________________
( ૮ )
શ્રી ભગવતીસૂત્ર. ગણે છે. નારકીને ઉત્પાદકાળ–ઉત્પન્ન થવાના અને ઉદ્વર્તના–ચ્ચવવાના કાળનો જે વિરહકાળ છે, તેનું ઉત્કૃષ્ટ બાર મુહૂર્તનું પ્રમાણ છે, તેથી તે અલ્પ છે અને મિશ્રકાળ એટલે નારકીના જીવને નિર્લેપનાનો જે કાળ તે અશૂન્યકાળની અપેક્ષાએ અનંતગણું થાય છે, કારણ કે, એ કાળ નારકી શિવાયના બીજાઓને આવવા અને જવાને કાળ છે, તે ત્રસ તથા વન
સ્પતિ વગેરેની સ્થિતિના કાળની સાથે મિશ્રિત થઈ અનંતગણે થાય છે, કારણ કે, ત્રસ વનસ્પતિ આદિ છાનું ગમનાગમન–જવું આવવું અને નંત છે. તેમ વળી તે નારકીને નિર્લેપનાકાળ વનસ્પતિકાયની સ્થિતિને અનંતભાગમાં રહે છે. તે વિષે અન્ય સ્થળે પણ કહેલું છે.
જે મિશ્રકાળથી શૂન્યકાળ અનંતગણે કહ્યો, તેનું કારણ એ છે કે, જે નારકીના સર્વ જીવો કહ્યા છે, તેઓનું પ્રાયે કરીને વનસ્પતિકાય છે. વિોની અંદર અનંતાનંત કાળ સુધી રહેવું, તે એ જીને નારકીના બીજા ભવનો કાળ છે, તે સિદ્ધાંતમાં ઉત્કૃષ્ટ કહે છે.
હે ગતમ, જે તિર્યંચનિના જીવો છે, તેમને સર્વથી અલ્પ અને શૂન્યકાળ છે, અને તેનાથી અનંતગણું મિશ્રકાળ છે.
- તિર્યંચનિ અને સર્વથી અલ્પ અન્ય કાળ છે, એમ જે કહ્યું, તેનું કારણ એ છે કે, તે કાળ અંતર્મુહૂર્તને છે, જો કે આ કાળ તિર્યંચ
નિ જીવોને માટે કહ્યો છે, તથાપિ તે કાળ વિલેંદ્રિય તથા સંમૂછિંમ જીવોનો પણ સમજી લેવો, કારણ કે, તેમને પણ વિરહકાળ અંતર્મુહૂર્તના પ્રમાણનો કહે છે. જેને માટે બીજે સ્થળે પણ તે વિષે પ્રમાણ આપેલું છે. જે અકેંદ્રિય જીવો છે, તેમને ઉદ્વર્તન તથા ઉપપાતના વિરહનો અને ભાવ છે, તેથી તેમને શૂન્યકાળનો પણ અભાવ છે, તેને માટે અન્ય સ્થળે પણ કહેલું છે. પૃથ્વીકાય વગેરેમાં “પ્રત્યેક સમય અસંખ્યાત છે.” એવું વચન છે, તેથી તેમને પણ વિરહને અભાવ છે.
તિર્યંચયોનિજીને અન્યકાળના કરતાં મિશ્રકાળ અનંતગણે છે, એમ જે કહેવામાં આવ્યું, તેનું કારણ એ છે કે, નારકીની જેમ તિર્થીને શૂન્યકાળ છેજ નહિ. કારણ કે, વર્તમાનકાળના સાધારણ વનસ્પતિકાયજીવો કે જે ત્યાંથી ચવેલા હેય તેમને બીજું સ્થાન હેતું નથી.
- હે ગતમ, જે મનુષ્ય અને દેવતા છે, તેમને નારકીની જેમ સમજવું, કારણ કે તેમનો પણ અશૂન્યકાળ બાર મુહૂર્તના પ્રમાણનો છે, અને તેને માટે પ્રમાણ રૂપે એક ગાથા આપેલી છે,
