________________
(૨૭),
પ્રથમ ભાષા એટલે જે પહેલા બોલાય તે ભાષા કહેવાય અને ભાષણ પહેલા ન બોલાય તે અભાષા કહેવાય, જે ભાષણ કરતાં બોલાય તે ભાષા કારણકે, તેથી શબ્દાર્થની ઊપપત્તિ છે અને ભાષાનો સમય અતિકુમણુ થયા પછી જે ભાષણ કરેલી ભાષા તે અભાષા કહેવાય, કારણકે, તેમાં શબ્દાર્થનો વિયોગ થાય છે. ત્યારે જે બોલાતી ભાષા તે ભાષા કહેવાય અને ભાષણને સમય ચાલ્યા ગયા પછી જે બેલેલી ભાષા તે અભાષા કહેવાય, તો પછી જે ભાષક-ભાષણ કરનાર–બોલનાર છે, તેનાથી ભાષા છે કે જે અભાષક–બોલનાર નથી, તેનાથી ભાષા છે? તેમાં એમ સમજવું કે જે ભાષક–લનાર છે, તેનાથી ભાષા છે પણ જે અભાષક-ઓલનાર નથી તેનાથી ભાષા નથી. તેવી રીતે ભાષાની જેમ પેહેલી જે ક્રિયા છે, તે દુઃખની કરનારી છે, એમ સમજવું, કારણકે કરવા પહેલા ક્રિયાજ હોતી નથી તેથી તે દુઃખરૂપ કે સુખરૂપ થતી નથી. પણ જે દુઃખરૂપ દેખાય છે, તે અન્ય મત પ્રમાણે છે. ક્રિયા કરવામાં આવે તો દુઃખરૂપ થાય છે, પણ તે કરવામાં ન આવે તો દુઃખરૂપ થતી નથી. અહિં વક્તવ્ય એ છે કે, કોંધ પણ દુઃખરૂપ, સ્પર્શ પણ દુઃખરૂપ, કરવા માંડયું અને કહ્યું, એ પણ દુઃખરૂપ-એમ પ્રાણભૂત જીવ સત્વ વેદનાને વેદે છે, એમ વક્તવ્ય છે.
અહિં અન્યમતીઓને મત કહે છે–હે ભગવન્! એક જીવ એક સમયે જે બે ક્રિયાઓ કરે છે, જેમ એક ઈર્યાપથિકી અને બીજી સાંપપાયિકી. ઈય એટલે ગમન કરવું, તે વિષયને પંથ એટલે માર્ગ–અર્થાત માર્ગે ચાલવા સંબંધી ક્રિયા અર્થાતુ કેવળ કાયયુગ પ્રત્યય કર્મબંધ અને અને જેમનાથી પ્રાણી ભવમાં ભ્રમણ કરે તે સંપૂરાય એટલે કષાયો, તે સંબંધી ક્રિયા તે સાંપરાયિકી કિયા અર્થાતુ કષાય હેતુક કર્મબંધ. તે બંને ક્રિયાઓ જીવ એક સમયે કરે છે. તે જીવ જે સમયે ઈર્યોપથિકી કિયા કરે અને જે સમયે સાંપરાયિકી ક્રિયા કરે તે સમયે ઈર્યાપથિકી ક્રિયા કરે તેમ વળી ઈયપથિકી ક્રિયા કરતો થકો સાંપરાયિકી ક્રિયા કરે અને સાંપરાયિકી ક્રિયા કરતો થકો ઈર્યાપથિકી ક્રિયા કરે, એવી રીતે નિશ્ચયથી એક જીવ એક સમયનેવિષે બે કિયા કરે. ગતમ પુછે કે, હે ભગવન. તે જીવ એક સમયનેવિલે તે ઈયપથિકી અને સાંપરાયિકી–એ બે ક્રિયા શીરીતે કરી શકે ?
ભગવાન ઉત્તર આપે છે. હે મૈતમ ! અન્ય તીર્થીઓ તે પ્રમાણે માને છે. અને તે તેમનું મિથ્યાત્વ છે–અસત્ય છે, કારણ કે, જે ઐર્યો પથિકી ફિક્યા છે, તે અકષાયના ઊદયથી થાય છે, અને જે સાંપરાયિકી ક્રિયા છે. તે કષાયના ઊદયથી થાય છે, તો એક જીવને એક સમયે તે અને ક્રિયાઓને સંભવ થઈ શકે નહીં. તે વિરોધ વાલ છે. હે ગતમ,
