A jUtha vicitra lAgyuM hatuM. ene thatuM ke jyAre mAnava-saMkhyAnI jarUra hoya tyAre A mAnava-phaLane utpanna karanAra kalpataruo zA mATe aphaLa rahe ! lagna paNa yuddha jeTaluM ja kAryasAdhaka hatuM, balke yuddhamAM to kaMI bhaya jevuM rahetuM, paNa lagnamAM to nirbheLa prema, prema ne prema ja vaheto. ATaluM moTuM jUtha jo manapasaMda puruSono sahayoga sAdhe to zAsana pracAramAM bhAre vega Ave. paNa A jUtha puruSo tarapha tiraskAra ja dAkhavatuM, tyAM bIjuM zuM thAya ? enA manamAM A prazna vAraMvA2 ghoLAyA karato. eka vAra eNe AvI badhI strIone ekatra karI. e strIomAM sAmAnya loka-putrIo sAthe asAmAnya rAja-putrIo paNa hatI, ne divya aMganAo paNa hatI. sahunI matta juvAnI hele caDhI hatI, ne rasasAgaramAM badhI nirmagna hatI. sauMdaryanA A bhaMDAramAM senApati suSeNe ekane juo ne bIjAne bhUlo evAM adbhuta ratno joyAM. are, Avo rUparAzi to pRthvI para kevAM rUpavAna sahasra kamalinIono eka svAmI * 135 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bALako janmAvI zake ! aMdhArI sRSTimAM ajavALAM relAvI zake ! sauMdarya mATe jhaMkhatI sRSTine A strIratno ja potAnI kUkhethI anya amUlakha ratno pedA karIne sauMdaryathI jhaLAMhaLAM karI mUke ! paNa jyAM AmravRkSo aphaLa rahetAM hoya ne bAvaLanAM vRkSa phaLa detAM hoya, tyAM manahara AmraphaLonI AzA ja kyAMthI 2khAya? senApati suSeNe e sarvane eka divase : pUchyuM : 'tame puruSothI asahakAra kema Adaryo che ? koNe kahyuM?" eka rAjakumArIe javAba Apyo. huM kahuM chuM, tamArI paricaryA kahe che, tamAruM vartana kahe che. tamane puruSo dIThA gamatA nathI !' 'sAva asatya vAta senApatijI ! tamArI vAta sAva khoTI che !" kevI rIte ? senApatie khulAso mAgyo. 'amArA manomaMdiramAM puruSa ja vase che. koI paNa strInA manomaMdiramAM e ja hoya - jema puruSanA manomaMdiramAM strI hoya tema. ane ema na hoya to samajavuM ke puruSa puruSa nathI, strI strI nathI. ame strIo chIe. ame nizadina amArA iSTa puruSane ja IzvaranI jema bhajIe chIe; enA nAmamAM ja tanmaya thaIne rahIe chIe. are, amArI AMkhonI pUtaLImAM e nAce che. amArI bhujAone pakaDIne e amane sadA vanavihAre laI jAya che !" bolanArInI AMkho vAta karatAM to ghenamAM aDadhI mIMcAI gaI. e koI agamya rasasRSTimAM pravezI gaI hoya tema mUMgI banI mAtra hoTha phaphaDAvI rahI. suSeNa AzcaryathI A strIne joI rahyo, tyAM eka navakisalaya jevI SoDazI suMdarIe vAta upADI lIdhI : thoDA divaso pahelAMnI vAta che. manomaMdiranA e deve amane siMdhune kAMThe jaLavihAramAM kheMcyAM. zuM vihAra karAvyo, zuM AnaMdasAgara laherAvyo ! Aja paNa e prasaMga amArA smRtipaMthe caDhatAM romarAja harSathI nAcI rahe che. hAya re ! A AnaMdanI anubhUtimAM to maravuMya mIThuM lAge !' nagarakanyakA bolatI bolatI jANe digaMtamAM koIne nIrakhI rahI. e sthaLa-kALa bhUlI gaI ne anyamanaska banI divAsvapna dekhI rahI. enI vAtane vaLI eka bIjI suMdarIe jhaDapI lIdhI : 136 cakravartI bharatadeva Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ are ! e rasiyAe to amane prAraMbhamAM khUba lADa laDAvyA. hemaMtanI hUMphALI rAtomAM amAro e rasiyo roja svapnamAdhurI laI Avato. agnino madhuro tApa amane enI soDa pAse nirarthaka lAgato. devavAruNInI uSmA enI aMgauSmA pAse ame sAva bhUlI gayelAM. ame AkhI rAta ekabIjAnI soDamAM bharAI vAto karatAM. amArI vAto na khUTatI ne rAto khUTI jatI; ane aLakhAmaNI uSAnAM pagalAM paDatAM ! e pagalAMnI sAthe e rasiyAnAM pagalAM paNa pharI jatAM !' soMdaryajharaNa samI vAta karanArI suMdarI jANe eno pati hamaNAM ja ene vichoDIne cAlyo gayo hoya ne e rasatarasI jharatI rahI gaI hoya, ema khedamAM DUbI gaI ! 'tame puruSo uSAnA darzanane aneka rIte vakhANo cho. e ja tamArI uSA amane pativirahane kAraNe AMkhamAM paDelA kaNA jevI aLakhAmaNI lAge che. ame to saMdhyAdevIne roja naivedya ne dhUpathI pUjIe chIe. salUNI saMdhyA amArA svAmIne amArI samIpa kheMcI lAve che, saMyoga sukha Ape che. te tamArI lADakI uSA amane rovarAve che. enuM paheluM kiraNa pRthvI para ramavA AvyuM ke amAro sAhyabo amArI sAthenI ramata chAMDI de che. lIMbunI phADa jevAM moTAM nayanovALI eka kizorIe kaTibhaMga karatAM kahyuM. 'tame badhI premadIvAnI lAgo cho ! jo puruSo tamane ATalA priya hoya to pachI amArI phariyAdanuM leza paNa kAraNa na rahe ane tamArI saMkhyA paNa kaMI sAdhAraNa nathI. ne eTalI moTI saMkhyAmAM to zuM, eka paNa puruSane meM ahI Avato-jato joyo nathI ! tamArA taraphathI koIne nimaMtraNa maLyuM hoya tevuM paNa ame jANyuM nathI. tame vinoda ke hAsyanA koI prasaMge ekatrita thayela puruSonAM moM sAme rAgabharI dRSTi pheMkavA paNa taiyAra hotAM nathI ! balka evI phariyAda che, ke teonA tarapha tame khUMce tevI upekSAvRtti dAkhavo cho !" suSeNe potAnI zaMkA ne phariyAda vyakta karatAM kahyuM. enA zabdomAM Acho upAlaMbha paNa bharyo hato. "sAcuM kahyuM? amane tame je vizeSaNa ApyuM te yogya che !" eka yuvatIe kahyuM, "ame premadIvAnI chIe. ane tamane jANIne Azcarya thaze - eka divasa amane paNa jANIne Azcarya thayuM hatuM ke amArA sahuno svAmI eka ja narapuMgava che ! aneka suMdarIono e eka ja svAmI - hajAra kamalinIone killola karAvanAra mAtra eka rasarAja sUryadeva che tema !' sahasa kamalinIono eka svAmI 137 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajaba ! jo A tamArI vAta satya hoya to kharekhara, e puruSa adbhuta hovo joIe." ame paNa, ama sahuno aMtaryAmI e eka ja puruSazreSTha che, e vAtane sAcI mAnatAM nahotAM. mUMgo mANasa miSTAnna khAya ne manamAM ne manamAM enI lahejata mANe, ema jyArathI ame e puruSane raNAMgaNe sUryadeva samo rAjato joyo tyArathI amane e puruSanI mohinI lAgI, ne gRhAMgaNa-sagAMvahAlAM sahu chAMDI ame enI pAchaLa nIkaLI paDI. tyArathI kamaLa ne bhramaranI prIta ame jIvavA lAgyAM.' rasika nArI vAta karatAM AnaMdasamAdhi anubhavI rahI. thoDI vAre e AgaLa bolI : 'divase bhramara bhale game tyAM bhame, rAte to kamaLanI kedamAM AvyA vinA na ja rahe; Ama, premano AsvAda ame aMtaramAM ja chupAvI beThAM hatAM. premanA viSayamAM strI jevuM UMcA manavALuM koI bIjuM koI prANI nathI. potAnuM sukha anya samakSa pragaTa karatAM anubhUta sukhathI paNa vadhu sukhAnaMda prApta thAya che. eka ghelIe roja rAte potAnI sAthe ramavA AvatA potAnA rasiyAnI vAta potAnA jevI bIjI eka premadIvAnI sakhIne karI. vAta jo rasabharI hoya to kahenArane kahetAM tRpti thatI nathI, zravaNa karanArane zravaNa karatAM tRpti thatI nathI! e rasiyaNe potAnA rasiyAnAM aMgopAMganuM kavitvabharI bAnImAM varNana karyuM, hAvabhAvanI rajerajanI carcA karI, vArtAvinodanA prakAranI sarva vizeSatAo kahI saMbhaLAvI.' vaLI vAta karanArI thobhI. enuM aMtara ema ne ema oLaghoLa thatuM hatuM. thoDI vAre e bolI : kahenArI kahI rahI. paNa e sAMbhaLI pelI zravaNa karanArInA aMtaramAM thayuM ke, re ! AvA ja aMgabhaMgavALo potAno svAmI che, AvA ja hAvabhAva e dAkhave che; A prakArano vArtAvinoda e race che. rakhe ne rasiyo mane zramita ane sUtelI jANI ene tyAM jato na hoya ! saMsAramAM kamalinIne eka ja sUryapuruSa hoya che, paNa sUryapuruSane to aneka kamalinIo hoya che. Aja tapAsa karuM." bolanArI thobhI. enuM vakSasthaLa manorama rIte UchaLI rahyuM hatuM. suSeNa paNa eka navI premadIvAnI sRSTimAM pravezyo hoya ema beTho hato. pelI suMdarIe vAta AgaLa calAvI : 138 cakravartI bharatadeva Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'senApati ! tame bhale tIrathI mANasanA dehane vIMdhI zako. paNa aMtara kema vIMdhAya enI samaja tamane na paDe ! amArI premadIvAnI sakhI samIsAMje rasiyA sAthe AlApasaMlApa, vizremAlApa karI sUI javAnA miSe sUI gaI. ne moDI rAte, e dabAte pagale potAnI sakhInA dvAra khoja karavA jaI pahoMcI, to vAta sAva sAcI nIkaLI. ene tyAM ja eno rasika priyatama rasanAM raMgachAMTaNAM karato hoya. krodhathI dhamadhamatI e pAchI pharI, paNa AvIne jue che to enI zayAmAM e ja rasikavara poDhelo. pelI nArI vadhu khIje baLI ne kahevA lAgI : lucco nahi to ! mane joIne potAnI vAta chupAvavA mArI pahelAM ahIM pahoMcI gayo ?' senApatijI ! bhAre kalaha thayo ! paNa mIMDho moMethI kaMI bole to ne! navelI ghaNI risAya, paNa nAvalIo risAvA de to ne ! ghaNI e manamAM nizcaya kare ke enI sAthe saMbaMdha na rAkhuM, paNa pelAne jue ke khare vakhate badhuM khoTuM thaI jAya ! premadIvAnI banI jAya ! "bolanArI khovAI gayelA jevI lAgavA mAMDI. nakkara pRthvIthI TevAyelA suSaNane lAgyuM ke e koI cittabhramitonI sRSTimAM AvI pahoMcyo che. e paNa A ghelI suMdarIonI sRSTimAM vagara pAMkhe viharavA lAgyo. pelI suMdarI to jANe koI sumadhura svapnamAM khovAI gaI. enI vAtane bIjI eka rUpavatIe upADI lIdhI : "A premakalahanI vAta mane mArI sakhIe karI. enA manamAM ema ke huM e benI vacce samAdhAna karAvI ApIza. paNa e beno kalaha zamAvavA jatAM mArI sthiti paNa evI ja thaI paDI. mArA manamAM thayuM ke are ! A be jaNI jevA puruSanI vAta kare che, evo ja puruSa mAro prItama che ! rakhe ne e mane cheha Apato na hoya ! huM paNa madharAte zodhamAM nIkaLI to, e ja cittacora pelInI saMge ramato hato, re dhutArA ! mArI sakhIne bolAvI tArI hamaNAM ja khabara laI nAkhuM ! huM mArI eka bIjI bahenapaNIne bolAvavA gaI ne enA dvAramAM DokiyuM karyuM to pelo cittacora tyAM paNa potAnI raMgata jamAvI beThelo ! e sakhI para manamAM duHkha lAvIne huM bIje gaI to tyAM paNa e ja kahAnI ! hAya bApa ! huM to thAkI gaI ! lathaDiyAM khAtI khAtI pAchI pharI to pAcho mArA maMdiramAM pelo naTakhaTa hAjara ! eNe mane risAyelIne evI manAvI ke huM to pAchI enA nayanakaTAkSa para nAca karavA lAgI !' sahasa kamalinIono ekasvAmI 139 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bolanArInA paga thanaganI rahyA. hAtha havAmAM vIMjhaNAnI jema pharavA lAgyA. 'te cakravartInI A rUpasuMdara senAne pelA luccA rasikavara sAthe yuddha UtaravuM paDyuM haze ! premanuM yuddha to jovA jevuM ! navelI hArI ke rasiyo nara, eno karyo kaMI nirNaya ?" suSeNe pUchyuM. enA caherA paranuM gAMbhIrya sarI gayuM hatuM, ne jANe e varSo pahelAM ayodhyAnI suMdarIonI alakalaTo sAthe ramanAra rasika yuvAna banI gayo hato. nirNaya eka ja karyo : badhI suMdarIoe nakkI karyuM ke dhutArAnuM nAma pUchI levuM !" eka suMdarIe kahyuM. enuM popaTiyuM nAka eka navI suzrI pedA karI rahyuM. 'te tame hajI sudhI enuM nAma nahotuM pUchyuM? nA !' "kevAM bhulakaNAM ! nAma pUchyA vagara ja prIta ?" premanI duniyA bhulakaNAnI ja che ! emAM tame gaI kAlanI vAta bhUlo nahi to prema karI na zako, senApatijI ! tame game tevA bAhoza ho, paNa strI to nathI ne? strI thayA vagara strInA A dIvAnApaNAnI tamane gama na paDe ! strI eTale sarvasva arpaNa karanArI ! ene vaLI nAma-rUpanI tamA kevI ?" pachI ?' senApati suSeNe joyuM ke A suMdarIo pAse tarka nirarthaka hato, emane dalIlothI jItavI azakya hatI. emanI dalIlamAM dunyavI DahApaNa nahotuM, paNa daivI bhAva guMjato hato. 'ame badhI sakhIoe sAthe maLIne e bahurUpI dhutArA naranuM nAma jANavA eka trAgaDo racyo. rAte e rasiyo AvIne amane ramavA mATe hasta grahIne kheMcavA lAgyo, tyAre ame abolAM laIne besI gaI. premanI duniyAmAM mauna to mRtyuthI paNa vizeSa bhayaMkara lAge che. eNe amane hAthe-page paDIne manAvavA mAMDI to ame pahelAM ene nAma jaNAvavA hukama karyo. nAma ? nAma ? nAma ? kaheto rasiyo jarA pAcho haThavA lAgyo, ne pachI adazya thaI gayo. ame ene khojavA Akho vaitADhya khUMdI vaLyAM paNa e hAtha na Avyo. ghaDI A girivananI kuMjamAM dekhAya, ghaDImAM zikhara para camake, ghaDImAM sarovaranA jaLamAM enuM pratibiMba dekhAya paNa kyAMya hAtha na Ave ! zodha karatAM rAta khUTI gaI, eTalAmAM uSA AvI ne ene pagale e pAcho pharI gayo !" 140 cakravartI bharatadeva Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAta karanArI paLavAra thobhI ne vaLI pAchI vAte vaLagI; AvI vAto karatAM jANe ene thAka ja nahoto lAgato : "ama viyogaNonI e rAta amArI UgI. re, jenA vinA ghaDI bhara cena na paDe, enuM nAma jANavAnI vaLI ghelachA kevI ? deha prANane pUche che, tAruM nAma zuM ? e to haiyuM dhabakArA mAre eTale ApoApa samajAya, ke dehI Avyo ! ame nakkI karyuM ke have enuM nAma na pUchavuM! are, sAkaranA nAmanuM ApaNe zuM kAma ? garaja to gaLapaNathI ja che ne!" vAta karanArI suMdarInA zabdomAM eTalI zraddhA guMjatI hatI, ke enA kathanamAM zaMkAnI vAdaLI UThavI ja asaMbhavita hatI. ghelA lokonI duniyA ajaba hoya che. DAhyAnuM DahApaNa tyAM cAlatuM nathI. kadAca e ema kahe ke A dazya jagata satya nahi paNa mithyA che, to suSeNa jevA vAstavavAdIne paNa ene mithyA ja kahevuM paDe, A narI AMkhe dekhAya e asatya ne ame premanI AMkhe joIe e sAcuM, to senApati jevA senApatine paNa e ja sAcuM kahevuM paDe ? ApaNe kahIe ke eka puruSa te eka vyakti, eka vyakti eka kALe be vyakti thaIne jude jude sthaLe rahetI be priyatamAone rIjhavI na zake, paNa jo e ghelA loko kahe ke jo eka ja sUryanuM aneka vastuomAM ekasarakhuM pratibiMba paDI zake, to pachI eka rasiyo aneka rasikAone kAM na rIjhavI zake ? - to praznakAre niruttara ja rahevuM paDe. vidvAno, tarkazAstrIo, mAnasazAstrIothI na samajAya tevo A koyaDo hato. senApati suSeNe paNa A sAmAnya koyaDAnA ukelamAM potAnI azakti nIrakhI, mAtra AgaLa prazna karyo : 'pachI enuM nAma tamane jANavA na maLyuM, kharuM ne ?' maLyuM! e ja khUbI che ne amArI duniyAnI ! dUdha hatuM tyAM sudhI to mAtra miSTa ja hatuM, paNa emAM vijAtIya dravya maLyuM ke suMdara khaTamIThuM dahIM banyuM. vaLI e dahIMne pracaMDa ravaiyo laI ne chuMdezRMdA karanArA paNa nIkaLI AvyA. e bahAduroe dahIMne pANI pANI karI nAkhyuM. chaMdajIMdA karanArane garva vyApyo ke basa, have barAbara vijaya meLavyo! paNa e bhalA mANasone premanI sRSTino zo khyAla ! ahIM to potAnuM mastaka kApIne bhUmi para mUkanAranuM ja mastaka salAmata rahe. dahIMnI sRSTine naSTabhraSTa karanAre garvathI e jaLamAM hAtha nAkhyo,. to ekAeka navanIta hAtha AvyuM. premanI sRSTimAM Ama vijayI sahasa kamalinIono eka svAmI 141 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAjita banyA, parAjita vijetA banyA. parAjita banelI amane eka divasa eNe ja potAnuM nAma ApyuM !" 'nAma ApyuM? zuM nAma ApyuM?" suSeNe iMtejArImAM pUchyuM. bharata." koNa bharata ?" cha khaMDanA svAmI bharata-e ama sahunA svAmI ! re, ame premadivAnI !' suMdarI sAhajikatAthI bolI. enA bolamAM kavitAnA bhAva bharyA hatA. nAma devuM hoya to bhale do. sArAnAM so sagAM, paNa vyartha AvI tochaDAI zA mATe ? mahArAja bharatadeva cakravartI kaho ne?' senApatie ThapakAmAM kahyuM. "amArI sRSTimAM vivekano daMbha nathI cAlato. tuM! tuM! tuMhI tuMhI ! kevo pyAro zabda ! suSeNa, samarpaNavALuM haiyuM pAmavA tamAre strI banavuM paDaze. strIno avatAra levA na jANe keTalA bhava tapa karavuM paDaze !' suSeNane strInA A premadIvAnA svabhAvanI mohinI lAgI gaI. ene paNa khAtarI thaI ke strI che, to A sukhada sRSTi che! puruSa jItI zake che, kacaDI zake che, paNa eka phUlane paNa khIlavI zakato nathI. hArIne jItavAnuM, karamAIne khIlavAnuM, arpaNa karIne amara thavAnuM to strI pAse ja che ! A suMdarIoe kahelI koI vAta senApati suSeNathI asaMbhAvya mAnI zakAya tema nahotuM. tatkALa to eNe paNa e sahu kamalinIonA eka sUryapuruSa tarIke bharatadevano svIkAra karI lIdho. paNa thoDI vAre vaLI bhrama jAgyo. zAMta sarovaramAM moTo paththara nAkhatA hoya tema e bolyA : "bharatadevanuM nAma Apo cho, paNa e tamAro bhrama lAge che. koI deva, vyaMtara ke vidyAdhara haze - e AvAM rUpo sahelAIthI sarjI zake ! bharatadeva to rAta-divasa senAnI ne zAsanapracAranI ciMtAmAM ja paDyA che. AvA rasavihAro mATe to emane eka paLa paNa maLavI azakya che.' "bhrama ! sRSTimAM bhrama ja mukhya hoya - dhana eka bhrama, vaibhava bIjo bhrama, sattA trIjo bhrama, A mAruM A tAruM e cotho bhrama, A nAnuM A moTuM e pAMcamo bhrama, ema aneka bhrama ja jyAM satya tarIke svIkArAtA hoya tyAM amArI sRSTinA satyo tamane bhrama ja lAge emAM navAI zI ? paNa o bhalA senApati ! strIne potAnA pati-putranI oLakhANamAM paNa bhrama jAge kharo ke ? 142 cakravartI bharatadeva WWW.jainelibrary.org Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senApatijI! AMkhe pATA bAMdhIne paNa ame pati ke putranI eka AMgaLIne ja sparza karIe to kahI ApIe ke e sva che ke para ! amArA svAmI to bharatadeva pote ja che. deva, vyaMtara ke vidyAdharane amArA paganI pAnI paNa jovAnI kevI?' paNa mahArAja to hajI strIratnanI zodhamAM ja che !" 'e game tema hoya. ame to emanA aMtaranA aMtaHpuranI dAsIo chIe! e amane roja rAte lADa laDAve cheame ene roja rasasAgaramAM snAna karAvIe chIe.* 'svapnasRSTinI tame suMdarIo cho. moha-ghelachAnI hade jato ATalo badho moha to meM tamArAmAM ja joyo." 'senApati ! e ghelachA che to ja jIvIe chIe. svapna ke satyanI carcA amAre karavI nathI. svapna hoya to svapna, paNa amArI e sRSTine tamArA dunyavI DahApaNathI vidArazo nahi !' suSeNa svapnajagatamAM jIvatI A strIone vizeSa kaMI kahI na zakyo. balka te divasathI eNe e jUtha tarapha khUba ja AdarabhAva rAkhavA mAMDyo. navA senApati jayakumAre A viSe jyAre ullekha karyo ne mArgadarzana mAMgyuM tyAre suSeNe eTaluM ja kahyuM: 'emane bane teTaluM vadhu mAna Apo. ApaNuM jagata mithyA che, emanuM jagata satya che. ApaNI svAmIbhakti karatAM emanI svAmIbhakti nirALI che. koIne Adarza svAmI bhakti zIkhavI hoya to eNe strI pAse javuM paDaze. eka pakSIya arpaNa karanAra, bIjA pakSe sAva nirapekSa, svakartavya sAvadhAna, parakartavya nirapekSa, saMsAramAM Adarza bhaktinuM ekamAtra pratIka strI ja che !' * cakravartInI strIo bAbata ghaNI ghaNI moTI saMkhyA lakhavAmAM AvI che. eka ullekha pramANe 32 hajAra ucca kulanI mAnavakanyA, 32 hajAra mleccha kanyAo, 32 hajAra vidyAdhara kanyAo ene paraNe che; bIjA ullekha pramANe 64,OOO aMtaHpuranI strIo ne darekane babe dAsI (vArAMganA) ema, 1,92,000 strIo hoya. paNa eka vAtano khAsa ullekha che, ke strIratna sivAya bIjI strI cakrIbhogane sahana na karI zake. eTale bA badhI strIo sAthe cakravartI potAnA vaizyi (banAvaTI) rUpe bhogave che, mULa rUpe nahi ! saharatra kamalinIono eka svAmI 143 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pachI siMdhu nadIno jaLapravAsa karatAM karatAM himavAna parvata sudhI pahoMcelA A bhAratI saMghamAM navA senApati jayakumAre sahuthI vizeSa sagavaDa koIne ApI hoya to A strI-saMghane ! vAdaLathI vAto karato, mRtyunA anaMta hAsya samo, hADa thijAvato himavAna parvata dekhAyo. hADa thijAvI de evA ThaMDA pavananA susavATA bolavA lAgyA. e rAte zekatApanAM sAdhano A suMdarIvRMda pAse pahoMcyAM, tyAre eNe kahyuM : "ahIM zizira kevI ne zIta kevI ! A sAdhano amAre to nirarthaka che. amArA sAhyabAnI sAthe ramata ramatAM vAtavAtamAM rAta TUMkI thaI jaze. zItauSNatAthI pIDAtA anyane e pahoMcADo !' jayakumAre joyuM ke e premadIvAnA vRMdane kharekhara koI garama rAkhI rahyuM hatuM. enI azraddhA paNa zraddhAmAM parivartita thaI gaI. duniyAnuM eka gupta rahasya e divase e pAmyo. 144 cakravartI bharatadeva Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 . garva kiyo soI nara hAya himavAna parvatanAM rUperI zikharo para uSA potAno saptaraMgI sAdhuno pAlava pharapharAvI rahI hatI. auSadhibharyA parvatazailomAMthI kasturI mRga nIkaLIne dizAone sugaMdhathI tarabatara karatA svairavihAra mANI rahyA hatA. puNyodakathI chalabalatAM sarovarone kAMThe UgelAM deva-dArUnAM vRkSo prakRtinI jayapatAkA samAM maMdamaMda anila laharImAM DolI rahyAM hatAM. yakSa, gaMdharva ne kinnarothI bharelAM krIDAvano para thaIne rAtI cAMcavALA rAjahaMso mAnasarovara tarapha jaI rahyA hatA. parvatanI TekarIo para mIThI dUrvA caratI surabhi ne camarI gAyo vAtAvaraNane Atmika banAvatI hatI. himavaMta parvatanI adhityakAmAM e vakhate mahArAja bharatadeva rAjamaMDaLa sAthe AvIne UbhA rahyA. tAjA ja darbhanI zayyA parathI UThIne AvyA hatA. yuddhanA AdarzavAdane anusarIne emaNe traNa divasathI AhAra paNa grahaNa karyo nahoto.