________________
अधर्मी टीका अ० १ सू० ११ धर्म० सप्तभट्टी ०
[ सप्तभङ्गी ]
भज्यन्ते=विभिद्यन्तेऽर्था यैस्ते भगा = चाकमकारः सप्ताना भङ्गाना समाहारः सप्तभट्टी - प्रत्यक्षादिनाधापरिहारपूर्वकमेकस्मिन्नेव पदार्थ एकैकधर्मविषयक प्रश्नवलेन पृथग्भूतयोरपृथग्भूतयोश्च विधिनिपेनयो' कल्पनया स्याच्छदसहितः सप्तभि योग इत्यर्थस्तद्यथा
१८७
ऋण लेने वाला मे नही हूँ । जिमने ऋण लिया हो उसीसे वसूल करो । तात्पर्य यह है कि अवस्था ( पर्याय) के परिवर्त मात्र से यदि अवस्थावान् (य) में परिवर्तन होना स्वीकार किया जाय तो समस्त व्यवहार नष्ट हो जाएँगे । अत पर्यायोके परिवर्तन होने पर भी द्रव्यमे परिवर्तन मानना अयुक्त तो है ही, साथ ही व्यवहारका लोपक भी है । [ सप्तभंगी ]
वस्तुमें जो अनन्त धर्म पाये जाते हैं, उन सब धर्मोकी अनन्त सप्त भगियां बनती हैं। अर्थात् अनेकात सिद्धान्त के अनुसार वस्तुके धर्मो विश्लेषण करनेसे प्रत्येक धर्मके मात भग होते है । उन धर्मों में प्रत्यक्ष आदि किसी प्रमाणसे वाधा नही आती । कही केवल विधि होती है, कहीं केवल निषेव होता है, और कहीं दोनों क्रमशः सम्मिलित होते है, कही युगपत् - एक साथ सम्मिलित होते हैं। उन सातो भगोंके पहले स्पष्टता के लिए 'स्यात् ' अव्यय लगाया जाता है । अस्तित्व धर्मके सान भाग इस प्रकार है
હાય તેની પાસેથી વસૂલ કરા તાત્પર્ય એ છે કે અવસ્થા ( પર્યાય )ના પરિવર્તનથી તે અવસ્થાવાન્ (દ્રવ્ય)મા પરિવર્તન થવાનું સ્વીકારવામા આવે । ખધે વ્યવહાર નષ્ટ થઈ જાય માટે પર્યાયનુ પિરવત ન થવા છતા પણુ દ્રશ્યમાં પરિવર્તન માનવુ અયુક્ત તે છે જ, તે સાથે વ્યવહારનુ લેાપક પણ છે )
[ सप्तलगी ]
વસ્તુમા જે અનન્ત ધર્યું માલુમ પડે છે, એ બધા ધર્મોની અનન્ત સપ્તભગીએ ખને કે અર્થાત્ અનેકાન્ત સિદ્ધાન્તને અનુસરી વસ્તુના ધર્માનુ વિશ્લેષણ કરવાથી પ્રત્યેક ધર્મોના સાત ભગ (ભાગા) થાય છે એ ધર્મોંમા પ્રત્યક્ષ આદિ કાઈ પ્રમાણથી ખાધા આવતી નથી કયાક કેવળ વિધિ થાય છે, કયાય કેવળ નિષેધ થાય છે, અને કયાય બેઉ ક્રમશ મર્મિલિત થાય છે, કયાક યુગંપત (એકી સાથે) સમિ લિત થાય છે એ માતે ભાગાની પહેલા, સ્પષ્ટતાને માટે પ્રાય ‘સ્યાત્’ અવ્યય લગા ડવામા આવે છે. અસ્તિત્વ ધર્મના સાત ભાગા આ પ્રમાણે છે
C
-
(१) स्यदस्त्येव सर्वम्-अर्थात् प्रत्येक पहाय, स्वद्रव्य, स्वक्षेत्र, स्वछाल भने સ્વભાવની અપેક્ષાએ કે આ ભાગામા કેવળ વિધિની કલ્પના કરવામા આવી છે
