________________
(૧૪)
શ્રી ભગવતી સુત્ર.
| ગોતમ સ્વામી પુછે છે, હે ભગવન, તે મને વગેરેના વ્યાપાર રૂપ યોગ શેમાંથી પ્રવર્તે છે,?
ભગવાન કહે છે, હે ગૌતમ, તે મન વગેરેને વ્યાપારરૂપ રોગ વીર્યમાંથી પ્રવર્તે છે.
વીતરાય કર્મના ક્ષય તથા ક્ષયોપશમથી ઉત્પન્ન થયેલું એક જાતનું જીવનું પરિણામ તે વીય કહેવાય છે.
ગતમસ્વામી પુછે છે, હે ભગવન તે વીર્ય શેમાંથી પ્રવર્તે છે? ભગવાન કહે છે, હે ગાતમ, તે વીર્ય શરીરમાંથી પ્રવર્તે છે.
વીર્ય બે પ્રકારનું છે; ૧ સકરણ અને ૨ અકરણ તેમાં જે લેશ્યા રહિત કેવળી સમગ્ર રેય અને દશ્ય પદાર્થની અંદર કેવળ જ્ઞાન તથા દર્શનને ઉપયોગ કરતાં તેમનામાં જે ફુરણ તથા પ્રતિઘાત રહિત આમાને કોઈ પરિણામ ઉત્પન્ન થાય તે અકરણ વીર્ય કહેવાય છે, તે અકરણ વીર્ય આ સ્થળે લેવાનું નથી. જે લેણ્યાસહિત જીવને મન, વચન અને કાયાના કરણના સાધન રૂપે જીવના પ્રદેશને સ્કૂરણ રૂપ વ્યાપાર થાય તે સકરણું વીર્ય કહેવાય છે, આ વીર્ય શરીરમાંથી પ્રવર્તે છે. શરીર વિના તે હોઈ શકતું નથી;
ગતમસ્વામી પુછે છે, હે ભગવન, શરીર શેનાથી પ્રવર્તે છે.?
ભગવાન કહે છે. હે ગૌતમ, શરીર જીવથી પ્રવર્તે છે. અહિં જો કે શરીરને પ્રવર્તાવવામાં શરીરનું કર્મ પણ કારણ છે, કેવળ એકલો જીવ કારણ નથી, તથાપિ જે કર્મ છે, તે જીવથી કરી શકાય છે, તેથી જીવને પ્રધાન ગણું શરીર જીવથી પ્રવર્તે છે, એમ કહ્યું છેઃ
હવે આ પ્રસંગને લઇને ગોશાળાને મત દર્શાવવા ભગવાનું કહે છે.
હે ગેમ, “એવી રીતે જીવને કાંક્ષામહનીય કર્મને બંધ થતાં તેને ઉથાન-ઉભા થવાનું થાય છે. ઉલ્લેષણ અને અપક્ષેપણુ રૂપ કર્મ
૧ શાળાના મત પ્રમાણે ઉત્થાન વગેરે નથી થતાં એમ સમજવું. ગશાળાને મત એ છે કે, ઊત્થાન વગેરે પુરૂષાર્થના સાધક નથી. પુરપાર્થની સિદ્ધિ નિયમિતથીજ થાય છે તેનું પ્રમાણ આ પ્રમાણે છે. પ્રાણ नियतिबलाश्रयेण योऽर्थः सोऽवश्यं भवति नृणां शुभोऽशुभो वा । भूतानां महति कुते प्रयत्ने नाभाव्यं भवति न भाविनोऽस्ति नाशः " ॥१॥
“ જે શુભ કે અશુભ બનાવ નિયતિ ( થવા કાળ ) ના બળથી થવાનો છે, તે માણસેને અવશ્ય થયા વિના રહેતા નથી; મહાન યત્ન કરવામાં આવે તો પણ જે ભાવી ન હોય તે થતું નથી અને જે ભાવી હોય તે મટતું નથી. ૧ ર ઊંચું ફેકવું, ૩ નીચે ફેંકવું.