* bhagavAna RSabhadevanuM nAma laIne emaNe vIrAsana vALyuM. koI adazya * prAcIna mAnyatA evI che, ke cakravartI dareka vijayanI pahelAM - arthAtu yuddha mATe zarasaMdhAna kare te pahelAM - traNa upavAsa (aThThama) kare, A mujaba cha khaMDa sAdhatAM cakravartIne 13 aThThama karavA paDe. pUrvasAgara, dakSiNasAgara ane pazcimasAgaranA mAgadha, varadAma ne prabhAsa devanA traNa; siMdhu ne gaMgAdevInA 2; vaitADhya parvatanA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTadevane namatA hoya tema ghaDIbhara e namI rahyA. pachI emaNe eka goThaNa UMco karyo, khabhethI dhanuSya utAryuM, pITha paranA bhAthAmAMthI tIra grahyuM ane kAna sudhI pratyaMcA kheMcIne tIra choDyuM! kamalarajathI surabhita sarovara parathI Acho TaMkArava karatuM e tIra AgaLa vadhyuM. padyaparAga pIvA ahIMtahIM ghUmatA bhramaravRMdanI vaccethI e AgaLa dhapyuM. potAnI rUperI pAMkho prasArIne jatA haMso sAthe rava karatuM e vadhAre AgaLa cAlyuM. ane chevaTe himAcaLadevanA dvAra para jaIne bhUmimAM phaNAthI khUMtI gayuM ane daramAMthI DokuM kADhIne DolatA phaNIdharanI jema DolI rahyuM ekAeka rava UThyo: jaya jaya naMdA ! jaya jaya bhaddA ! naTarAjanI madhura mUrti zo himAcaladeva tarata bahAra Avyo. eNe tIra lIdhuM, vAMcyuM ne miSTa svare sAda karyo : are yakSo, re gaMdharvo, re kinnaro, yakSapatnIo, gaMdharvavadhUo ne kinnara kanyAo ! Avo, zIdhra Avo ! pRthvIno svAmI bharatadeva pRthvIne sanAtha karato ApaNe AMgaNe Avyo che. cAlo ene vadhAmaNe !" sAda sAMbhaLIne devabhUmimAM rahenArA A alabelA Avo doDI AvyA. koInA deha para vastra ja nahi dekhAya ! vastra kharAM paNa devadUSya ! suvarNa, ratna, maNi, mANekathI ja Akho deha maDhelo ! deha paNa kevo goro goro ! AMkho paNa kevI kAmaNagArI ! oSTha paNa kevA sudhAsaMcita ! gayUthonAM gaMDazalomAMthI verAyelI mauktikonI Avali para, kamaLapuSpanA gucchAothI aMtaranA vartanane vyakta karatAM e svAgate AvyAM! devano 1; tamisA guphAne khaMDaprapAtA guphAnA kRtamAladeva ne nATyamAladevanA 2. himAcalavAsI himavAna devano 1; vaitADhaca parvatanA vidyAdharono 1; navanidhAnanA devano 1; rAjadhAnInI devIno 1; ane rAjyAbhiSekano 1 - ema 13 aThThama kare. 6 khaMDamAM 5 khaMDa anAryanA ne eka khaMDa Aryano; temAM paNa AryakhaMDanA 5,320 deza che, temAM rUpo deza ja Arya. A Arya bhUmimAM ja dharma, tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, prativAsudeva, baLadeva vagere janma. anAryakhaMDanA 5,318 deza che. 146 cakravartI bharatadeva Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koInA hAthamAM kalpavRkSanA puSpanI mALA hatI. koInA hastamAM gozISacaMdana hatuM. koInA hAthamAM auSadhisamUha hato. kinnarIo madhura svare kaMI kaMI AlApI rahI hatI. gaMdharvakanyAo padmadrahanA sugaMdhita jaLano badhe chaMTakAva karI rahI hatI. yakSakanyAo Avartako racI nayanakaTAkSo racatI potAnA navA mahemAnonuM svAgata karatI hatI. bharata-zAsanano badhethI jayajayakAra pravartI rahyo. e vakhate himavAna kumAre vinaMtI karI : "ahIM eka mahAna zaMga che. e so yojana UMco ane taLeTImAM so yojana pahoLo che; vijetAonI kasoTI samAna che.' - "ApaNe avazya tyAM jaIzuM ! agama agocara pradezo kheDavAnA ame rasiyA chIe ! kulakaranA vaMzajone maLelI e prakRtibheTa che," bharatadeve potAno nirNaya vyakta karatAM kahyuM. bharatadevanA nirNaya sAthe ja e kaThina pradeza vidhavA mATe sAhasikonI eka maMDaLI taiyAra thaI gaI. vAyu hima jevo zItaLa vAto hato. himakhaMDothI AkhI bhUmi chavAyelI hatI, ane A himakhaMDonI vacce ja moTA pANInA dharA chupAyelA hatA. pravAsIno bhUlathI emAM paga paDe ke e anaMta bhUgarbhamAM cAlyA jAya; pachI na ene koI saMbhALI zake. na ene koI ugArI zake. parvatArohI maMDaLInI himavAnadeve AgevAnI lIdhI. senApati suSeNane bharatadeve sAthe AvavAnI nA kahI, paNa e RSabhI yoddho have lagabhaga svastha thaI gayo hato. koI paNa vijayamAM pAchaLa rahI AsAyeza bhogavavAnuM e jANato nahoto. ene pAchaLa rAkhI zake to mAtra mRtyu ja rAkhI zake. eNe bharatadevanI AgaLa prayANa karyuM. - prabhAtano sUrya AchAM vAdaLonA goTa vacce ramato hato. zikharo para sonerI kaLazomAMthI raMga DhoLAtA hatA. eka eka Daga khUba ja saMbhALIne mUkavAnuM hatuM. e yatna ane sAvadhAnImAM, ATalI zItala havA vacce paNa, badhAnAM vadana para prasvedanAM biMdu jAmavA lAgyAM. "mAnava-paga pahelI ja vAra A bhUmine sparza karatA lAge che !' mahAmaMtrIe kaThina vATa khuTADavA vAta AraMbhI. garva kiyo soI nara hAryo 147 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AnaMdo mahAnubhAvo ! harSanI ne gauravanI bInA e che ke cakravartI tarIke mahArAja bharatadeva ja prathama ahIM padArohaNa karI rahyA che', senApati jayakumAre kahyuM, "A paththaro para ApaNA evA amara lekha lakho, jethI yakSa, gaMdharva, deva ke kinnara je koI e jue ke vAMce te bharata-pratApane pichANe." "to svarga, pAtALa ke pRthvI traNe para bharatazAsananI pratAparekhAo aMkita thayelI jouM chuM ! sUryanA sahasra razmiomAM paNa e ja nihALuM chuM.' gRhapatirane emAM potAno sAtha Apyo. mahArAja bharatadevanI mukha mudrA para A prazaMsAe jarA garvanI rekhAo ANI. emano ratnajaDita mugaTa UMco UDyo ne enI kalagI bharatakulanI yazapatAkA samI pharakI rahI. bahu ja ochuM bolavA TevAyelA mahArAja bharate mukha malakAvyuM. A mukhamalakATane mauna saMmati lekhI rAjamaMDaLe potAnI stutino pravAha vaheto mUkyo. pRthvI para bhUta, vartamAna ke bhAvimAM kyAreya AvuM zAsana pravarte nahi hoya ke pravartavAnuM nahi hoya !" eke kahyuM. devo, vidyAdharo ne vyaMtaro pAse mAnavazaktino svIkAra karAvavAno A prayoga kharekhara anupama ne ajoDa che. pRthvIne pATale bharatadeva thayA ke have thaze. bharatayugamAM jIvanArane kharekhara dhanya che !" bIjAe kahyuM. 'svarganI devasenAne paNa zaramAve evI bharatasenAnA yuddhane jovA devo paNa AkAzamAM paDApaDI kare che,' trIjAe kahyuM. are ! meM joyuM che ke mahArAja bharatadevanuM zarasaMdhAna thAya che, tyAre devIonA garbha gaLavA lAge che, rAjamaMDaLanA eka sabhya kahyuM. are ! devIone garbha rahe to gaLe ne ! paNa mahArAja bharatadeva svargabhUmi para to humalo nahi laI Ave, e ciMtAmAM bicArA devo akALe vRddha thaI gayA che !" prazaMsAnuM pUra vadhatuM ja cAlyuM. e pUramAM sAcuM ne khoTuM badhuM ekasarakhuM vahI nIkaLyuM. prazaMsA sAcI ke khoTI paNa sahune priya hoya che. e mAnavIne porasa caDhAve che. e porasamAM ne porasamAM bharatadeva bolI UThyA : "mahattA pAse meru 148 cakravartI bharatadeva Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa vAmaNo lAge. A mahAna girizaila 52 saMsAranA pahelA cakravartI tarIke huM Daga dauM chuM. mArI pUrve Daga denAra thayA nathI. mArI pachI Daga denAra hajI janmyA nathI ! badhI ja dizAo kaMI sUryane janma ApI zakatI nathI ! ahIM zaila zaila para huM bharatanI pratApamudrA aMkita thayelI nihALuM chuM.' maMDaLa khUba AgaLa vadhI gayuM. have mArga vikaTa banyo hato. ane mAtra paganuM kAma nahotuM rahyuM; AMkhone paNa pRthvI para paga mAMDIne cAlavAnuM hatuM; saheja najara pharI ke gaDatholuM khAdhuM samajo ! A takedArImAM jIbha kAma karatI baMdha thaI gaI. vATa dhIre dhIre vasamI thaI rahI hatI. nAnA nAnA himakhaMDo para thaIne cAlavAnuM hatuM. yoddhAo eka pachI eka pAchaLa paDatA jatA hatA. thoDe thoDe cheTe thoDA thoDA mANaso kAM paDIne, kAM hAthapaga bhAMgIne, kAM eka najaranI be najara thaI javAthI rokAI gayA hatA. AgaLa vadhanArA pAchaLa nirIkSaNa karI zake tevI sthiti nahotI. teone potAne ja pAtaLA dora para sthira rahenAra naTanI jema ekAgra thavuM paDatuM hatuM. Akhare, gaNyAgAMThyA sahacArIo sAthe, bharatadeva durgama zaila para AvI pahoMcyA. svarga paNa jenI pAse tuccha lAge evuM manohArI vAtAvaraNa tyAM hatuM. AtmAnA hAsya jevI tyAMnI havA AnaMdajanaka hatI. sahue eka vAra mahArAja bharatadevano jaya' pokAryo. tyAM patharAyelI gADha zAnti mAnava2vathI jANe pahelI ja vAra kaMpI rahI. pRthvInAM paMkhIo to tyAM sudhI pahoMcI na zakatAM, paNa vyomavihArI garuDarAje A kolAhala sAMbhaLI potAnI pAMkho pheMkAvI. mahArAja ! A zailendranA kinArAnI zilAo para ApanuM nAma cakravartI tarIke aMkita karo !' himavAnadeve kahyuM. bharatadeve e mATe anumati ApatAM kAkiNIratna agnimaya astra sAthe hAjara thayuM. eNe kahyuM : svAmI darzAve te zilA para lekha kotaruM !' bharatadeve kinArAnI eka sphaTika zilA para dRSTisaMketa karyo. kAkiNIratna tarata ja tyAM gayuM, ne eNe enA 52 hAtha pasavAryo, to tyAM kaMI garva kiyo soI nara hAryo. 2 149 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kotarAyeluM mAluma paDyuM! eNe pAse besI tIkSNa najarathI joyuM ne Azcarya sAthe kahyuM : "svAmI ! yugonI pahelAM koI cakravartI ahIM AvI gayA lAge che. eNe potAnI prazasti ahIM kotarAvelI che ! zuM ApaNA pahelAM paNa koI ahIM AvyuM che ? asaMbhava !" mahArAja bharatadevanA garvane aNadhArI Thesa vAgI. ane AvanAra te paNa cakravartI ? suSeNanA zabdomAM vadhAre Azcarya bharyuM hatuM. hA, cakravartI ! cha khaMDanA vijetA !" kAkiNIratna nIce vaLIne dhyAnathI lekha vAMcatAM daDhatApUrvaka uccAryuM. asaMbhava ! paNa huM kAM bhUluM? saMsAramAM ghaNI vAra asaMbhava ja vizeSa saMbhavita thatuM nIrakhAya che. A pakSapAtahIna pASANa jUThuM zA mATe bole ?" bharatadeva vicAra karI rahyA. emanA garvanA durgane vivekarUpI hastI khaLabhaLAvI rahyo. mahArAja bharatadeve tarata ja bhagavAna RSabhadevanuM dhyAna karyuM ne garvane vaza karyo, ane pachI sahaja svAbhAvikatAthI kahyuM : "hoI zake che, suSeNa ! bahuratnA vasuMdharA. yuge yuge koI ekAda viralo na pAke to dharatI rasAtALa jAya. vAru, pelI bIjI zilA para ApaNo lekha kotaro !" kAkiNIrane bIjI zilA pAse potAnuM Asana vALyuM, ane lekha kotaravAnI taiyArI karI, tyAM to vaLI eNe tyAM paNa kaMIka joyuM ne enAthI cIsa paDAI gaI : "are ! ahIM paNa koInI prazasti AlekhAyelI che ? 'ghelo che re ! jyAM ne tyAM prazasti ja jue che ! ATalA durgama pahADo bhedI, ATalI durmada jAtione vaza karI ahIM AvavuM kaMI sahela nathI. A te kaMI dhorI mArga che ke je hoya te Ave ne potAno lekha lakhI jAya?" bharatadeva ekadama lAgaNIvaza banIne pAse saryA. paNa jaIne jue che to kharekhara, eka yuga pahelAM thayelA cakravartIno zilAlekha ! bharatadevanA vijetA tarIkenA garvane pharI eka vAra sajjaDa phaTako paDyo. senApati suSeNa to cakravartIpadane ATaluM sAmAnya banatuM joI AzcaryamAM avAk banI gayo. 'vAru, pelI zilA para lekha kotaro !" senApati jayakumAre dUranI zilA tarapha AMgaLI cIMdhatAM kahyuM. 150 cakravartI bharatadeva Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkiNIratna potAnI sAdhana-sAmagrI laI tyAM AgaLa gayuM. paNa na jANe Aje e kevA zukane nIkaLyuM hatuM ke tyAM paNa jaIne jue che, to koI bhUtakALanA yazasvI cakravartIno lekha ! eNe sAdhelA cha khaMDanI bhAre vistArapUrvaka prazaMsA tyAM kavitvabharI rIte kotarelI hatI. mahArAja bharatadeva to mauna banI gayA. emanA garvanA cUrecUrA thaI gayA. pachI to kAkiNIratne ne maMtrIrAje A zailanI tamAma zilAo tapAsI lIdhI. paNa eka upara paNa navA vijayalekha AlekhavA jeTalI khAlI jagyA nahotI ! mahArAja ! A badhI zilAono eka paNa bhAga prazastilekha vagara khAlI nathI. aneka cakravartIo ahIM ApaNA pahelAM AvyA che ne gayA che ! A pRthvIne pahelI vAra sevavAno ApaNo garva nirarthaka che. bhUta, bhAvi ne vartamAna na jANe kevA kevA narapuMgavo sAthe khaDAM che ! astu ! eka zilA parathI koI paNa cakravartInuM nAma bhUMsIne tyAM ApaNo lekha kotarIe.' hA, ahIM apUrvano garva nirarthaka che. A pRthvI para na jANe mArA jevA to keTalAya cakravartIo thaI gayA haze, ne keTalAya mRtyunI godamAM sadAne mATe chupAI gayA haze ! dareka cakravartIe potAnA sAmarthyano garva keLavyo haze. eNe kahyuM haze, ke saMsAramAM AvAM parAkramo karanAro to huM ekalo ja ! are, e paNa ApaNA jevA ja garvathI A zaila para caDhyo haze ne ApaNI jema enA garvanA paNa A himakhaMDanI jema khaMDakhaMDa TukaDA thayA haze. lakho, kAkiNIdeva ! huM lakhAvuM e rIte ApaNo lekha lakho !' mahArAja bharatadeva bolatAM bolatAM digaMta para mITa mAMDI rahyA. emanuM UMcuM UTheluM mastaka ApoApa nIce namI gayuM hatuM. kAkiNIratne eka zilA parathI jUno kIrtilekha bhUMsI nAkhyo ne navo lekha lakhavA e taiyAra thaI rahyuM. mahArAja bharatadeve lekha lakhAvavAno prAraMbha karyo : 'svastizrI, ikSvAkukulotpanna, RSabhadevaputra, cAre dizA sameta cha khaMDa pRthvIno svAmI bharatadeva huM pote A lekha lakhuM chuM - lakhAvuM chuM - 'huM dharmavijayI bhagavAna RSabhadevano putra chuM. garva kiyo soI nara hAryo * 151 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanA so putromAM huM yeSTha putra chuM. pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa sImAonI rAjalakSmIno huM ekamAtra svAmI meM samasta deva, vidyAdhara, vyaMtara ne nRpatione vaza karyA che. huM mAnavatAnA ziromaNi kulakara vaMzano vArasa chuM. 'AvA bharatanI senAmAM 18 karoDa ghoDA ne 84 lAkha hAthI che. AvA bharatane vazavartI 32 hajAra mukuTabaddha rAjAo ane 32 hajAra dezo che. 'AvA bharatanA caraNane 18 hajAra mleccha rAjAo sadA seve che. Avo mahAna cakravartI bharata,. jeNe AkhI pRthvI hastAmalakavat karI che, je nAbhirAjAno potra, bhagavAna RSabhadevano putra che. cha khaMDa pRthvIno zAstA che, e digvijaya karato karato A ati durgama parvatazaila para AvIne potAnI cakravartInI kIrtine aMkita karI gayo che. e asi, masi ne kRSinA yugadharmanA pravartaka, dayA, dAna ne devatanA upadezaka bhagavAna vRSabhadhvajano putra che. enuM ekalAnuM baLa cha khaMDanA manuSyo, pazuo ne devAdikomAM jeTaluM hoya che, enAthI paNa vizeSa che. e nRtyazAstrano ziromaNi ane nItizAstrano pAraMgata che. 'e lakhe che - lakhAve che ke karyAno garva nirarthaka che; thayAno saMtoSa sArthaka che. digvijayo karatAM dharmavijayo mahAna che. mArA sarakho je koI cakravartI bhaviSya kALamAM ahIM Ave, e ahIM potAnA garvane nirarthaka jANI dharmavijayano vicAra kare.' bharatadeva bolatAM thobhyA. "mahArAja ! eTaluM lakho ke A zikharane havethI bharatakUTa nAmathI prasiddha karavAmAM Ave che. ethI sUrya ne caMdra camake tyAM sudhI bharata-kIrti vistaratI rahe !' matrIrAje kahyuM. kAkiNIratna e lakhavA jevo hasta uThAvyo ke bharata mahArAje ene rokIne kahyuM : "maMtrIrAja ! rAjasattA to kSaNabhaMgura che. dharma ciraMjIva che rAjacakranuM mahattva nathI, dharmacakra ja satya che. lakho ke aneka cakravartIo AvyA ne emanAM nAma A pRthvI pATa parathI sadAne mATe bhUMsAI gayAM. paNa je 15ra cakravartI bharatadeva Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmacakravartInuM nAma yAvacaMdradivAkarau rahevAnuM che, e bhagavAna RSabhadevanA pavitra nAma sAthe A zelanA nAmane joDuM chuM. AjathI e vRSabha-kUTa kahevAze.' 'jaya ho prabhu RSabhadhvajano !' cAre taraphathI jayanAda UThyo. thoDI vAra badhA e zailane mAnabharI rIte nihALatA UbhA rahyA. pharI bharatadevano jayanAda karyo. bharatadevane e na rucyo hoya tema lAgyuM. thoDI vAre cakravartImaMDaLa pAchuM pharyuM. vATamAM adhavacce rokAI gayelA rAha jotA ja beThA hatA. emaNe rAjamaMDaLane jotAM ja lalakAryuM : jaya ho ! A parvataphUTa para sarvaprathama pAdapadma aMkita karanAra mahArAja bharatadevano jaya ho !' 'are ! pUrva dizA ja jema sUryane pragaTAvI zake che, ema bharata cakravartI ja A gaganacuMbI zailane pAvana karI zake che; bIjA nahi !' bIjA prazaMsake kahyuM. Aje A pahelo divasa che ne A chellI ghaDI che, jyAre A zailane mAnavasparza sAMpaDyo che !' A prazaMsA cakravartI - maMDaLane haiye chAnI jhALa jagAvI rahI. bharatadeve kahyuM : 'tame jene prazaMsA mAnIne uccAro cho, e kharekhara to mArI niMdA che !" ema kema ?" prazaMsA karanArA chobhIlA paDyA. maraNAdhIna mANasane amara kahevo, pAmarane zreSTha kahevo, sAmAnyane asAmAnya kahevo e zuM zobhAspada che ? kAma karyAno garva nirarthaka che, kAma thayAno saMtoSa e ja mAnava mATe uttama che.' e sahune senApati jayakumAre sAcI sthiti samajAvI. A pachI nIce UtaratAM sudhI koI kaMI bolyuM nahi, chatAM sahunA aMtara to ApoApa bolatAM hatAM. parvata caDatAM je mastako garvonnata hatAM, e parvata UtaratAM vinamra banyAM hatAM ! garva kiyo soI nara hAryo. * 153 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 strIratna manohArI himavAna parvatanAM anokhAM rUpa DhaLatAM hatAM. himakhaMDonA sphaTikazA phlaeNko para AkAzI citAro sonerI-rUperI zAhIthI citrakAvya ALekhI rahyo hato. e divya citrakAvyanA eka aMgazA rAjahaMso kesarano cAro laIne vyomamAM vihAra karatA hatA, ne dvitIya aMga samAM kastUrI mRgo kastUrIno 2jabhAra laIne mRganayanI sAthe vArtAlApa karatAM tyAM vanarAjimAM bhamatAM hatAM. yakSakanyAo ne kinnaravadhUo hamaNAM krIDA karIne gaI hoya evI cAru zilAo para karpUra, kesara, agaru ne caMdana DhoLAyelAM hatAM. madhura pavana sugaMdhabhAra sAthe vaheto hato. mugdha kanyakAo samAM jharaNAM pahADa parathI paganAM jhAMjhara raNajhaNAvatAM UchaLatAM--kUdatAM cAlyAM jatAM hatAM. prakRtinA A anupama sauMdaryano upabhoga karavA pahADanI taLeTImAM paDelI bharatasenAnA keTalAka laherI juvAno vahelA vahelA bahAra nIkaLI paDyA hatA. teo parvatanI keDIo para caDhatA caDhatA kadI latAmaMDapomAM, kadI nirjharagRhomAM, kadI zilAkhaMDomAM vizrAma levA thobhatA hatA. vAdaLanagaronI racanA joI emane gharanI yAda AvatI. A yAdane mIThI banAvavA e kadI baMsI vAtA, kadI mIThI mIThI kavitA raNajhaNatA. A laherI juvAnoe hAsyakhela mATe eka gajabALa sAthe lIdhuM hatuM. