________________
४३०
उपासकदचासत्रे
साधयितु न प्रभवति, पुरुषरूपवेत्समग्र जगत्फल कर्त्ता स्वत एव न सभवति, एक् मन्यदपि तस्मान्नियतिरेव सुखदुःखादिकारण नान्यत् उक्तश्च --- "नाभाव्य कचिदपि जायते जनाना,
भाव्य वा न विगलति प्रयत्नतोऽपि । लभ्यन्ते नियतिलात्फलानि सर्वे, -
पारो भवतु न चा शुभाशुभानि ॥ १ ॥ भाव्य प्रयत्नरहितोऽप्युपयात्यवश्य,
नाभाव्यमेति शतशः कृतचारुयत्न | तस्मादिद नियतिरेव सुग्वादि सर्वे,
सूते जनस्य सहसा हतपौरुषस्य " ॥ २ ॥ इत्यादि । इति । मुङ्गली=असमोचीना ॥ १६६ - १६९ ॥ सकता । अगर ईश्वरको अमूर्त स्वीकार करो तो वह आकाशकी तरह निष्क्रिय होनेसे कोई कार्य कर ही नहीं सकता ।
इसी प्रकार स्वभाव भी कारण नही । क्योकि स्वभावको यदि पुरुपसे भिन्न मानोगे तो वह पुरुषके अन्तर्गत सुख दुःख पैदा नही कर सकेगा । अगर स्वभावको पुरुषरूप ही मानोगे तो पुरुष समस्त ससारके कार्योंका कर्त्ता नहीं हो सकता। इसी प्रकार औरोका भी विचार कर लेना । इसलिए यही मान्यता ठीक है कि भाग्य ही सुख दुःखका कारण है, अन्य नही । कहा भी है
3
" कितना ही प्रयत्न करो, जो नही होनेवाला है, वह कदापि नहीं होगा, और जो होनेवाला है वह कदापि नही टलेगा । कोई प्रवृत्ति करे या न करे, नियतिकी शक्ति से सबको शुभ अशुभ फल प्राप्त हो जाता है " || १॥ એજ પ્રમાણે સ્વભાવ પણ કારણ નથી, કેમકે સ્વભાવને જે પુરૂષથી ભિન્ન માનશે તે તે પુરૂષના અતત સુખદુ ખને પેઢા નહુ કરી શકે જો સ્વભાવને પુરૂષરૂપ જ માનશે તે પુરૂષ સમસ્ત જગતના કર્માંના કર્તા નહિ થઈ શકે એ પ્રમાણે ખીજાઓને ‘પણ વિચાર કરી લેવા એટલા માટે એ માન્યતા બરાબર છે કે ભાગ્યેજ સુખ–દુ ખનુ કારણ છે, ખીજુ કાઇ નહિ કહ્યુ છે કે
J
“ ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરો, જે નથી થવાનુ તે કદાપિ થવાનું છે તે કદાપિ નહિ ટળે. કોઇ પ્રવૃત્તિ કરે યા ન કરે, ચુભ અશુભ ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. (૧)
1
1
નહિં ચાય, અને જે નિયતિની શકિતથી સૌને
f
