________________
શિવક ૧ લું
( ૧૧ ) - હવે દર્શન વિષે કહે છે. દર્શન એટલે સામાન્ય બેધ સમજે. અહિં એવી શંકા થાય કે જે કે ઈદ્રિય તથા અનિંદ્રિય નિમિતે સામાન્ય અર્થવિષયનો જે બેધ તે દર્શન કહેવાય છે, તે એક બેધ ચક્ષુર્દર્શન અને બીજો અચન એ ભેદ પડે છે. વળી ઈદ્રિયના ભેદથી અને અનિઢિયના ભેદથી પણ ભેદ પડે છે, તે ચક્ષુની જેમ શ્રોત્ર વિગેરે ઇંદ્રિયાને પણ દશન હોવાનો સંભવ છે, તે પછી ઇંદ્રિય તથા નોઈદ્રિયોના-મળી છ દર્શન થાય; ફકત બે ન થાય.
આ શંકાનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે, પ્રત્યેક વસ્તુમાં સામાન્ય અને વિશેષપણું હોય છે, તેથી કઈ વાર તેનો વિશેષ રૂપે અને કોઈ વાર સામાન્ય રૂપે નિર્દેશ કરવામાં આવે છે, તેથી અહિં ચક્ષુદનેને વિશેષથી અને અચક્ષુનને સામાન્યથી નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે, એમ સમજવું.
વળી બીજે પ્રકારે પણ નિર્દેશન સંભવ છે, જેમકે, ચક્ષુદાન અને અચકુંદન એમ જે કહેવામાં આવ્યું છે, તે ઇંદ્રિાના અપ્રાપ્તકારિત્વ અને પ્રાપ્તકારિત્વ એવા બે વિભાગને લઈને કહેવામાં આવ્યું છે. મન ઇંદ્રિય અપ્રાપ્તકારી છે, તો પણ બીજો પ્રાપ્તકારી ઇકિય વગ તેને અનુસરે છે, તે વગ ઘણે હેવાથી તે મનના દર્શનને અચહ્યુશન તરીકે ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે.
અથવા દર્શન એટલે સમ્યકત્વ, તેની અંદર એવી શંકા કરે છે કે, ક્ષાપશમિક અને એપલમિકી સમ્યકત્વના સરખા લક્ષણે છે. જે મિથ્યાત્વ ઉદય આવે તેને ક્ષીણ કરે, અને જે મિથ્યાત્વ ઉદય ન આવે તેને શમાવે, તે લાપશમિક, અને જે મિથ્યાત્વ ઉદય આવે તેને શમાવે તે આપશમિક--આ લક્ષણે લગભગ સરખા હેવાથી ક્ષાપથમિક અને આપશમિક દર્શન સમ્યકત્વની અંદર કાંઈ તફાવત નથી; આવી શંકા તે દર્શનાંતરને લઈને થાય છે.
આ શંકાનું સમાધાન આ પ્રમાણે છે, જે મિથ્યાત્વ ઉદય આવ્યું હોય તેને પશમ થાય છે, અને જે ઉદય આવ્યું ન
૧. જે વસ્તુ પ્રાપ્ત કરી શકે તે ઇંદ્રિય પ્રાપ્તકારી અને વસ્તુ પ્રાપ્ત ન કરી શકે તે અપ્રાપ્તકારી કહેવાય છે.
