________________
उपासकदशाङ्गसूत्रे
च= पश्यत्यनेनेति चक्षुः तत्सर्वेषा सार्थमदर्शकः यदुक्तम् "मेधिः प्रमाण, मानारः, आलम्बन, चक्षु" रिति, तदेव स्पष्टमतिपत्तये ओपस्यवाचि भूत शब्दसम्मेलनेन पुनरावर्त्तयति 'मेधीभूतः' इत्यादि, यादिति यात्रउन्टेन' पमाण भूए आहारभृए आलपणभूए चाए" इत्येषा सग्रहो वो स्तन - 'प्रमाणभूतः, आधारभूत, आलम्पनभूत', चतुभूत' इति छाया, पीनस्तयवारण तु मेथि मेधीभूतो मेधसदृश इति यावत् प्रमाणमर्थात् प्रमाणभूतः प्रमाणमदृश इतियावत् आधारोऽर्थादाधारभूत आधारतुल्य इति यावत, आलम्बनमर्यादाम्नभूत आलम्बनसदृश इति यावत् चक्षुरर्याचभूतः - चक्षु'सह इति यावदिति रीत्या समन्वयाद्भवतीति सूक्ष्मचक्षुपाऽप्रेक्षणीयम् । चकिञ्च सर्वकार्यवर्द्धक सर्वे कार्याणा सम्पादकोऽपि आसीत् अभूत् ||५||
"
,
८२
जैसा का तैसा - जहा का तहाना रहता है उसे आधार कहते हैं, और जिस निमित्त से मनुष्य विपत्ति से बचता है उसे आलम्बन कहते है । यह इन दोनोंमे अन्तर है ।
आनन्द अपने कुटुम्न के चक्षु थे, अर्थात् जैसे च मार्गको प्रकाशित करता है वैसे ही आनन्द, कुटुम्बियों के भी ममस्त अर्थो के प्रदर्शक ( सन्मार्गदर्शक ) थे ।
दूसरी बार मेधीभृत आदि विशेषण स्पष्ट बोध के लिए दिए है। 'जाव' शब्द से प्रमाणभून, आधारभूत, आलम्बनभूल, चक्षुर्भुत, इनका संग्रह होता है । यश स्पष्टता के लिए 'भूत' शब्द अधिक दिया है । इनका तात्पर्य यह है कि आनन्द मेढी अर्थात् मेढीके सदृश थे, प्रमाण अर्थात् प्रमाणके सदृश थे, आधार अथात् आधार के सदृश थे, કે જ્યા ન ત્યા બની રહે છે તેને આધાર અન જે નિમિત્તથી મનુષ્ય વિત્તિમાંથી ખર્ચે છે તેને આલ મન કહે છે એ બેઉમાં ગ્લુ અતર છે
આનદ પેતાના કુટુમ્બના ચક્ષુરૂપ તે, અર્થાત્ જેમ ચક્ષુ માર્ગોને પ્રકાશિત કરે છે. તેમ આનદ સ્વકુટુ બીના પશુ બધા અર્થોના પ્રકાશક ( સન્માર્ગદર્શક હતા શ્રીજી વાર મેÜભૂત આદિ વિશેષ્ણુ સ્પષ્ટ એધને માટે આપેલા છે શબ્દથી પ્રમાણભૂત અધારભૂત, લખનભૂત, ચક્ષુર્ભૂત, એ બધાના સગ્રહ થાય છે અહી સ્પષ્ટતાને માટે ‘ ભૂત' શબ્દ વધારે આપ્યા છે. એનુ તાત્પર્ય એ છે કે બાનદ નૈષિ અર્થાત સૈધિની સમાન તે પ્રમાણુ અર્ધીત પ્રમાણુની સમાન હતા, આધાર
6
,
જાવ