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnAzA DuMgara jevaDA dehavALA e bhAre prANIne AvI bhUmimAM, AvA caDhAvaDhoLAvamAM cAlavuM muzkela hatuM. paNa sainika konuM nAma ! sainikano nivRtti vinoda paNa parizrama ne sAhasathI bharelo hoya che. e rasto banAvatA, khADAkhaDiyA pUratA, pAchaLathI Teko ApatA A gajabALane dhIre dhIre upara letA cAlyA. emanI icchA zilAo upara caDhI zakAya tevo rasto banAvI gajabALane dhIre dhIre eka UMcA zikhara para laI javAnI hatI. te pachI caDhavA mATe banAvelo zilAono rasto kADhI nAkhI, ekAkI zikhara para gajabALane UbhuM rAkhI, senAne AnaMda sAthe acaraja pamADe tevuM A dRzya dekhADI ramUja ApavAnI emanI manovRtti hatI. are ! e vakhate A bhoLA gaNapati dAdAnI mUMjhavaNa kevI haze, enI kalpanA paNa sainikone atyArathI hasAvI rahI hatI. zaMkaraputra gajAnanane A bhAvi muzkelIno kaMI khyAla nahoto. mIThI madha jevI latAonI kUMpaLo caratAM caratAM e paNa gelamAM AgaLa vadhye jatA hatA. sainikoe goThavelA corasa himakhaMDonA rastA para Thamaka Thamaka pAya mUkatA e upara ne upara kUcakadama karatA hatA. AvI AnaMdalaharIomAM sahu DolI rahyA hatA. paNa tyAM to eka himakhaMDa para paga TekavatA gajabhAI cUkyA, lathaDyA; lathaDavA sAthe gabaDyA. emane gabaDatA aTakAvavA ghaNA prayatna thayA, paNa mULamAMthI UkhaDelo e nAnozo DuMgara gabaDatAM gabaDatAM eka himakhINamAM jaI paDyo. e AnaMdI jIvathI vedanAnI kAramI cIsa paDAI gaI. sainikone hasavAmAM hANa thaI gaI. e jANatA hatA ke mahArAja bharatadeva ne senApatijI prANIo tarapha bhAre lAgaNIvALA hatA. emAM paNa gaja, azva, gAya ke vRSabha para to emane peTanAM jaNyAnuM heta hatuM. evAM prANIone be ghaDInI moja khAtara nirarthaka trAsa ApyAnA khabara maLe to bhAre Thapako sahana karavo paDe ! kartavyaparAyaNa sainikone svAmIno upAlaMbha dehAMtadaMDathI paNa vizeSa vyathA pahoMcADato. dasa-bAra sainiko gajabALane kADhavA khINamAM UtaryA. AjubAjunA zilAkhaMDo teo dUra karavA lAgyA, paNa e prANI to bicAruM baraphamAM UMDuM ne UMDu UtaratuM cAlyuM, enI ramatiyALa AMkhomAM karuNAjanaka vedanA UbharAI AvI ! sainiko puruSArthamAM pAcho paga mAMDe tevA nahotA. emaNe e himakhINa strIratna 155 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI pahoMce tevo rasto taiyAra karavA mAMDyo. bIjA sainikone madade AmaMtryA. khUba parizrama pachI himazilAo vacce lAMbI neLa taiyAra karI, ne vacce zilAkhaMDa pUrIne kAco nAno rasto banAvyo. paNa ATaluM kArya pUruM thayA pachI ja khyAla Avyo ke kArya hajI eTaluM ja kaThina rahyuM che. teoe gajabALane e naLa vATe bahAra lAvavA prayatna karyo, paNa eno paga neLamAM caDhatAM ja phasakyo. pahelAM paDyo hato enAthI bhUMDI rIte e paDyo. paDatAM paDatAM eNe pharI karuNa cIsa nAkhI. e karuNa cIse pahADanA gALe gALe paDachaMdA jagAvyA. sainiko bhAre vimAsaNamAM paDyA. emanI samaja ane zakti baMne vyartha nIvaDI hatI. Akhare A sthitimAMthI UgaravAno temaNe nizcaya karyo; zastranA ghAthIya vadhu tINa upAlaMbha sahevAnA niradhAra sAthe emaNe senApatijIne madade bolAvavAno nizcaya karyo. keTalAka hiMmatavAna sainikoe e mATe chAvaNImAM javA pAchA paga karyA, ke temaNe eka suMdara dazya joyuM ! eka anupama lAvaNyavatI yuvatI himakhaMDo parathI emanA tarapha cAlI AvatI hatI; cAlI AvatI hatI, ema na kahIe, balka rUpALA pataMgiyAnI jema UDatI AvatI hatI. himAvAna parvata para divase UgatI uSA jANe Aje sadehe A tarapha AvI rahI hatI. haMsalakSaNa vastra enA khabhA parathI baMne bAju laheriyA letuM hatuM. enA hAthamAM ratna, maNi ne mANekano samUha hato. be AMgaLInI capaTI vacce e maNi ke ratnane dabAvI enuM cUrNa karI jyAM ne tyAM e raMgoLI aMkita karatI AvatI hatI ! kanakakaLaza jevA ghATIlA enA vizALa mastakamAM jaLanA nAnAzA sAyara jevAM be nayano hatAM. e nayana-sAgaramAM nRtya karatAM be matsya jevI enI be pANIdAra kIkIo hatI. devadArune paNa zaramAve evo UMco, paDachaMda ne sazakta eno deha hato. enA kamaLavelathI zobhatA be hasta hastInI sUMDhane paNa zaramAvatA hatA. e ramaNI parvatanA jokhamI zilAkhaMDo para cAlavAnI rojiMdI TevavALI lAgatI hatI. paga lapasI javAnI ke Thokara lAgavAnI leza paNa bhIti vagara, khaMjana pakSInI jema ThekatI kUdatI e avAjanA mArge AvI rahI hatI ! 156 cakravartI bharatadeva Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gajabALano citkAra eNe sAMbhaLyo hato, ne e citkAra enI ciMtAno viSaya banyo hato : rakhene koI siMhanA paMjAmAM e phasAI gayuM na hoya ! gajabALanI rakSA e parvatavAsIonuM pavitra kArya hatuM. e pavitra kArya bajAvavA suMdarI jhaDapathI AvI rahI hatI. ane have to eNe hAthamAM rahela kaThina ratna, mANeka ne maNionuM capaTIthI cUrNa banAvI cakravAla racavAnuM paNa choDI dIdhuM hatuM. ratna-mANeka ema ne ema mUThImAM rahI gayAM hatAM. sainiko AgaMtuka suMdarIne animeSa nayane nIrakhI rahyA. emaNe jIvana dharIne Aja lagI AvI sarvAMgasuMdara nArI nIrakhI nahotI. puruSamAtra jenA sauMdarya pAse himakhaMDanI jema dravI jAya evA caMdrakAnta maNinuM teja enA aMgeaMgamAMthI jharatuM hatuM. dhanuSanA TaMkAra jevA enA bhUbhaMga hatA. kesUDAnA phUla jevo eno raMga hato. enA pagamAM pataMgiyAno vega hato. enA bhAlapradezamAM agninI tejasvitA hatI. samatala bhUminI rahenArI suMdarIone, pahADomAM vasanArI padminIone ane jalatIre vasanArI jalasuMdarIone A sainikoe aneka vAra joI hatI, paNa A yuvatI to e sarvathI judI tarI AvatI hatI. enuM sauMdarya puruSatvAbhimAnIne paNa rUpasamAdhi lagADI de tevuM kAtila hatuM. cha khaMDa ghUmelA sainiko vicArI rahyA ke ApaNAM sudIrgha pravAsI nayano kharekhara sArthaka thayAM ke AvI adbhuta nArI Aje najara bharIne nIrakhavAno avasara maLyo ! himakhaMDo para potAnI lAlacaTaka pAnIonI chApa aMkita karatI e suMdarI kSitija parathI sohAmaNI uSA cAlI Ave ema cAlI AvatI hatI. e chApe chApe jANe kSIrasamudramAM lAla kamaLo UgyAM hoya evI zobhA patharAI gaI hatI. senikoe joyuM ke potAnAM jevAM traNa traNa pagalAM samAvatuM e eka eka pagaluM hatuM. e pagalAMnA bhArathI zilAo paNa caMpAI jatI hatI. dhyAnastha puruSa koI abhuta pratimAnAM darzana karI mUka thaI jAya, ema badhA sainiko A ajaba sauMdaryadarzane mUka thaI gayA. e suMdarI AvI, sahu ene ekITaze nIrakhI rahyA. badhA jue tema e neLamAM UtarI. koIne strIne sahAya karavAno puruSadharma paNa yAda na Avyo. re ! puruSatvanuM bhAna sAva cAlyuM gayuM, strIratna 157 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI zuM kare? AvI strI pAse puruSatvanuM abhimAna koI sahaja vAta nahotI. eNe kaMIka miSTa rava karyo. gajabALa tarata, tene pichAnato hoya tema, sUMDha UMcI karI karIne ene abhivAdana ApavA lAgyo ! suMdarIe hAthamAM rahelAM svastika pUravA mATenA maNine ratnonuM cUrNa karI A bAju verI dIdhuM. e maNi-ratnonA vidhavidha raMgoe eka navuM rUpavAdaLa khaDuM karyuM. e rUpavAdaLanI vacce UbhelI suMdarI ajaba AkarSaka lAgI. paNa sahuthI vadhu to vaitAdyavAsI gajabALane enuM AkarSaNa jAgyuM. eNe e vAdaLamAM iMdradhanu joyuM. dara iMdradhanue enAM vAsasthAna samAM jaMgalo lIlI hariyALIthI mahekI rahetAM e yAda AvyuM, mIThA madha jevA vAMsa phUTatA ne peTapUra cAro maLI rahoto, e paNa smRtipaMthe caDyuM. ene eNe utkaMThAmAM sUMDha lAMbI karI. suMdarIe sAme potAno mRNAladaMDa zo hasta laMbAvyo. e hasta grahIne- enA avalaMbane - gajabALa upara AvavA yatna karI rahyuM. seniko pharI mUMjhAyA. emane thayuM ke kyAMka A mUrkha gajabALa potAnI sAthe sAthe A anupama rUpavatI suMdarIne paNa UMDI himakhINamAM maravA laI jaze. re ! AvA rUpane te Ama nirarthaka ragadoLAvA devAya ? eka hAthI agara bhUgarbhamAM caMpAI gayo to tethI zuM thayuM? AvI trilokavijayI rUpavatI suMdarInA caraNa pAse to hajAra hajAra gajarAja nyochAvara karI zakAya. paNa sainiko kaMI paNa AnAkAnI mATe AgaLa Ave te pahelAM to suMdarIe potAnA eka hAthanA avalaMbana mAtrathI gajabALane upara kheMcI lIdhuM. suMdarInI zaMkha jevI suMdara DokamAM potAnI sUMDha nAkhI gajabALa bheTI rahyuM re, A to gajanI zokhIna lAge che ! gajagAminI ! suMdarI utAvaLamAM lAgatI hatI, ramata adhUrI mUkIne AvI lAgatI hatI. ene vilaMba posAto na hoya tema jaladI jaladI eNe gajabALane Teko ApIne mArga upara lAvI mUkI dIdhuM. gajabALa cAre page thanaganI rahyuM. suMdarIe eka vAra gajabALanA gaMDasthaLane paMpALyuM, ne eka upekSAbharI najara sainiko para nAkhI - jANe emane kaMI paNa na lakhatI hoya tevo bhAva emAM bharyo hato. 158cakravartI bharatadeva Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne, dinAnta saMdhyA jema potAno raMgapichoDo hiloLatI adRzya thaI jAya ema, e himazikharo para kUdatI nAcatI vananI lahero sAthe adazya thaI gaI ! sainiko koI soMdaryajAdunI sRSTimAMthI mukta thatA hoya tema AsAyeza anubhavI rahyA. 're ! nakkI koI devakanyA ! svapnasRSTinI parI !" eka sainika suMdarInA tejathI aMjAyelI potAnI AMkhone svastha karato bolyo. 'devakanyA to nahi ! joyuM nahi, enI pAMpaNo palakArA letI hatI !' bIjAe kahyuM. 'ne e devapratimAno paDachAyo paNa paDato hato !' trIjAe kahyuM. nakkI tyAre koI RSinI mAnasa-kanyA !" "aremAnavakanyA kaho !" huM to ene strIratna kahuM chuM." are ! evA strIratnane puruSaratna kevuM joIe ?' kevuM joIe vaLI ? ApaNA cakravartI bharatadeva jevuM!" are ! ene mAthe to evAnuM ja oDhaNuM hoya, je enI jema zastrathI paNa na kapAya evAM maNi ane ratnonuM hAthanI capaTIthI cUrNa karI zake !" 'e to ApaNA cakravartI mahArAjane zobhe tevuM ratna che ! cAlo, cAlo, cakravartI mahArAjane nivedana karIe. cauda ratnomAMnuM bAkInuM strIratna Aje maLI gayuM!" sainiko hoMzamAM AvI gayA. AvI suMdara ghaTanA varNavavAno emano utsAha apUrva hato. teo doDyA. teone bhAna na rahyuM ke bicAruM gajabALa hajI paNa suMdarInI dizAne nIrakhatuM bhAna bhUlyA jevuM tyAM UbhuM che ! strIratna ja 159 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 nItizikSaNa mahAna cakravartI potAnA svAmibhakta sainiko pAsethI emane himavAna parvata para bheTelI rUpasuMdarInI vAta sAMbhaLI khilakhilATa hasI paDyA. paNa jema AzAnI pAchaLa nirAzA chupAIne khaDI hoya che, ema emanuM hAsya kSaNavAramAM viSAdanuM rUpa dharI rahyuM. emanA mananA 2tha ayodhyAnA AvAso ne himavAna parvatanI adhityakA vacce doDAdoDa karavA lAgyA ! re ! zukratAraka samuM eka suMdara mukha enI lAMbA kALathI rAha jotuM dekhAyuM; ayodhyAnA AvAso para caDhIne digadigaMtamAM jotuM yAda AvyuM. eno bharata cakravartI banIne pAcho Ave enI e rAha jotuM haze ! jANe bharatadevanA aMtaramAM ayodhyAnA suMdara AvAso tarI AvyA; emAM beThelI sauMdaryatejabharI mahAdevI suMdarI yAda AvI. enA zabdo yAda AvyA : 'bharata ! jA, tuM vijaya karIne Ava, tyAM sudhI tArI rAha joIza. tuM rajA ApIza pachI ja vidAya laIza !' eka rUpasuMdarInI to A dazA karI ! ne vaLI bIjI rUpasuMdarInI kevI durdazA karavI che, bharata ! jANe cakravartIne aMtaramAM koI cUMTI khaNI rahyuM. AMtara yuddhamAM parAjita nIvaDyA hoya evA bhAva emanI mukhamudrA para aMkAI rahyA. paNa aMtara cIrIne koIne thoDuM dekhADI zakAya che ? aMdara rotuM hoya, jyAre mANasa bahAra hasato hoya. cakravartI malakI rahyA. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mahArAja ! vIpharelA hAthIone nAthI zake, vakarelA geMDAne nasADI zake, vikarALa vanecarone vaza karI zake, ne ghanaghora araNyo ne AbhaUMcA himachAyA parvatone 2matavAtamAM vIMdhI zake tevuM e nArIratna che !' 'tamArI vAta huM sAcI mAnuM chuM, paNa enI garaja sAre evA eka nahi, babe senApati mArI pAse che,' cakravartIe vAtane majAkanuM rUpa ApavA mAMDyuM. 'svAmI ! khullA khaDgane myAna karAve evuM e jAjaramAna strIratna che !' 'cakravartInA myAna karelA khaDgane have khulluM karAve tevo koI zatru zeSa nathI. khaDga ja myAnamAM hoya pachI khulluM karavuM ne vaLI ene myAnamAM karAvanAra lAvavuM evA bevaDA zramanI kaMI jarUra ?' cakravartI ADuM ADuM bolI rahyA hatA. 'mahArAja ! e nArIratna, svayaMzaktinA avatAra samuM che. kaThaNa evA hIrA, ratna ne mANekane capaTImAM coLIne enI raja banAvatuM ame amArI AMkhoe joyuM che.' sainiko svAmIne game te rIte prasanna karavA icchatA hatA. ayodhyAnA bhaMDAromAM hIrA, ratna ne mANeka hajI sacavAya teTalI jagA che. e kImatI ratnonI raja karavAnI jarUra nathI. bhale e AkhAM rahyAM ne dhULa sAthe bhaLe enA karatAM bharatakhaMDanI suMdarIonA zaNagAra bane !' cakravartInA e zabdomAM hAsya sAthe thoDuM darda hoya ema lAgatuM hatuM. 'cha khaMDa pharyA, paNa aMdhArAmAM ajavALAM pAthare evuM rUpa to ame ahIM ja nIrakhyuM !' sainikonI AMkhamAMthI e jAduI sauMdaryanI pUtaLI keme karIne khasatI na hatI ! 'senApatijI ! juo, tamA2A ja sainiko tamArAM ja ratnonuM apamAna kare che ! zuM maNiratna ne kAkiNIratne vaitADhyanI durgama tamisrA guphAmAM aMdhArAmAM ajavALAM nathI pAtharyAM ?' cakravartIe banAvaTI krodha dekhADatAM kahyuM. 'amArA svAmI malla-kustImAM trilokamAM ajoDa che, e ame jANIe chIe. paNa vAk-kustImAM paNa svAmI koIne pahoMcavA de tema nathI, te to Aje ja jANyuM, ' suSeNe cakravartInA praznano anokhI DhabathI uttara vALyo. sainikonI vAtamAM enI UMDe UMDe sahAnubhUti lAgI. nItizikSaNa * 161 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mahArAja, satyanI putrI vAcA jevI e pavitra che.' bahena brAhmInI pavitratA pAse saMsAra bharanI pavitratA jhAMkhI paDe tema che. sainiko ! brAhmInI pavitratAno to huM bALapaNathI pUjArI chuM.' svAmI amane zabda-chalathI chetare nahi. zuM zabdonI bhulabhulAmaNI to svAmI racI rahyA nathI ne ? ikSvAku vaMzanA tejane saMgha2nA2I pavitra samidha jevI e suMdarI che. svAmI potAnI haTha choDI de !' sainikoe pharI vAra vinaMtI karI. " 'vAru, e suMdarI kyAM rahe che ? ' bharatadeve ekadama navIna prazna karyo. 'sainiko A praznano tarata uttara na ApI zakyA; teo ekabIjA sAme joI rahyA. eka jaNAe dhIrethI kahyuM : "e ame hajI sudhI jANI zakyA nathI, paNa jANavAno yatna karIe chIe.' 'suMdara ! vAru, enAM mAtA-pitAnuM nAma ?' bharatadeve bIjo prazna karyo. 'e paNa ame jANI zakyA nathI.' 'vAru ! enuM potAnuM nAma ?' bharatadevanI praznottarI AgaLa vadhI. vagara kahyuM sainikono utsAha ThaMDo paDato gayo. "e paNa arma jJAta karI zakyA nathI.' 'suMdara ! atisuMdara ! pArakAnI vahu-beTI viSe sainikonI ATalI udAsInatA kharekhara prazaMsanIya che ! vAru, e vivAhitA che ke avivAhitA ? bharatadeve sainikone niruttara banatA joI uccAryuM. teo dhIre dhIre nItizAstravettAno svAMga dharI rahyA. 'e paNa jANI zakyA nathI.' "sAruM. keTalIka vAtonuM ajJAna paNa sukhada che. tame ene tamArA cakravartInI vAta karI che ?' 'emAM vAta karavAnI kevI ? cakravartI jevo svAmI maLato hoya to svarganI suMdarI paNa nA na pADe, to A suMdarI to koNa mAtra ? nA pADanAra mUrakha ja kahevAya !' 'sainiko ! tame zastranI duniyA joI che, strI-puruSanI duniyA nathI joI. tamAre mana tamAro cakravartI kaMI kevoya hoya, paNa strIne mana to ene je bhAvyo 162 * cakravartI bharatadeva Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te cakravartI ! bhale pachI e kuMbhAra hoya ne enI saMpattimAM mAtra cakrane badale cAkaDo ja hoya. ApaNI duniyAnA DAhyA e duniyAmAM mUrakha Thare che. tyAre tame enI rUpa-chaTAthI aMjAI enA nAma-ThAma jANyA vagara, enI sAthe kaMI pUchaparacha karyA vagara, tamArI meLe tamArA cakravartI mATe enuM nakkI karI nAkhyuM, kAM ?" 'hA svAmI !" sipAIo, hAra kabUla karatA hoya tema, chobhIlA paDIne bolyA. jema eka bhakta sAru phUla joI potAnA iSTadevane caDhAvavA icche tema !" senApati jayakumAre svAmIbhakta sainikono bacAva karatAM kahyuM. pachI e phUla ApaNuM che ke nahIM, ApaNA bAganuM che ke nahIM, e caDhAvavA yogya che ke nahIM, e kazuM ja nahIM jovAnuM, kema ? suMdara phUla joyuM eTale haka ApaNo, ema ja ne ? ApaNA hakane na mAne enI pAse baLa dAkhavI e haka kabUla karAvavo, kema? senApatijI ! A nyAya kyAMno ? A zAsana konuM?' bharatadeve jarA bhAra daIne kahyuM. sainiko kaMI uttara vALI na zakyA. teo potAnI bhUlane samajyA; samajIne zaramAI rahyA. zaramAzo nahi. sainiko ! A bhUlanI pAchaLa paNa tamArI niHsvArthatA ne tamArA svAmI pratyeno tamAro niHsvArtha prema ja rahelAM che e huM samajI zakuM chuM. prema bhUla kare ja. bhUla na kare to prema nahi. paNa e bhUla nirdoSa hoya. tame jANo cho ke eka sattAdhArI rAjA prajA karatAM vadhu baMdhanothI baMdhAyela che. dareka mANasa potAnI sattA vApare to emAM viveka na rahe, arthano anartha thAya, mATe DAhyA mANasoe sattAnuM eka kendra racyuM, ane badhI sattA tyAM ekatra karI, ne eka vivekIne sattAsaMcAlana mATe nImyo. e saMcAlaka te, jene tame rAjA kaho cho te. "e rAjA vivekI banIne prajAnA bhalA mATe sattA vApare tyAM sudhI sattAdhArI, ane jyAre sattAne potAnA zokha khAtara vApare tyAre svecchAcArI ne svacchaMdI. suMdara phUla hoya, svayaM Ave, praphulle, bAgane zobhAve, evAM bIjAM phUlaDAM khilAve, emAM tamArA cakravartInI saMmati ja hoya ! emAM to tamArA cakravartInI zobhA ja vadhe ! bAkI kyAMka saMpatti joI ke e tamArA cakravartInI, nItizikSaNa 163 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : kyAMka zakti joI to eya cakravartInI ne kyAMka rUpa joyuM to eya cakravartInuM ema thaze tyAre anartha thaze, anyAya thaze, pRthvI para hAhAkAra vartaze ! jANo cho ne, eka rAjA kharAba thaye AkhuM kALataMtra kharAba thAya H kurAjA hoya tyAM kumela hoya, kurAjA hoya tyAM kuRtu hoya, kurAjA hoya tyAM kamota hoya !' sainiko nata mukha karIne UbhA rahyA. svAmInI nItizAstra prasAravAnI AvI praznottarIvALI rIta teone jANItI hatI. nItine A prakAre teo samajI rahyA. svAmI ne sevakonI A pramANe vAto cAlatI hatI, tyAM vArdhakIratna ne gRhapatiratna zvAsabharyA doDatAM AvatAM dekhAyAM. potAnAM ajeya, aspardheya ratnone Ama bhayabharyAM AvatA joI khuda cakravartIne Azcarya thayuM. cAlatAM cAlatAM e Thokaro khAtA hatA. cakravartI UThyA ne dhasyA. baMne jaNAne pagamAM paDatA jhIlI laIne emaNe chAtIe lagAvyA ane pITha para hAtha pheravIne kahyuM :' re, kadI nahi ne Aje ATalA bahAvarA kAM ?' deva ! kaMI vAta karavA jevI nathI. jarA amArI pITha to juo !' cakravartIe emanI pITha joI, ne emano krodha saLagI UThyo. emaNe UMce svare kahyuM : 're koNa che e be mAthALo, je hAthe karIne zeSanAganA daramAM hAtha nAkhe che ? eNe jANI levuM joIe ke bharata potAnA sevakanI eka AMgaLInI rakSA khAtara potAno Akho hAtha kapAvI zake che !' 'ne sAthe sAthe eNe e paNa jANI levuM ghaTe ke svAmInI AbarU khAtara bharata-sevako potAnAM mastakano kaMdukanI jema chUTo ghA karI zake che !' senApati suSeNe paDakAra karyo. 'kaho tamArI kathA ! koNa e kamotano mAganAro khaDo thayo che ? enAM nAmaThAma jaladI kaho !" vArdhakIratne kahevA mAMDyuM; enI AMkhomAM hajI bhaya taravarato hato : 'cakravartInI senA je raste pAchI pharavAnI che, enuM mAnacitra amane maMtrIrAja taraphathI maLI gayuM eTale ame vaitADhya parvatanI dakSiNa-uttara zreNImAM prAthamika vyavasthA mATe prayANa karyuM. ApaNI vyavasthAmAM dakhala karanAra hajI sudhI koI nahotuM maLyuM, eTale ame nizciMta hatA. vaitADhyanI A dUrastha parvatazreNIomAM vidyAdharo vase che, paNa ApaNA mArgathI e vidyAdharonA AvAso to khUba dUra 164 * cakravartI bharatadeva Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. ame vacce amArA DerAtaMbU nAkhyA ne AvAso khaDA karavA lAgyA. pAkazALAo paNa thoDA vakhatamAM kAma karavA lAgI. eka rAte ame thAkyApAkyA ArAma letA hatA, ke eka moTuM sazastra ToLuM ajANI dizAmAMthI vAvaMToLanI jema dhasI AvyuM. eNe amArI vyavasthAne toDI pADavA mAMDI. ame sAmano karatAM kahyuM : "bharata cakravartInI A senA che. ane vidyAdharo amArA svAmInA sadAnA mitra che.' teo bolyA : "ahIM vidyAdharono koI bhAva pUchatuM nathI. bharata cakravartI jevA jene tyAM dvArapAla che, e ratnapuracakravAlanagara ne gaganavallabhanagara jevI rAjadhAnIonA svAmI namirAja ne vinamirAjanuM ahIM rAja cAle che !' "are nami-vinami ?" mahArAja bharatadeva kaMI yAda karatA hoya tema bolyA, 'ayodhyAnI pAThazALAmAM ame sAthe kustI karatA, sAthe gaja khelavatA, e to nahi hoya ? pitAjI sAthe gayelA kaccha-mahAkaccha rAjAnA e putro ! paNa e ahIM sudhI kyAMthI pahoMce ?' mahArAja ! kyAM gharaAMgaNAnA e zudra dIpako ne kyAM vananAM vana bALanArA A ! dAvAnala ! A to koI mahAna zaktizALI puruSo lAge che. ame ApanA viSe ghasAtuM bolAtuM sAMbhaLI amArI jAtane kAbUmAM na rAkhI zakyA. ame yuddha ApyuM, paNa amane magatarAnI jema emaNe masaLI nAkhyA, ane kyAMya sudhI ghasaDI jaIne pachI dUra pheMkI dIdhA.' A to koI deva, koI vidyAdhara ke koI vyaMtara hovA joIe." senApati jayakumAre kahyuM. nA, mAtra mAnava ! hataprANa jevA ame dUra dUra khADamAM paDyA paDyA badhuM joI rahyA. thoDI vAramAM AkAzamAM pracaMDa rava jAgyo ane eka vimAna AkAzamAM tarI rahyuM. ame emAM e be rAjAone beThelA joyA. mAtra mAnava ! ApaNA ja jevA ! paNa zuM emano pratApa che ! zuM emano prabhAva che ! devo paNa emanI sImAnA AkAzamAM pharakatA Dare che. vidyAdharo tyAM kSaNavidyA banI jAya che. emanI hAke parvatonAM acala zikharo DolatAM ame joyAM che. pAraNAMmAMthI baccAM paDI jAya, ema emane joI hAthInA hoddAmAMthI moTA jodhAramallo nIce gabaDI paDe che !" nItizikSaNa 165 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajaba koI vyakti lAge che ! cakravartI bharatanA hAtha emane dekhADavA paDaze. mAnavatAnA drohIono nAza e bharatanI prathama pratijJA che ! ' bharatadevanA caherA para zauryanuM teja AbhA prasArI rahyuM. emanAM netromAMthI AkhA ne AkhA pahADane bhasma karI nAkhe tevI jyoti nIkaLI rahI. mahArAja ! zatru che, bhayaMkara zatru che, paNa sAthe sAthe ajaba zatru che. zatrunuM sAruM paNa kahevuM joIe. zatru thayo eTale enuM sAruM hoya te badhuMya kharAba ema bhAratanIti nathI mAnatI, mATe kahuM chuM ke ame pAchA bhAgatA joyuM, jAyuM ne anubhavyuM ke tyAM eka vAtano sakhta baMdobasta che. koI paNa vidyAdhAra ke deva tyAM mAnavastrIne satAvI na zake temaja strI sAthe puruSa hoya to ene paNa vidyAdhara, vyaMtara ke khuda deva paNa haNI na zake ! A pratijJAno rajamAtra paNa bhaMga karanArane A be rAjAo kadI jIvato choDatA nathI. tyAMnI prajA khUba sukhI lAgI." aniSTamAM paNa iSTa rahyuM che, te AnuM nAma ! cAlo, ene ApaNe raNamedAnamAM notarIe, te pahelAM tenA viSe pUratuM jANI laIe. ApaNI mAnyatA hatI ke mAnavajAta tarIke A aghora ne dUra dUra paDelA pradezonA prathama pravAsI ApaNe ja haIzuM. paNa nA, nA, hajI evA vIrajAyAo paNa A mAtA vasuMdharA para mojUda che, ke jeo akaLa pradezo kheDavAnA rasiyA ane aNakheDI bhoma kheDavAmAM khabaradAra che. maMtrIrAja ! sabaLa zatruno badho bheda prathama meLavavo joIe. e bheda levA huM pote javA icchuM chuM ' bharatadeve kahyuM. nA mahArAja ! maMtrIno dharma tIrano che, ane rAjAno dharma dhanuSyano. dhanuSya to tIra pheMke eTaluM ja. bAkI lakSa vedhavAnuM to tIrane bhAge ja hoya che. yogya mAhitI meLavIne, banI zakyuM to e baMne rAjAne ApanA caraNAraviMdamAM saveLA lAvyo ja samajo !" maMtrIrAje tarata pravAsane yogya taiyArIo karI. gRhapatiratna ne vArdhakIratna pharI vyavasthAmAM gUMthAyAM. 