________________
શતક ૧ લું.
ગળે એકઠા મળે–એટલે શુદ્ધરૂપે થાય, ત્યારે તે દુઃખ રૂ૫ કર્મ પણ પરિણમે છે; તે કર્મના અનાદિપણાથી તે દુઃખ પણ શાશ્વતપણે સદા-સર્વ કાળ સમ્યકત્વ પરિણામે ચય પામે અને અપચય પામે.
વળી તે અન્ય તીથીઓ કહે છે કે, જે પૂર્વે બેલવામાં આવી હોય તે ભાષા કહેવાય છે, અને જે વર્તમાનકાલે બોલાતી હોય તે ભાષા કહેવાતી નથી; કારણ વર્તમાન સમય અતિ સૂક્ષ્મ છે, તેથી વચનથી જે ભાષાના દ્રવ્ય નીકલતાં જ ભાષા કહેવાય છે; અને સમયથી અતિક્રાંત બેલાઈ, તે ભાષા અને તે જે બેલ્યા પહેલી ભાષા અને જે બોલાતી ભાષા તે અભાષા કહેવાય. તે ઉપરથી એટલું સિદ્ધ થયું કે, સમય અતિક્રાંત થયા પછી બોલાય તે ભાષા કહેવાય ત્યારે શું તે ભાવક–ભાષણ કરનારનt. ભાષા કે અભાષક-ભાષણ ન કરનારની ભાષા ?
અન્યતીથી આ પ્રશ્નનો ઉત્તર એ આપે કે, તે અભાષકની ભાષા કહેવાય પણ ભાષકની ભાષા કહેવાય નહી.
વળી અન્યતીથી એમ કહે છે કે, કાયિકી વગેરે ક્રિયા જ્યાં લગી કરવામાં ન આવે ત્યાં લગી તે દુઃખનું કારણ છે, પણ જ્યારે તે કરવામાં આવે ત્યારે તે દુઃખનું કારણ નથી–કારણકે અભ્યાસને લઈને તે છે; કિયા નો સમય અતિક્રમણ થતાં કરેલી ક્રિયા દુઃખનું કારણ થાય છે, જે ક્રિયા પહેલી દુઃખને હેતુ છે, પણ જયારે તે કરવા માંડી ત્યારે દુઃખને હેતુ થાય છે કે ક્રિયાને સમય વ્યતિકાંત થતા કરેલી ક્રિયા દુઃખને હેતું થાય છે. તો તે ક્રિયા કરણને આશ્રીને દુખનો હેતુ છે કે, અકરણને આશ્રીને દુઃખને હેતુ છે. એટલે કરતાં દુઃખને હેતુ કે ન કરતાં દુઃખનો હેતુ છે. તે ન કરતાં પણ તે ક્રિયા દુઃખ રૂપે પ્રાપ્ત થાય છે, એવી રીતે પૂર્વોક્ત વસ્તુ વકતવ્યરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે.
વળી બીજા અન્ય તીર્થીઓ એમ કહે છે કે, જે જીને અત્ય એટલે અનાગતકાળની અપેક્ષાએ કરવા યંગ્ય નહીં એવું દુ:ખ એટલે અશાતા અથવા કર્મ, તે અકૃત્યપણાને લઈને અસ્પૃશ્ય છે, એટલે બાંધવા યોગ્ય નથી. તેમજ જે તમાનકાલે કરાતું અને અતીતકાલે કરેલું ન હોવાથી અક્રિયમાણ કૃત છે, એટલે ત્રણ કાલે પણ કર્મના બંધનો નિષેધ છે, તેવું કર્મ કર્યા વગર પ્રાણભૂત, જીવ અને સત્વ-પ્રાણીઓ શુભાશુભ કર્મની વેદનાને
“બેંદ્રિય તરક્રિય અને ચોઈદ્રિય જીવ પ્રાણ કહેવાય છે વૃક્ષ પ્રમુખ ભૂત કહેવાય છે, પચેંદ્રિય જીવ કહેવાય છે અને બાકીના સર્વ સત્વ કહેવાય છે.”
