________________
arraatait टीका अ १ म् ११ धर्म. चार्वाकमतविचारः
१३
नोपलभ्यते चेम्नास्त्येव शशाश्वादिविपाणवत्, न च मृतशरीरे वायु तेजसोरसच्च दव्यभिचार इति वाच्यम्, नलिकादिद्वारक फुत्कारादितः पवनदाने वह्निसयोजने जातेऽपि तत्र चैतन्यानुपलम्भस्यैव प्रत्यक्षसिद्धत्वात्, विशिष्टवायु- तेजसोस्तदा मसच्चाददोष इति चेदागतो मदीयः पन्थाः - वैशिष्टच हि भूतपञ्चकव्यतिरिक्तस्र ssत्मन एच सभवति नेतरस्येति । किञ्च - वास्यादिकरणाना लोके जिदादिक प्रति कर्त्तारमन्तरेणाकिञ्चित्करत्वस्येवेन्द्रियरूपाणामपि करणाना शयनासनभोजन तो अवश्य उपलब्ध होता, किन्तु उपलब्ध होता नहीं, इस कार उसका वहा अभाव ही सिद्ध होता है, जैसे खरगोश वा अश्वके सीग
"मृतशरीरमे वायु और तेज विद्यमान नही रहते इसलिए चैतन भी विद्यमान नही रहता, अतएव आपका दिया हुआ दोष ठीक नही तो यह कथन भी ठीक नहीं, क्योंकि नलीके द्वारा या फुक मारक वायुका प्रवेश करा देनेसे और अग्निका भी सयोग करा देने चैतन्यकी उपलब्धि नही होती, यह बात प्रत्यक्ष सिद्ध है । यदि य कहो कि - "विशिष्ट वायु और तेजका उसमे अभाव रहता है इसलि मुर्दे चैतन्य नही पाया जाता" तब तो हमारा ही मत सिद्ध हुआ क्योकि आप जो विशिष्टता कहते हैं वह पाच भूतोंसे भिन्न आत्मार्क ही हो सकती है, अन्यकी अर्थात् भूतोंकी नही, क्योंकि भूत तं मौजूद ही है।
दूसरी बात यह है कि जैसे कर्त्ता (बढई) के बिना वसूला आदि ઉપલબ્ધ થાત, પરન્તુ ઉપલબ્ધ થતુ નથી તેથી તેને ત્યા અભાવ જ સિદ્ધ થા છે, સસલા ચા ઘેાડાના શિંગડાની પેઠે
મુડદામા વાયુ અને તેજ વિદ્યમાન હોતુ નથી તેથી શૈતન્ય પણ વિદ્યામા હાતુ નથી તેથી આપે બતાવેલે દ્વેષ બરાબર નથી” એ કથન પણ ખરાખર નથી કારણુકે નળી દ્વારા યા ફૂંક મારીને વાયુને પ્રવેશ કરાવવાથી અને અગ્નિને પણ સચેઝ કરાવવાથી ચૈતન્યની ઉપબ્ધિ નથી થતી, એ વાત પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે જે એમ કહેા કે—“વિશિષ્ટ વાયુ અને તેજને તેમા અભાવ છે, તેથી મુડદામા રીત ૨ માલુમ પડતુ નથી” તેથી તે અમારા જ મત સિદ્ધ થયે, કારણ કે આપ જે વિશિષ્ટતા કહેા છે, તે પચ ભૂતાવી જૂદી આત્માની જ હોઇ શકે છે, ખીજા કશાની અર્થાત્ ભૂતાની નહિ, કારણકે ભૂત તા મેનૂદ જ છે
બીજી વાત એ છે કે-જેમ કર્તા ( ક્રિયા કરનારા–સુથાર ) વિના વાસલે! કે
