________________
१८०
उपासकदशा सूत्र
नित्यमेवानित्यमेमने कान्तपसाऽऽश्रयणमित्यर्थ । इत्थमत्राकृतम् - पर्वमेव वस्तुजान द्रव्य - पर्यायात्मकतया, द्रव्यार्थिकनयापेक्षया नित्यरूप, पर्यायार्थिकनयापेक्षया चानित्यरूपमिति नित्यानित्योभयात्मक, तथाहि सुवर्ण रूपमेक वस्तु पुद्गलद्रव्यरूपत्वेन नित्य, पट+कुण्डलादिरूपपर्यायात्मकत्वेन चानित्य मिति न सर्वथा नित्यमेवेद सुपर्ण - ' मिति, न वा 'सर्वथाऽनित्यमेवेद सुवर्ण' मित्येकान्ततो नित्यमनित्यवर्णे, उत्पाद व्यय श्रीन्यात्मक सत्' इति सिद्धान्ताद्वस्तुमात्रस्य पर्यायार्थस्नयमपेक्ष्योत्पादव्ययशीलत्वेन द्रव्या freeमपेक्ष्य धीव्यशीलत्वेन च मारु प्रदर्शितत्वात्, अन्यथा वस्तुस्वरूपानुपयउभ्यापतेः । उक्तञ्चान्यन-'सुपर्ण काढचिदाकृत्या युक्त पिण्डो भवति, पिण्डाकृति पमरुका क्रियन्ते, रुचातिमुपम स्वस्तिका क्रियन्ते, स्वस्तिकाssa पदार्थ, द्रव्य पर्याय रूप होने से कथञ्चित् नित्य है, कथञ्चित् अनित्य हैं, कथञ्चित् नित्यानित्य है, इस प्रकारके सिद्धान्तको स्याद्वाद कहते हैं।
तात्पर्य यह है कि प्रत्येक पदार्थ garer भी है और पर्यायरूप भी है । द्रव्यरूप होने से प्रत्येक पदार्थ नित्य है, पर्यायरूप होने से अनित्य है, और उभयरूप होनेसे नित्यानित्य है । पदार्थ की नित्यता और अनिता को नय प्रकरणमें उदाहरण देकर स्पष्ट कर चुके हैं तथापि ठीhath समझाने के लिए दूसरा उदाहरण इस प्रकार है
मोना पुद्गलद्रव्य है, वह द्रव्य रूपसे सदा पुद्गल ही बना रहता है और बना रहेगा, इसलिए नित्य है परन्तु वह सोना सदा समान अवस्था में नहीं रहता, कभी वह कडारूप पर्याय धारण करता है, कभी कुण्डलरूप पर्याय धारण करता है इसलिए पर्याय की अपेक्षा છે કચિત્ અનિત્ય છે. કચિત્ નિત્યાનિત્ય છે, એ પ્રકારના સિદ્ધાન્તને સ્યાદ્ધ દકહે છે તાત્પર્ય એ છે કે—પ્રત્યેક પદાર્થ દ્રવ્યરૂપ પણ છે અને પર્યાવરૂપ પણ દ્રવ્યરૂપ હાવાથી પ્રત્યેક પાથ' નિત્ય છે, પર્યાયરૂપ હોવાથી અનિત્ય છે અને ઊભયરૂપ હાવાથી નિયનિત્ય તે પદાર્થોની નિત્યતા અને અનિત્યતાને નયના પ્રકરણમાં ઉદાહરણ આપીને સ્પષ્ટ કરી ચૂકયા છીએ, તે પણ ખરાબર સમજાવવા માટે બીજી ઉદાહરણુ આ પ્રમાણે છે.
છે
સેાનું પુદગલ દ્રવ્ય છે, એ દ્રવ્યરૂપે સદા પુદગલ જ બની રહે છે, અને બની રહેશે, માટે નિત્ય છે પરંતુ એ સૈાનુ સદા સમાન અવસ્થામા હેતુ નથી, કેઈવાર તે કડારૂપ પર્યાય ધારણ કરે છે, કેાઈવાર કુડલરૂપ પર્યાય ધા-સુ કરે તે, માટે પર્યાયની અપેક્ષાઅે તે અનિત્ય પશુ છે તેથી એમ નથી કહી