166 cakravartI bharatadeva Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 nami-vinami vaitADhaya parvatanI durgama zreNIone vIMdhIne UDatAM kASThapASANanAM pArevAM laIne jyAre vepArI 2thanUpura-cakravAlapuramAM pravezyo tyAre tyAMnI adbhuta zobhA joI chakka thaI gayo : A te nagarI hatI ke iMdranI alakApurI je manorama kalpanA hatI te sAkAra thaI hatI ! mahArAja bharatadeva cha khaMDa jItIne ayodhyAne jevI ajaba rIte sarjavA mAgatA hatA, evI nagarI to ahIM sarjAyelI mojUda hatI ! are ! je durgama parvatomAM mAnavabALanI saMbhAvanA paNa kalpAtI na hatI tyAM Aje mAnavajIvothI vyApta so-so nagarIo vaselI hatI. zreNI, kula, zilpa vagereno paNa emAM adbhuta vistAra thayelo jovAto hato. tyAMnAM zerIo, vIthikAo, paNya-bajAro paNa sarvAMgasaMpUrNa hatAM. pravAsIne lAgyuM ke ApaNA jJAnane jarU2 sImA che, paNa parAkramanI pRthvIne sImA nathI. saMsAramAM to eka ekathI savAyA loko vase che. pArevAM laIne AvanAra pravAsInA garvanA ahIM cUrecUrA thaI gayA. thoDI thoDI vAre gaganAMgaNamAM madhura 2ve UDatAM vimAno joto e eka vRddha DozInA gRhAMgaNamAM jaI Ubho. * AkAzagAmI yaMtro tathA AkAzagAmI sphaTika paththara viSe juo 'vasudevaviraMDI.' Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'lyo re UDatAM pArevAM !' eNe lahekAthI kahyuM. gRhAMgaNamAM 2matI chokarI suMdara kaMDoreluM yaMtra-pArevuM levA bahAra doDI AvI. enA hAthamAM badalAmAM ApavA mATe thoDuM suvarNa hatuM. pArevAnA vecanAre eTalA suvarNathI pArevuM ApavAnI nA pADI, ne kaMIka vadhu suvarNa mAgyuM. chokarI vadhu suvarNa levA potAnI mAtA pAse aMdara doDI gaI ! thoDI vAre gRhanA kaMDorelA dvA2mAMthI eka vRddhA strI bahAra AvI. e vRddhAe sphaTikanAM kRtrima netro caDhAvyAM hatAM, kAna para sAMbhaLavA mATe eka vRkSanI taMtunAla rAkhI hatI. rUpAnI nakazIdAra lAkaDInA Teke e AvatI hatI. rUpAnI lAkaDImAM UchaLato pAradarasa dekhAto hato. ApameLe mAMDa mAMDa UbhI thaI zakatI vRddhA, lAkaDI laIne juvAnanI jema cAlatI hatI. pelo pAradarasa enA dehamAM vIjaLIno vega pahoMcADato lAgyo. are, na jANe A vRddhAne kaMI keTalAM varSa thayAM haze ! bIjI strI hoya to bicArI UbhI paNa na thaI zake, pUruM bolI paNa na zake, pachI sAMbhaLavAnI to vAta ja kevI ? vRddhAe AvatAMnI sAthe kahyuM : 'bhAI ! jaya vRSabhadhvaja ! eka yaMtra pArevAnA avejamAM tamane keTaluM suvarNa khapaze ?' pArevAM vecanAranuM magaja AzcaryathI bharAI gayuM : vRddhAe kayA nAmano jayoccAra karyo ? potAnA iSTadeva vRSabhadhvajano ! are, vRSabhadhvaja to potAnA pyArA svAmInA pitAjInuM nAma ! e pavitra nAma duniyAnA ajANyA khUNe vasatA A loko kyAMthI jANe ? ane A jayajayakAra uccAratI vakhate vRddhAnA mukhanI zubhra daMtapaMkti kevI jhaLahaLI UThI ! A uMmare dAMtanI batrIsI ATalI sAbUta ! AzcaryamAM DUbelo pArevAno vepArI tarata sAmo javAba vALI na zakyo; e to mUMgo banIne dADamakaLI jevI daMtapaMktione AzcaryabharI najarathI nIrakhI ja rahyo. paradezI lAgo cho, bhAI ! amArA rAjA vinamirAjanI AjJA che ke dareka vAtano AraMbha, pratyeka kAryano samAraMbha ne divasano prAraMbha 'jaya vRSabhadhvaja'nA nAmanA puNyoccArathI karavo. e jayajayakArano pratApa samajo ke amArA rakhaDatA-rajhaLatA nami-vinamine A rAja maLyuM, A pATa maLyuM, A 168 * cakravartI bharatadeva Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakti maLI, A vaibhava maLyo. A dezamAM amAre koI vAtanuM duHkha nathI, duHkha hoya to mAtra mRtyunuM che!" vRddhAe chelluM vAkya uccAratAM nizvAsa nAkhyo. mRtyu sivAya koI duHkha ahIM nathI ?' nA, bhAI amArA rAjA namirAja ne vinamirAjanA nAmano cAre dizamAM DaMko vAge che. ahIM na cora che, na cakhAra che; na lUMTArA che, na dhutArA che; na dukALa che, na dAvAnaLa che ke na devadAnavano trAsa che. bhalabhalA vidyAdharanI vidyA paNa ahIM to jANe bakarI beM !.....' vRddhAe bakarI jevo uccAra karI hAsya karyuM. enI chokarIe enuM anukaraNa karyuM, tyAre to pArevAnA vepArIthI paNa hasyA vagara na rahevAyuM. vRddhAe AgaLa calAvyuM: "svargamAM paNa ATaluM sukha haze ke nahIM enI amane zaMkA che. ahIM koI vAtanI kamInA nathI. annanA Dhaga, suvarNanA Dhaga, madhunA Dhaga, kUpa-taDAganA Dhaga-pachI joIe zuM? lokone buDhApAnuM duHkha hoya e paNa A amArA vidyAdharendra namirAja-vinamirAje prAyaH TALyuM che. A jyeSThikA jhAlanAra vRddha paNa juvAnanI jema cAlI zake che. A sphaTika paththaranAM cazmAM AMkhanA devatane dviguNita kare che. A kRtrima mANekapASANanI daMtAvalithI ratna paNa toDI zakAya che. badhI vAta ahIM banI che, paNa eka vAta hajI nathI banI, ane te motane dUra hAMkI kADhavAnI. joke, kahe che ke, aSTApada parvata para e mRtyunuM duHkha dUra karavA arthe ja bhagavAna vRSabhadhvaja tapa tapI rahyA che. bhAI ! mRtyu dUra thavAno kImiyo hAtha lAgyo ke basa, pachI ahIM sukha, sukha ne sukha ja che ! duHkhanuM koI nAmanizAna ja nahIM.' "mAjI ! huM paradezI vepArI chuM. tame to mane kevI suMdara suMdara vAto kahI ! mAre deza jaIne huM sahune e saMbhaLAvIza. kevI suMdara bhUmi ! lyo. A kASThapASANanuM pArevuM; bahenane ramavA Apajo. mAre paNa eka AvI ramakaDA jevI nAnI bahena hatI. mAjI ! ramakaDAMno to mAre tyAM kaMI pAra nahoto, paNa bicArI ramavA na rahI. lyo mAjI ! mAre enA badalAmAM suvarNa nathI joItuM ! jANe mArI bahenane huM ApuM chuM." vepArIe potAnA aMtaranuM duHkha pragaTa karIne vRddhAnI sahAnubhUti meLavavA prayatna karyo. chokarI pArevuM laIne bahAra doDI gaI. enuM pArevuM AkAzamAM sahelagAha karavA lAgyuM. bhAI ! ahIM koInI cIja koI maphata letuM nathI; suvarNa to levuM ja nami-vinami 2 169 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDaze. ane A dezanI ATalI to zuM, paNa tane samaya hoya bhAI, to mAMDIne pUrepUrI vAta kahIza." vRddhAe vepArInA hAthamAM suvarNa dharatAM kahyuM. ene vepArI AtmIya jana jevo lAgyo. mAjI ! samayanI ciMtA AvAM kAryomAM na hoya. ajaba tamAro A deza che. mane ahIMnI badhI vAto kaho. tamArA rAjA koNa che, A tamAruM rAja kyAre sthapAyuM, A vRSabhadhvaja koNa che - e vAtonA badalAmAM A badhAM yaMtrapArevAM mArI bahenane ramavA ApuM chuM. nA kaho to tamane mArA sama ! mAjI, maneya tamAro dIkaro ja samajo !" vepArIe kahyuM. "nA bhAI ! suvarNa to levuM ja paDaze. koInuM maphata levuM e ahIM bahu lajjAnuM kAma lekhAya che. Ava bhAI ! Aja to tuM amAro atithi ! atithi amAro deva ! tane peTa bharIne jamADIza paNa kharI ne mana bharIne vAto paNa saMbhaLAvIza." vRddhA vepArInI vANIne vaza thaI gaI. pArevAMnA vepArIne to bhAvatuM maLyuM. eNe vRddhAnA nimaMtraNano svIkAra ryo. chokarIne ekane badale daza pArevAM maLatAM e to emAM gulatAna banI gaI hatI. vRddhAe vepArIne jamADIne potAnA rAjAnI vAta mAMDI : bhagavAna vRSabhadhvaja sahunuM kalyANa karo ! bhAI, bharatakhaMDa nAmano eka khaMDa che. emAM vRSabhadhvaja karIne eka mahAtmA vase che. emaNe duniyAne aMdhakAramAMthI ajavALAmAM ANI ane mANasane pazutAmAMthI mAnavatAmAM Apyo. Aje je mAnavano mahimA tame juo cho, e mAnavane emaNe ghaDyo. emane jema bharata-bAhubalI jevA putro hatA, ema kaccha-mahAkacchane nami-vinami nAme putro hatA. eka vAra koI kAraNasara nami-vinamine emaNe dUradezAMtara mokalyA-- DAhyA dIkarA dezAvara sArA ema samajIne ! A tarapha emane thayuM ke meM rAjA banI mANasone sukhI karyA, paNa sukhI mANasonA mAthA para paNa, cakalInA mALAmAM bAja beThuM hoya evuM mRtyu beThuM che. dUdhanA bharyA so ghaDAmAM viSanuM TIpuM paDyuM hoya, tyAM sudhI e ghaDA zA kAmanA, bhAI ? mATe mANasane motano bhaya TaLe evo mArga batAvuM. dareka sArA kAmamAM pahelo kuhADo potAnA paga para levo paDe che. A mATe emaNe pote rAjapATa choDI eNkAta jaMgalano Azaro lIdho, paNa motane zodhavuM ane tene jItavuM kaMI sAdhAraNa vAta che? ApaNe jemAM 170 cakravartI bharatadeva Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemAM sukha mAnIe e badhuM emaNe A mahAna zodha pAchaLa chAMDI dIdhuM ! ApaNane khAdhAnuM sukha to emaNe bhUkhyA rahevA mAMDyuM. ApaNane mahelamAM rahevAmAM sukha lAge, ane emaNe rAnamAM bhaTakavA mAMDyuM ! ApaNane kapaDAM paheravAM sukhada lAge, to emaNe vastra ja tajI dIdhAM ! sonuM agnimAM tapavA mAMDyuM. bhagavAne ApaNA mATe AkarAM tapa karavA mAMDyAM." "hA mAjI ! e to maneya khabara che. meM to emanAM najaronajara darzana karyA che.' pArevAnA vepArIne DosIne vAta laMbAvatI joI kaMTALo caDyo. A vAto to e jANato hato. ene to je vAta jANavI hatI e vAta hatI namivinaminI. "bhAI ! teM e puNyAvatArane sagI najare nihALyA che? bhAI tyAre to tuM bhAre puNyazALI jIva ! kharekhara, Aja mAre ghera lAkheNo atithi Avyo ! bhAI, dhanya tane, dhanya tArAM baDabhAgI cakSune !" mAjI ! tamArI vAta AgaLa calAvo. mAre tamArA rAjA viSe jANavuM che." bhale. bhagavAna vRSabhadhvaja to badhuM choDIne cAlyA gayA vanamAM ne amArA nami-vinami ghaNAM varSo pachI dezadezAvara kheDIne pAchA pharyA. mAtA-pitAnA moha to sahune hoya. zIdhra ghera jaI pitAnI caraNavaMdanA karavAnI emane utkaMThA hatI. ekadA gaMgA nadInA dakSiNa kinArA taraphathI teo utAvaLA utAvaLA AgaLa vadhatA hatA, tyAre teoe joyuM ke potAnA pUjya pitAzrI-- nAme kaccha ane mahAkaccha----tApasanA veSamAM eka parNakuTInI bahAra beThA hatA ! vagaDo veThavAthI emanAM moM zyAma paDI gayAM hatAM. vRkSanI chAlanAM pratikULa vastro paheravAthI aMga badhAM ujharaDAI gayAM hatAM. jaMgalanA vAvaMToLo vacce nitya zramabharyo pAdavihAra ne parizrama karavAthI kAyA kRza banI gaI hatI. ane jJAna-vilepanano tyAga karavAthI emanI jaTAmAM ne deha para raja bharAyelI hatI. potAnA pravAsonAM sAhasone ane kAryanA vijayone pitRcaraNe dharavA mATe utsuka A be juvAnothI pitAjInI A durdazA dekhI dekhAI nahi. emaNe citkAra karIne kahyuM : pitAjI ! kyAM gayuM tamAruM rAja? kyAM gayA tamArA mahelo ? kyAM gayA tamArA e vaibhavo ? kayA zatrue tamArI A durvyavasthA karI ? nAma Apo. ene zikSA karI ame kaMIka pitRRNa adA karIe, ane ApanI samakSa amArA parAkramanI paNa parIkSA ApIe. deva, nami-vinami 171 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnava, vidyAdhara, vyaMtara ke mAnava-zatru game te hoya ne game tevo hoya--enI amane paravA nathI.' pitRcaraNamAM kartavyapAlananI AjJA mAgavA namelA juvAnonI pITha para premathI hasta pasavAratA kaccha ne mahAkaccha bolyA : "jene mAthe RSabhadeva jevo svAmI hoya ene zatruno saMtApa kevo ? paNa vatsa ! mana ane tana nAmanA be zatrunA harAvyA ame hAryA. bhagavAna RSabhadeva pRthvIne samabhAge vaheMcI ApI potAnA sarvasvanuM dAna karIne muni banIne cAlI nIkaLyA tyAre amane thayuM ke ame zA sukhe ahIM mahelomAM paDyA rahIe ? ame paNa badhuM tajIne emanI pAchaLa cAlI nIkaLyA. ame paNa temanA jevA tyAgI banyA ane temanI jema bhUkha-tarasa, thAka, anidrA sahana karavA lAgyA. paNa thoDA vakhatamAM amane bhAna thayuM ke A to zakti bahAranuM pagaluM bharAI gayuM ! sahana karavuM e to bhagavAnanA svabhAvamAM vaNAI gayuM che, tyAre ame to badhuM dekhAdekhI karatA hatA. jaMgalamAM amane rAjamahelanA vaibhava yAda AvavA lAgyA. duHkha para manano raMga na caDhyo, balka duHkha mana para caDhI beThuM ! bhagavAna sivAya eka ja dhoMsarImAM joDAyela ame badhA gaLiyA baLadanI jema dhUMsaruM phagAvIne nAThA." nami-vinamie pUchyuM: "to pachI rAjamAM pAchA kema na gayA ? pitAoe kahyuM : "raNakSetramAMthI pAchI pAnI karIne ghera janArano sahu tiraskAra kare, ema tapakSetramAMthI pAchI pAnI karIne ghera jatAM amane lokalajjA ADI AvI. kAyaratA haMmezAM janasamudAyathI moM chupAve che. ame kAyara karyA hatA, medAna choDIne nAThA hatA, saMsArane mATe amAruM to mRtyu thaI cUkyuM hatuM. pAchA jatAM bharata jevAno Thapako sAMbhaLavo paDe, enA karatAM A svataMtra jIvana zuM khoTuM? sukha ne vaibhava to Akhare mana para AdhAra rAkhanArI vastu ja che ne! bhagavAna jeTalA ati kaThora to nahi, paNa sAmAnya duHkha sahana karatA ame ahIM tApasadharma sevIe chIe. bhAI ! e to karyuM eTaluM kAma !" nami-vinamie pUchyuM : "to have amAruM zuM ? bhagavAne sahune vaheMcIne bhAga Apyo, to pachI amane kema na Apyo ? are ! emanI najaramAM to ame sahu sarakhA hatA, zuM bharata ke zuM nami !" "bhAI ! e to jevAM ApaNAM nasIba ! vAdaLa to enA vakhate varase; ApaNI rAha na jue ! ApaNe enI rAha jovAnI hoya.' pitAe baMne putrone 172 ja cakravartI bharatadeva Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nima-vinima pokArI UThyA : * khoTI vAta ! vAdaLane mana pRthvI mAtra sarakhI. varase tyAre dharatImAtrane dharavI de ! ame jaIzuM bhagavAnanI pAse ne mAgIzuM amAro bhAga. yAMcA to ekanI ja sArI ! zvAnanI jema ghera ghera yAMcA zuM karavI ? ApavuM hoya to bhagavAna RSabhadeva Ape, nahi to bIjAnuM ApyuM lIdhe zI vazekAI ?' basa, nami ne vinami pUrA potAnA rAjamAM paNa na gayA, ne nIkaLyA bhagavAna RSabhadevanI zodhamAM. rAta ne divasa, paga ne mastaka eka karIne ghUmyA. ghora araNyomAM pravezIne chevaTe emaNe bhagavAnane zodhI kADhyA, ane lAgI gayA emanI sevAbhaktimAM. rAta jema caMdrane seve ane divasa jema sUrajanI bhakti kare ema baMne bhAI bhagavAnanI sevAbhakti ka2vA lAgyA. bhagavAna to divasothI mauna hatA. emanI deha para to eka 2ja jeTaluMya suvarNa nahotuM, to bIjAne zuM Ape ? e to potAnI pAse je hatuM te ja ApI zake...ane e to hatuM mAtra bhUkha, du:kha, trAsa ne parezAnI ! nami-vinamie prabhunI sAthe rahIne bhUkha, duHkha, trAsa ne pariSahone premathI apanAvyAM. teo prakAza ne chAyAnI jema emane vIMTaLAIne rahevA lAgyA. bhagavAna jyAM jAya tyAM mArga svaccha kare, maccha2-DAMsa uDADe, AkhI rAta khullA khaDage rakSaNa kare ! na pUruM khAya, na pUruM UMdhe ! e to bhagavAnanI sevAmAM evA tanmaya thaI gayA ke jANe tRSA pote ja jaLane bhUlI gaI, kSudhA svayaM annane vIsarI gaI ane deha pote ja ArAmane vIsarI beTho ! sahu kahevA lAgyA ke sevakadharmano sAco Adarza jovo hoya to jaIne juo namine ne vinamine ! bhAI ! mANasa pASANane paNa deva mAnIne pUje to aMdara deva jAge, to A to svayaM jIvita karuNArdra bhagavAna ! teo mukhethI kaMI bolatA nathI, hastathI kaMI ApatA nathI, paNa A sevA, vasaMta Rtu beThe vana phaLe ema, mivinamine phaLavA lAgI. A sevAbhaktithI emanA dehamAM vajrapuruSanI zakti saMcita thaI rahI. deva, vidyAdhara ke vyaMtarane sahelAIthI parAsta karI zake eTaluM parAkrama emanAmAM jAgyuM, bhagavAna pAse AvanArA vidyAdharo paNa A be bhAIonI sevAbhakti joI potAnI pAsenI alaukika vidyAo emane arpavA lAgyA. nami-vinami * 173 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama varSo vItyAM. chatAM teo bhagavAnanI chAyAne tajI gayA nahIM. A pachInI vAta mATe be prakAranI kiMvadantI che : keTalAka kahe che, ke khuda bhagavAne emane dizAsUcana karyuM; keTalAka kahe che, ke eka vAra nAgendra nikAyano rAjA dharaNendra bhagavAna pAse Avyo. eNe A be apUrva sevakonI bhaktinI khyAti sAMbhaLI ja hatI; ene najare nihALI e bahu prasanna thayo. eNe baMnenAM dilanuM UMDANa mApI jovA pUchyuM : 'are ! be cAtaka jema megharAjAne bhaje, ema prabhune bhajanArA tame be koNa cho ?" 'ame bhagavAnanA anucaro chIe.' 'pUrNimAnI rAtrinA prAMtabhAge zobhatA sUrya ne caMdra samA tamArAM nAma zAM che ?" dharaNendrane A yuvAnonI yuvAnI bhAvI gaI. 'ame nami ne vinami chIe. prabhunAM ame sagAM chIe; prabhu amane putra sama pALatA. temanA ja AdezathI ame dezAMtara gayA hatA. prabhue rAjadharma pravartAvI Atmadharma mATe ayodhyA tajI tyAre sahune pRthvI vaheMcI ApI. ame e vakhate krUra hatA, tethI sAva korA rahI gayA. eTale amAro bhAga mAgavA ame ahIM AvyA chIe." 'bhalA zarada RtunA megha pAse cAtaka kadI jatuM haze ?' dharaNendre hasatAM hasatAM kahyuM, 'bhagavAna Aje jaLarahita sarovara sarakhA, chAyA vinAnA vRkSa sarakhA, ne varasI cUkelA vAdaLa jevA che. pAnakharamAM vRkSa parNamAtrano tyAga kare ema prabhu sarvasvano tyAga karI tapazcaryA kare che. emanI pAse mAgavAnuM zuM ? ane e tamane Ape paNa zuM ?' 'ciMtAmaNi ratna konuM nAma ? e haMmezAM manovAMchita Ape ja. caMdrane lIdhe caMdrakAntamaNi Ardra bane, ema ame prabhunI sevAthI kRtakRtya to thayA chIe ja. attara maLavAnuM haze to maLaze, suvAsa to maLI ja rahI che. bhagavAna prasanna thaIne Apaze to laIzuM. bAkI kamaLa sUrya vinA anya koIthI praphullita nahi thAya.' 