Book Title: Bharat Bhaishajya Ratnakar Part 01
Author(s): Nagindas Chaganlal Shah, Gopinath Gupt, Nivaranchandra Bhattacharya
Publisher: Unza Aayurvedik Pharmacy
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
(७६)
www.kobatirth.org
भारत-भैषज्य रत्नाकर
अथ अकारादि धप प्रकरणम्
[२११] अगुर्वादि धूपः (बृ. नि. र.)
अगुरुघनसारसल्लक
कररुहनतनीर चन्दनैर्युक्तः ।
सर्जरसेन समेतो धूपोरुग्दाहकं हन्ति ॥
अगर, कपूर, सल्लकी, नखी, तगर, सुगन्ध बाला, चन्दन, और राल । इनकी धूपसे रुग्दाह . सन्निपात शान्त होता है ।
[२१२] अश्वगन्धादि धूप : (वृ. नि. र. ) अश्वगन्धोऽथ निर्गुण्डी बृहती पिप्पलीफलम् ।
अथ अकारादि
[२१४] अर्कमूलादि धूम्रः (बृ. नि. र.) अर्कमूलशिलातुल्यं ततोर्जेन कटुत्रिकम् । चूर्णितं वह्निनिक्षिप्तं पिबेद्ध्रुमं तु योगवित् ॥ भक्षयेदथ ताम्बूलं पिबेदुग्धमथापि वा । कासः पश्वविधो याति शान्तिमाशु न संशयः ॥
[२१५] अञ्जन नं. १ (मूर्द्धान्तिक ) शिरीषबीजं गोमूत्रं कृष्णमरिच सैन्धवैः । अञ्जनं स्यात् प्रबोधाय सरसोनशिलावचैः ।
सिरस के बीज, पीपल, काली मिर्च, सेंधा नमक, ल्हसन, मनसिल और चचको गोमूत्र में पीसकर अञ्जन बनावे । इससे मूर्छा नष्ट होती है
[२१६] अञ्जन नं. २ (बृ. नि. र.) अञ्जनं सम्यगारन्धं मधुसिन्धुशिलोषणैः । प्रमोद्रोहि भवति भाषितं भिषजां वरैः ॥
धूपोयं स्पर्शमात्रेण ह्यर्शसां शमने लम् ॥ असगन्ध, निर्गुण्डी बड़ी कटेली और पीपल । इसकी धूनी के स्पर्श मात्र से ही अर्श नष्ट हो जाती है।
अथ अकारादि अञ्जन
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[२१३] अष्टगन्ध धूप: (शा. नि. भू.) कर्पूरं चन्दनं मुस्ता कुङ्कुमं देवदारु च । रोचना केशरोशीरं गन्धाष्टकमुदाहृतम् ॥
कपूर, चन्दन, नागरमोथा, केसर, देवदारू, गोरोचन, नागकेसर और खस । इनके योग को गन्धाष्टक कहते है ।
धूम्र प्रकरणम्
आक की जड़ और मनसिल, १ - १ भाग । त्रिकुटा आधा भाग । इनके चूर्णका विधिवत् धूम पान करके ऊपरसे ताम्बूल खानेसे अथवा दूध पीनेसे पांच प्रकारकी खांसीका नाश होता है ।
प्रकरणम्
शहद, सेंधानमक, मनसिल और मरिच । इनका अञ्जन मोहका नाश करता है । [२१७] अञ्जन नं. ३ (चातुर्थिकारी) ( वृ. नि. र. ) त्र्यूषणं हिंगुलवण वचा कटुरोहिणी । शिरीषनक्तमालानां वीजं श्वेताश्च सर्षपाः ॥ गोमूत्रपिष्टैरेतैस्तु वर्तिनेत्राञ्जने हिता । चातुर्थकमपस्मारमुन्मादं च नियच्छति ॥ त्रिकुटा, हींग, लवण, बच, कुटकी, सिरस के
For Private And Personal Use Only