________________
શતક ૧ લું.
વાળ છે અથવા એકજ પ્રયોજનવાળા છે. નાના પ્રકારના ઘઉં-નાદવાળા છે, નાના પ્રકારના વ્યંજન અક્ષરવાળા છે; અથવા તો નાના પ્રકારના અર્થવાળા છે, કે તે ભિન્ન અર્થવાળા ભિન્ન ઘોષવાળા, કે ભિન્ન વ્યંજનવાળા છે?
અહિ તે નવ પદોની અંદર ચતુર્લંગી દર્શાવેલી છે. તે આ પ્રમાણે તે નવ પદેની અંદર કેટલાંએક પદો એક અર્થવાળાં અને એક વ્યંજનવાળાં છે, જેમ કે, કોર-ક્ષીર દુધ-દૂધ. ૨ કેટલાએક એક અર્થવાળાં અને જુદાં જુદાં વ્યંજનવાળાં છે, જેમકે સંત અને : વગેરે. ૩ કેટલાએક અનેક અર્થવાળાં અને એક વ્યંજનવાળાં છે. જેમકે, આકડોકે ગાય અને ભેંસના દૂધ. ૪ કેટલાંએક નાનાપ્રકારનાં અર્થવાળાં અને નાના પ્રકારનાં બેજનવાળાં છે, જેમકે, ૧૪,૫ ઘર, જૂટ, થટ, સમૂહ અને શિખર વગેરે. આ પ્રમાણે ચતુર્ભગીનો સંભવ છે, તે છતાં આ પ્રશ્નના સૂત્રમાં બીજો અને ચોથે ભાંગે ગ્રહણ કરેલો છે. અને બાકીના પહેલા અને ત્રીજા ભાંગામાં વિવિધ પ્રકારનાં વ્યંજનો જોવામાં આવે છે, તેથી તે બંનેને તેમાં સંભવ નથી. નિર્યુક્તિસૂત્રમાં સર્જન વગેરે ચાર પદેને આશ્રીને તે ચતુભંગીને બીજો ભાંગ અને ઇમાન વગેરે પાંચ પદેને આશ્રીને થે ભાંગ લાગુ પડે છે.
વાદી શંકા કરે છે કે, દસ વગેરે દેશમાં અને ભેદ ખુલ્લી રીતે જોવામાં આવે છે, છતાં પહેલાં ચાર પટ્ટો એક અર્થવાળાં કેમ થઈ શકે? તે શંકાના સમાધાનમાં શ્રીવીર ભગવાન કહે છે કે, ઉન પક્ષ વડે કર્મનું છેદન, ભેદ, દાહ, મરણ અને નિર્જરા એ પાંચ પદે એક અર્થવાળાં હોઈ શકે છે. ઉત્પન્ન એટલે ઉત્પાદ તેને પક્ષ એટલે પરિગ્રહ અર્થાત ઉત્પાદ નામ પર્યાયનું ગ્રહણ કરીને એ પાંચ પદો એક અર્થવાળા કહી શકાય છે. અથવા ઉત્પન પક્ષ એટલે ઉત્પાદ નામની વસ્તુનો જે વિકલ્પ તેને કહેનારાં એ પદો છે એટલે એ, સર્વ પદો ઉત્પાદને આશ્રીને એક અર્થ
૧ ઉદાત્ત, અનુદાત્ત, અને સ્વરિત એવા ઘેષ-ઉચ્ચારવાળા. ૨ માં શબ્દનો દૂધ એવો એકજ અર્થ થાય છે અને તેમાં વ્યંજન પણ એક જાતના છે. ૩ ર અને : શબ્દનો અર્થ દૂધ એવો એકજ થાય છે, પણ તે શબ્દમાં વ્યંજને જૂદાં જુદાં છે. જે આકડો, ગાય અને ભેંસના દુધનો વાચક, ક્ષીર શબ્દ એકજ જાતના વ્યંજનવાળા છે. પણ તેના જૂદા જૂદા અર્થ થાય છે. ૫ ઘટ વગેરે શબ્દોમાં અર્થ અને વ્યંજન બંને વિવિધ પ્રકારના છે. ૬ ચાર ભાંગાએ જય નેમિસુરિ
