________________
માનવજાત દીઠી ક્યાંય કળાતી નહોતી. શિકારના સહેલાણીઓ, પશુરક્ષકો ને ગોપજનોનો અવાજ ક્યાંય સંભળાતો નહોતો. કોઈ વાર પાતાળમાંથી પૃથ્વીના પડને ચીરતો હોય એવો કરુણ ૨વ આવતો ને શમી તો. કોઈ વાર વનમાં ભૂત હીબકાં ભરીને રોતાં હોય એમ લાગતું. પ્રવાસી એ દિશા શોધવા યત્ન કરતો, પણ વ્યર્થ જતો.
એક વેળાની આ સુંદર પગવાટની મનોવ્યથાને મનોમન પીતો હોય એમ પ્રવાસી વેગભર્યો ચાલ્યો તો હતો. એની દૃષ્ટિને આ પ્રભાતી દૃશ્યો દઝાડતાં હતાં. આ જ રસ્તેથી એ એક દિવસ પ્રવાસે ગયો હતો ને એ જ રસ્તે એ આજ પાછો ફરી રહ્યો હતો. પણ બે વચ્ચે કેટલું ભયંકર પરિવર્તન ! જીવંત સૃષ્ટિ મૃત્યુ પામી હોય ને એનું શબ પડ્યું હોય, એ શબને માંસખાઉ ગીધડાં ચૂંથવા આવતાં હોય ને ખાઉધરાં વનેચરોને પૂરતો ભક્ષ ન મળવાથી કાગારોળ કરતાં હોય, એવી બિભીષિકા સર્વત્ર વ્યાપેલી હતી.
રે ! મધુની આ ભૂમિ, માધુર્યની આ ભૂમિ, દાનની આ ભૂમિ, દયાની આ ભૂમિ, દૈવતની આ ભૂમિ, આમ અકાળે વિધવા જેવી શ્રીહીન-શોભાહીન કાં
બની બેઠી !
એ સુખદ દિવસો ભૂલ્યા કેમ ભુલાય ? જ્યારે એક પર્ણકુટીથી સ્ત્રીઓ હાથમાં મહી લઈને નીકળતી, ને બીજી પર્ણકુટીએ જઈને ત્યાં રમતાં બાળકોને હોંશે હોંશે ગોદમાં લઈ ખવડાવતી. એ પાછી વળતી ત્યારે એનો પાલવ નવધાન્ય ને નવતૃણથી છલકાયેલો રહેતો. રસિકાઓ એ ધાન્ય પાત્રમાં મૂકી, એમાં જળ નાખી, અગ્નિ પર પકવીને રસવતી તૈયાર કરતી, ને રસિયાઓને જમાડતી. નવતૃણ આંગણાની ગાયને, નંદીને, વૃષભને નીરતી. એમને ખવરાવતી ખવરાવતી ન જાણે એ પશુની સાથે કંઈ કંઈ સંભાષણ કરતી ! પશુ માનવની ભાષા સમજતું. માનવ પશુની ભાષા જાણતો. આમ પશુ પણ માનવની કોટિએ પહોંચ્યું હતું, તો માણસ દેવની કોટિએ કેમ પહોંચ્યો ન હોય?
એ પ્રદેશ આજે શાપિત ધ૨ા જેવો ઉજ્જડ પડ્યો હતો. અહીં માનવી તો શું, કાળો કાગડો પણ ફરકતો નહોતો. પ્રવાસીનાં નેત્રો વિષાદ પી રહ્યાં.
અચાનક એણે દૂર દૂર કંઈ પોકાર સાંભળ્યો. એ પોકારમાં મરણચીસના ઓથાર હતા. પ્રવાસી ઊભો રહ્યો. એ દિશામાં દષ્ટિ દોડાવી. ને એણે જે દશ્ય જોયું તે ખરેખર ભયંકર હતું.
માનવતાના સુકાતા મોલ * ૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org