________________
( ૧૫૪ )
શ્રી ભગવતી સૂત્ર.
ભગવાન્ કહે છે, હે ગાતમ, તે યાવત્ છ દિશાને સ્પર્શે છે એમ કહેવું. કહેવાની ભાવના એવી છે કે, સ્પર્શ કરેલા અલેાકાંતને સ્પર્શે છે અહિ કોઇ શંકા કરે કે, દૂર રહેલી વસ્તુને પણ વ્યવહારથી સ્પર્શ થયેલું ગણાય છે. જેમકે નેત્રના સ્પર્શે તેથી અહિં અવગાઢ એટલે નજીક સ્પર્શ. સમજવે. તેમાં પણ કદિ એમ કહે કે, તે તો આસત્તિ-આસંગમાત્રથી પણ થાય છે, તેથી અહિં તે સ્પર્શે અન’તરાવગાઢ એટલે વચ્ચે વ્યવધાન વગર સબધવાળા પણ પરપરાએ અવગાઢ નહીં એટલે સાંકળની કડીની જેમ પર પરાયે સખધ વગરના તે સ્પર્શે અણુને સ્પર્શી શકે છે. કારણ કે, કોઇ સ્થળે અલેાકાંતને પ્રદેશ માત્રવર્ડ સૂક્ષ્મ કહેલો છે. તે ખાદરના પણ સ્પર્શ કરે છે, કારણ કે, કાઇ સ્થળે બહુ પ્રદેશવડે તેને ખાદર પણ કહેāા છે; વળી તે ઊંચે, નીચે અને તિર પણ સ્પર્શ કરે છે; કારણ કે તે ઊંચીનીંચી વગેરે દિશામાં લેાકાંત અને અલોકાંત રહેલા છે; તે આદિ, મધ્ય અને અંતે સ્પર્શી કરે છે, કારણ કે નીંચા, તિરછા અને ઊંચા લેાકના પ્રાંત ભાગોને આદિ, મધ્ય અને અંતે કલ્પેલા છે. તે સ્વવિષયને સ્પર્શ કરે છે એટલે જે સ્પર્શે લા અને અવગાઢ કરેલા ઇત્યાદિકમાં સ્પર્શ કરે છે, પણ જે સ્પર્શ વગેરે કર્યા નહેાય તેવા અવિષયનો સ્પર્શ કરતો નથી; વળી આનુપૂર્વીથી સ્પર્શ કરે છે, એટલે અહિં આનુપૂર્વી એવી છે કે પહેલા સ્થાનમાં લેકાંત અને બીજા સ્થાનમાં અલકાંત એવી અવસ્થાનપણે સ્પર્શ કરે છે, તે શિવાય સ્પ થઇ શકેજ નહીં. તે છ દિશાઓમાં સ્પર્શી કરે છે, કારણ કે લેાકાંતની પડખે અને સવ તરફ અલેાકાંત રહેલ છે. અહિં વિદિશામાં સ્પર્શ થતો નથી, કારણ કે દિશાઓનુ પ્રમાણ લેાકના વિષ્ણુભ ઉપર હાય છે અને ત્યાં વિદિશાઓને પ્રમાણ હેાતુ નથી.
ગાતમસ્વામી પુછે છે, હે ભગવન, તે સૂર્ય દ્વીપના અ`તને વિષે સાગરના અંતને સ્પર્શે અને સાગરના અતને વિષે દ્વીપના અંતને સ્પર્શે કે નહીં ?
ભગવાન કહે છે, હું ગાતમ, તે સૂર્ય યાવત્ નિયમથી છ દિશાઆને સ્પર્શે છે;
અહિં સમજવાનું કે, દ્વીપાંત તથા સાગરાંત વગેરે સૂત્રોમાં સ્પષ્ટસ્પર્શી કરેલાના અર્થવાળા પટ્ટાની ભાવના કરવી, તેમાં એટલું વિશેષ કે દ્વીપ સાગરાદિ સૂત્રોમાં છ દિશાની ભાવના કરવી તે આ પ્રમાણે દ્વીપ અને સમુદ્રે એક હજાર ચેાજન અવગાઢ થયેલા હોય છે. તેથી તેમની ઉપરના
