________________
ભરતદેવનો સત્કાર થવા લાગ્યો, એમનું શાસન સ્વીકારાવા લાગ્યું. ન એક તીર છોડવું પડ્યું, ન એક રક્તનું ટીપું પાડવું પડ્યું! રક્તહીન ક્રાંતિ પ્રવર્તી રહી.
સેના દડમજલ કૂચ કરતી, શાસનનો પ્રચાર કરતી ગંગા નદીના દક્ષિણ તટ પર આવી પહોંચી. વર્ષાઋતુ નજીકમાં જ પૂરી થવાથી નદી બે કાંઠે વહેતી હતી. સેનાએ અહીં થોડા દિવસ માટે વિશ્રામ કર્યો. ચર્મરત્ન ગંગાપાર કરવાની તમામ આયોજન કરી રાખી હતી. હસ્તીઓના ગંગાસ્નાનથી પ્રવાહ જાણે વ્યાબાધ થયો. અશ્વોએ ગંગાતટને પોતાના ડાબલાથી ચૂર્ણ ચૂર્ણ કરી નાખ્યો.
કેટલોક વખત અહીં વિતાવી, જંગલો, વનો, ઉપવનોને નિરુપદ્રવી બનાવી, નાનાં નાનાં ગામ-ખેડાં વસાવી, કૃષિ વિકસાવી ભરત-સેના ગંગા પાર કરી ગઈ. ધીરે ધીરે વિનીતા નગરી દૂર દૂર થતી હતી, પણ માર્ગમાં ઠેર ઠેર થતા શાસન-પ્રચારથી સહુને હજી નગરનિવાસ જેવું જ લાગતું.
છેલ્લા વખતથી સેના ખારાપાટમાં સફર ખેડતી હતી. ખારું ધૂધ પાણી, ખારી ખારી હવા, ખારી ખારી જમીન ! જીવજંતુ, પંખી કે પશુનું નામ કેવું ! સેના એ પ્રદેશમાંથી આગળ વધી.
દૂર દૂર ક્ષિતિજ પર હવે જળચર પક્ષી ઊડતાં દેખાતાં હતાં. દિશાને આવરી બેઠેલાં બિલોરી કાચ જેવાં સાગરનાં નીર તબકવા લાગ્યાં હતાં. ભરતીનો ગર્જારવ હાથીઓના ગર્જારવને ક્ષીણ કરી દેતો હતો.
અપૂર્વ જળરાશિ ઉછાળતો પૂર્વસમુદ્ર દૃષ્ટિપથમાં આવ્યો. સમુદ્રના અધિપતિ માગધદેવના આવાસો પરના સોનેરીરૂપેરી કળશો ને રંગબેરંગી પતાકાઓ હવે નજરે પડવા લાગ્યાં.
પૂર્વ સમુદ્ર અનંત સુધી આંટો લઈ ગયો હતો. એમાં અગાધ જળ હતું. અનેક તરંગો પહાડ પહાડ જેટલો જળરાશિ ઉછાળી ક્ષણે ક્ષણે સર્જન ને વિસર્જનનો ખેલ ખેલી રહ્યા હતા.
સેનાને પડાવ નાખવાનો આદેશ આપતો શખસ્વર જાગ્યો. હાથી, અશ્વરથ થંભી ગયા. ત્યાં સાગરકિનારે પડાવ થયો. ત્યાં તો દરિયો હેલે ચડ્યો. સૃષ્ટિના આ ચેતન સમૂહને ભણવા માગતો હોય તેમ મોટાં મોટાં મોજાં ઉછાળી પૃથ્વી પર પ્રલયકાળનું ડમરુ બજાવવા લાગ્યો. ૬૦ ચક્રવર્તી ભરતદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org