________________
શતક ૧
૯.
( ૧૧૫ )
શ્રી જિનભગવાનનો મત તો એક જ છે, અને અવિરુદ્ધ છે, કારણ કે, તેઓ રાગાદિ દેષોથી રહિત છે. તેને માટે લખ્યું છે કે, “ પરાનુગ્રહ કરવામાં પરાયણ અને રાગદ્વેષ તથા મોહને જિતનારા યુગપ્રવર તીર્થકર અન્યથા કહેનારા હોતા નથી. ”
હવે ભંગાંતર વિષે કહે છે. ભંગ એટલે બે ત્રણ વગેરેના સંયોગના ભાંગા. તેમાં જુદી જુદી શંકા થાય છે, જેમકે, દ્રવ્યથી એકજ હિંસા છે, ભાવથી નથી; ઈત્યાદિ ચતુર્ભાગી-ચાર ભાંગા કહેલ છે, તેમાં આ પહેલે ભાંગે ઘટતો નથી, કારણ કે, જે દ્રવ્યથી હિંસા છે, તે ઈસમિતિ વડે ચાળતા એવા પુરૂષને કીડી વગેરેની હિંસા થઈ જાય તે છે, પણ તે ખરી રીતે હિંસા ગણાતી નથી. કારણ કે, તેને હિંસાનું લક્ષણ લાગુ પડતું નથી. હિંસાનું લક્ષણ આ પ્રમાણે છે. “જે પ્રમાદી પુરૂષ અયોગથી વત્ત હિંસા કરે તે હિંસક ગણાય છે. એટલે ભાવથી હિંસાનું લક્ષણ છે, અને અગથી દ્રવ્ય તથા ભાવ હિંસા ગણાય છે.”
તેથી અહિં શંકા કહેવામાં આવી પણ તે શંકા કરવી ઘટતી નથી, કારણ કે, ઉપરની ગાથામાં જે હિંસાનું લક્ષણ કહેલું છે, તે દ્રવ્ય તથા ભાવહિંસાને આશ્રીને કહેવામાં આવ્યું છે, કેમકે જે દ્રવ્યહિંસા છે, તે માત્ર મરણ થવામાં જ પ્રવર્તે છે, તેથી ભંગાંતરેને લઈને આવી શંકા કરવામાં આવે છે.
હવે નયાંતર વિષે કહે છે. નય એટલે દ્રવ્યાસ્તિક નય વગેરે. અહિં એવી શંકા થાય છે કે, દ્રવ્યાસ્તિક નય પ્રમાણે જે વસ્તુ નિત્ય માનેલી હોય છે, તેજ વસ્તુ પર્યાયાસ્તિક નય પ્રમાણે અનિત્ય મનાય છે, એ પરસ્પર વિરૂદ્ધ છે. આવી શંકા થાય છે, પણ તે શંકા કરવી ઘટિત નથી, કારણ કે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ વસ્તુનું નિત્યપણું અને પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્યપણું છે. અપેક્ષાને લઈને એક જ વસ્તુમાં કઈવાર વિરોધી ધર્મોને સમાવેશ થયેલો જોવામાં આવે છે. જેમકે, પિતાની અપેક્ષાએ જે પુત્ર છે, તેજ પુત્રની અપેક્ષાએ પિતા છે. આવી રીતે નયાંતરને લઈને શંકાઓ થાય છે.
હવે નિયમાંતર વિષે કહે છે. નિયમ એટલે અભિગ્રહ તેની અંદર એવી શંકા થાય છે કે, જ્યારે સર્વ વિરતિ સામાયિક લેવામાં આવ્યું હોય તો પછી પરૂષી
