________________
થયાનાં. સેંકડો ઘા રૂઝાયાનાં, વળી તાજા અનેક ઘા થયાનાં ને વળી કોઈ કોઈ ઘા પાક્યાનાં ચિહ્નો દેખાતાં હતાં. એની આંખો વિકરાળ હતી, ફાટેલ હતી, બીધેલ હતી. એ નેત્રોમાં દેહપીડા કરતાં સવિશેષ મનપીડાના પડછાયા રમતા
હતા.
પ્રવાસી પોતાના પ્રવાસનો જલદી અંત આણવા ઇચ્છતો હોય તેમ જણાતું હતું. એના થાકેલા પગ વેગથી ચાલવા અફળ યત્ન કરતા હતા. જાણે આ પગવાટ અનન્ત હતી, કેમે પૂરી થતી નહોતી ! જાણે એનેય એનું દર્દ રડવાનું બાકી હતું.
આ જ પગવાટ પરથી થોડા વખત પહેલાં આ પ્રવાસી પોતાની મંડળી સાથે આનંદપૂર્વક પસાર થયો હતો. એ વખતે એ સ્વચ્છ હતી, સુંવાળી હતી, સુવ્યવસ્થિત હતી; એની આજુબાજુ આમ્રકુંજો ને જાંબુની વાડીઓ હતી; ઇસુ ને વીહિનાં ખેતરો હતાં, કૂવા, વાવ ને સરોવરો હતાં; નવાણનાં નીરથી તરબતર નાનાં નાનાં ગ્રામો, નગર, પુર ને પાટણ વસેલાં હતાં.
પગવાટથી દૂર, અદૂર, સુદૂર વનકુંજો માનવવસવાટથી વ્યાકુલ હતી. અહીં વ્રજની વાટો હતી. અહીં ગોપના વાડા હતા. ધેનુ, નંદી ને વૃષભ અહીં નિરાંતે ચર્યા કરતાં. પુરવધૂઓ ને ગોપસ્ત્રીઓ ગીત ગાતી ફરતી હતી. બાળકો પગવાટને પગથારે બેસી જતા આવતા પ્રવાસી સંઘોને નીરખ્યા કરતાં હતાં, ને રમ્યા કરતાં. નિર્ભયતા ચારે તરફ પથરાયેલી હતી.
પણ એ બધું આજે ભૂતકાળનો અવશેષ બની ગયું હતું. અનેક નરપુંગવોની ચરણધૂલિથી પવિત્ર થયેલી એ પગવાટ આજે શીર્ણવિશીર્ણ પડી હતી. પ્રવાસીના ગાલમાં જેવા ખાડા પડ્યા હતા, તેવા ખાડાખડિયા પગવાટ પર પડ્યા હતા. પ્રવાસીની અવ્યવસ્થિત દાઢીમૂછ જેવાં ઝાડઝાંખરાં તેના પર પણ ઊગી નીકળ્યાં હતાં.
ગાયોના વ્રજ ને ગોપની વાંસળીના ઠેકાણે વાઘવરુની બોડોમાંથી લોહીતરસી ડણક સંભળાયા કરતી હતી. આશ્રમોને ઠેકાણે અંધારી ખીણો હતાં. વાડીઓ વેડાઈ ગઈ હતી, ને માનવ કંકાલોથી ભર્યા ઘોર વન પ્રસરી ગયાં હતાં. માનવબાળને બદલે ભોરિંગબાળ ચારે તરફ ઘુમ્યાં કરતાં. સાગરની પાળો તુટી જઈને પાણી વહી ગયાં હતાં, ને એ જંગ્યાએ મૃત્યુની ખીણ જેવા ખાડા પડ્યા હતા. જે ભૂમિ સસ્પેશ્યામલા હતી, તે શાપિત ભૂમિ જેવી સાવ વેરાન પડી હતી. કાંટાળાં ઝાડ પર નાગ હીંચકા ખાતા હતા ને ઊંડી અંધારી ખોમાં ઝેરી ઘો આંટા દેતી હતી. ૨ ચક્રવર્તી ભરતદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
.
..........
.
.
.