'bhagavAne to pRthvI bharatane ApI dIdhI che; tame bharata pAse jaIne bhAga mAgo,' dharaNendre vAtane palaTo Apyo. 174 2 cakravartI bharatadeva Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata game tevo hoya, paNa e kaMI amAro svAmI nathI ! bhagavAna bhale gAyanI kharI jeTalI jamIna amane Ape, paNa levuM che emanuM ApyuM ja. svAmInI upasthitimAM svAmIputranI apekSA nahIM karIe. bhagavAnane bharata karatAM amArA para vadhu prIti hatI. rAjendra, zANA thaIne cakorane meghajaLa chAMDI pRthvIjaLa pIvAnuM kAM kaho ? kaMI ApavuM hoya to svAmI Ape. yAcanA ekanI. mastaka ekane ja name. saMsAramAM e ekanuM ja ApyuM amAre levAnuM che. amane baMne prakAre prasannatA che : rAja maLaze to to prasannatA che ja che, paNa nahIM maLe to chevaTe sevanIya puruSanI sevAno lAbha to che ja. dharaNendradeva ! zANA thaIne amane kalpavRkSa chAMDI keraDA pAse javAnuM na kahezo." dharaNendra AthI khUba prasanna thayo. eNe kahyuM : "tamArI anupama svAmIbhaktithI huM prasanna thayo chuM. svAmIbhakti ho to tamArA jevI hajo ! vasuMdharA vizALa che. koI cakravartI paNa eno pAra pAmyo nathI. siMha ane zUravIra jano mATe deza, kALa ne bhUmino tUTo nathI. jAo vaitADhya parvatanI uttara-dakSiNa zreNIne sanAtha karo ! e ujjaDa bhUmine alaMkAra samI banAvo. tyAM gAma, kheDAM ne janapada vasAvo. mArI vidyA ne mAruM vimAna tamane arpaNa karuM chuM. A vidyAo pAThasiddha che, smaraNamAtrathI phaLa ApanArI che. jAo, prabhunA zAsanano pracAra karo.' nami-vinami kahe : "prabhu Adeza Ape to laIe ! saMsAramAM bhagavAna sivAya amAro koI svAmI nathI. emanA sivAya bIjA koInuM ApyuM ame letA nathI." DozImA ahIM aTakyAM ne pachI bolyAM : loka kahe che ke bhagavAne e Adezane anumodana ApyuM. basa, anumodananI ja vAra hatI. teo to vaitADhya parvatanA zRMga para AvyA. paNa ahIM to vidyAdharonuM rAja ! badhA mAyAvI rAja! manujabALane to dITho na mele ! emAMya mAnavastrInA to e bhUkhyA ! kyAM kyAMthI upADI lAve ! aMdhArI rAto e anAtha apahRtA strIonA karuNa vilApathI vizeSa aMdhArI lAge ! mAnavI ahIM AvatA phaDaka khAI jAya. * zAstrapATha evo che, ke bhagavAnanA dehamAM pesI dharaNendra kahyuM ke jAo ane vasAvo. bhagavAnanA dehamAM Ama anya bhUtano praveza asaMbhava che. nami-vinami 17pa Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa nami-vinami konuM nAma ? emaNe ekeeke badhAnI khabara levA mAMDI. bIjI taraphathI bharatakhaMDamAMthI zUravIrone AmaMtryA. gAma, kheDAM ne janapada vasAvavA mAMDyAM. prAraMbhamAM puruSo ja AvyA. paNa puruSothI pRthvI vaza thAya, paNa vase nahi. e mATe to strI ja joIe. paNa strIone ahIM lAvavAmAM bhAre jokhama hatuM. Akhare nami-vinaminA parAkrama pAse vidyAdharone namatuM toLavuM paDyuM. teoe kabUla karyuM ke ame baLAtkAre koI mAnavastrInuM sevana nahIM karIe; strIpuruSanI joDIne kadI khaMDita nahi karIe ! basa, A samAcAra bharatakhaMDamAM prasaratAM aneka strI-puruSo ahIM AvIne vasI gayAM. jotajotAmAM soLa nikAya, soLa jAti ne gAma nirmita thayAM. dakSiNa dizAmAM nami vidyAdhare pacAsa nagara vasAvyAM; rathanUpuracakravAla nAmanuM rAjadhAnInuM nagara vasAvyuM. uttarazreNImAM vinami rAje sATha nagara vasAvyAM, ne rAjadhAnInuM gaganavallabhapura vasAvyuM. dayA, dAna ne devata, tema ja asi, masi ne kRSivALuM bhagavAnanuM zAsana ahIM pravartAvyuM. emaNe DhaMDhero piTAvyo ke, A badhI kRpA bhagavAna vRSabhadhvajanI che, mATe dinAraMbhe, kAryAraMbhe e nAmano puNyoccAra karavo. ' DosImA chelle chelle bolyA: "bhAI ! e bhagavAnanA nAmano A badho mahimA che. nahi to mAthA pharelA ne vividha vidyAonA svAmI vidyAdharo vacce mAnavIne vasavuM sahela nathI. harSanI A sRSTi che. sukhanI A duniyA che. ahIM khUba AnaMda che. bhaya mAtra mRtyuno che. paNa bhalA, bhagavAna vRSabhadhvaje e vidyA zodhI ke nahi? kaMI jANamAM che kharuM?" pravAsIe DokuM dhuNAvI nA kahI. DosImA bolyAM : "beTA ! have amAruM to je thAya te kharuM. khUba dayA ne dAna karyA che, eTale mota Ave to motano Dara nathI, paNa jo vaheluMmoDuM mota TaLe to A mArI dIkarIne sukha thAya ! ene to maravAnuM na rahe; A bhoga sukhe bhogave.' "mAjI ! vinamirAjane maLI zakAya kharuM? 176 cakravartI bharatadeva Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA bhAI ! prAtaHkAlamAM e badhAne maLe che. rAya ke raMka enI pAse jaIne besI zake che, vAta karI zake che, vinoda karI zake che. A rAjA to sagA bhAIbApa jevo che." "mAjI ! cakravartI bharatadevanuM nAma sAMbhaLyuM che?" nA bhAI , janma dharIne Aja sudhI e nAma sAMbhaLyuM nathI. koNa che e ? rathano hAMkanAro sArathi che ke cAkaDAno calAvanAra prajApati che ?' e to cha khaMDa pRthvIno rAjA che, rAjA !" "cha khaMDa pRthvIno rAjA? pArevA uDADanAra bhAI ! tane rAjAno mahimA zuM samajAya ? rAjA to nami-vinami, bAkI badhI vAto ! haze koI rathavALo bharata ! bhAI ! tAre vinamirAjanAM darzana karavAM hoya to savAre vahelo UThaje !" mAjIne bIjI vAto tarapha ruci na lAgI. pravAsIe pArevAM palaMga nIce mUkI mAMDyuM UMghavA. vahelI thAya savAra ! nami-vinami 177 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 gharSaNa jAgyuM jagyuM 2thanUpuracakravAla nagaranA rAjeMdra vinamirAja prabhAtakAle sahunI bheTa karatA beThA hatA. emanI pAse siMhAsana para eka suMdarI beThI hatI. kamalavanamAMthI nIkaLIne AvelI padmazrI jevI enI zobhA hatI. potAnA sukomaLa lAgatA hastathI e indranIlamaNione capaTIthI cUracUra karatI cakravAla racatI hatI. gAyako, vAdako, baMdIjano, paurajano, sAmaMto eka pachI eka bheTaze AvatA hatA. ApaNo paricita UDatAM pArevAMno vepArI paNa dhIre dhIre AvI rahyo hato, paNa atyAre enI vezabhUSA judA prakAranI hatI. . e rAjadUtanA lebAsamAM hato. eNe "jaya vRSabhadhvaja karIne vinamirAjane praNAma karyA ne kahyuM: 'cha khaMDanA vijetA mahArAjAdhirAja, cakravartI bharatadevano huM dUta chuM.' 'cakra-bakra ame na samajIe. rAjadUta ! hamaNAM sImA parathI vartamAna AvyA hatA, ke koI abhimAnI rAjA bharatadevanA mANasoe amArI sImAmAM DerA-taMbU nAkhelA ane amArA sevakonI sAme kaMIka mithyAbhimAna paNa kareluM. e kAraNe sevakone kaMIka kaDaka thavuM paDeluM. are bhAI ! e tamArA rAjA bharatadeva che kyAMnA?' vinamirAjanA zabdomAM svAbhAvikatA guMjatI hatI. - "amArA mahArAjA bharatadeva ayodhyApati bhagavAna RSabhadevanA putra che." Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "are ! ema ? bharata kaho ne !" vinamirAja premamAM UchaLyA, 'Ava bhAI ! Ava ! kahe, bhAI bharata kuzaLa to che ne? bAhubalI zuM kare che? bahena suMdarI kyAM che ? are, subhadrA!' vinamirAje subhadrA tarapha pharatAM kahyuM, "subhadrA ! putrI ! suMdarIne te nathI joI. enA jevI rUpa guNavALI chokarI meM saMsArabharamAM nIrakhI nathI! vAru, A cakra-cakra kahevAthI kaMI na samajAyuM. zuM hamaNAM himavAna parvata pAse paDAva nAkhIne je senA paDI che, e bharatanI che ?" jI hA. Apa tyAM padhAryA hatA ?' nA, nA. hamaNAM to huM e tarapha nIkaLyo nathI, paNa mArI putrI subhadrA himAvAna parvatanI upatyakAmAM ghaNI vAra vihAra karavA jAya che. e badhI vAta kahetI hatI. sAthe sAthe e e paNa kahetI hatI, ke himavAna parvatanI adhityakAmAM eka ajaba puruSane meM pharato joyo-mana mohI jAya evo. are ! e ja A tamAro cakravartI bharata ! e to nAnapaNathI ja mohinI lagADe tevo hato !' "zuM himakhINamAM paDelA gajabALano uddhAra karanAra strIratna te Apa pote ja ?' rAjadUte ekAeka prazna karyo; ene jUnI vAta yAda AvI gaI. subhadrAe pUrNimAnA caMdra jevuM potAnuM suDoLa mastaka halAvI hA kahI. amArA sainiko ApanAM khUba vakhANa karatA hatA; bharatadeva pAse hajAra moMe kahetA hatA, ke A to cakravartIne yogya strIratna !' rAjadUte jIbha lAMbI karI, paNa enA chellA zabdono artha koI na samajyu. vinamirAja bolyA: 'cakrano ne ratnano mahimA tamAre tyAM vadhu lAge che, amAre tyAM to bhUmi zaNagAravA sivAya e badhAM nirarthaka che. na jANe mArI A putrInA hAthe ja atyAra sudhImAM keTakeTalAM ratna dhULamAM raja thaIne pRthvIne zaNagArI rahetAM haze. A nagaranI raja, e ratna ne mANekanI rajanI banelI che." vinamirAja ! amArA cakravartI bharatadeva ratnonA bhAre zokhIna che." rAjadUte potAnI vAta cAlu rAkhI, "emaNe cUMTI cUMTIne pRthvInAM tera ratno ekatra karyA che. basa, have eka caudamA ratnanI AvazyakatA che. e maLI jAya to emanuM mana prasanna thaI jAya, ane prajAnuM mana paNa moranI jema nAcI UThe ! eka ja ratna .... eka ja ratna....' phakta eka ja ratnanI bhUkha ?' hAjI !" gharSaNa jAgyuM 179 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ are, amArI subhadrA to tamane evAM keTalAMya ratna ApI zakaze.' jo subhadrAdevI jevuM ratna amArA cakravartIne maLe to ame dhanya banI jaIe,' rAjadUta bhoLapaNano DoLa karIne bolato hato. "huM ratna ? subhadrAne A rAjadUtanuM bolavuM sAMbhaLavAmAM ramUja paDatI hatI. are ! ratna to pASANa hoya, ne huM to mANasa chuM ! bharatadevane kono khapa che ?" Apano.' mAro ?' subhadrAdevInA moM para zaramanA zeraDA paDyA. hAjI ! Apa agara bharatadevanI pAse padhAro to ...." are! ame to taiyAra chIe." vinamirAje vacce kahyuM. 'to Apane suvartamAna ApuM : bharatadeva cheka ApanI sImamAM ja AvI pahoMcyA che ane Apane yAda kare che. to Apa zIdhra padhAro !" are enAthI rUDuM zuM? ame bALapaNamAM khUba sAthe ramelA, khUba majA karelI. subhadra, cAlo, ApaNe badhAM bharatane maLavA jaIe !" 'tame jAo ! ane tuM?" huM nahIM AvuM?' subhadrAnA moM para zaramanI surakhI chavAI rahI. are ! teM keTalIya vAra himAvAna parvatanI adhityakAmAM nIrakhelA e puruSanAM mArI pAse vakhANa karelAM. mane eka vAra ene jovA mATe laI javAno teM Agraha paNa karelo. ne have zarama Ave che? nahinahi, tAre sAthe AvavuM ja paDaze. paNa hAM.... are, namine paNa bolAvo. e Ave eTale badhAM sAthe jaIe." thoDI vAramAM prabhAtanI maMda maMda lahero para pravAsa karatuM vimAna gaganavallabhapuranA adhipati namirAjane teDavA ravAnA thayuM. e vakhata daramyAna vinamirAja bharatadUtane aneka prakAranA prazno pUchI rahyA. emAM bhAva hato, vAtsalya hatuM, lAgaNInAM pUra hatAM. subhadrA mauna rahIne A vArtAlApano mITho rasa pI rahI. bharatanuM nAma AvatAM, na jANe kema, e ApoApa aDadhI aDadhI thaI jatI ! thoDI vAramAM gaganavallabhapura gayeluM vimAna pAchuM pharyuM, ne chalAMgo bharatA namirAja AvI pahoMcyA. sUrya to jANe eka ja hato, paNa eka prabhAtano 180 cakravartI bharatadeva Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hato madhura; bIjo hato madhyAhano vinamirAja ne namirAjamAM e phera dekhAyo. mAMDI mITa na maMDAya tevo ugra. mirAje AvIne subhadrAnI pAse Asana lIdhuM. jANe eka pUrNimAnI be bAju be sUrya AvIne beThA. nimarAje ATalI zIghratAthI potAne bolAvavAnuM kAraNa pUchyuM. subhadrAe atyaMta miSTa svare badhI vAta karI, ne rAjadUta tarapha AMgaLI cIMdhatAM kahyuM : 'bharatadeva ApaNI sImA pAse AvI gayA che. A emanA kUta ApaNane emanI pAse teDI javA AvyA che.' 'vAru, paNa bharata pote ja ahIM AvyA hota to ?' nimarAje lAgalo ja prazna karyo. enA moM para musaddIvaTa dekhAtI hatI. "e na AvyA to ApaNe jaIe, emAM zuM ?' subhadrAe kahyuM. 'emAM zuM ? subhadrA, tuM strI che. bharata pote na Avyo ne ApaNane bolAvyA enuM AMta2 rahasya huM jANI zakuM chuM. thoDA divasa para ja ApaNA sainikone enA sainikonI sAthe jhapAjhapI thaI hatI. moTA bhAI to bhagavAnanA mANasa che, paNa huM to kAna ne AMkha cAre tarapha pheravato rahuM chuM. bharata viSe meM je sAMbhaLyuM che, te ApaNA mATe sAruM nathI, enAthI to dUra rahevAmAM ja sAra che. huM jANuM chuM ke subhadrAne bharata 52 moha thayo che. bharatanI pAchaLa mohita thaIne bhaTakanArI hajAro strIone huM pichANuM chuM. strI to mAtra premane ja pekhanArI hoya che. premane vakhate e sattA, ruAba, vaibhava, mAnApamAna, e kaMI paNa vicAratI nathI. paNa zuM vinamirAja ! Ape paNa emAM saMmati ApI che ? vinamirAje mastaka halAvI hA kahI. tamane koIne zatru-mitranI pichANa nathI lAgatI ! bharatane ApaNA para jo prema hato, to e zA mATe maLavA na Avyo ? meM sAMbhaLyuM che, ke ene cakranuM gheluM lAgyuM che. eNe cakravartInuM biruda lIdhuM che. cakravartIno artha ApaNe mATe anarthakAraka che. cakravartI eTale rAjAono rAjA; eNe rAjAmAtrane vaza karavA joIe. to zuM sAme pagale jaIne tamAre AvA mahattvAkAMkSI bharatanI sattA svIkAravI che ? enA carakiMkara banI bAvA thaI javuM che ?' 'nA,' vinamirAje kahyuM. 'to rAjadUta ! A rahyuM vimAna. jAo, tamArA rAjA bharatane ahIM teDI lAvo. gaIgujarI bhUlI javA ne emanuM svAgata karavA mATe ame taiyAra chIe. game tema toya e amArA svAmIno putra che.' gharSaNa jAgyuM H 181 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjadUtane bIjuM kaMI bolavAnuM nahotuM; ene to mAtra mAhitI meLavavAnI hatI. ane eNe to ethI paNa vizeSa pagaluM bharyuM hatuM. eTale have e cUpacApa vimAnamAM ArUDha thayo ne vimAna bharatasenA tarapha pAchuM pharyuM. gayeluM vimAna thoDI vAramAM pAchuM pharyuM. paNa emAM bharatadeva ke rAjadUtane badale maMtrIrAja sumatisAgara besIne AvyA hatA. emaNe potAnA svAmIno saMdeza baMne bhAIone kahI saMbhaLAvyo : 'cakravartI rAjA bharatadeva cha khaMDa pRthvIne potAnA zAsana nIce lAvavA nIkaLyA che. e kahevarAve che ke bharatazAsanane svIkAro, pachI huM AvuM. mArAM ratnone tamArI sImAmAM trAsa veThavo paDyo che, eTale tamAre kSamAyAcanA mATe sarvaprathama amArI samakSa upasthita thavuM.' 'eTale zuM bharata amane paNa AMkha dekhADe che ? are, e nami--vinaminI tAkAtane pichANato nathI lAgato ! jenAthI vidyAdharoya thara thara dhrUje che, e nami--vinami bharatane namatuM toLaze ? ame jIvanamAM koInI lAcArI karI nathI, ne karIzuM paNa nahi !' namirAje kahyuM. 're ! A to ApaNo sago che ! emAM lAcArI kevI ?' vimirAje kahyuM. 'sAcuM che tamAruM kathana !' subhadrAdevIe vacce kahyuM. ene A vilaMba asahya thato jato hato. 'tamane baMnene bharatano moha vaLagyo lAge che. paNa yAda rAkho ke rAjakAjamAM sagapaNa badhAM bhulAI jAya che. je paLe tame enuM zAsana svIkAryuM tyArathI tame sevaka ne e sevya ! AMgaLI ApatAM poMco khozo ! maMtrIjI ! jaIne tamArA bharatane kahejo ke sagA tarIke Avo. e rIte Avazo to sanmAna pAmazo. ne sattAdhIzarUpe AvavuM hoya to zatru tarIke tamAro sakhta sAmano thaze.' maMtrIrAja pAchA pharyA. keTaleka vakhate eka tIra AvIne sImAmAM paDyuM emAM bharatadevano Adeza hato ke 'bharata-zAsanane satvara svIkAro, nahi to je dRDhatAthI munijano rAga-dveSane jIte che, e rIte ja huM tamane jItI laIza.' namirAja ne vinamirAje A paDakAra sAme yuddhanA paDaha bajAvyA. jotajotAmAM dhamasANa yuddha cAlu thaI gayuM. 182 * cakravartI bharatadeva Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 atIndriya baLa yamarAjaneya thakavI nAkhe evuM yuddha bAra bAra varSathI bharata ane mivinami vacce cAlI rahyuM che, chatAM na eno koI Aro che, na ovAro che. yuddha divase divase ugra-ati ugra banI rahyuM che. paNa yuddha jeTaluM ugra banI rahyuM che, eTalAM haiyAM kUNAM banI rahyAM che. ghaNI vAra ugra hiMsAmAMthI ahiMsA janme che. devI subhadrA to divasothI pUruM khAtI nathI, pUruM pItI nathI; Akho divasa bhagavAna vRSabhadhvajane bhajyA kare che, ane sahune sanmati maLe ema icchA karyA kare che. namirAja kahe che : 're ghelI chokarI ! A zuM laIne beThI cho ? yuddhamAM to hAtha halAvavAnuM kAma, paga calAvavAnuM kAma, jIbha UMcI-nIcI karavAnuM kAma, AMkhane tIkSNa-sutIkSNa rAkhavAnuM kAma; tyAre tuM to hAtha-paga halAvyA vagara, divaso sudhI mauna rAkhI, netra baMdha karIne A zuM karyA kare che ? AthI zatruno parAjaya thaze kharo ? tAre sAvadha rahevuM joIe; sarva paristhitithI vAkepha rahevuM joIe. kadAca ame bharatanI sAme khapI jaIe, to yuddhanI AgevAnI tAre levAnI che !' 'juga juga jIvo pitAjI ne kAkAjI ! saMsA2mAM nami-vinaminI joDIne khaMDita karanAra koI mADIjAyo hajI sudhI pAkyo nathI.' subhadrAe kahyuM. 'to zuM bharata hAraze ?" namirAje musaddIvaTathI prazna karyo. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema kema kahevAya ?' subhadrA spaSTa javAba na ApI zakI. strIhRdayanI mArdavatA pragaTa thaI gaI. jenA ghoDAne paNa potAno mAnyo enA aniSTamAM e kema rAce ? enAM kamaLapatra jevAM nayano anerA bhAvathI camakI UThyAM. 'to eno bIjo artha ema ke bharata na hAre to ame hArazuM, kAM ?" nA, nA. hAra-jIta mane gamatI nathI, vyartha che !" 'paNa ghelI chokarI ! yuddhamAM bemAMthI eka hAre ne eka jIte, ema ja bane ne ?" nA, huM to baMnene jitADavA mAguM chuM, jitADIne jivADavA mAguM chuM ! bharatadeva tamane jIte, tame ene jIto.' bhramita thaI gaI lAge che!" namirAje kahyuM. kAkAzrI, tame bhagavAnanA caraNa sevyA che, ne iMdriyonI zaktimAM zraddhA keLavI che, paNa iMdriyonI zakti jyAM thaMbhI jAya, tyAM eka atIndriya zakti jAge che, e tame bhagavAnanI pAse rahIne paNa jANyuM nathI ! huM AMkha, kAna, hAtha, paga-mAtra e iMdriyonI zaktimAM ja vizvAsa rAkhanAra bhagavAna RSabhadevanA anugAmIono vinAza jouM chuM. Ave TANe jo koI kAma Ave to te mAtra atIndriya zakti ja ! ne e zaktinI sAdhanA mATe huM beThI chuM !" ethI zuM thaze?" 'tamAro deha nahi, paNa e dehanI aMdara sUtelo AtmA jAgrata thaze. tamArA AtmAne jAgrata karavA mATe aMtaranI bhAvanAne, atIndriya zaktine AvAhana ApyA sivAya bIjo koI mArga nathI. e atIndriya zaktithI tamArA ane tamArA pratispardhInA AtmAne jAgrata karIza, enI mohanidrA uDADIza, pRthvInA kaTakA pAchaLa AtmAnA TukaDA karavA taiyAra thayelA tamArA manane vArIza. mana samakyuM eTale tame samajyA ja cho ! tananI laDAI bhayaMkara nathI, mananI laDAI ja bhayaMkara hoya che.' 'bhadra ! zastra pakaDavAnI veLAe A kevI citravicitra vAto ! subhadrA ! tuM dIvAnI banI gaI lAge che !" 'AvAM kAma dIvAnA banyA vinA nathI thatAM, pitAjI !" 184 cakravartI bharatadeva, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namirAja tucchakArathI hasI rahyA. emaNe kahyuM : "pahelAM strI ne puruSa ekasAthe khabhekhabho milAvI medAnamAM khaDAM thatAM. baMne sarakhI zaktithI yuddhamAM, vinodamAM, vihAramAM, zikAramAM bhAga letAM. paNa hamaNAM hamaNAM joyuM che ke, strIo kamajora ne lAgaNIveDAvALI banatI jAya che. have peTanI dIkarIno paNa bharoso na rAkhI zakAya, evo vakhata AvI rahyo che !' "avazya. kAraNa ke tamArI puruSasRSTimAM spardhA jAgI che, bheda jAgyo che, svArtha moTo banyo che. IrSyA tamArI cirasaMginI banI che. strInI sRSTimAM prema che, AtmA che, abheda che. puruSa dhIre dhIre potAnI mahattvAkAMkSAnuM kendra pote banato cAlyo che. e potAnI mahattvAkAMkSA mATe saMhAra, kac, yuddha ane game tevA bhayaMkara vinAzathI paNa pAcho haThavA taiyAra nathI. strInI mahattvAkAMkSA premanI che, abhedanI che. enuM kendra prema che. e premavRkSane vIMTAnArI velI che,' subhadrA saheja AvezamAM AvI gaI hatI. eTalAmAM vinamirAje praveza karyo. emanA mukha para asAmaMjasya hatuM. emaNe kahyuM : "have to bharata pote yuddhamAM Ave che. kadAca e enuM cakraratna vApare !" e cakraratna vApare to ApaNuM vidyAcakra kyAM dUra che ? emAM bhIti kevI ? eno ne ApaNo vinAza sAthe sAthe; enuM ke ApaNuM eka mANasa jIvatuM nahi rahe, pachI nirAMta thaze : na dekhavuM na dAjhavuM. cAlo, jaladI medAna para jaI pahoMcIe. pahelo mAre e kadI na hAre.' namirAjanA zabdomAM Avela hato. nami ne vinami utAvaLA utAvaLA raNamedAna tarapha cAlyA gayA. subhadrAne chellA samAcAre vyAkuLa karI nAkhI. e pharIthI atIndriya zaktinI sAdhanAmAM besI gaI ! khuda bharatadeva yuddhanA medAna para hAjara thayA. namirAja ne vinamirAja paNa medAne paDyA. eka tarapha cakraratna sajja thaI rahyuM. bIjI tarapha vighAcakra taiyAra karavAmAM AvyuM. badhe motanA paDachAyA patharAI rahyA, hAhAkAra pravartI gayo. A vakhate prajAe pokAra pADyo : "are ! A rAjAone zuM sUkyuM che? atIndriya baLa 185 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajAnuM bhaluM karI zake te rAjA - pachI e bharata hoya ke nami-vinami hoya ! vRkSanI garaja chAyA mATe, DhAlanI garaja rakSaNa mATe. jo e vastuthI ja chAyA TaLatI hoya ne rakSaNa vegaLuM jatuM hoya to e zA kAmano ? are AthI to veranI vela vavAya che ke dveSa, IrSyA ne asUyAnAM pretapizAco chUTA mukAya che. yuddha to kAle zamI jaze, paNa eTalAmAM mAnavI hato na hato thaI jaze ! kAle rAjAonuM ne emanA garvanuM nAmonizAna nahIM rahe, rahI jaze pelA dveSa, IrSA, moha, matsaranA ghUmatA pretapizAco-lohI pItAM ne pivarAvatAM, ananta kALa sudhI, peDhI dara peDhI !" badhe e pokAra paDyo : "yuddha baMdha karo ! vRSabhadhvajanA anugAmIomAM A vera na zobhe, nAnA-moTAnA jhaghaDA na dIpe ! bhalA thaIne tamArA rAjapada mATe yuddha notarazo mA notarIne prajAne kharAba karazo mA ! kharAba patine strI kAM to nabhAvI le che, kAM to sudhArI le che ! ame game tevA rAjAne nabhAvI laIzuM, paNa vidhvaMsa veranAruM A yuddha thobhAvo." bIjI tarapha A yuddhano lAbha vidyAdharoe levA mAMDyo. teoe mAnavastrIonAM haraNa karavA mAMDyAM, navA navA upadravo khaDA karavA mAMDyA. emane lAMbA vakhatanI aMtaranI dAjha vALavAnI A taka sahejamAM hAtha lAgI gaI hatI ! vinamirAje eka vAra ekAMta joI kahyuM : bhAI ! A yuddha to mANasano sukha-vaibhavamAtra khAI jAya che. je thAya te. paNa bharatane ApaNe sasto nahIM choDIe." 