________________
શતક ૧ લુ,
વિષે જેમ પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર જે ચોથું ઉપાંગ છે, તેના અઠયાવીસમાપદના પે હેલા શતકમાં કહેવામાં આવ્યું છે.–નારકીના આહાર વિષે જે કહેવાનું છે, તેમાં ઘણાં કારે છે. તે દ્વારેના સંગ્રહ રૂપે પ્રથમ કહેલ જે નારકીની સ્થિતિ અને શ્વાસોશ્વાસ તે બે દ્વાર બતાવવા માટે “ કિસિ કહatiારે” એ ગાથા કહે છે.
તે ગાથાની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે. વીર ભગવાન કહે છે, હે ગતમ, નારકીની સ્થિતિ તથા શ્વાસે શ્વાસ મેં કહ્યા છે, હવે તેમને આહાર વિધિ કહેવાનું છે. તે નારકીની આહારકિયા બે પ્રકારની છે ૧ આભોગનિવર્તિત અને ૨ અનાગનિવર્તિત “ હું આહાર કરૂં” એવી ઈચ્છા કરીને જે આહાર કરે તે આગ નિવર્તિત અને “ વિશેષ ઈચ્છા વિના ' હું આહાર કરૂં તે કરૂં' એમ ધારી જે આહાર કરે તે અનાગ નિવર્તિત કહેવાય છે. જેમ વર્ષોત્રતુમાં ઘણાં ઝરણાં વગેરેને લઈને દેખાવામાં આવતા શીતળ પુદ્ગલેને આ હાર ઈરછા વિના થઈ જાય છે, તેમ અનાગ આહાર વિષે સમજવું. તેમાં તે અનાગનિવર્જિત આહાર ક્ષણે ક્ષણે ચાલુ રહેતી ક્ષુધાના વેદનીય કર્મના ઉદયથી ઓજ-આહારના પ્રકાર વડે તે નારકી આહારને અથી અને છે, તે આહારનો તેને કદિપણુ વિરહ થતો નથી કારણ કે તે કદિ ચુક્તો નથી અથવા લાંબે કાળે ઉપભોગ્ય એ આહાર એક વખત લીધો હોય તે પણ તેને ભેગ પ્રત્યેક સમયે થયા કરે છે. તેવી રીતે જે આભગ નિવર્તિત આહાર છે, તે પણ અસંખ્યાતા સમયનો છે, એટલે પોપમ વગેરેના પ્રમાણુવાળો છે, છતાં તે આહારના અર્થને અંતમુહૂર્તને ઉપજે છે. કહેવાનો આશય એ છે કે, “હું આહાર કરૂ. એવી જે તેમની ઈચ્છા થાય છે, તે ગ્રહણ કરેલા આહાર દ્રવ્યના પરિણામે અતિતીવ્ર દુઃખ ઉત્પન્ન કરી તે અંતમુહૂર્તમાં નિવૃત્તિ પામે છે. તે નારકીઓ કેવી વસ્તુને આહાર કરે છે? તે પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ભગવાન કહે છે કે, તે નારકીઓ દ્રવ્યથી અનંતા પ્રદેશમાં વર્તનારા પુદગળ દ્રવ્યોને આહાર કરે છે. બીજા પુગળ દ્રવ્યો તેમને આહારમાં અયોગ્ય ગથાય છે ક્ષેત્રથી અસંખ્યય પ્રદેશોવાળા દ્રવ્યને આહાર કરે છે. કારણ કે જૂન પ્રદેશમાં અવગાઢ રહેલા દ્રવ્યો તેમને આહાર કરવામાં યોગ્ય ગણાતા નથી, તેમ અનંત પ્રદેશમાં અવગાઢ એવા દ્રવ્ય તે યોગ્ય ન ગણાય, કારણ કે, સર્વ લોકનું પ્રમાણુ અસંખ્યાતા પ્રદેશનું છે. કાળથી જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા દ્રવ્યોને તે આહાર કરે છે. અહિં સ્થિતિને અર્થ
