________________
અરે સુષેણ ! આ શું !' ને ભરતદેવે પોતાના વફાદાર સેવકનો અંગૂઠો હાથમાં લઈ તેના પર પોતાના ઉત્તરીયથી પાટો બાંધવા માંડ્યો. સુષેણની વેદના એમના મોં પર પણ પ્રસરી ગઈ. સ્વામીને આમ પોતાના માટે અડધા અડધા થઈ જતા જોઈ સેવકના હૈયામાં આનંદની છોળ ઊઠી. એણે એ રક્તનું પોતાના સ્વામીના કપાળમાં તિલક તાણી દીધું.
સ્વામી ! આ રક્તતિલક એ વિજયતિલક છે. આપ જયવંતા વર્તો ! પ્રકૃતિ આ રીતે આપણા વિજયનો સંદેશ પાઠવે છે,’ સેનાપતિ સુષેણે હર્ષપૂર્વક
ઘણી વાર સ્વામી કરતાં સેવકો વધુ મોટાઈ દાખવે છે; ને ખરે વખતે સેવકની એકાદ ભૂલ સાંખતાં સ્વામીને જાણે કંઈનું કંઈ થઈ જાય છે !' ભરતદેવે સેવકો પ્રત્યેની પોતાની કૃતજ્ઞતા પ્રગટ કરતાં કહ્યું.
અમારા સ્વામી તો જગતમાં અદ્વિતીય છે.” મંત્રી અને સેનાપતિએ આભારવશ મસ્તક નમાવતાં કહ્યું.
જનસમાજ કહે છે કે રાજા ભરતે કોઈ મહામંત્ર જગ્યા છે, અને તેથી તે અવિજેય છે. એ બિચારાઓને ક્યાં ખબર છે કે ચક્રવર્તી ભરતના વિજયનો મૂળ મંત્ર કયો છે ?” ભરતદેવે પોતાના સેવકોની પ્રશંસા કરતાં કહ્યું ને આગળ વધ્યા.
આ મણિરત્ન અને આ કાકિણીરત્ન ! સ્વામી ! આ કાકિણીરત્ન સેનાને રાત્રે કૂચ કરવા માટે સૂર્યના પ્રકાશની ગરજ સારશે. ભૂગર્ભને ભેદવા માટે એ સુરંગનું કામ પણ કરશે. અઘોર વનોવેડવામાં એ અગ્નિની ગરજ સારશે. અને આ મણિરત્ન ! મસ્તક પર કે મંચ પર બાંધવાથી યોજન સુધી પ્રકાશ વેરશે. આ ચૂડા-મણિ શેષનાગની ફણાઓ પરથી મેળવવામાં આવેલા છે. જે પૃથ્વીનો પ્રવાસ આપણે કરવાનો છે, એ પૃથ્વી ઘણી ભયંકર છે. કેટલાક પ્રદેશોમાં સદા રાત છે, ક્યાંક અર્ધ વર્ષ જેવડી રાત ચાલે છે, ક્યાંક તો સૂર્ય જ હજી સુધી દેખાયો નથી. આ મણિરત્ન ત્યાં સૂર્યની ગરજ સારશે.”
ભરતદેવે એક મણિરત્નને પોતાના મુગટ પર મૂક્યું. આખી આયુધશાળા પ્રકાશથી ઝળહળી ઊઠી. થોડી વારે તેઓ ચક્રરત્નના આવાસમાં આવ્યા.
મહામંત્રીએ એક છત્રને ઊંચું કરતાં કહ્યું: “સ્વામી ! અજબ જેવી પૃથ્વીઓ ૩૮ ચક્રવર્તી ભરતદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org