'na emAM enuM kalyANa haze, na ApaNuM!' 'tamArI vAto thAkelAnI che. tamArA para subhadrAnI atIndriya zakti to kAma nathI karI rahI ne ? nirarthaka thatA A saMhArano saMtApa to mane paNa che, paNa ApaNe zAnta thaI jaIe to ApaNuM nAka jAya, tenuM zuM?' A rIte nAka jALavavA jaIzuM, to prajA ApaNA nAkanA nokane TALaze. prajA badhI kaMTALI che. saMhAraka cakronI vAtothI sau vyAkuLa banyAM che. teo game tevA rAjAne nabhAvI levA taiyAra che, paNa A saMhAra calAvI levA mAgatA 186 cakravartI bharatadeva Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. janamata evo che, ke A rAjapATa badhuM Akhare to bhagavAna vRSabhadhvajanI sevAnuM phaLa che. e phaLane enA putrane caraNe dharatAM vaLI zarama kevI ?' vinamie spaSTa rIte vAta kahI. prajAnI vAta prajA jANe. e kadAca navo svAmI svIkArI le, paNa zuM ApaNe bIjo svAmI svIkArI levo ?' namirAje prazna karyo. nA." to zuM karavuM ? bharatane ApaNI saMpattinI bhUkha nathI; ene to ApaNuM svamAna joIe che, ApaNe svatva joIe che. enI AkAMkSA to nAgane mAthethI maNi kheMcI levAnI che !' namirAje tiraskAramAM kahyuM. vIra puruSo svamAna to koI kALe paNa na vece. hA, potAnA svamAnathI saMsArane hAni pahoMcatI hoya to svayaM dUra khasIne UbhA rahe kharA!' vinamie spaSTa karyuM. khasIne dUra UbhA rahe eTale ?' 'ApaNe bhagavAna vRSabhadhvajanA caraNanI sevAmAM pahoMcI jaIe. pachI na ApaNe navo svAmI karavo paDaze, na ApaNuM svamAna haNAze. pachI prajA prajAnuM phoDI leze.' namirAjane potAnA bhAInA A nirNayathI eka vAra to dhakko lAgyo, paNa eNeya RSabhadevanAM pAsAM sevyAM hatAM. saMpattinA tRNavatuM tyAganuM khAnadAnI lohI enI nasenasamAM vahetuM hatuM. prajAnuM A rIte bhaluM thatuM hoya to bhale thAya. namirAje thoDI vAre vicAromAMthI jAgrata thatAM kahyuM : "ApaNe to rAjano tyAga karIe, paNa subhadrAnuM zuM karIzuM ?" himavAna parvata para bhAratanA keTalAka sainikoe subhadrAne nIrakhelI, tyArathI teo tenAM vakhANa karatAM thAkatA nathI. ApaNA rAjamAM pahelAM pArevAnA vepArI tarIke ne pachI rAjadUta tarIke ne pachI maMtrIrUpe-A badhA bahuvidha veza dharIne AvanAra maMtrIrAja sumatisAgare ahIMthI tyAM jaIne enA viSe vAta karI che, tyArathI sainiko aDadhA aDadhA thaI gayA che. teo paNa yuddha thaMbhAvavAno Agraha karI rahyA che. kahe che ke, cakravartIne cauda ratna joIe. emAM tera ratno to maLyAM che, paNa hajI caudamA strIratnanI khAmI che. teo subhadrAne strIratna atIndriya baLa 187 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarIke oLakhe che. bhAI ! mane zraddhA che ke subhadrA ApaNA sahunuM bhadra karanAra nIvaDaze. 'raNakSetramAMthI bhAganAranuM kyAreya bhadra thatuM nathI !' 'A bhAgavAnuM nathI, A to janakalyANa arthe tyAga karavAno che. jojo to kharA, bharatanA ahaMkArane loko kevo niMde che, ne ApaNA tyAgane kevo vakhANe che !" baMne bhAI lAMbo samaya vArtAlApa ne vicAraNA karatA rahyA. eka vAra nagaracarcA paNa karI AvyA. bAra bAra varSanA yuddhe sarjelo vinAza emaNe sagI najare nihALyo, Thera Thera jAgelAM kalpAMto sAMbhaLyAM. 'bhAI ! bhagavAnanI caraNasevAthI paNa zuM ApaNAmAM sarvasva tyAganI zakti nathI pragaTI ? bhagavAnano rAjA tarIkeno saMparka bharatane maLyo che, to e rAjapada UjaLuM karI batAve ! yogI tarIkeno saMparka ApaNane maLyo che, to ApaNe yogI tarIkenA e mahAna saMparkane UjaLo karI batAvIe ! A trAsa have mArAthI najare joyo jato nathI ! huM to bhAI, A cAlyo !' to mAre A rAjapATane zuM karavuM che ? are ! jAo, sulehano dUta mokalo.' bharatanI senAmAM paNa AvA ja prakAranI vicAraNA cAlatI hatI. aMtaranA tAranI khUbI aura che. jevA tAra nami-vinamine tyAM raNajhaNatA hatA, tevA ja tAra bharatadevanI senAmAM guMjatA hatA. dilabhara dila te AnuM nAma ! sahu chaDecoka kahetA ke dayA, dAna ne daivatanA pracAra mATe bharatazAsanano yatna che, ne evuM zAsana to ahIM pravarte che, pachI yuddha zA mATe ? suleha kAM nahi ? ajaba prakAranuM A yuddha banI rahyuM : manamAM prema ne bahArathI prahAra ! bharatadeva ne senApati suSeNanA lakSa para A vicArapravAho AvyA. emAM ajaba suMdarI subhadrAnI vAte vAtAvaraNane vadhu raNajhaNatuM karyuM. cakravartI yuddha thobhavavAnI AjJA ApavAnI taiyArImAM hatA, evAmAM svayaM nami-vinami taraphathI sulehano dUta AvyAnA khabara maLyA. dUte to hajI pUro praveza paNa nahoto karyo, tyAM sahue kUdI kUdIne enuM svAgata karyuM. jANe 188 * cakravartI bharatadeva Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulehanI rAhamAM ja A yuddharUpI nATaka khelAI rahyuM hatuM ! yuddhanAM raNaziMgAM thoDI vAramAM vAgatAM ThaMDA paDI gayAM. ane sulehanI zaraNAIo mIThA AlApa levA lAgI. gaganavallabhapuranuM rAjamaMDaLa bharatadevanI bheTe nIkaLyuM hatuM. bharatadevane A vartamAna maLyA eTale emaNe harSAvezamAM kahyuM : "sukhethI padhAre nami-vinami ! huM emane moMmAgyuM ApavA taiyAra chuM !' thoDI vAramAM to nagaranA dhArabhAgamAMthI namirAja ne vinamirAja rAjamaMDaLa sAthe AvatA dRSTie caDyA. paNa sahune eka apUrva Azcarya jovA maLyuM : vikhyAta rAjavI, khecaranA svAmI, cakravartIne paNa IrSA thAya eTalI saMpattinA mAlika, vIra, dhIra evA namirAje ne vinamirAje atyAre sAva sAdo veza paheryo hato. sahue mAnyuM ke suleha mAgavA janAra rAjavIone Avo ja pozAka zobhe ! bharatadeva sAme AvyA, doDIne bheTyA. bAra bAra varSathI goraMbho jamAvIne paDelA veranAM vAdaLo jANe eka paLamAM sAva nItarI gayAM. badhAe sAthe besIne bALapaNanI jUnI vAto khUba khUba saMbhArI. saMbhAratAM saMbhAratAM ekabIjAnI AMkhomAM AMsu UbharAI AvyAM. sahune thayuM ke ApaNe moTA thayA e ja khoTuM thayuM athavA khoTuM karavA ja moTA thayA ! pharI eka vAra ayodhyAnA sarayUtaTe ramatAM nirdoSa bALako banI zakIe to kevuM sAruM ! sAco prema bALapaNane jhaMkhe che. - bharatadeve pharIvAra UbhA thaIne bheTI paDatAM kahyuM: "namirAja, vinamirAja ! tame to pitAjIno Adarza UjaLo karI batAvyo; veranAM vAdaLonA ghaTATopane svAbhAvika saraLatAthI vikherI nAkhyo. nahi to bAra varSa to vItyAM, ane na jANe hajI bIjAM keTalAM varSa vItI jAta ! veranI velI na jANe keTalAM UMDAM mULa ropata, na jANe keTalA batrIsAno bhoga leta ! vaLI loka kaheta ke juo, eka bApanA beTA, eka gurunA celA, svArtha mATe kevI bhUMDI rIte bAkhaDe che !' 'bharatadeva ! AmAM amAre ke tamAre - ekee abhimAna levA jevuM nathI. ApaNe baMne bhIMta bhUlyA. catura haMmezAM, potAnI ja caturAInI khADamAM paDe che ! ApaNe e khADamAM paDyA ! bhagavAnanA kSamAdharmanA Adarzane A yuddhathI ApaNe atIndriya baLa 189 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMnee kalaMkita karyo. bhagavAnanA zreSTha putra tarIke tamane na zobhe tevuM AcaraNa tame karyuM; bhagavAnanA aMtevAsIo tarIke amane na zobhe tevuM kArya ame karyuM !" 'enuM prAyazcitta ?' 'prAyazcitta to karavuM ja paDaze, paNa tamAre nahi. tame to cha khaMDa pRthvI jItI che ane hajI tyAM vyavasthA sthApavAnI che, prabhunuM zAsana pravartAvavAnuM che. je sUtrathI avicchinna hAra gUMthAyo hoya, e hAramAMthI be-cAra phUla bhale kharI jAya, paNa e sUtrane to surakSita ja rAkhavuM joIe. amArA rAja sahita samasta pRthvInuM rAja tame rakSo ne bhogavo ! tamAruM ne amAruM - ApaNa sarvanuM -- prAyazcitta karavA ame sarva kaMI tyAgIne bhagavAna vRSabhadhvajane caraNe jaIe chIe, jaIne prAyazcitta mAgIe chIe !' "sarva kaMI tyAgIne ? to pachI A yuddha zA kAje ?' 'saMsAramAM ati thAya che, te alpa mATe ja thAya che. ApaNe khUba moTo dveSa jagAvyo, have eTalo ja moTo prema pragaTa karIe. e sivAya prAyazcitta pUruM nahi thAya. e vinA ApaNI durbhAvanAothI dUSita vAyumaMDaLa surabhita nahi thAya.' 'huM paNa e mATe taiyAra chuM. Apa AjJA karo !' 'AjJA mAtra eka : mArI eka prema-bheTa svIkAro !' 'avazya, je AjJA karo te svIkAruM. mane mArA vartananI lajjA Ave che. konI sAme huM yuddha karavA pravRtta thayo ? A to eka haste bIjA hasta sAthe laDavA jevuM thayuM ! mUrkhatAnI te kevI parisImA !' 'ati zoca ka2vAnI AvazyakatA nathI. jeno aMta sAro enuM badhuM sAruM. A yuddha na AvyuM hota to ATalo premabhAva paNa na jAgata. premabhAvanI pratimArUpa amArI putrI subhadrA ApanA tarapha prItivALI banI che. vaibhavamAM e lakSmIno avatAra che, sadguNamAM e sarasvatIno namUno che. ene Apa svIkAro ! yuddhamAM A prakAranI suleha amArI svabhAvagata vastu nathI. ATalI namratA ame koI vAra anubhavI nathI ke dAkhavI nathI. paNa amArI e premamUrti putrIe Aje azakyane zakya karyuM che. yuddhanA prAraMbhathI zastra hAthamAM pakaDavAne 190 * cakravartI bharatadeva Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badale e yuddha-zAMtinI sAdhanA laIne beThI che. eNe kahyuM hatuM ke iMdriyabaLa nakAmuM che, huM to evA atIndriya baLane prApta karavA mAguM chuM, je zatrune mitra banAve.' 'meM e ratnanI khUba khyAti sAMbhaLI che. mArI senA to eka avAje e mATe taiyAra che. teo kahetA hatA ke subhadrAdevInuM baLa-sAmarthya apUrva che. namirAja-vinamirAja karatAM paNa ene pahoMcavuM muzkela che. e to jema havA taNakhalAne uDADIne dUra pheMkI de tema sAmAnya senAne pheMkI de evI che. eTale ApanI AvI amUlya prema-bheTa huM na svIkAruM to kadAca mArI senA paNa mane na svIkAre. ApanI A sarvottama bheTa prApta thavA badala huM mArI jAtane dhanya mAnuM chuM.' namirAje pAchaLa najara pheravI to dUrathI subhadrAdevI maMda maMda gatie cAlI AvatI hatI...jANe uSA pRthvI para ramavA AvI rahI hatI. hatotsAhI vAtAvaraNamAM A ramaNIratna prakAzanAM kiraNa pragaTAvyAM. hajAro netro e rUparAzine nIrakhI rahyAM. re, AvuM rUpa to najara bharIne kyAreya nIrakhyuM nathI. pRthvInAM phUla ATalAM suMdara kadI joyAM nathI-A to devapuSpa ! bharatadevanAM netromAM prathama dRSTie ja e rUpamAdhurI vasI gaI. vinamirAje potAnI putrIno hAtha bharatadevanA hAthamAM soMpatAM kahyuM : "bharatadeva ! AjanI AnaMdaghaDInuM zreya mArI putrIne ja ghaTe che. eNe ja A talavAro myAna karAvI che, ane saMhAra thaMbhAvyo che. ApaNuM yuddha zarU thayuM tyArathI eNe khAvuMpIvuM sAva alpa karI nAkhyuM hatuM. e to Akho divasa zAntinuM ja ciMtana karyA karatI hatI. eno svIkAra karo !' 'huM e devInA suMdara dehamAM mArI vijayazrI sAkAra thayelI nihALuM chuM. dUra rahyuM jeNe icchita sAdhI dIdhuM. e samIpa rahIne zuM zuM sAdhya nahi kare ? huM mana, vacana ne kAyAthI eno svIkAra karuM chuM . jala-mIna jevI amArI prIti * digambara AsnAyamAM subhadrAdevI namirAjanI bahena che; ane bharatadevanI mAtuladuhitA - mAmAnI dIkarI che. dakSiNamAM mAmAnI dIkarI para bhANejano pahelo haka hoya che. atIndriya baLa 191 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hajo,* bharatadeve subhadrAdevIno svIkAra karatAM kahyuM, ne umeryuM, "mArI eka icchA che. Apa baMne pAchA vaLo, ane ApanuM rAjya Apa ja zobhAvo.' bharatadeva ! e have azakya che. ame daDha nizcaya karIne ja AvyA chIe." "kamma zUrA so dhamma zUrA ! ApanI vIratAne anekazaH vaMdana che. jagatane jItanAra jaganjatA karatAM jagatanA sAmAnya bhogono paNa tyAga karanAra vadhu vira che. Apa jAo cho, to bhale jAo. paNa ApanA putro e siMhAsana zobhAve eTalI mArI vinatino svIkAra karatA jAo. bharata emano zirachatra banI raheze, e rIte prAyazcitta karyAno saMtoSa anubhavaze. 'tathAstu !' namirAje ne vinamirAje cakravartInI icchAno svIkAra karatAM A be mahAvIronA tyAgane sahu abhinaMdI rahyA. - bharatadeve aMjali racI emane praNAma karatAM kahyuM : "kharekhara ! bhAratane tame parAjita karyo. huM jItI jItIne hArI gayo. huM sarva koInI samakSa mArI hAra kabUla karuM chuM. saMsAramAM je tyAge che, te ja moTo che - na ke je bhogave che te !' 192 cakravartI bharatadeva Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 caudamuM ratna yuddhanAM zoNitabhInAM raMgachAMTaNAne sthAne have lagnanAM kaMkukesaranAM chAMTaNAM thavA lAgyAM. yuddhanAM vAjiMtro takasAdhu rAjapuruSonI jema vakhata joIne potAno AlApa badalI beThAM. e lagnanI sUrAvali racavA lAgyAM. samarabhUminA sainiko paNa 'mAro mAro'nA uccArane badale 'jayajaya'nA svaroccAra karavA lAgyA. lohItarasI bhUmi para ekAeka premanAM ne baMdhutvanAM taru pAMgaravA lAgyAM. bhUmikA to taiyAra ja hatI. sahu bhagavAna RSabhadevanA ja anuyAyIo hatA. eka dharmanA upAsakomAM verabhAva kevA ? e to eka hatA ne eka banI rahyA. janavAda kahevA lAgyo ke lAkaDIe mAryAM jaLa kadI judAM paDyAM che ke Aje paDaze ? mahArAja bharatadeva ne devI subhadrAnI joDI jugate joDAI hatI. meghane jANe vIjaLI maLI hatI. zaMkarane jANe pArvatI bheTI hatI, zoryane jANe zakti varI hatI. bharatasenAnA sainikonA harSano pAra nahoto. sahu e vAtamAM zraddhA dharI rahyA hatA ke A yuddhano vijaya koI atadriya zaktine AdhIna hato. bAhya dekhAva bhale nami-vinami namyAno hoya, paNa e namAvanAruM baLa bharatadevanI senAnA zastronuM nahotuM, emAM koI adRzya baLa kAma karI gayuM hatuM ne eNe mAtra rAjapalaTo ja nahi, hRdayapalaTo paNa sAdhya karyo hato. kharo vijaya te AnuM nAma, jemAM mANasa mANasa bane ! Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhadrAdevInA rUpasauMdaryane jotAM teo tRpta thatA ja nahi. emAM paNa bharatadevanuM sAMnidhya maLatAM e rUpa rasAyananI jema camakI rahyuM hatuM jANe suvarNa ne pAradano aciMtya zaktivaMta saMyoga thayo hato. teo potAnA svAmI ane svAminIne jotAM palakano paNa vyavacheda sahana karI zakatA nahotA. bemAM vadhu suMdara koNa, bemAM koNa konAthI caDhe, bemAM koNa vadhu phAvyuM vagere prazno sahu svayaM carcI rahyA hatA ne svayaM samAdhAna karI rahyA hatA. je rAtre bharatadevanAM subhadrAdevI sAthe lagna thayAM, e rAtrinA prabhAte namirAja ane vinamirAja rAjya chAMDIne tapasvInA vezamAM araNya bhaNI cAlyA gayA. aSADanAM pahelAM vAdaLonI jema emaNe khUba ghaTATopa jamAvyo, pRthvI para pralayaMkara paristhiti pragaTAvI, e varasyA paNa khUba ne varasIne jANe vidAya laI gayA. pRthvI AkhI sadbhAvanAnAM hariyALAM taraNAMothI zobhI rahI. savRttibharI mAnavadhenuo e taraNAM carI rahI. : 'suMdarI ! nakhirAja ne vinamirAjanA tyAganI sugaMdhathI AkhI dharitrI kevI mahekI rahI che ! manane ema lAgyA ja kare che, ke koInA tyAga para ApaNe ApaNo vaibhava khaDo karIe chIe.' bharatadeve Atmanimajjana karatAM kahyuM. subhadrAdevIno kamala2ja jevo sugaMdhI zvAsa emanA mukhane sparzI rahyo. dharatIno to e dharma ja che : ekanI vedanAmAM anyano janma; ekanA duHkhamAM anyanuM sukha ! ane to ja pRthvI ATalI suMdara rahe che. paMkajane janmAvavA dharatIne koIne dIThe paNa na game tevA paMkasvarUpa banavuM ja paDe che ne !' ATaluM kahetAM subhadrAdevI AgaLa vadhyAM, ne emanA sauMdaryanI jhAMya bharatadevane ajavALI rahI. 'suMdarI ! saMsAramAM koInuM baLa mane parAjita karI zakyuM nathI, paNa koInA tyAga pAse mAro svayaM parAjaya thaI jAya che. Aja huM mAro parAjaya joI rahyo chuM. kevA mahAna pitAno huM putra ! paNa kevI mahAkAya ajagara jevI mArI bhogakSudhA !' bharatadeva sukhanI A kSaNomAM AtmagarhAmAM UtarI paDyA. rAjAnA ane yogInA dharma judA judA hoya che. rAjA jo kaThora thaI daMDanIti na pravartAve, ekasUtre pRthvIne zAsita na kare, to e rAjA tarIke nirarthaka Thare ! yogIne sUtra badhAM chedI nAkhavAnAM, rAjAne sUtra badhAM sAMdhelA rAkhavAnAM.' 194 * cakravartI bharatadeva Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhadrAdevI lagnanA prAraMbhika divasomAM bharatadevane Ama nirutsAha thatA joI uttejana ApavA prayatna karI rahI. pitAjInuM sUtra che ke rAjA te yogI, yogI te rAjA ! saMsAra Akho jItI Ave, paNa pote na jitAvo joIe. saMsAra Akho ghera laI Ave, chatAM pote to niHspRhano niHspRha rahe ! vaibhava saghaLo pAse hoya, paNa pote vaibhavathI vegaLo rahe, e ja rAjA ! vaibhavI rAjA eTale vADa cIbhaDAM gaLe evuM; sarpiNI potAnAM saMtAna khAya evuM : evo rAjA narakezvarI !' svAmInAtha, raNamAM jaI koI vanamAM javAnI vAta kare, lagnanA mAhyarAmAM besI koI brahmacaryanI vAta kare evI tamArI A vAto che ! vakhatanAM vAjAM vakhate zobhe. thoDo samaya vItI javA do, keza zveta thavA do, nayano jhaMkhAvAM do, pachI A tattvajJAna carcIzuM. cAlo, gaMgAnA jaLapravAho ApaNane AmaMtrI rahyA che. mArI sakhIo tyAM utsukatAthI ApanI rAha joI rahI che. cAlo vihA2e !' hemanI dIvI jevo potAno hAtha cakravartInA kaMThamAM AropatAM subhadrAdevIe kahyuM. 'vIrarasanA tapta AkAzamAM sauMdaryarasanI bharI vAdaLI samI tuM, mane mArA AtmA jevI priya bhAse che, subhadre ! kintu...' kintu ne bindu ! saMzayamAtra nivArI nAkho A snehasaritAne tIre ! 'kintu'nuM ahIM kAma nathI. cAlo, Aje gaMgAnA vihAre UpaDIe. gaMgAdevI nAmanI mArI sakhI gaMgAtaTanI svAminI che. e gaMgAnAM nIlavarNAM jaLa samI suMdara che. ene maLavA jaIzuM. e tamArA guNonI pUjaka che.' subhadrAdevIe bharatadevano hAtha grahyo. uSA jANe sahasrarazmi sUryane kheMcI rahI. bharatadeva enI sAthe cAlyA. thoDuMeka cAlIne vaLI kaMIka yAda AvatuM hoya tema e UbhA rahyA. aMtaramAM oLaghoLa thaI rahelI A strI, svAmInI AvI zItalatA joI akaLAI UThI. enA manamAM ochuM AvI rahyuM. bharatadeva jANe kaMI yAda karatA hoya tema bolyA : suMdarI ! tAruM kamanIya sauMdarya mane kartavyabhraSTa karI rahyuM che. bhramarane kamaLapuSpanI keda atyArathI ja maLI ke zuM ? siMdhu ne gaMgAnA zeSa nikUTo sAdhavA javAnuM to haju bAkI che. e mATe zIghrAtizIghra senApati ane maMtrIne maLavuM Avazyaka che. " 'zIghrAtizIghra ?" subhadrAdevI bharatadevanA zabdone be dAMta vacce cAvI caudamuM ratna 195 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahI. pachI eNe dhIrethI kahyuM: "khaganA khelADIne premanA khela zIkhavAnA hajI bAkI lAge che ! zALAmAM praveza karato navo vidyArthI jema chaTakI javAnAM bahAnAM zodhe, ema cakravartI paNa bahAnAM zodhI rahyA che ke zuM?" suMdarI jarA lADamAM ne kaTAkSamAM bolI; ane jema nakSatramALA rasarAja caMdrane anusare tema mUMgI mUMgI temane anusarI rahI. cakravartI potAnI senAmAM AvyA. sadA ekAkI rahetA svAmIne Aje sajoDe joI AkhI senAno AMnada UbharAI rahyo. AMkhonAM jANe toraNa baMdhAyAM. aMtaranAM jANe amI chaMTAyAM. senApati ane maMtrIrAja AgaLa AvIne namI rahyA. have siMdhu ane gaMgAnA zeSa pradezo jItavA ApaNe zIdhrAtizIdhra nIkaLavuM rahyuM. bharatadeve teone uddezI kahyuM. svAmI nizcita rahe. ApanI anujJAnI ja rAha che. senApati jayakumAra prasthAna mATe sajja che !" maMtrIrAje kahyuM. 'senApati navA che !" svAmI ! sUrya dUra rahyuM rahyuM paNa dezadezAMtaramAM potAno pratApa prasAre che. ApanA pratApathI e dezoe ApanI saranazInI svIkArI che. A to phakta rItanuM rAyatuM che; zAsana pracAra mATe ja javAnuM che,' senApati suSeNe kahyuM. "dhanya maMtrIrAja ! dhanya senApati ! tamane ratna kahyA che, te tame sAcesAca ratna ja cho, svAmIno bhAra svayaM vaho cho; sevakapadane caritArtha karo cho !" mahAdevI subhadrAe vacce prazasti racatAM kahyuM. 'Aja amArA AnaMdano pAra nathI, amArA utsAhane sImA nathI. svAminI ! tera tera ratno upasthita hovA chatAM, eka strIratna vinA cakravartInuM zAsana sadA UNuM UNuM lAgatuM hatuM-aneka tArako hovA chatAM, caMdrarekha vagara Abha nisteja lAge tema. strIratna mATe amArI aMtaranI jhaMkhanA hatI. Aja Ape e pUrI pADI ! pakhaMDanI vijayayAtrAmAM ame sahue to ghara jevo AMnada mANyo che. paNa svAmInI hasatI mukhamudrAnI nIce aMtaramAM sadAkALa glAninuM vAdaLa rahyA karyuM che. e vAdaLa have Apa vikherI nAkhazo, evI amane AzA che. maMtrIrAje kahyuM. 