________________
( ૧૩૦ )
શ્રી ભગવતીપુત્ર.
પૃથ્વી વગેરે જે જીવોના વાસસ્થાન છે, તેમની અંદર ૧ સ્થિતિસ્થાન, અવગાહના, ૩ શરીર, ૪ સઘયણ, ૫ સંસ્થાન, ૬ લેયા, ૭ દૃષ્ટિ, ૮ જ્ઞાન, ૯ યાગ, અને ૧૦ ઉપયાગ એ દશ દ્વાર કહેવા. એટલે આ ઉદ્દેશ શમાં આ દશ વસ્તુના વિચાર કરવાના છે.
પ્રથમ રત્નપ્રભા પૃથ્વીની અદંર જે સ્થિતિ સ્થાન છે, તેની પ્રરૂપણા કરવાને ગૈાતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે.
ગાતમસ્વામી પુછે છે, હે ભગવન, રત્નપ્રભા પૃથિવીના જે ત્રીશ લાખ નરકાવાસ છે, તેમાં એકેકા નરકાવાસમાં નારકીના કેટલા સ્થિતિ સ્થાન કથા છે? એટલે તેમના આયુષ્યના કેટલા વિભાગ કથા છે ? ભગવાન કહે છે, હે ગૈતમ, તે નારકીના એકેકા નરકાવાસમાં અસંખ્યાતા સ્થિતિ સ્થાન છે, તે શી રીતે અસંખ્યાતા કહ્યા છે? કે પ્રથમ પૃથિવીની અપેક્ષાએ તેમની જથન્ય સ્થિતિ દશહજાર વર્ષની અને ઊત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સાગરે પમની છે. એ સ્થિતિમાં એકએક સમયની વૃદ્ધિ થવાર્થી અસંખ્યાતા સ્થિતિસ્થાન થાય છે, કારણકે, સાગરોપમના સમય અસંખ્યાતા છે, એવી રીતે નરકાવાસીની અપેક્ષાએ પણ તે સ્થિતિસ્થાન અસંખ્યાતા થાય છે;માત્ર તેની અ’દૂર જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટને વિભાગ બીજા ગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. જેમ રત્નપ્રભા પૃથિવીના પહેલા સ્તર (પાથડા)ના નરકામાં દશહજાર વર્ષની જઘન્ય સ્થિતિ અને નેવું હજાર વર્ષની ઊસૃષ્ટિ સ્થિતિ છે. એ દર્શાવવાને માટે ભગવાન કહેછે, હે ગૈતમ, તેની જઘન્ય સ્થિતિ જે દશ હજાર વર્ષ પ્રમુખની છે તે સમયથી અધિક છે એટલે જે દશહજાર વર્ષની જઘન્ય સ્થિતિ કહી, તે એક સ્થિતિસ્થાન સમજવું. તે સ્થિતિસ્થાન પ્રત્યેક સમય ભિન્ન રૂપવાળું છેઃ અને તેજ સ્થિતિ જે સમયાધિક કહી, તે ખીજું સ્થિતિસ્થાન, તે પણ વિચિત્ર–અનેક પ્રકારનું છે. એવી રીતે તે અસંખ્યાતા સમયથી અધિક છે.
હવે તે સર્વથી છેલ્લું સ્થિતિસ્થાન ખતાવવાને કહે છે.
તે નરકાવાસને યોગ્ય એવું ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિસ્થાન પણ અનેક પ્રકારનુ‘ છે, કારણકે, ઊંડ્કર્ષ સ્થિતિનુ વિચિત્રપણું છે,
ઉપર પ્રમાણે સ્થિતિસ્થાન પ્રરૂપી હવે તે સ્થિતિસ્થાનમાં નારકીનો ક્રોધાદિકના ઉપયોગ વિભાગ વડે દર્શાવવાને ગૈાતમસ્વામી પન્ન કરે છે.
ગાતમસ્વામી પુછે છે, હે ભગવન જે રત્નપ્રભા પૃથિવીના ત્રીશ લાખ નરકાવાસ છે, તે પ્રત્યેક નરકાવાસમાં જે નારકીયા જઘન્ય સ્થિતિમાં રહેલા
