Page Text
________________
યુદ્ધની આ પ્રકારની રચના પહેલી હતી. અલબત્ત, પહેલી હતી છતાં સર્વશ્રેષ્ઠ હતી. અને એની પાછળ ભરતદેવની ઉગ્ર તપશ્ચર્યા હતી, મહાદેવી સુંદરીની અજબ પ્રેરણા હતી, મહામંત્રી ને સેનાપતિની સતત કાર્યરતતા હતી.
સેનાપતિ સુષેણ પ્રત્યેક દિવસે એ જથ્થાઓને વિનીતાના મેદાનમાં દોરતો ને યુદ્ધના વ્યૂહો શીખવતો, શસ્ત્ર-અસ્ત્રને સમૂહમાં વાપરવાના પ્રયોગો બતાવતો. એ સાથે યંત્ર દ્વારા એનો ઉપયોગ પણ બતાવતો. એકનું એક અસ્ત્ર યંત્ર દ્વારા જ્યારે ફેંકાતું ત્યારે અજબ વેગ ધારણ કરતું ને અદ્ભુત કામ કરી બતાવતું.
શસ્ત્ર વાપરનારાઓમાં પણ ભિન્ન ભિન્ન રુચિને ભિન્ન ભિન્ન આવડતવાળાં સ્ત્રીપુરુષો હતાં. મોટો ભાગ કોઈ પણ પ્રકારના વાહન વગર પગપાળા લડવામાં રુચિ ધરાવતો. પગપાળા લશ્કરમાં પણ કેટલાકને ખડ્ગથી લડવું ગમતું; કેટલાકને મુદ્ગરથી લડતાં ફાવતું; કેટલાકને ભિંડિમાલ, શૂલ કે ચક્રથી લડવું પસંદ પડતું; કેટલાક દ્વાર કે દુર્ગ તોડવાના કામમાં શિલા, શતઘ્ની કે કાળચક્રના ઉપયોગમાં કુશળ દેખાતા.
પગપાળા સિવાય કેટલોક વર્ગ અશ્વ પર ચઢીને અપાસ્ત્ર ચલાવવામાં કુશળતા બતાવતો. આ અશ્વારોહી સેનાને અશ્વખેલન, અશ્વસંચાલન વગેરે વિદ્યા શીખવવામાં આવતી.
આ પછીનો વર્ગ હાથીસેનાનો આવતો. એ સેનાના સંચાલન માટે એક મહાવત આપવામાં આવતો, જે દમવાની, ભમાવવાની ક્રિયા જાણતો; પણ ગજયુદ્ધ-વિદ્યાના ખાસ પ્રકારો સિંહાવલિ, દંતાવલિ, ગાયલીન શાર્દૂલલંઘન, પુચ્છગ્રહણ, વગેરે તો પ્રત્યેક યોદ્ધાએ જાણી લેવા પડતા.
આ ઉપરાંત કેટલાક ૨થીઓ પોતાના રથ લઈને યુદ્ધ માટે નીકળ્યા હતા. તેઓ મુખ્યત્વે ધનુષ્ય, ગોફણ ને ચક્રના પ્રયોગમાં કુશળ હતા. વળી વિશિષ્ટ મહત્તા તો એ હતી કે રથના સારથિપદે મોટો ભાગ યુવતીઓનો હતો. સેનાપતિ સુષેણે, મહામંત્રીએ અને રાજા ભરતદેવે આ યોદ્ધાઓને શ્રેણીબદ્ધ વિભાજિત કર્યા હતા. મુખ્યત્વે ચાર ભાગમાં સેના વિભક્ત કરી હતીઃ પાયદળ, અશ્વદળ, હસ્તીદળ ને થદળ. આમાં પણ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારનાં શસ્ત્ર વાપરવામાં કુશળ યોદ્ધાઓનાં જજુદાં જુદાં જૂથ રચ્યાં હતાં.
મહારાજ ભરતદેવ ને મહાદેવી સુંદરી આ ચતુરંગ સેનાને નીરખવા આવ્યાં. કૂચની ઘડીઓ ગણાતી હતી. છતાં ચૌદ રત્નોમાં બાકી રહેલા સ્ત્રીરત્નનું નામ હજી પ્રગટ થયું નહોતું. પ્રજાજનો સુંદરી અને ભરતની મેઘ ૫૨ * ચક્રવર્તી ભરતદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004516 |
| Book Title | Chakravarti Bharat |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jaybhikkhu |
| Publisher | Jaybhikkhu Sahitya Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, History, & Story |
| File Size | 10 MB |