196 cakravartI bharatadeva Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhadrAdevInA pUrNa kamaLa jevA mukha para lajjAnI lAlI UbharAI AvI- jANe kaMkAvaTImAMthI kesara DhoLAyuM. "svAmI ! AzIrvAda Apo, eTale prayANa karuM, senApati jayakumAre AjJA mAgI. e pravAsane yogya pozAkamAM nakhazikha sajja thaIne AvyA hatA. tamArI svAminInI AjJA maLI cUkI che. sukhe jAo, saphaLa thaIne Avo, subhadrAdevIe AgaLa AvIne kahyuM. svAminI tarIkenI sattAno eNe pahelavahelo prayoga karyo. bharatadeve paNa AziSavacana uccAryA. navA senApati jayakumAra jayajaya dhvanine jhIlatA vidAya thayA. bharatadevane laIne devI subhadrA paNa gaMgA tarapha vaLyAM. gaMgAvihAranI taiyArIo saMpUrNa hatI. gaMgAnAM UMDAM jaLa ghUmarIo khAtAM cAlyAM jatAM hatAM. koI navayauvanAnI suMdara bhrakuTI jevo caMdra emAM paDachAyA pADato hato. snAna karIne hAthIo hamaNAM ja pAchA pharyA hatA. emanAM madajaLathI gaMgAjaLa vadhu sugaMdhita banyAM hatAM. taTa para eka moTI camanaukA vidhavidha prakAranA zaNagAra sAthe taiyAra hatI. sAhelIonuM eka vRMda A daMpatIne rasavihAra mANavAnI preraNA ApavA tyAM upasthita hatuM. pratyekane potAnI naukA hatI. pratyeka naukAno puSpazaNagAra bhinna bhinna hato. pratyeka naukAvihAriNIno veza paNa nautama hato. devI ane devanA bIjA svarUpa jevAM, iMdra ane zacinI joDI jevAM bharatadeva ne subhadrAdevI gaMgAtaTe AvI pahoMcyAM. suMdarIvRMde baMnene vadhAvyAM; kaMI kaMI uttejaka kaTAkSo karyA. pachI badhA potapotAnI nokAmAM kUdI paDyAM. cakravartI daMpatI paNa potAnI naukA para ArUDha thayAM ! gaMgA nadI parvatatanayA kahevAtI, A badhI yauvanAo paNa parvataputrIo hatI. aneka tAraliyAthI bharelI lIlI-hariyALI raMganI sADI oDhI e nadI ghaDImAM ghUMghaTamAM moM chupAvatI, ghaDImAM bhAlamAM caMdraTIlaDIvALuM moM khulluM karatI vahI jatI hatI. A suMdarIvRMda paNa unmatta sauMdaryanI bahAra prasArI rahyuM hatuM. devIsubhadrAnuM rUpa sahu koIne jhAMkhA pADatuM hatuM. enuM eka eka aMga sauMdaryamUcha jagADe tevuM ke puruSanA puruSatvano mada utArI nAMkhe tevuM hatuM! caudamuM ratna 197 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa suMdarIno sAhyabo hajIya zAMta hato. amRtano kaToro hAthamAM laIne e jANe mUDha banyo hato ! koI anerI mUMjhavaNamAM hAtha hoTha sudhI pahoMcI zakatA nahotA. pAse pAse chatAM na jANe keTakeTaluM vizALa aMtara ! bharatadevanAM viSAdabharyA netro hajI AkAzanA caMdra upara, jaLamAM ramatA tAraliyA para, taTa paranAM vRkSo para sthira thaI rahyAM hatAM. e hajI DAhI DAhI vAto karI rahyA hatA. emanA koI paNa aMgamAM caMcaLatA pragaTelI dRSTigocara thatI nahotI ! sauMdaryabharI nArInI puruSa sAmenI e spaSTa hAra hatI. re suMdarI ! vyartha che AvA pASANahRdayI puruSa samakSa A tAro sauMdaryano jhabUkadIvaDo lAvavo ! strInA bharyA sauMdaryamAM kudarate e zakti saMcita karI che, ke puruSa vagara zastra hAra kabUla karI le ! jo potAnA rUpamAM sAmarthya hoya to puruSanI dena che, ke mukhacaMdra sivAya bIjA caMdranI suMdaratA e nihALe ! are, jo sauMdaryamAM sAra hoya to puruSatva dharAvanAra koI paNa puruSa tArA ke vRkSane jovA karatAM suMdarInA nayanatArAne ane enA manorama rIte UchaLatA vakSasthaLane ja TIkITIkIne joI rahe ! e jovAmAM ja jIvanane dhanya lekhe ! re subhadra ! bhale tAruM sauMdarya jagavikhyAta hoya, bhale tuM jagajjatA suMdarI ho, paNa ahIM tArI hAra spaSTa che! sakhIo manomana vimarza karI rahI; vaLI paraspara saMketa karatI vArtAlApa karI rahI : "are ! sAMbhaLyuM che ke A cakravartI jema tIra calAvavAmAM kuzaLa che, tema nayananAM tIra paNa kuzaLatAthI calAve che. enA sainyamAM na jANe keTalIya suMdarIo kevaLa enA ja nAma pAchaLa dIvAnI banIne beThelI che! premanA prasaMgamAM strIne mAninI joI che, dhRSTa paNa joI che, Asakta puruSa pAse potAnI caraNopAsanA karAvatI paNa nIrakhI che, paNa puruSane Avo mAnI ne dhRSTa to Aje ja jANyo !" eka caturAe mananI vAta karI. "pRSTa nahi paNa zaramALa haze. re devI subhadrAnA sauMdarya pAse to pASANa ja sthira ne sthitaprajJa rahI zake ! cAlo, haMsa ne haMsIne ekalA mUkIe. kadAca ekAMtamAM emanI vAcA UghaDe ne pAMkho prasare !" sarakhI sAhelIoe nirNaya karyo. 'ucita ja che. cAlo, Ajano dharma-palAyanam" ane Ama kahetI 1984 cakravartI bharatadeva Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhelIo dhIre dhIre potAnI noMkAne tAravI rahI. bharatadeva subhadrAdevI sAthe khabhekhabho milAvIne beThA hatA. suMvALA sparzanI AMtarika zakti baMnene romAMca karI rahI hatI. bharatadeva kavi banI rahyA hatA. emaNe ramya nizA, tArAothI chalabalatuM gaganAMgaNa, emAM vahetuM svargagaMgAnuM suMdara jharaNa, enA kAMThe apsarAono svairavihAra, enA oDhaNAmAM jhaLakatA sitArA jevA tArAo ne enA bhAlamAM moTI ADa jevI rahelI caMdrarekhanAM gIta joDyAM. 're ! A kAvya karanAra puruSa kavi jarU2 che, paNa kAvyano rasopabhoga karanAra paMDita nathI ! viH roti vyAnirasa nAnanti paMDitA / sajIva kAvya soDamAM beThuM hoya pachI nirjIva kAvya tarapha ruci kevI !' AvI TIkA karatI karatI sAhelIo potAnI naukAone ADe raste letI gaI. gaMgAno pravAha eka vizALa naukA ane be jIvane laIne vaheto hato. eNe paNa A be jIvamAM 2samastI jagAvavA potAnA pravAhanuM saMgIta cheDyuM hatuM. puruSa kavitvamAM magna hato. 'jaDa caMdranuM kAvya zuM karo cho ? A jIvaMta caMdramukha tamane nathI prasanna karatuM ?" Akhare strI kaMTALIne bolI. sAmAnya rIte vAtano prAraMbha puruSa taraphathI thavo joIe, Aje prAraMbha strIne ka2vo paDyo. jaDa karatAM caitanya mahAna che. jIvaMta caMdramukha kema na game ?' puruSe svasthatAthI javAba Apyo. paNa enA hAtha yogInA hAtha jevA nizcetana hatA. re, sauMdaryamadhuthI chalakato kuMbha mukha AgaLa dharyo toya tane svAda letAM nathI AvaDato ? strI puruSanI zItaLatAthI jalI UThI. strInA sauMdaryanA apamAnamAM bhUkaMpathI paNa bhAre AMcakA samAyA hoya che. 'zuM tamArA kAvyanI apsarAothI huM vadhu suMdara nathI ?" 'koNa nA kahI zake che ? apsarAo to subhadrAdevInA nakhanA sauMdarya pAse paNa hINI lAge che !' puruSe kahyuM. chatAM hajIya romarAjane vikasvara karanAra uSmA jAgI nahotI ! strI chaMcheDANI. e jarA sarI, kinArA parathI matsya sare ema sarI, ane UMDA pANImAM DhaLI paDI ! caudamuM ratna H 199 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e gaI....gaI....gaI ! ararara! gaMgAnA jaLa buDabuDa karavA lAgyAM. bIjI ja paLe puruSe pANImAM jhaMpalAvyuM. mAchalInI jema sarI jatI strIne eNe pakaDI pADI, paNa e strIya pAkkI lAgI. e evI rIte chaTakI ke puruSanA hAthamAM mAtra enuM uttarIya ja rahyuM. puruSa enI pAchaLa cAlyo. naukAvihAra to ene ThekANe rahyo, ne ahIM jalavihAra AraMbhAI gayo ! jANe be mAnavamanasya ekabIjAMnI pAchaLa sarI rahyAM. prakatidevIne AMkho hota to, e avazya A dRzya jovAne thobhI jAta. gaMgAno nIlavarNo pravAha, aMdara tArAnA paDachAyA, emAM ramatAM A be suvarNanAM mAnavamatsya ! kone vakhANIe ne kone vakhoDIe ? eka dehane nihALIe eTale ema ja lAge ke saMsAramAM strI-deha ja suMdara ! bIjA dehane nihALIe to ema ja lAge ke strI-dehanI suMdaratA vyartha ! saMsAramAM sauMdaryanI sArthakatA to puruSadehamAM ja ! Ama, gaMgAnadImAM saMsAranI sarvottama strIdehayaSTi ne puruSadedhyaSTi gaganagaNanA AcchAdana nIce viharI rahI. Akhare puruSa strIne pakaDI lIdhI, athavA strI pakaDAyAno DhoMga karI rahI. puruSa strIne be hAthamAM grahI lIdhI. are ! jANe eka meruzikharane bIjA meruzikhare jhIlI lIdhuM ! - strI puruSane daDha rIte AliMgI rahI. puruSadehanI mAdaka soDamane e potAnI dhrANendriyathI tRSAturanI jema pAna karI rahI. 200 cakravartI bharatadeva Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 kAka gaMgAvihAra 1 . bharyA pakavAnnanAM bhANAMnI sumadhura soDamathI manuSya AnaMda avazya pAme che, paNa tRpta thato nathI. ArogyA vinA AnaMda kyAMthI ? ema ja subhadrAdevIne thayuM. bharatarAjanA potAnI sAthenA vartAvamAM kyAMya kSati nahotI, snehamUla kyAMya viparIta nahotAM, chatAM potAne joItI tRpti lAdhatI nahotI. - roja sAyaMkALe strInA dilano sudhArta pazu huMkAra karI UThato: Aje to pratispardhIne haMphAvye ja chUTako ! e divasano ghaTATopa bhayaMkara raheto. kaMI keTalA bRha, kaMI keTalI racanA, kaMI keTalA ADAavaLA yuddhamArgo - are ! capaTImAM pratispardhI jera thayo samajo ! be harIpho A rIte maLatAM, paraspara bheTatAM. prAraMbha bhAre uttejaka raheto, paNa dhIre dhIre girinadInAM jaLa jANe sapATa pradeza para vahevA lAgatAM. mAtra netranetra maLatAM ne premasamAdhi jAmI jatI, ne samayanI retI ajANI rIte vegabaMdha sarI jatI. sUryodaye strI e rasasamAdhimAMthI jAgatI. emAM ene kaMIka tRpti lAgatI, paNa madhyAha thatAM ene potAnI sthiti samajAtI. jANe pote chetarAI hoya ema ene lAgatuM ne pharI e pratispardhIne mahAta karavA sajja thatI. ane pharI e ja kahANI sarjAtI ! dhIme dhIme subhadrAdevIne potAnuM dAMpatya eka ajaba koyaDA jevuM bhAsavA lAgyuM. svAmI aprItivaMta hato, ema kahevuM e to sAva asatya hatuM. paNa svAmI prItivaMta hato, ema kahevuM muzkela hatuM. kaMI samajAtuM nahotuM. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka madhyAhna e potAnI sakhI gaMgAdevIne maLavA gaI. sakhIe sakhI maLI. gaMgAdevI to icchita varane varanArI hatI. puruSamAtrane bhramara banAvI potAnI pAchaLa bhamAvavAmAM potAno vijaya lekhanArI e suMdarI hatI. enA nIlavarNA agAdha sauMdaryamAM eTalI khumArI bharI hatI, ke puruSane e paganI raja samajatI ! vagara zatre e ghAyala karI zakatI, ne ghAyala thanArane e ghA jIvananA saubhAgya samo madhura lAgato. Akho gaMgAtaTa ene adhIna hato. enI adhInatAmAM to jANe alakApurInAM sukha samAyAM hatAM! subhadrAdevIe potAnA adbhuta patinI vAta karatAM kahyuM: 'are bahena ! zI vAta karuM tane, dareka rAta mane chetarIne cAlI gaI che. roja tRpta thayelI huM hajI sAva atRpta chuM !" 'parvatakanyAonI jAta ja ghelI hoya che ! koI suMdara nara joyo ke DhaLI paDI ! arpaNa thayelI suMdarI potAnuM ardha mAhAsya khoI de; nahi te kayo puruSa saMsAramAM vahelomoDo rUpavatI strIne bhajyA vagara ne namyA vagara rahyo che?" gaMgAdevIe potAnI baMkI garadana vAMkI vALatAM kahyuM ne AgaLa bolI : "are, strI dhULanA kaNA jevI che, paNa AMkhamAM paDyuM kazuM pahADa karatAMya vadhu bhAre lAge che. strIne parAjita karavI sAmAnya vAta nathI, enA eka eka aMgamAM cakravartInI senAnuM baLa raheluM che. bhadre ! bhoLI bhadre ! laI Ava ene eka vAra gaMgAnA vihAre ! pachI jo, tArI pAchaLa ghelo karI mUkuM chuM ke nahi ?' gaMgAdevIe Ama bolatAM bolatAM sauMdaryajharaNa jevI subhadrAne potAnI pAse kheMcI ne karNaphUlathI zobhatA enA karNamAM gupta rahasya kahetI hoya ema kahevA lAgI : "paNa sAMbhaLa, sauMdaryazAstranuM eka gupta rahasya tane kahuM puruSa manAvavA Ave tyAre jhaTa harakhaghelI banI manAI jatI nahi ! agnimAM suvarNa tAve ema ene tAvaje, ane barAbara raMga caDhe eTale ja pANImAM jhaboLaje ! vinayI ziSya gurunI AjJAne zirodhArya kare tema subhadrAdevIe gaMgAdevInI salAha svIkArI. keTaleka divase pati-patnI vihAra karatAM karatAM gaMgAnA jaLapradezomAM AvI pahoMcyAM. svAgata mATe chelachabIlo gaMgAdevI anekavidha bhogopabhoganI sAmagrI sAthe sajja hatAM. 202 cakravartI bharatadeva Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhadrAdevInA yauvanamAM mada avazya hato, paNa e gaMdhahastIno masta hato. puruSamAtrane zudra lekhanAra gaMgAdevInA yauvanamAM svarganI surAno mada hato. pInAra tarata ja behoza banI jato. eNe kamaLapuSpano zaNagAra rama hato. mastaka para kamaLanI ardhanidrita kaLIono mugaTa paheryo hato. pITha para laTakatA chUTA keza gaMgAnA UMDA nIlavarNA pravAhanI bhrAnti karAvatA hatA. bhAla para ardha caMdranI ADa karI hatI. padhAro ! Apa daMpatInuM huM svAgata karuM chuM ! gaMgAdevIe caMpaka koraka jevA potAnA oSThamAMthI hAsyagaMdha phurAvatAM kahyuM, ane pakvataMtunAlathI gUMthelo hAra daMpatIne paherAvyo. bharatadeva striyArAjyanI svAminI gaMgAdevInA utkaTa rUpane ane chaTAdAra bAnIne nIrakhI rahyA. koI paNa puruSanuM abhimAna tyAM akhaMDita rahe tema nahotuM. cAlo sakhI, vanavihAre !" gaMgAe pati-patnIne potAnI sAthe lIdhAM. raMgabharI vAdaLI UDatI hoya ema gaMgAdevI AgaLa UDatI jatI hatI. samadhura gItapaMktio enA madhura oSThomAMthI sarI rahI hatI. gaMgAtaTanAM suMdara upavanomAM thaIne teo pasAra thaI rahyAM hatAM. bAju bAjumAM suMdara kuMjanikuMjo AvelI hatI. hariyALIthI chavAyelI A kuMjo svargabhuvanone zaramAve evI ramya hatI. dhoLAM ne kAbaracItarAM kabUtaro tyAM AsopAlava nIce ToLe vaLIne beThAM hatAM. kapivRMda caMpA ne kadaMbanAM phUlajhADo para ThekatAM hatAM. sapheda zilAo para UDatAM ne besatAM popaTanAM ToLAM jANe raMgoLInI ramata ramI rahyAM hatAM. mRga ane mRgI kuMjanA eka khUNe lapAI tArAmaitraka sAdhI rahyAM hatAM. tyAM sahu koI jANe saMsArane vIsarIne potAnA sAthInI sAthe sneha karavAmAM tatpara hatAM. snehanI navI sRSTi tyAM khIlI rahI hatI. yuddhanA devatA bharatadevane AtmAnI zAMti jevuM A sthaLa bhAvI gayuM. yogIne yogasamAdhi caDhI jAya, bhogIne bhogasamAdhi lAdhI jAya evuM e vAtAvaraNa hatuM. mIThI mIThI havA rasiyAne rasavihAra mANavA AmaMtraNa ApatI hatI. gaMgAvihAra + 203 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A snehanI sRSTimAM koI ekaluM nahotuM, pachI A yugala ekAkI kAM rahe? bharatadeva devI subhadrAnI sAme joI rahyA. mana jANe manane pokAra pADI rahyuM. evAmAM sUrya AthamI gayo. govALanI vAMsaLI chellA sUra mUkIne havAmAM vilIna thaI gaI, ne kuMjamAM dhIre dhIre aMdhakAra prasaravA lAgyo. ekAeka kuMjanuM pazcima dizAnuM dvAra khUlI gayuM ne havAnI zItala laharIo vAvA lAgI. dehamAM dhIre dhIre zIta vyApavA lAgI. subhadrAdevI dhrUjI rahI. bharatadeva paNa vastrone deha sAthe veSTita karavA lAgyA. rAta evI ThaMDI thatI jatI hatI ke velI ne vRkSa baMne tharathara kAMpatAM hatAM. na jANe gaMgAtaTanI Rtu kevI haze, ke ekAeka himarAtrino udaya thayo! ThaMDI te kevI, vagara zatre gAtregAtra bhedI nAkhe tevI ! cakravartInA paga pAse ramatuM kabUtara-yugala ekadama UDIne mALAmAM jaIne lapAI gayuM. cakravartI yugala A dazya joI rahyuM. vAnara ramatA hatA. teoe paNa potapotAnI joDI zodhI kADhI, ne ekAMta zodhavA kUdyAM. emane hUMphanI jarUra hatI. koI guphAmAM pravezI gayuM, koI jhADanI ghaTAomAM lapAI gayuM. bheda hatA tyAM abhedanuM sAmrAjya prasarI gayuM. gaMgAdevI thoDe dUra viNA bajAvatI beThI hatI. ThaMDI rAta, hima jevo vAyu, rAtrinuM ekAMta ane emAM dhIrA dhIrA vijogaNanA dardabharyA sUra: gaMgAdevI gajaba karI rahI hatI ! bicArAM viyogIone to ekalAM rAta kADhavI muzkela hatI. cakravartI-daMpatI tArAmaitraka racI rahyAM. hAtha prasAravA jeTaluM aMtara hatuM. paNa jANe kALAntaranuM cheTuM paDyuM hatuM ! strInI AMkhamAM asahAyatA UbharAtI hatI; puruSanI AMkhamAM nirAdhAratA bharI hatI. acAnaka baMnenA paga pAsethI eka sarpayugala potAnA dara tarapha dhasamasatuM nIkaLyuM. Ama asUruM karavA badala potAnI nagarI rANI sarpiNIne Thapako Apato hoya, ema sarparAja vAraMvAra potAnI pheNa enA moM para pachADato hato. puruSa jherI jIvomAM paNa vyApelI snehavedanA nIrakhI rahyo. strI paNa have svastha na rahI zakI. e gadgada kaMThe bolI UThI: "muja abhAgaNI sivAya 204 cakravartI bharatadeva Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAramAM koI ekaluM ke ekalavAyuM nathI. ! ahA, jIvamAtrane eka thavAnI keTalI tamannA ! paNa re ! sarpa karatAMya mANasa vadhu jherI nIvaDyo ! mane to vagara sarpadaMze viSa vyApI gayuM che !' Ama bolatI bolatI subhadrAdevI ekadama nIce DhaLI paDI; e bebhAna banI gaI ! cakravartI doDyA. emaNe subhadrAne upADI lIdhI. enI dhrUjatI kAyAne potAnuM uttarIya laIne oDhADI dIdhuM. dhIrethI keza 52 hAtha prasAryA. DhAla jevI pITha para hAtha pheravyo. pRthvInA jItanArane A padminIne jItavI duSkara lAgI. emaNe gaMgAdevIne madade bolAvavA prayatna karyo, paNa e to bhAre vicitra nIkaLI. devI subhadrA bebhAna banI ke tarata ja moM malakAvI AchAM vastronuM soDiyuM vALI, AMkho nacAvatI potAnuM vAjiMtra laI adRzya banI gaI ! svairavihAriNI strIno bharoso zo ? rAta vadhatI gaI. zItalatA vRddhi pAmatI gaI. sRSTi mAtra abheda sAdhI rahI.paNa saMsAranA sarvazreSTha lekhAtAM A be mAnavI dilanI duvidhAmAM duHkhI duHkhI thaI rahyAM. pAse pAse chatAM dUranAM dUra rahyAM. dhaDakatA hRdayanA dhaDakArA paraspara saMbhaLAtA hatA, chatAM e jIvaleNa bhedanuM abheda sAdhI na zakyA. caMdrodaya thayo. guphAvATe e caMdranI sudhA ujvala kaumudI-subhadrAdevInA mukha 52 relI rahI. eka to prakRtidatta sauMdarya ne emAM A cAMdanIno prakAza; cakravartI jANe mahAsAgaramAM UgelI koI komaLa kaLI samI poyaNIne pekhI rahyA ! paNa e to pAvaka hato, pekhanAraneya bALato hato. cakravartInA aMtaramAM Aja sudhI na kheDAyeluM yuddha jAgI gayuM. ghaDI vA2mAM e asahAya banI jatA lAgyA, ghaDI vAramAM jItI jatA lAgyA. vakhata ema ne ema vItato cAlyo. ekAeka subhadrAdevIe AMkha ughADIne kahyuM : 'cakravartI ! zuM huM tamAre mATe parastrI chuM ?" 'nA !' uttara ApanAranA hRdayamAM paNa jANe AchA bhUkaMpanA AMcakA jAgyA hatA. 'to pachI ? saMsAramAM thatuM AvyuM che ne thAya che. potAnI patnI sAthe AvA vyavahAranuM kAraNa ?' gaMgAvihAra 7 205 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa che, ane te mahattvanuM kAraNa che, suMdarI ! bharatane tuM pASANa na samajatI !" to zuM samajuM ? mAre to devanAM varNana moTAM ne darzana khoTAM jevuM thayuM !" evuM nathI thayuM. bharata paNa mANasa che. cakravartI thavAthI e kaMI mANasa maTI gayo nathI ! mANasanA dilamAM snehanuM phUla haMmezAM rahe che ! bharatadeva have kaMIka spaSTa thavA icchatA hatA." snehanuM phUla?' 'hA, sneha-zUla !" kevuM?' subhadrAne A pANI UMDAM lAgyAM, ene vAtamAM rasa jAgyo. jANe che ke mane digvijaya karavA mATe nIkaLyAne keTalAM varSa thayAM ?" ghaNAM." eTalAM varSathI eka suMdarI ayodhyAnA sUnA AvAsomAM ekAkI jIvana gALatI bhAratanI rAha jotI beThI che !' 'suMdarI? mArAthI paNa vizeSa suMdara ?? subhadrAdevIe pUchayuM. e zabdomAM sauMdaryano daI guMjato hato. avazya! dehathI paNa suMdara ne AtmAthI to aneka gaNI suMdara suMdarI eTale saMsAranuM sarvottama soMdarya !' "to pachI eno svIkAra kema na karyo ? eneya tame tarasatI rAkhI ? vAha re rAjA ! tame zatrusaMhAra karIne cakravartI pada to meLavyuM che, have strIsaMhAra karI kayuM pada meLavavA iccho cho ? je tamane cAhe athavA jene tame cAho eno svIkAra karavo e to sAmAnya gRhasthAInI pharaja che." subhadrAnA zabdomAM IrSA hatI, upAlaMbha hato. devI ! paNa svIkAra karuM kevI rIte? dehathI e eTalI pavitra che ke sadA aspRzya che AtmAthI e eTalI suMdara che ke ene sparza karavo mArA jevA mATe azakya che, keTalAMka phUla darzana karIne pAvana thavA mATe ja hoya che. sparza karavA mATe nahi !' bharatadeva kahetA kahetA vyAkuLa thaI gayA. tamArI vAto gahana che, huM samajI zakatI nathI. tamAro vartAva svamAnabharI 206 cakravartI bharatadeva Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIne vagara agnie jalAvanAro che,' subhadrAdevIe A vicitra puruSathI kaMTALIne kahyuM. 