________________
વલણસમુદ્રથી વૈતાઢ્ય પર્વત સુધીનો પ્રદેશ દક્ષિણ ભરત કહેવાય છે. અને વૈતાઢયથી હિમવાન સુધીનો પ્રદેશ ઉત્તર ભરત કહેવાય છે. અને હિમવાન પર્વતમાંથી નીકળી આખા ભરતક્ષેત્રને અને વૈતાઢય પર્વતને વધી લવણસમુદ્રને મળતી ગંગા અને સિંધુ નદીઓ ઉત્તર ભારતને અને દક્ષિણ ભરતને ત્રણ-ત્રણ ભાગમાં વહેંચી નાખે છે. આ રીતે ભરત ક્ષેત્રના છ ખંડ થાય
“છ ખંડમાં વહેંચાયેલ ભરતક્ષેત્રમાંનો દક્ષિણ ભારતનો વચલો ખંડ આર્ય ખંડ છે, અને બાકીનાં પાંચ ક્ષેત્રો મ્લેચ્છ ખંડ છે.
“પ્લેચ્છ અને આર્ય, આ બે જાતિમાં ભેદ એટલો છે, કે જેઓએ આપણી સંસ્કૃતિ અપનાવી, આપણો વિચારેલો જીવનધર્મ સ્વીકાર્યો, એ આર્ય, અને બાકીના અનાર્ય અથવા સ્વેચ્છ.
“આપણે જે સ્થળે વસીએ છીએ એ પ્રદેશને જંબૂદ્વીપને નામે ઓળખીએ છીએ. જંબૂદ્વીપની મધ્યમાં સુમેરુ પર્વત આવેલો છે. આ જંબૂદ્વીપમાં આપણા ભરતક્ષેત્ર ઉપરાંત બીજાં છ ક્ષેત્ર છે. એમનાં નામ હેમવંત, હરિવર્ષ, મહાવિદેહ, રમ્ય, હરણ્ય ને ઐરવત છે. આ બધાં ક્ષેત્રોને દક્ષિણ-ઉત્તર જુદા પાડનાર હિમવાન, મહાહિમવાન, નિષધ, નીલ, રુકિમ અને શિખરી પર્વતો છે.
દરેક ક્ષેત્રમાં જેમ એક એક મુખ્ય પર્વત છે, એમ બબે મુખ્ય નદીઓ છે. આપણા ક્ષેત્રની અંદર ગંગા અને સિંધુ મુખ્ય નદીઓ છે. આ નદીઓ ચૌદ હજાર નદીઓથી પરવરેલી છે, ને પૂર્વ-પશ્ચિમ સાગરને ભેટે છે.'
જંબૂદ્વીપમાં છ વર્ષધર (સીમા સ્થાપતા) પર્વતો, સાત માનવથી ભરેલાં ક્ષેત્રો, નદીઓ, દ્રહો વગેરે આવેલાં છે. વળી વચલું મહાવિદેહ ક્ષેત્ર બત્રીશ વિજયોમાં વહેંચાયેલું છે, અને દેવકુરુ અને ઉત્તરકુરુ નામના પ્રદેશો પણ ત્યાં આવેલા છે.
વૈતાઢ્ય પર્વત આજ સુધી અજેય રહ્યો છે. સુવર્ણ ને રત્નોનો ભંડાર, મણિમાણેકનું નિવાસસ્થાન, દેવ, યક્ષ, કિન્નરોથી અધિવાસિત એવા વૈતાઢચ પર્વત પર દશેક યોજન ઉપર જઈએ એટલે અવનવી વિદ્યા અને વિજ્ઞાનના સ્વામી વિદ્યાધરો વસે છે. એ આકાશમાં ઊડતાં વાહનોમાં વિચરે છે. દરેક પ્રકારના ભોગો ભોગવે છે. એમના સ્વરૂપનો પાર નથી, સૌંદર્યનો પાર નથી, સમૃદ્ધિનો પાર નથી.
પૃથ્વીનું માનચિત્ર ૪૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org