________________
શતક ૧ લુ.
અથવા નાના પ્રવાહ; તે જેમાં પ્રરૂપિત થાય છે અથવા પ્રબોધિત થાય છે, તે વિવાદશક્તિ કહેવાય છે. જે વિાષપ્રજ્ઞાતિ એ શબ્દ લઈએ તો તેને અર્થ એવો થાય છે કે, વિવાર એટલે પ્રમાણુથી અબાધિત એવી પ્રજ્ઞા એટલે બુદ્ધિ જેનાથી પ્રાપ્ત થાય છે તે, જે શિવાષત્તિ શબ્દ લઈએ તો શિયાપા એટલે બાધ રહિત એવી પ્રજ્ઞરિત એટલે અર્થની પ્રરૂપણા, તે શિવાષબજ્ઞાસ કહેવાય છે.
આ પ્રમાણે વિવિધ અથવાળી આ વિવાદwજ્ઞત્તિ પૂજ્ય હેવાથી અાવતી' એવા નામથી પણ કહેવાય છે.
વ્યાખ્યા કરનારાઓ શાસ્ત્રની વ્યાખ્યાના આરંભમાં ફલોગ, મંગળ, સમુદાય, અર્થ વિગેરે જે દ્વારનું વર્ણન કરે છે, તે દ્વારે આ વ્યાખ્યામાં વિશેષાવશ્યક વગેરે સૂત્રોમાંથી જાણી લેવા. વળી શાસ્ત્રકારો વિન્ન-વિનાયકને શમાવવાને માટે, અથવા શિષ્યજનના પ્રવર્તનને માટે અથવા શિષ્ટાચારની સમાચારી માટે દરેક ગ્રંથના આરંભમાં મંગલાચરણ, અભિધેય વસ્તુ, પ્ર
જન અને સંબંધ એ ચાર બાબતો દર્શાવે છે. તેમાં સર્વ કલ્યાણના કારણને લઈને આ પ્રરૂપેલું શાસ્ત્ર શ્રેય-કલ્યાણરૂપ હેવાથી તેની અંદર અનેક વિદનો આવવાનો સંભવ છે, તેથી તે વિદનો રામાવવાને અર્થે બીજા મંગણાચરણને છોડી દઈ ફક્ત ભાવમંગળા ચરણ કરવું જોઈએ. કારણકે, બીજું મંગળાચરણ ઐકાંતિક નથી તેમજ આત્યંતિક પણ નથી. ભાવ મંગલાચરણ તો તેનાથી ઉલટું છે, તેથી તે મનવાંછિત અર્થને સાધી આપવામાં સમર્થ હોવાથી સર્વથા પૂજવા યોગ્ય છે. તેને માટે શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે “બીજું મંગલાચરણ એકાંતિક અને આત્યંતિક નથી, અને ભાવ મંગલાચરણ તેથી ઉલટું છે, તેથી તે મંગલાચરણ વિશેષ પૂજય છે.”
જો કે તે ભાવ મંગલાચરણ તપ વગેરે ભેદથી અનેક પ્રકારનું છે, તો પણ તેમાં પંચપરમેષ્ટીને નમસ્કાર કરવા રૂપ જે ભાવ મંગલાચરણ છે, તે વિશેષ ગ્રાહ્ય છે, કારણ કે ભગવાન્ પંચપરમેષ્ઠી મંગળરૂપ, લોકોત્તમ અને શરણુદાયક કહેવાય છે. જેને માટે “વત્તારિ મારું” ઈત્યાદિ ગાથાનું પ્રમાણ છે. તેમાં પણ નમસ્કાર–નવકાર મંત્ર સર્વ પાપોને નાશ કરનાર, હેવાથી સર્વ વિદનોના ઉપશમને હેતુરૂપ છે. જેને માટે કહ્યું છે કે,
૧ કાયમ રહે તેવું.