'devI ! ema mArAthI kaMTALIza mA ! mAro tiraskAra karIza mA! mArI dayA khA. dayA khAvA jevI mArI sthiti che ! moTAnI hoLI moTI hoya che. jIvananA AvA verAnamAM to tArA jevI mIThI vIraDInI jarUra paDaze. bhadre ! mahAdevI suMdarI pitAjInI sAthe javA icchatAM hatAM, paNa mohano vega prabaLa hoya che. e mohane kAraNe mahAdevI suMdarIne meM saMsAratyAga karatI rokI. sahu cAlyAM gayAM pitAjInI sAthe; e ekalI mArA kAje rokAI rahI--paNa vagara icchAe rokAI. e nAnapaNamAM mArA para moha rAkhatI hatI. eNe ja mane cakravartI thavAnI preraNA pAyelI. eTale mArI icchAno nirAdara karI cAlyA javAne badale eNe kahyuM ke bharata, tuM jA, pRthvIne jItI Ava; tyAM sudhI huM mahelane araNya mAnI ahIM rahIza ane mohanI kiMmata cUkavIza. pachI to huM digvijaye nIkaLyo; sATha sATha hajAra varSa vItI gayAM. mArI kIrti jagatanA AkAzamAM kaumudInI jema prasarI rahI. paNa ayodhyAnA mahelanA eka khUNe e ekAkI jIvana jIvatI beThI rahI haze--mArI rAha jotI !" 'to zuM tame mArI sAthe lagna karIne e strInA vizvAsano ane, sAthe sAthe mAro paNa droha karyo nathI ?' 'tArI sAthenuM lagna e droha nathI, paNa e to suMdarInA mArgane niSphaTaka karavAnuM pagaluM che. tArA AvavAthI suMdarI have baMdhana-mukta banI." to pachI mane svIkAratA kema nathI ?' enI sAme svIkArIza. kRpA karIne mane ATalI mAnavatA dAkhavavA de ! nahi to mAro samasta vijaya suMdarInI samakSa jhAMkho paDI jaze. huM ene moM batAvI zakIza nahi. mAruM aMtara mArA ja glAnibhArathI tUTI paDaze. mAro aparAdha ! mArI zikSA ! eka ja pitAnAM be bALa. eka pRthvIthI para, eka pRthvInuM mohI ! devI, thoDI vAra vadhu rAha joI le. mana to mAruM pocuM thaI gayuM che, chatAM makkama rAkhI rahyo che. mane DubADI na de. mane jIvaMta mota jevI zaramAMthI ugAravo ke nA ugAravo, e tArA hAthamAM che ! suMdarIno bharata tane jarUra arpaNa thaze." gaMgAvihAra 207 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakhaMDano vijetA paNa eka tyAga-rAga bharI strI samakSa keTalo durbaLa sAbita thAya che, eno subhadrAdevIne A vakhate pratyakSa anubhava thayo. sAthe sAthe e keTalo mahAna che, enI paNa ene pratIti thaI. svAmInI jIta e strInI jIta che. ApanI icchA e ja mArI icchA che,' subhadrAdevIe utsAhathI kahyuM. devI subhadrAe Aje potAnA svAmIne ajaba AtmavIra tarIke ane pratApI pitAnA suyogya putra tarIke oLakhyo. ghaDI pahelAM jene potAnA durbhAgyanI . kalpanA thaI hatI, e potAnA subhAgyanI kalpanAthI moranI kaLAnI jema khIlI UThI. snehorminA AvegamAM eNe cakravartInuM mastaka potAnA khoLAmAM laI lIdhuM. cakravartI snehanI uSmAbharyA e khoLAmAM keTalIya vAra sudhI AMkho mIMcIne paDyA rahyA. ane jANe AtmAno thAka alpa karavA lAgyA. gaMgAdevI harSAvezamAM puSpanI chAba laIne baMnene vadhAvI rahyAM. dhanya e nara, dhanya e nArI! 208 cakravartI bharatadeva Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 ayodhyA yAda Ave che bhuvi kiM nagarANi no bahavaH kiM na janAzca santi vA / nijajanmapure sajanmabhiH saha : cAt pramava: sa nAnyata:0* uSAe pRthvI para paheluM cuMbana coDyuM ke vaitAlikoe gAna AraMbhyAM. mIThAM e gAna hatAM. manane bahelAve e evA sUra hatA. paNa re ! aneka baMdIjanonI vaccethI eka baMdIjana Aja AvuM kAM gAto hato ? enA sUra haiyAmAM vedanA kAM jagavatA hatA? mANasanA zAMta manane e khovAyelA jevuM kAM banAvatA hatA ? suMdara prabhAte AvA haNAyelA svara kAM ? cakravartInI UMgha Ameya ochI banI hatI, paNa A baMdIjananA gIte to e sAva uDADI dIdhI. UNA rAjavIne sAva UNA banAvI dIdhA. emanA haiyAno moralo koInI yAdamAM TahukA karI rahyo. zatruno eka ghA paNa jeNe pITha para kadI paDavA dIdho nathI, enA aMtara para A sUrAvalinA ghA para ghA paDavA * pRthvImAM kaMI nagarono pAra che ? ne mANasono paNa kaMI tUTo che ? paNa potAnI janmabhUmi ane potAnI sAthe janmelAnA meLApano je AnaMda che, te bIje kyAM che? Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAgyA. mANasa eka ne musIbata so jevuM thaI rahyuM ! cakravartI bichAnAmAMthI UbhA thayA ane AvAsamAM AMTA mAravA lAgyA, paNa peluM gIta to emane hajIya vIMdhI ja rahyuM hatuM. e rahI na zakyA; ekAeka bahAra nIkaLI AvyA ne svaranI dizAmAM cAlyA. eka vRddha baMdIjana pASANanA zilAkhaMDa para beTho beTho gAto hato. enA keza zveta thayA hatA, enAM netra jhaMkhavAyAM hatAM, enI kAyAmAM kaMpa jAgyo hato; chatAM dUra dUra janamabhomamAM vasanArI mAtA ane priyatamAnI yAdanAM gItanI sAthe enAM netromAMthI AMsu TapakatAM hatAM ! puNyaprabhAva ! Aje tArA gItamAM A vilApa kevA ? kaMI duHkha, kaMI anyAya, kaMI adharma !" cakravartIe premabhAve prazna karyo. 'svAmI, ahIM to svarganuM sukha che, sevakane !" to pachI raDe che zA mATe ? svarganA sukha karatAM janmabhUminuM sukha vadhAre che, enI yAdamAM rahuM . mahArAja ! e mArA mATInA kUbA, e mArI pIMpaLAnA vRkSanI chAyA, e mArI cAMdInA tAra jevA vALathI zobhatI patnI, e mArI aMdha mAtA, e mAruM bADiyuM kUtaruM, e mArI vimaLA gau, e mArA sarayUnAM retIkaNa, e mArA masta cAle cAlatA mastAna godhA-e badhAM Aja yAda AvyAM che. hIrA, mANeka ne suvarNamAM to ApanuM ApyuM kaMI ochuM nathI, paNa A mananI mAyA pAse jANe e badhAM mArganA patharA jevA lAge che. svAmI! je mATImAM janmyo, ane khelyo, e mATInI mAyA Aje aMtaramAM jAgI che." mATInA mANasane sAcI mAyA mATInI ja hoya. suvarNanA ne sattAnA moha vyartha che. are, tArA jevA sAmAnya mAnavIne mAtRbhUminI mAyA jAge, to amane zuM thatuM haze !" mahArAja ! Apa digvijaye nIkaLyA cho. Apane evI mAyA nirarthaka !' - AcArya kamalaprabhapiricita "puMDarIkacaritra' (vi. saM. 1372) 210 cakravartI bharatadeva Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharekhara ! vijayano mada evo ja che. eno nazo e badhuM visarAve che. mATI paNa vIsarAve, mANasAI paNa visarAve, paNa re ! Aja to mane paNa mArI ayodhyA yAda Ave che !" cakravartIe aMtaranI Aha pokArI. "zA mATe yAda na Ave ? je dhULamAM bhagavAna RSabhadevanAM pAda pharyA hoya, jyAM devI sumaMgaLA, sunaMdA, ne brAhmIsuMdarI jevI devIo vicarI hoya, e dhUli to svargamAM paNa kyAMthI hoya ? amarApurI samI ayodhyA yAda zA mATe na Ave, svAmI ? ayodhyA pAse to alakA paNa sAva phikkI !' 'tyAre cAlo, ayodhyA jaIe, cakravartIe kahyuM.' mArAthI ema kema kahevAya ? A senA, A vijayo, A zAsanapracAra, A zatrusaMhAra, A guphAdvArauddaghATana-na jANe kaMIkeTalAM kArya hajI adhUrAM che. AdaryA adhUrAM hoya tyAM ghera jaIne nirAMte jIvIe e duSkara che. paNa maratAM pahelAM e bhUmine bhALIe eTaluM to jhaMkhIe ! mahArAja, amArI sevAnI kadara kare to eTaluM to jarUra mAgIe ke amArI chellI ArAmagAha ayodhyAmAM bane ! mahArAja, aparAdha thato hoya to kSamA mAguM chuM, paNa mA bhomanuM smaraNa thayuM tyArathI bhojanamAMthI bhAva UThI gayo che, nidrAmAMthI citta khasI gayuM che, vaibhavathI kaMTALo AvI rahyo che, vijayamAMthI rasa UDI gayo che ! mahArAja, jANe have to ema ja lAgyA kare che, ke A ajagarano AhAra kyAre pUro thaze ?' puNyaprabhAva spaSTavaktA baMdIjana lAgyo. enA gItamAM sAcI vAtanA sUra bharyA hatA. "satya kahyuM, puNyaprabhAva ! mArI vijayasudhA ajagaranI sudhA jevI che. re, paNa huMya e ja mATIno banelo chuM. je mATInA tame badhA cho. bhale huM rAjA haIza, cakravartI haIza, paNa e paDanI nIce mAnavI to haIza, haIza ne haIza. e mAnavIne mahAdevI suMdarI yAda AvyAM che. e ApaNI rAha jotAM haze. cAlo, Aja mane paNa ayodhyA yAda Ave che ! re, che koI ? jAo mahAmaMtrIne bolAvo !' mahAmaMtrI hAjara ja che teo siMdhu ne gaMgAnA niSphaTo sAdhyAnA zubha samAcAra ApavA AvAsanA daravAje ApanI pratIkSA karatA UbhA che. senApati suSeNa ne senApati jayakumAra paNa sAthe ja che." sainike kahyuM. ayodhyA yAda Ave che 211 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartI tarata ja emanI pAse gayA, ne jatAMnI sAthe vijayanI kaMI pUchaparacha karavAne badale, senApatinI ane senAnI kuzaLatA pUchavAne badale bolyA: "maMtrIrAja ! huM mAnavI chuM. mAnavIne hIrA-mANeka nathI bhAvatAM, mATI bhAve che! tame pUchazo ke ema kema ? to huM javAba ApIza ke bALakane sonAnA pAraNA karatAM mAnI goda vadhu bhAve tema. vijaya pUro thayo, have mane ayodhyA sAMbhare che ! cAlo ayodhyA ! "mahArAja! ame paNa ApanA jevA ja mAnavI chIe. amane paNa ayodhyA kema yAda na Ave ?' to cAlo ayodhyA." "mahArAja Aje bALaka jevI vAto kema kare ? ayodhyA sAMbhare eTale zeSa kartavya kaMI visAre paDAya ? maMtrIrAje kahyuM. emanA zabdomAM kartavya. parAyaNatAno bhAra hato. paNa temane tarata ja yAda AvyuM ke mahArAjanAM navAM lagna thayAM che. mahArANI rasiyAM che. varSothI mahArAja rasanI relamAM nAhyA nathI. mahArAjane svAbhAvika rIte ja have zAMta jIvana ruce. eTale emaNe potAnI vAta pheravatAM kahyuM : Apa mahAdevI sAthe ayodhyA padhAro. ApanuM pratApI nAma paNa ApaNuM bAkInuM kArya sAdhya karavAmAM basa thaze." cakravartIe potAnA maMtrIno palaTAyelo bhAva pArakhyo. aMtaramAM emaNe e bhAva nANI lIdho. emaNe vicAryuM ke moTAnuM nasIba ja AvuM chevAta kaMI hoya ne vastu kaMI samajAya ! paNa bharatadeve e tarapha durlakSa karatAM kahyuM : maMtrIrAja ! senA paNa utsuka banI che. to have ayodhyA tarapha satvara prayANa karIe.' vAta yathArtha che, paNa hajI khaMDaprapAtA guhAnAM dvAra kholavAnA bAkI che, e svAmI kema bhUle che ? AkhI pRthvIne niSkaTaka ne nirbhaya karanAra cakravartI ATaluM kAma adhUruM rAkhe e kema zobhe ? khaMDaprapAtA guphAnA dvAra khUlI jatAM harakoI pravAsI cha khaMDanI yAtrA sukhe karI zakaze, vAgha ne bakarI game tyAM paNa 212 cakravartI bharatadeva Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirbhayapaNe vicarI zakaze. ane pachI ApaNe ghaDI ekanA vilaMba vinA ayodhyA pAchA pharIzuM.' , "kAle ja khaMDaprapAtA tarapha prayANa karo. ghaDIno paNa vilaMba have asahya che." "svAmInI icchA mujaba ja thaze, potAnA svAmIno strIratna pratyeno A moha kalpI mahAmaMtrI khUba AnaMdI rahyA.' teoe senAmAM pragaTa rIte jAhera karyuM ke "khaMDaprapAtA guphAnAM dvAra kholIne senA daDamajala kUca karatI ayodhyA tarapha ravAnA thaze." senAnA AnaMdane paNa koI sImA nahotI. sahu sonerI svapnasRSTimAM rAcI rahyA. dhanya nagara! dhanya veLA 213 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dhanya nagara ! dhanya veLA ! khaMDaprapAtA guphA para ghaNanA ghA paDyA, dizAo gAjI UThI. guphAno agni eka vAra AkAza sudhI jvAlAo pahoMcADI Avyo. agnirela yojano sudhI prasarI rahI. yuddhakALamAM anivArya thoDIeka dhamAla macI rahI. thoDAMeka junavANI tattvo potAnI pAMkho phaphaDAvI rahyAM. paNa Akhare to vajanAM banelAM mAnavIoe vajranAM guphAdvAra kholI nAkhyAM. zeSa sAmano ahIM khatama thayo. cha khaMDanA vijayanI ahIM samApti thaI. bharatadevane ahIM nava nidhAna prApta thayAM. saMsAramAM ekacakra rAjya sthapAyuM. zatrumAtrano uccheda thaI gayo. pRthvI para bharatadevano jayanAda gAjI UThyo. senA dviguNa AnaMdathI nAcI UThI : eka to, ekachatra bharatazAsana prasaryAno AnaMda; bIjuM, have ayodhyA tarapha prayANa ! prayANa paNa kevuM ? bhAre vegIluM ! A mATe carmaratna, gRhapatiratna ne vArdhakIratnane mAthe bhAre kaparI kAmagIrI AvI paDI. paNa senA mArgathI suparicita hatI, ne vatanamAM pahoMcavAnI hoMzamAM ene sagavaDa-agavaDanI tamA nahotI. tyAM gRhapatiratna ne vArdhakIratnanI muzkelI TALavA khuda mahArAje kahyuM : amo, mahAmaMtrI ne mahAsenApati suSeNa vegathI ayodhyA bhaNI jaIzuM. senApati jayakumAra zeSa ratno sAthe ane senA sAthe dhIre dhIre AvI pahoMce.Ta Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayodhyAmAM paNa A vartamAna vAyuvege prasarI gayA. lokonA AnaMdano pAra na rahyo. sahu ghara, AMgaNAM, zerI ne mArga zaNagAravAmAM paDI gayAM. divaso kalpanAbharyA ne rAtrio svapnabharI vItavA lAgI. strI, bALaka ne vRddha eke navaruM nahotuM. emane potAnA svAmInA visvAgatamAM koI UNapa rahevA devI nahotI. majala dara majala najIka AvI rahelA potAnA cakravartI svAmInA khabaro sAMbhaLavA AkhI ayodhyA iMtejAra thaI gaI hatI. Akho divasa koI emanI bhALa meLavavA ravAnA thatA hatA, bhALa kADhavA gayelA keTalAka pAchA AvatA hatA, ne kaMI kaMI vAto lAvatA hatA. sahu zvAsa adhdhara rAkhIne, cAtaka jema svAtinA jaLane jhIle ema, bhALa lAvanAranA zabdone jhIlI letA hatA. chelle chelle samAcAra AvyA hatA ke cakraratnane paNa pAchaLa dhIre dhIre AvavA daIne cakravartI AgaLa vadhI gayA che. emano hastI ekadhAro cAra cAra divasano pravAsa kheDe che, ne cAra cAra rAtono ArAma eka rAtamAM pUro kare che. AkAMkSA khUba uttejaka hoya che. e haMmezAM mANasane UMcInIco ke becena karyA kare che. cakravartI kyAre AvI pahoMcaze ? hajI keTalA divasa lAgaze? kyAM virAma levA thobhaze ? A badhI carcAo avirata cAlyA karatI. e carcAo utsuka dilone AzvAsana ApanAra hatI. cakravartInI khAsa AjJAthI khepiyA emanA navvANuM bhAIone paNa vadhAmaNI ApI AvyA hatA. teo emane kahI AvyA hatA : "bhAIo AnaMdo ! AnaMdo ! jaladI AvI pahoMcajo ! bharatadeva digvijaya sAdhIne ane pRthvIne eka Are karIne kSemakuzaLa rAjadhAnImAM padhArI rahyA che.' sahu mAnatA hatA ke samasta pRthvIne zAsita karIne AvatA potAnA moTAbhAIne bheTavA navvANuMe navvANuM bhAI zvAsabharyA hamaNAM doDyA AvyA samajo ! ayodhyAmAM to emanA utArA paNa yojAI gayA hatA. Akhare ayodhyAnA AbhamAM sonAno sUraja Ugyo. mahArAja bharatadeva Aje praveza karavAnA hatA. maMtrI ane senApati tathA mahAdevI subhadrA viSe nagarajanonI iMtejArI bhAre hatI. vAjiMtronA nAda sAthe cakravartIno dhvaja AkAzamAM pharapharato najare caDyo. cakravartInA jayajayakAra zabda AkAzanA ghummaTane bharI dIdho. dhanya nagara ! dhanya veLA! 215 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDI vAramAM mahAsenApati suSeNa dekhAyA. AMkhono pula baMdhAI rahyo. e pula para thaIne badhA emane premAMjali arpI AvyA. suSaNanA deha para aneka ghA paDyA hatA, e jhaDapathI vRddha thayo dekhAto hato, paNa enA mukha para enI e vIrazrI jhaLahaLI rahI hatI. sahue senApatino jaya pokAryo. e jaya pokAravAmAMthI loko nivRtta thayA, tyAM mahAmaMtrIno ratha najare paDyo. mukha para be-cAra karacalIo vizeSa paDI hatI. paNa emanI zAMti, emanuM DahApaNa to enAM e ja hatAM. nagarajanoe jayajayakArathI emane vadhAvyA. mahAmaMtrI rathamAMthI UMcA thaI thaIne cAre tarapha najara pheravI rahyA. koI koI vAra e sainikane pAse bolAvI pRcchA paNa karatA : "zuM bAhubalIjI hajI nathI AvyA ? samAcAra to samayasara pahoMcADyA che. bIjA bhAIo paNa kyAM ? jAo, jaladI bolAvI lAvo. mahArAjanuM kahevuM che ke eka vAra ame badhA bhAIo ekatra thaIne bAlapaNanI nirdoSa ramato nahi ramIe tyAM sudhI A rAjamugaTano kacaDI nAkhanAro bojo mAthethI haLavo nahi thAya." sainiko cAre tarapha tapAsa karIne pAchA pharatA ne nirAzAnA sUra saMbhaLAvatA. maMtrIrAja manamAM vicAratA ke bhAIo game te kAraNe paNa nahi Ave to cakravartInA vahAlasoyA hRdayamAM bhAre AghAta thaze. bharatadeva rAjavI tarIke bhale kaThora hoya, paNa snehIjana tarIke to e sAva sukomaLa che. emanI e sukomaLatA para Aje ghA na thAya to sAruM! paNa have koI mArga nahoto. maMDaLa AgaLa vadhatuM cAlyuM. Akhare cakravartI bharatadeva ane mahAdevI subhadrA - caMdA-sUrajanI belaDI samAM - hAthInA hoddA para besIne AvI rahelAM dRSTigocara thayAM. devI subhadrAnAM rUpa, guNa ne zakti viSe aneka prakAranI kivadattIo cAlu thaI gaI hatI. prajAjano mukha phADI phADIne jaya jayano uccAra karavA lAgyA hatA, ane AMkho phADI phADIne svAmI ane svAminInI adbhuta joDIne nIrakhI rahyAM hatAM. zatrumAtrano saMsAramAMthI cheda uDADI denAra, cha khaMDanA pahelA cakravartI, bhagavAna RSabhadevanA pATavI putra, cha khaMDanA vijetA, Arya ane anArya kuLomAM zAsana prasAranAra, deva, vidyAdhara ne vyaMtarone vaza karanAra evA mahAna samartha, potAnA svAmIne joIne konuM haiyuM praphullita na thAya ? ane 216 cakravartI bharatadeva Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmIne ja anurUpa, emanA jevI ja anupama zaktizAlinI, ajoDa sauMdaryabharI svAminIne pekhIne paNa kone garva na thAya ? savArI AgaLa vadhatI gaI, ema AnaMdano sAgara laheriyAM laI rahyo. bharatadeva cAre taraphathI ekadhArA varasatA prajA-premanA varasAdane aMjali joDIne jhIlI rahyA. vacce emaNe sahaja pRcchA karI : "bhAIomAMthI koI nathI AvyuM ? nA. javAba maLyo. 'samAcAra to pahoMcI gayA haze ne ? jI hA.' dUranI vATa che; vaheluM moDuM thaI jAya. paNa A vakhate teo ahIM upasthita hota to hRdayehRdaya bheTIne AnaMda pAmata, ane zobhAnAM A chatra, cAmara, daMDa, mALA, mugaTa aLagAM karI ahIM saritAtaTamAM emanI sAthe nirdaka khela khelata." bharatadeve pharIvAra potAnA mananI utkaMThA pragaTa karI. paNa navvANuM bhAIomAMthI eke na dekhAyA; balka emanA taraphathI moTo bhAI nirvine pAchA pharyA enI vadhAmaNI ApavA koI dUta AvelA paNa najare na caDyA. rAjamaMDaLa AgaLa vadhyuM. rAjaprAsAda AvI pahoMcyo. cakravartI ne devI subhadrA siMhAsane birAjyAM. maMgaLa vAjiMtro vAgI rahyAM. comera maMgaLa nAdo thaI rahyA. surapati, pAtAlapati ne mAnavanRpoe cakravartIne rAjyAbhiSekanA utsavanI jAherAta karI. bAra bAra varSa cAle eTalo eno kAryakrama pragaTa thayo. badhe nimaMtraNa pAThavavAmAM AvyAM. e divase ayodhyA dhanya banI gaI. nagaranI suMdarIonA oSTha AnaMdathI malakI rahyA. emanI AMkho aMtarano amIrasa DhoLI rahI; emanI hRdaya-dIpikA vAtsalyano divya prakAza pAtharI rahI. dhanya cakravartI bharatadeva ! cakravartI bharatadevano jaya ! dhanya nagara! dhanya veLA 217 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAzane bharI detA, pAtAlane vIMdhI nAkhatA, pRthvI parathI lIlA A jayadhvanie dizAone badhira banAvI dIdhI ! paNa AvA dhanyaprasaMge to mANasa soLa kaLAno thaIne rahevo joIe, tyAre bharatadeva ekAeka zUnyamanaska ko banI gayA ? e deharUpe tyAM rahyA paNa emano aMtararAma AkhI medanInI vaccethI jANe kyAMka khovAI gayo ! cakravartI jANe garIbaDA banI, oziyALA thaIne pokArI rahyA : re Atmapriya suMdarI !" suMdaratAnI khANa jevAM mahArANI subhadrA to paDakhe UbhAM che, chatAM A konI khoja ? - loko vimAsI rahyA. 're suMdarI ! huM - tAro bharata - cha khaMDano vijaya karIne Avyo chuM. chatAM tuM vadhAmaNe kAM na dekhAya ?' bharatadeva pharIne pokArI rahyA. paNa e zabdo lokonI bhIDamAM ne prajAnA jayajayakAramAM vilIna thaI gayA ! dUra dUra saMtapta AkAzamAM vAdaLI dekhAya ane mora TahukAra kare, gaLAnA babe kaTakA karIne UMce sAde pokAra kare ema cakravartIe pharI pokAra karyo : 'suMdarI !" paNa aphasosa ! pharIthI jAgelA zabdArNavanA mahAghoSamAM cakravartInA e zabdo DUbI gayA ! vijayotsavanI taiyArIo khUba dhAmadhUmathI thaI rahI ! 218 cakravartI bharatadeva Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhagavAna RSabhadeva' pachI AgaLa vadhatI 'cakravartI bharatadeva' navalakathAmAM lekhake kalpataruono yuga AthamI gayA pachI pRthvI para Adhipatya dharAvatA kaThina karmabhUminA yuganI vAta AlekhI che. bhagavAna RSabhadevanA saMsAratyAga pachI bharatadeve saMskRtinA vizeSa pracAra mATe athAga prayatno karyA. emaNe pachAta ane asaMskRta dezo para vijaya meLavIne e dharatI para udyamaparAyaNa nAgarika jIvananI sthApanA karI. vijayanI vibhAvanA palaTI nAkhI ane parAjita rAjAone maitrIne tAMtaNe bAMdhI dIdhA. Arya ane mleccha rAjAo vaccenA vaimanasyane dUra karIne emaNe pRthvIne eka sUtre saMkalita karI. AvA jagatavijetA banelA cakravartI bharatadeva paTarANI subhadrA sAthe ayodhyAmAM nagarapraveza kare che ane cotarapha AkAzane bharI deto bharatadevano vijayadhvani saMbhaLAya che. A navalakathAmAM cakravartI bharatanuM pAtra enI prabhAvaka rajUAtane kAraNe AkarSaka banyuM che. A kRtine mATe lekhakane muMbaInA adhyAtmajJAnaprasAraka maMDaLa taraphathI suvarNacaMdraka enAyata karavAmAM Avyo hato. ISBN 978-81-89160-73-9 oll788189lj6 07391. Jain Coon International P ie 2 Personal