________________
बगारधर्मसञ्जीवनी टीका अ० १०११ धर्म० श्रावकधर्मनिरूपणेजिवादिस्व. १६१ स्तिकायः धर्मद्रव्य- विचरतो मत्स्यादेर्जलमित्र गतिमता जीवाना पुद्गलाना च साहाय्यदानेनाऽऽधारभूत इत्यर्थः, एप श्रमौतिक. सर्वलोकव्यापी जीवपुद्गलगतेनिमित्तकारणम् । अधर्मास्तिकायः अधर्मद्रव्य - पथिकादीना वृक्षादिच्छायेत्र स्थितिमता जीवाना पुद्गलाना च साहाग्यदानेनाऽऽधारभूत इत्यर्थः, एष हि निजशक्तपाऽवतिष्ठमानाना जीवाना पुद्गलाना च प्रेरणामन्तरेणैवावस्थितिनिमित्तम् । धर्मधर्मास्तिकाय, (२) अधर्मास्तिकाय, (३) आकाशास्तिकाय, (४) काल और (५) पुद्गलास्तिकाय ।
(१) धर्मास्तिकाय - चलनेवाले जीवों और पुद्गलोंको जो चलने में सहायता पहुँचाता है उसे धर्मास्तिकाय या धर्मद्रव्य कहते है, जैसे जलमें चलनेवाली मछली के चलने-फिरने में जल सहायक होता है । धर्मास्तिकाय - अरूपी (अमृर्तिक) और समस्त लोकाकाशमें व्यापक है, और जीव पुद्गलोंकी गति में निमित्त कारण है ।
(२) अधर्मास्तिकाय --जैसे चलता हुआ मुसाफिर यदि ठहरना चाहे तो वृक्षकी छाया उसके ठहरने में उदासीन कारण होती है उसी प्रकार स्थितिमान् जीवों और पुद्गलोकी स्थिति में जो महशयक होता है उसे अधर्मास्तिकाय या अवर्मद्रव्य कहते हैं । अधर्मद्रव्य ठहरते हुए को ठहरनेसे सहायक मात्र होता है, प्रेरणा करके ठहराता नहीं है । यह भी धर्मास्तिकां की ही तरह अरूपी और समस्त लोकाकाशव्यापी
જેમા જીવ ન હેાય તે અજીવ છે अत्र पाय प्रभारना डे (१) धर्मास्ताय, (२) अधर्मानिय (3) आअगस्तिजय, (४) अस सने (५) युद्धगसा निकाय
(૧) ધર્માસ્તિકાય—ચાલનારા જીવે અને પુદગલે ને જે ચાલવામાં મહા યતા કરે છે તેને ધર્માન્તક ય અથવા ધદ્રવ્ય કહે છે, જેમકે જળમા ચાલારી માછતીને ચાલવા-કૂવામાં જળ સહાયક થાય છે ધર્માસ્તિકાય-અરૂપી ( અમૂર્તિક ) અને સમત લાકાકાશમા વ્યાપક છે અને જીવ–પુદ્ગલાની ર્શનમા નિમિત્ત-કાણુ છે અધર્માસ્તિકાય—જેમ ચ લના મુસાફર જો થાભવા ઇચ્છે તે વૃક્ષની છાયા તેના ચૈાભવામાં ઉદાસીન ક્રાણુ અને છે, તેમ સ્થિતિમાન જીવે અને પુત્રàાની સ્થિતિમા જે સહાયક બન છે તેને અધર્માસ્તિકાય અથવા અધમ દ્રવ્ય કહે છે અધર્મ ન્ય થાભનારને થેભવામા સહાયકમત્ર બને છે પ્રેરણા કરીને થેભાવતુ નથી એ પણ ધર્માસ્તિકાયની પેઠે અરૂપી અને સમસ્ત લેાકાશવ્યાપીછે ધદ્રવ્ય
